Seminelí
‘Iuniti 29: ‘Aho 4, ʻEta 3


‘Iuniti 29: ‘Aho 4

ʻEta 3

Talateú

Naʻe folofola ‘a e ‘Eikí ki he tokoua ‘o Sēletí, “Ko e hā ‘a e meʻa ‘okú ke loto ke u fai ke mou maʻu ai ha maama ‘i homou ngaahi vaká?” ʻEta 2:23 Naʻe tali ia ‘e he tokoua ‘o Sēletí ‘aki haʻane teuteuʻi ha ngaahi foʻi maka ‘e 16 peá ne lotu ‘i he loto-fakatōkilalo ki he ‘Eikí ke ala mai hono toʻukupú ki ai “ke ulo atu ‘i he fakapoʻulí” (ʻEta 3:4). Koeʻuhi ko e tui lahi ‘a e tokoua’o Sēletí naʻá ne mamata ai ki he louhiʻi toʻukupu ‘o e Fakamoʻuí ‘i he ala mai ‘a e Fakamoʻuí ki he ngaahi foʻi maká. Naʻe fakahā mai leva ‘e he ‘Eikí ki he tokoua ‘o Sēletí pea fekau kiate ia ke ne tohi ‘a e meʻa kuó ne mamata mo fanongo ki aí.

ʻEta 3:1–20

‘Oku ala mai ‘a e ‘Eikí ki he ngaahi maká koeʻuhi ke ‘i ai ha maama ki he ngaahi vaka ‘o e kau Sēletí peá Ne fakahā Ia ki he tokoua ‘o Sēletí.

Ko e hā ha ngaahi sīpinga ‘o e ngaahi meʻa ‘okú ke lotua fakamātoato mo e toʻu tupu kehé? Fili ha taha ‘o e ngaahi meʻa ko ‘ení pea hiki ia heni:

Kumi ʻi hoʻo ako ki he sīpinga ‘a e tokoua ‘o Sēletí ‘i he ʻEta 3, ki ha ngaahi mahino makehe te ne tokoniʻi koe pe ko haʻo kaumeʻa ke maʻu ha tokoni mei he ‘Eikí.

Fakakaukau ki he lotu ‘a e tokoua ‘o Sēletí ki he ‘Eikí ‘o kau ki ha maama ki he ngaahi vaká mo e tali ‘a e ‘Eikí kiate iá. Toe lau ‘a e ʻEta 2:22–3:1. Hili ia peá ke hiki ha kiʻi fakamatala nounou ki he ngaahi fakatātā taki taha ko ‘ení, ‘a ia ʻoku nau fakamatalaʻi ‘a e meʻa naʻe fai ‘e he tokoua ‘o Sēletí ke hoko ko ‘ene konga ki hono fakaleleiʻi ‘o e palopalema ‘o e ‘ikai ke ‘i ai ha māmá.

ʻĪmisi
tangata mo e afi mo e meʻangāue

ʻĪmisi
kakai ‘oku nau kaka ‘i he moʻunga

  1. Hiki ki hoʻo tohinoa ako folofolá ha meʻa naʻe mahuʻinga makehe kiate koe ‘o kau ki he ngaahi feinga ‘a e tokoua ‘o Sēletí ke feau ‘a e palopalema ‘o e ‘ikai ke ‘i ai ha maama ‘i he ngaahi vaká. Neongo ‘a e feinga tūkuingata ‘a e tokoua ‘o Sēletí ke fakaleleiʻi ‘a e palopalema ‘o e ‘ikai ke ‘i ai ha maama ‘i he ngaahi vaká, fakakaukau ki hano ‘aonga ‘o ‘ene ngaahi foʻi maka naʻe tā mei he moʻungá kapau naʻe ʻikai kau ai ‘a e tokoni ‘a e ‘Eikí.

Lau ‘a e ʻEta 3:2–5, pea toki fai ‘a e ngaahi meʻa ko ‘ení:

  • Kumi ke ‘iloʻi pe fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi kupuʻi lea ko ia ‘oku nau fakahā naʻe loto-fakatōkilalo ‘a e tokoua ‘o Sēletí peá ne ‘iloʻi ‘ene fakafalala ki he ‘Otuá. ‘E tokoni kapau te ke ‘iloʻi ‘oku ‘uhinga ‘a e kupuʻi lea “kuo kovi maʻu ai pē ‘a homau ngaahi ‘ulungaangá” ki hotau tuʻunga angahalaʻia ‘i he māmaní. Koeʻuhi ko e Hinga ‘a ‘Ātamá, kuo fakamavaheʻi fakasino ai kitautolu mei he ‘Otuá. ‘Oku tau toe fakahehema foki ai ke fai angahala. ‘E ‘ikai te tau lava ‘o foki ki he ‘ao ‘o e ‘Otuá kapau ‘e ‘ikai te tau maʻu ha tokoni fakalangí

  • Kumi ke ‘iloʻi ‘a e meʻa naʻe kole ‘e he tokoua ‘o Sēletí ki he ‘Eikí ke Ne faí.

  • Kumi ke iloʻi pe fakaʻilongaʻi ‘a e meʻa naʻe fakamoʻoniʻi ‘e he tokoua ‘o Sēletí ‘okú ne ‘iloʻí.

ʻĪmisi
Ko e Mamata ‘a e Tokoua ʻo Sēletí ki he Toʻukupu ʻo e ʻEikí
  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha fakamoʻoni ‘okú ke lava ‘o maʻu ‘i he ʻEta 3:1–5 ʻa ia naʻe maʻu ‘e he tokoua ‘o Sēletí ha tui ‘e lava ‘e he ‘Eikí ‘o tokoniʻi ia ke fakaleleiʻi ‘a e palopalema ko ‘ení?

    2. ‘Oku lava fēfē ‘e heʻene sīpingá ‘o tokoniʻi koe ke ke ‘iloʻi hoʻo fakafalala ki he ‘Eikí ‘i hoʻo kole ‘Ene tokoní?

Lau ‘a e lea ko ‘eni naʻe fai ‘e ‘Eletā Sefilī R. Hōlani ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá, ‘a ia ‘oku fakamamafaʻi mai ai ‘a e tui ‘a e tokoua ‘o Sēletí: “Ko e moʻoni, ‘oku ‘afioʻi ‘e he ‘Otuá pea ongoʻi ‘e he tokotaha ‘okú ne lau ‘a e tohí, ha meʻa mahuʻinga makehe ʻi he loto-fakatamasiʻi mo e mālohi ‘o e tui a e tangatá ni. ‘Vakai, ‘e ‘Eiki ‘okú ke faʻa fai ‘eni’ [ʻEta 3:5]. Mahalo kuo ‘ikai ke ‘i ai ha lea mālohi lahi pehē ‘o e tuí kuo leaʻaki ‘e ha tangata ‘i he folofolá. … Neongo ha veiveiua ‘a e palōfitá ki hono mālohi ‘oʻoná, ka naʻe ʻikai haʻane veiveiua ‘e taha ki he mālohi ‘o e ‘Otuá” (“Rending the Veil of Unbelief,” ‘I he Nurturing Faith through the Book of Mormon: The 24th Annual Sidney B. Sperry Symposium [1995], 12).

Lau ‘a e ʻEta 3:6, pea fakakaukau ki ha meʻa ‘e hoko kapau ‘e hoko kiate kita ‘a e meʻa tatau mo ia ‘oku fakamatalaʻi ‘i he veesi ko ‘ení.

Lau ‘a e ʻEta 3:9, pea kumi ki he ‘uhinga naʻe hoifua ai ‘a e ‘Eikí ke ala ki he ngaahi maká mo e ‘uhinga naʻe lava ai ‘e he tokoua ‘o Sēletí ‘o mamata ki he louhiʻi toʻukupu ‘o e ‘Eikí.

Fakakakato ‘a e fakamatalaʻi ‘o e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ‘o fakatatau ki he meʻa kuó ke ako ‘i he ʻEta 3: Ko e taimi ko ia ‘oku tau ui ai ‘i he loto-fakatōkilalo ki he ‘Eikí, te Ne tali ‘etau lotú ‘o fakatatau ki heʻetau mo Hono finangaló.

  1. Tali ha taha ‘o e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Vakai ki he meʻa naʻá ke tohi ‘i he kamataʻanga ‘o e lēsoni ko ‘ení ‘o kau ki he meʻa ‘okú ke lotua mo e toʻu tupu kehé. ‘E anga fēfē nai hano fakahā ‘e ha taha ‘a ‘ene tui ki he ‘Eikí ‘i heʻene kumi ki he tokoni mo e fakahinohino ‘a e ‘Eikí ‘i he meʻa ko iá?

    2. Ko e hā ha meʻa kuó ke aʻusia ‘i hoʻo moʻuí ‘a ia naʻá ke ‘iloʻi ai hono moʻoni ‘o e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení, ko e taimi ko ia ‘oku tau ui ai ‘i he loto-fakatōkilalo ki he ‘Eikí, te Ne tali ‘etau lotú ‘o fakatatau ki heʻetau tuí mo Hono finangaló?

Fakaʻaongaʻi ha kiʻi taimi siʻi ke ke fakafuofuaʻi fakalongolongo ai hono lahi ‘o hoʻo falala ki he ‘Eikí. Lau ‘a e ʻEta 3:9–12, pea kumi mo fakaʻilongaʻi ‘a e fakamoʻoni ‘o e tui naʻe maʻu ‘e he tokoua ‘o Sēletí ki he ‘Eikí.

Toe lau ‘a e ʻEta 3:11, peá ke fakakaukauʻi pe ‘okú ke maʻu ha tui feʻunga ki he ‘Eikí ke ke tukupā ke ke tui mo muimui ki he meʻa te Ne fakahā mai kiate koé ki muʻa ‘oku teʻeki ke Ne fakahā atu ia.

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

Lau ‘a e lea ko ‘eni ‘a ‘Eletā Sefilī R. Hōlani, pea laineʻi ‘a e meʻa kuo pau ke tau fai ke tau ngāue ʻaki ha tui hangē ko e tokoua ‘o Sēletí: “ʻOku fakatupulaki ‘a e tui teuteuʻangá ‘e he ngaahi meʻa ‘oku tau aʻusia ‘i he kuohilí—‘i he meʻa ko ia ‘oku tau ‘iloʻí, ‘a ia ‘oku hoko ko e makatuʻunga ki he tuí. Ka kuo pau ke ngāue ʻaki maʻu pē ‘a e tui ke huhuʻí ‘i heʻetau ngāue ki he ngaahi meʻa te tau aʻusia ‘i he kahaʻú—‘a e meʻa ko ia ‘oku taʻeʻiloá ‘a ia ‘okú ne ‘omi ‘a e faingamālie ‘o hangē ko e… Tui fakaofo ‘a e tokoua ‘o Sēletí, ‘a ia ‘oku muʻomuʻa ‘i he maná mo e ‘iló. Naʻe pau ke ne tui ki muʻa pea toki folofola mai ‘a e ‘Otuá. Naʻe pau ke ne ngāue ki muʻa pea toki hā mahino mai ‘okú ne maʻu ‘a e mālohi ke fakahoko ‘a e ngāue ko iá. Naʻe pau ke ne tukupā ki he meʻa kakato naʻá ne aʻusiá ki muʻa ‘oku teʻeki hoko ‘a e ‘uluaki konga ‘o hono fakahoko iá. Ko e tuí ko e loto taʻeveiveiua kakato ia—ki muʻa—ki ha ngaahi tuʻunga pē ‘oku finangalo ki ai ‘a e ‘Eikí ‘i he kahaʻu ofi maí mo e kahaʻu mamaʻo atú” (Christ and the New Covenant: The Messianic Message of the Book of Mormon [1997], 18–19).

Fakakaukau ki he ngaahi meʻa naʻe aʻusia ‘e he tokoua ‘o Sēletí, ‘o kamata mei he Taua ‘o Pēpelí. Ko e hā ha meʻa naʻá ne aʻusia naʻe mei tokoni ki hono fakatupulekina ‘o ‘ene tui ki he ‘Eikí? ‘Okú ke pehē naʻe anga fēfē hono tokoniʻi ia ‘e he ngaahi meʻa naʻá ne aʻusia ko ‘ení ke ne ngāue ʻaki ha “fuʻu tui lahi pehē” (ʻEta 3:9) ‘i he taimi ko iá?

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha meʻa kuó ke aʻusia ‘i hoʻo moʻuí ‘a ia kuó ne fakatupulekina hoʻo tui ki he ‘Eikí?

    2. Naʻe anga fēfē hano teuteuʻi koe ‘e he meʻa naʻá ke aʻusia ko iá ke ke maʻu ha tui lahi ange ‘i he kahaʻú?

Lau ‘a e ʻEta 3:13–20, pea kumi ki he ngaahi tāpuaki naʻe maʻu ‘e he tokoua ‘o Sēletí koeʻuhi ko ‘ene tuí. Ko e hā ha meʻa naʻe ‘iloʻi ‘e he tokoua ‘o Sēletí ‘o kau ki he Fakamoʻuí mei he meʻa fakaofo naʻá ne aʻusia ko ‘ení? Ko e tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ‘e taha te ke lava ‘o ako mei he ʻEta 3 ko e: Ko e taimi ko ia ‘oku tau ngāue ʻaki ai ‘a e tui ki he ‘Eikí, te tau ‘unuʻunu atu ke ofi ange kiate Ia. Te ke lava ‘o hiki ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ‘i hoʻo folofolá ʻi he tafaʻaki ‘o e ʻEta 3:11–20.

Naʻe lea ‘a ‘Eletā Sefilī R. Hōlani ‘o kau ki he ʻEta 3:15–16 mo e malava ke fakatupu puputuʻu ‘a e meʻa ‘e hoko aí:

“[Ko ha] meʻa ‘eni ‘oku fie maʻu ke fai ha kiʻi fakamatala nounou ki ai, pea ‘oku tupu ia mei he folofola ‘a e ‘Eikí ‘Kuo teʻeki ai hū ha tangata ki hoku ‘aó ‘i he fuʻu tui lahi pehē ‘o hangē ko ia kuó ke maʻú; he kapau naʻe ‘ikai ke pehē he ‘ikai te ke faʻa mamata ki hoku louhiʻi nimá.’ Mo e folofola ki mui ange, ‘Pea kuo teʻeki ai te u fakahā au ki ha tangata ‘a ia kuó u fakatupu he kuo teʻeki ai tui ha tangata kiate au ʻo hangē ko koé.’ [ʻEta 3:9, 15.]

“ʻOku lava ke hoko heni ha puputuʻu ‘i heʻetau ‘iloʻi ko e tokolahi (pea mahalo ko hono kotoa) ‘o e kau palōfita ‘iloa ki muʻa ‘i he tokoua ‘o Sēletí, naʻa nau mamata ki he ‘Otuá. ‘E anga fēfē leva haʻatau fakamatalaʻi ‘a e folofola ko ‘eni ‘a e ‘Eikí?…

“Kuo lahi hono aleaʻi ‘a e kaveinga ko ‘ení ‘e he kau faʻu tohi ‘i he Kau Māʻoniʻoni ‘i he Ngaahi ‘Aho Kimui Ní, pea ‘oku lahi ha ngaahi fakamatala ‘e ala fai ki ai, ha taha pē—pe ko kinautolu kotoa—pea te nau lava ‘o fai ha fakamaama ki hono moʻoni lahi ange ‘o e potu folofola ko ‘ení. Ka neongo iá, kapau ‘e ‘ikai te tau maʻu ha fakahā lahi ange pe ha fakamatala moʻoni ki ai, ka ai ha fokotuʻu fakakaukau ki ai, ko e fakamahamahalo pē, ko ia ‘oku ‘ikai feʻunga pe kakato ia. …

“ʻOku tui e niʻihi naʻe ʻuhinga ʻa e ʻEikí kuo teʻeki ke Ne fakahā pehē Ia ki muʻa ki ha tangata. ʻOku fokotuʻu mai ʻe he fakakaukau ko ʻení ko e ngaahi hā fakalangi ki he kau palōfita ʻi he kuonga muʻá ne teʻeki ke tatau hono ʻkakató,’ kuo teʻeki ai ke mavaeua ʻa e veilí ki muʻa ke ne ʻomi ha fakahā kakato ʻo e natula ʻo Kalaisí. …

“Ko ha fakamatala fakaʻosi—pea ko e tākiekina lahi tahá ia ʻoku kau ki he tui ʻa e tokoua ʻo Sēletí—ʻa ia ko e folofola ʻa Kalaisi ki he tokoua ʻo Sēletí, ʻKuo teʻeki ke u fakahā au ki ha tangata ʻi he angá ni, taʻe te u loto ki ai, ʻa ia ʻoku fakahoko pē ʻaki ʻa e tui ʻo e tokotaha ʻokú ne maʻu iá.’ Ko ha tuʻutuʻuni ʻeni, ʻoku fakaafeʻi ʻa e kau palōfitá ki he ʻao ʻo e ʻEikí, ʻokú Ne fakangofua ke nau hū ki Hono ʻaó pea ko kinautolu pē kuó Ne fakahaohaoaʻí. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, hangē kuo tuiaki atu ʻa e tokoua ʻo Sēletí ʻi he veilí, ʻo ʻikai ko ha tokotaha ʻaʻahi ne ʻikai talitali lelei ka e mahalo ko ha tokotaha naʻe ʻikai ke fakaafeʻi. Naʻe folofola e ʻEikí, ‘Kuo teʻeki ai hū ha tangata ki hoku ʻaó ʻi he fuʻu tui lahi pehē ʻo hangē ko ia ʻokú ke maʻú; he kapau naʻe ʻikai ke pehē he ʻikai te ke faʻa mamata ki hoku louhiʻi nimá… Kuo teʻeki ai tui ha tangata kiate au ʻo hangē ko koé.’ ʻOku mahino naʻe fakafehokotaki tonu pē ʻe he ʻEikí ʻa e tui taʻe-hano-tataú pea mo e meʻa-hā-mai taʻe-hano-tatau ko ʻení. Kapau naʻe ʻikai makehe ʻa e mata-meʻa-hā-maí ni, pea kuo pau pē ko e tuí mo e founga ne maʻu ai ʻa e mata-meʻa-hā-maí naʻe taʻe hano tatau. Ko e founga pē naʻe lava ke fakaofo ai ʻa e tuí ko e malava ko ia ke ʻalu ʻa e palōfitá, taʻe fakaafeʻi, ki ha feituʻu ne toki lava pē ʻa e niʻihi kehé ke ʻalu ki ai ʻi hano fekau ʻe he ʻOtuá” (Christ and the New Covenant, 21–23).

ʻEta 3:21–28

‘Oku fekau ‘e he ‘Eikí ki he tokoua ‘o Sēletí ke ne tohi ‘a e ngaahi meʻa kuó ne mamata ki aí pea fakamaʻu ‘ene lekōtí.

Lau ‘a e ʻEta 3:25–26,pea kumi ke ‘iloʻi ‘a e meʻa kehe naʻe fakahā ‘e he ‘Eikí ki he tokoua ‘o Sēletí. Hangē ko ia kuo tohi ‘i he ʻEta 3:21–24, 27–28, naʻe fekau ‘e he ‘Eikí ki he tokoua ‘o Sēletí ke ne tohi ‘a e ngaahi meʻa kuó ne fakahā kiate ia ‘i he meʻa-hā-maí pea fakamaʻu ia. Naʻe toe fakahā ange foki ‘e he ‘Eikí te Ne teuteu ha founga ke liliu ai ‘i he kahaʻú ‘a e ngaahi tohi ‘a e tokoua ‘o Sēletí. Ko e taha ‘o e ngaahi founga naʻe fakahoko ai ‘a e kikite ko ‘ení, ko hono liliu ‘e he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ‘a e tohi ‘a ‘Etá mei he ʻū lauʻi peleti koulá ‘o hoko ko ha konga ‘o e Tohi ʻa Molomoná pea ‘oatu ai ‘a e lekooti ‘o e kau Sēletí ke lau ‘e he kakai kotoa pē.

Fakalaulauloto ki ha founga te ke lava ai ‘o fakahoko ‘a e meʻa kuó ke ako he ‘aho ní mo ha meʻa te ke lava ‘o fai ke fakaʻaliʻali ai hoʻo tui ki he ‘Eikí. ‘E huaʻi mai ‘e he ‘Otuá ‘a e ngaahi tāpuaki kiate koe ‘o hangē ko ‘Ene fai ki he tokoua ‘o Sēletí, ‘i hoʻo ngāue ʻaki hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí.

  1. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘ahó ni ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e ʻEta 3 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki