Ngaahi ʻEkitivitī Fakataukei Folofolá

Talateú

ʻOku ʻomi ʻe he vahe ko ʻení ha ngaahi fakakaukau te ke lava ʻo ngāue ʻaki ke tokoniʻi e kau akó ʻi hono maʻuloto e ngaahi potufolofola mahuʻingá. ʻI hoʻo tokoniʻi mo poupouʻi e kau akó ke fakatupulaki e ngaahi taukei ko ʻení, ʻokú ke tokoniʻi ai kinautolu ke fakafalala pē kiate kinautolu ʻi heʻenau ako e folofolá. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi taukei ako maʻuloto ko ʻení ʻi heʻenau moʻuí ke kumi, mahino, fakaʻaongaʻi mo ako maʻuloto lelei ange e ngaahi potufolofolá. ʻOku hiki atu e ngaahi fakakaukau fakafaiako ki he konga takitaha ʻo e fakataukei folofolá. ʻE lava ke tokoni hono fakaʻaongaʻi e kalasi kehekehe ʻo e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ke maʻuloto lelei ange e ngaahi veesi fakataukei folofolá.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻOku Tokoni ki he Kau Akó ke Kumi e Ngaahi Veesi Fakataukei Folofolá

Ko hono Fakaʻilongaʻi e Ngaahi Potufolofolá

ʻE lava ke tokoni hono fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi veesi fakataukei folofolá ke manatuʻi ʻe he kau akó e ngaahi potufolofola ko ʻení mo kumi vave ange kinautolu. Fakakaukau ke poupouʻi ʻa e kau akó ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi potufolofola mahuʻinga ko ʻení ʻi heʻenau folofolá ʻi ha founga te ne fakamavaheʻi kinautolu mei he ngaahi veesi kehe kuo nau ʻosi fakaʻilongaʻí.

Ko hono ʻiloʻi ʻa e Ngaahi Tohí

ʻE lava ke tokoni hono maʻuloto e ngaahi hingoa mo e fakahokohoko ʻo e ngaahi tohi ʻi he Fuakava Foʻoú ke vave hono kumi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi fakataukei folofolá. ʻE lava ke tokoni e ngaahi sīpinga ko ʻeni ʻo e ngaahi ʻekitivitií ke maheni ange e kau akó mo e ngaahi tohi ʻi he Fuaava Foʻoú:

Kumi e Fakahokohko ʻo e Tohí—Tokoni ke maheni ʻa e kau akó mo e fakahokohoko ʻo e tohí ʻi he tohi Tapú ke tokoni ke nau kumi e ngaahi tohi ʻoku maʻu ai e ngaahi veesi fakataukei folofolá.
Hivaʻi ha Hiva—Fetongi ʻaki ʻa e fakalea ʻo ha himi pe ko ha hiva palaimeli ʻoku maheni mo ia ʻaki ʻa e hingoa ʻo e ngaahi tohi ʻi he Fuakava Foʻoú. Akoʻi ʻa e foʻi hivá ki hoʻo kau akó (pe fakaʻaongaʻi ʻa e foʻi hiva “The Books in the New Testament” [English Children’s Songbook, 116–17]). Fekau ʻa e kau akó ke nau faʻa hivaʻi ʻa e foʻi hiva ko ʻení he toenga ʻo e taʻú ke tokoni ke nau manatuʻi ʻa e hingoa mo e hokohoko ʻo e ngaahi tohi ʻi he Fuakava Foʻoú.
Fakaʻaongaʻi e Ngaahi Mataʻitohi ʻUluakí—Hiki e ngaahi mataʻitohi ʻuluaki ʻo e ngaahi tohi ʻi he palakipoé (M, M, L, S, pea fai pehē). ʻAi ke fakaangaanga ʻe he kau akó hono lea ʻaki e hingoa ʻo e ngaahi tohi ʻoku fekauʻaki mo e mataʻitohi takitaha. Toe fai pē ʻa e ʻekitivitī ko ʻení kae ʻoua kuo nau lava ʻo lau maʻuloto ʻa e hingoa ʻo e ngaahi tohí.
Lova kumi Tohi—Lau atu ha taha ‘o e ngaahi tohi ‘oku ‘i ai ha veesi fakataukei folofola pea fekau ʻa e kau akó ke fakaava ʻenau folofolá ki ha peesi pē ʻi he tohi ko iá. Taimiʻi pē ko e hā hono fuoloa ki he kalasí kotoa ke nau ʻilo ʻa e tohi takitaha. ʻE lava ke toutou fakahoko e ʻekitivitī ko ʻení ke fakafaingamālieʻi ʻa e kau akó ke toe lelei ange hono manatuʻi mo kumi e ngaahi tohi ʻi he Fuakava Foʻoú.

Manatuʻi ʻa e Ngaahi Fakamoʻoni Fakafolofolá mo e Kakanó

ʻI hono ʻilo ʻe he kau akó e tuʻuʻanga mo e kakano ʻo e ngaahi veesi fakataukei folofolá, ʻe lava ke tokoniʻi kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke manatuʻi e ngaahi fakamoʻoni fakafolofolá ʻo ka fie maʻu (vakai, Sione 14:26). ʻE lava ke tokoni e ngaahi lea pe kupuʻi lea mahuʻinga, hangē ko e “fanauʻi ʻi he vai pea mo e Laumālié” (Sione 3:5) mo e “ko e fua ʻo e Laumālié” (Kalētia 5:22–23), ke manatuʻi ʻe he kau akó ʻa e kakano mo e ngaahi akonaki fakatokāteline ʻo e potufolofola takitaha. ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi founga ko ʻení ke fakafekauʻaki ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi fakataukei folofolá mo honau fakamoʻoni fakafolofolá mo e kakanó pe ngaahi lea mahuʻingá. (Mahalo te ke fie tuku e ngaahi ʻekitivitī ʻoku kau ai e feʻauhi, lová, pe taimiʻí ki ʻamui ange ʻi he taʻú, hili hono fakahaaʻi ʻe he kau akó ʻoku nau ʻilo e feituʻu naʻe tuʻu ai e ngaahi veesi fakataukei folofolá. Ko e ngaahi ʻekitivití ko ʻení ʻe tokoni ke fakamālohia ʻa e meʻa kuo nau ʻosi akó.)

Ngaahi Fakamoʻoni Fakafolofolá mo e Ngaahi Lea Mahuʻingá—Poupouʻi e kau akó ke ako maʻuloto e ngaahi fakamoʻoni fakafolofolá mo e ngaahi lea mahuʻinga ʻo e veesi fakataukei folofola takitaha ʻoku hiki atu ʻi he ngaahi kaati fakataukei folofolá. (ʻE lava ke fakatau e ngaahi kaati fakataukei folofolá he ʻinitanetí ʻi he store.lds.org. Te ke lava foki ʻo ʻai e kau akó ke nau takitaha faʻu pē ʻenau ngaahi seti kaati fakataukei folofola.) ʻOange ha taimi ki he kau akó ke ako e ngaahi kātí mo ha hoa peá na toki takitaha sivi. Poupouʻi e kau akó ke mohu founga ʻi he ngaahi founga ʻoku nau ako fakataha aí mo fesiviʻiʻakí. ʻI heʻenau taukei ange mo e ngaahi veesi fakataukei folofolá , te ke lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻoku kau ai ʻa e kaveinga pe fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni mei he ngaahi potufolofolá. Ko e tokotaha tali fehuʻí ʻe lava ʻo tali lea pe tohi.
Ngaahi Kaati Fakataukei Folofolá— ʻE lava ke fakaʻaongaʻi e ʻekitivitī ko ʻení ke fakafeʻiloaki pe toe vakaiʻi ʻaki ha seti ʻo e ngaahi veesi fakataukei folofolá. Fili ha niʻihi ʻo e ngaahi kaati fakataukei folofolá, pea teuteu ke tufa kinautolu ki hoʻo kau akó. (Fakapapauʻi ke ʻai ke lahi e tatau ʻo e kaati takitaha ke maʻu ʻe ha kau ako ʻa e veesi fakataukei folofola tatau. Mahalo naʻá ke fie maʻu ke lahi e ngaahi kātí ke maʻu ʻe he tokotaha ako takitaha ha potufolofola kehekehe ʻe ua pe tolu.) Tufa kinautolu ki he kalasí. Tuku ha taimi ke ako ʻe he kau akó e ngaahi veesi fakataukei folofolá, fakamoʻoni fakafolofolá, ngaahi foʻi lea mahuʻingá, fakamatala ki he kaveingá, tokāteliné pe tefitoʻi moʻoní, mo e ngaahi fakakaukau ki hono fakaʻaongaʻí ʻi he kaati takitaha. Lau ha fanga kiʻi tokoni mei he kātí (hangē ko ʻení, ko ha ngaahi foʻi lea mei he veesi fakataukei folofolá, pe foʻi lea mahuʻinga, kaveingá, tokāteliné pe tefitoʻi moʻoní pe ko hono fakaʻaongaʻí). ʻOku totonu ke tuʻu ʻa e tokotaha ako ʻoku ʻi ai e kaati fekauʻaki mo iá pea lau leʻolahi e fakamoʻoni fakafolofola ʻo e veesi fakataukei folofolá.
Lova Kumi Folofolá—Fakaʻaongaʻi ha ngaahi fakaʻilonga ke tokoni ke fakaangaanga e kau akó ke kumi vave ʻa e ngaahi vēsí ʻi heʻenau folofolá. Te ke lava ʻo ngāue ʻaki ki he fanga kiʻi tokoní ʻa e ngaahi lea mahuʻingá, ʻuhinga ʻo e ngaahi fakamatalá, ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní, mo e ngaahi fakakaukau fakaʻaongaʻí mei he kaati fakataukei folofolá. Te ke lava pē ʻo fakaʻaongaʻi haʻo ngaahi fakaʻilonga. ʻE lava ke tokoni e ngaahi ʻekitivitī lova kumi folofolá ʻa ia ʻoku lova ai e kau akó ke kumi ʻa e ngaahi potufolofolá, ke nau kau mai ki hono ako e ngaahi veesi fakataukei folofolá. ʻI hono fakaʻaongaʻi e ngaahi ʻekitivitī lova kumi folofolá, fai ia ʻi ha founga he ʻikai fakatupu loto mamahi pe mole ʻa e Laumālié. Tokoniʻi ʻa e kau akó ke ʻoua ʻe taʻe fakaʻapaʻapa hono tokangaʻi ʻenau folofolá, pe feʻauhi fakafekiki. Fakakaukau foki ke ʻai ʻa e kau akó ke feʻauhi ki ha tuʻunga kae ʻoua ʻe feʻauhi ʻiate kinautolu. Hangē ko ʻení, ʻe lava ʻa e kau akó ʻo lova mo e faiakó, pe lova ke ʻilo pe ko e pēseti ʻe fiha te nau lava ʻo kumi ai ha faʻahinga potufolofola ʻi ha taimi tukupau.
Lova Talanoá— ʻOange ha fanga kiʻi tokoni ʻaki hono faʻu ha ngaahi tūkunga ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi veesi fakataukei folofolá ki he moʻui fakaʻahó. Hangē ko ʻení, ki ha tokoni ki he Mātiu 28:19–20 pe Filipai 4:13, te ke lava ʻo pehē, “ʻOku feʻunga ʻa Taniela ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau pea ongoʻi hangē ko hono fatongia ia he lakanga fakataulaʻeikí ke fai, ka ʻokú ne hohaʻa ʻoku ʻikai ke ne maʻu ʻa e ʻilo feʻunga ke akoʻi lelei ʻa e ongoongoleleí. ʻOkú ne hohaʻa foki ʻe faingataʻa kiate ia ke talanoa ki ha kakai foʻou. ʻI heʻene lotua ha fakapapaú, ʻokú ne manatuʻi hili e toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí, naʻá Ne fekau ki Heʻene kau ʻAposetoló ke nau ‘ʻAlu … pea akoʻi ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē’ pea ʻe ʻiate kinautolu maʻu ai pē ʻa e ʻEikí. Naʻe fakakaukau foki ʻa Taniela ki he ngaahi lea ʻa e ʻAposetolo ko Paulá, ʻʻOku ou faʻa fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi ʻokú ne fakamālohiʻi au.’” ʻI he fanongo ʻa e kau akó ki he ngaahi tūkungá, ʻai ke nau kumi ha ngaahi veesi fakataukei folofola ʻoku fekauʻaki mo ia ʻi heʻenau folofolá.
Ngaahi Sivi Nounoú mo e Ngaahi Siví— ʻOange ki he kau akó ha ngaahi faingamālie ke siviʻi ʻenau manatu ki he ngaahi veesi fakataukei folofolá. ʻE lava ke kau ki he ngaahi fakaʻilongá ʻa e ngaahi lea mahuʻingá pe ngaahi fakamoʻoni fakafolofolá, ngaahi lea mei he potufolofolá, pe ngaahi tūkunga ʻokú ne fakatātaaʻi e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he ngaahi potufolofolá. ʻE lava ke lau atu pē ʻa e ngaahi siví, hiki ʻi he palakipoē, pe ʻi he pepá. Hili hono fai ʻe he kau akó ha sivi nounou pe siví, fakakaukau ke fakahoa ʻa e kau ako maaka māʻolungá mo e kau ako maaka māʻulaló. ʻE lava ke hoko ʻa e tokotaha ako maaka maʻolungá ko ha faiako ke tokoniʻi e tokotaha ako ʻoku maʻulalo hono māká ke fakalakalaka. ʻE lava foki ke fokotuʻu ʻe he hoá ha taumuʻa ke maʻu ha maaka maʻolunga ange ʻi hono fakatahaʻi hona māká ʻi he sivi hokó, ko e konga ʻo e ngāue ko ʻení. Fakakaukau ke faʻu ha saati pe papa fanongonongo ke fakaʻaliʻali ai e ngaahi taumuʻa ʻa e kau akó mo fakatokangaʻi ʻenau fakalakalaká.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻOku Tokoni ke Mahino Ki he Kau Akó ʻa e Ngaahi Veesi Fakataukei Folofolá

Fakaʻuhingaʻi ʻa e Ngaahi foʻi Lea mo e ngaahi Kupuʻi Lea

ʻE tokoni hono fakaʻuhingaʻi e ngaahi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻi he ngaahi veesi fakataukei folofolá (pe ko hono tokoniʻi e kau akó ke fakaʻuhingaʻi kinautolú) ke mahino ki he kau akó ʻa e ʻuhinga ʻo e vēsí kotoa. ʻI he taimi ʻoku mahuʻinga ai ke mahino ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi ha potufolofola, mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke hiki ʻe he kau akó ʻa e ngaahi fakaʻuhinga ko ʻení ʻi heʻenau folofolá. Fakamanatu ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻo e ngaahi leá mo e ngaahi kupuʻi leá ʻi hoʻo fakamanatu ʻa e ngaahi veesi fakataukei folofolá.

Feinga ke ʻIloʻi e Kaveingá

ʻE lava ke tokoni hono ʻiloʻi e kaveinga ʻo ha potufolofola ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e ʻuhinga ʻo e potufolofolá. ʻOku kau ʻi he kaveingá ʻa e fakamatala ʻo kau kia hai ʻoku lea ki kia hai mo e ʻuhingá, ko e fokotuʻutuʻu ʻo e potufolofolá (fakahisitōlia, fakafonua mo fakasiokālafí), mo e fehuʻi pe tūkunga naʻe tupu mei ai e kakano ‘o e potufolofolá. Hangē ko ʻení, ko e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he Sione 3:5 ko e konga ia ʻo ha fetalanoaʻaki ʻi he vahaʻa ʻo Sīsū Kalaisí mo e Fālesi ne fiekaungāmamahi ko Nikotīmasi ʻa ia ne haʻu ki he Fakamoʻuí ʻi he poʻulí ke fehuʻi fekauʻaki mo ʻEne tokāteliné. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia Nikotīmasi kapau he ʻikai ke “fanauʻi foʻou” kitautolu, he ʻikai ke tau “mamata … ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá,” (Sione 3:3). ʻI heʻene puputuʻú, naʻe fehuʻi ʻe Nikotīmasi pe ʻe toe fanauʻi foʻou fēfē ha tangata motuʻa. ʻOku ʻi he Sione 3:5 ʻa e tali ʻa e ʻEikí ki he fehuʻi ʻa Nikotīmasí. ʻE lava ke tokoni hono ʻiloʻi ʻa e fakamatala ko ʻení ke mahino lelei ange ki he kau akó e ngaahi fehuʻi naʻe ʻuhinga ki ai e ʻEikí ʻi Heʻene fakahā “kapau ʻe ʻikai fanauʻi ʻa e tangatá ʻi he vai pea mo e Laumālie, ʻe ʻikai ʻaupito faʻa hū ia ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.” ʻI hoʻo akoʻi ʻa e ngaahi lēsoni ʻoku kau ai e ngaahi veesi fakataukei folofolá, fakamamafaʻi ange ʻa e kaveinga ʻokú ne ʻākilotoa e ngaahi potufolofola ko iá. ʻE lava foki ke tokoni e ngaahi ʻekitivitī hangē ko ʻení ke mahino ki he kau akó e ngaahi potufolofola mahuʻinga ko ʻení:

ʻIloʻi ʻa e Kaveingá—Hiki e ngaahi ʻuluʻi fakamatala ko ʻení ʻi ʻolunga he palakipoé: Tokotaha Leá, Kakai, Taumuʻa, mo e Ngaahi Fakakaukau ʻAonga Kehe. Vahevahe fakakulupu ʻa e kau akó, pea vahe ki he kulupu takitaha ha veesi fakataukei folofola. Fakaafeʻi kinautolu ke fekumi ki he kaveinga ʻo ʻenau potufolofola ne vahe ange ʻaki hono ʻiloʻi e fakamatala ʻoku fekauʻaki ki he ʻuluʻi fakamatala he palakipoé. Fekau ke hiki e meʻa ʻoku nau maʻú ʻi he palakipoé. Pea kole ki he kulupu takitaha ke fakamatala ʻa e kaveinga ʻo ʻenau potufolofolá mo e founga ʻoku kaunga ai e fakamatala ko ʻení ki heʻenau mahino ki he ngaahi moʻoni ʻi he potufolofola takitaha. Ke tānaki atu ha tafaʻaki ʻe taha ki he ʻekitivitī ko ʻení, mahalo te ke fie fakatukupaaʻi e kalasí ke mateʻi ʻa e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ʻo e veesi fakataukei folofolá ʻo fakatefito he ngaahi fakaʻuhinga ʻi he palakipoé kimuʻa pea fakamatalaʻi ʻe he kulupu takitaha e meʻa kuo nau tohí.

Vakavakaiʻí

ʻOku kau ʻi hono vakavakaiʻí ʻa hono kumi ke ʻilo ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he ngaahi potufolofolá. ʻOku kau foki ai mo e tokoni ke mahino ki he kau akó e founga ʻoku fekauʻaki ai e ngaahi moʻoni ko ʻení kiate kinautolú. ʻE lava ke iku ʻeni ki ha fakaʻaongaʻi loloto ange e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻi heʻenau moʻuí. ʻE lava ke tokoni e ʻekitivitī ko ʻení ke vakavakaiʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi fakataukei folofolá:

Hiki e Ngaahi Fakaʻilongá— ʻI he maheni ange ʻa e kau akó mo e ngaahi veesi fakataukei folofolá, fakaafeʻi kinautolu ke faʻu ha ngaahi fehuʻi, ngaahi tūkunga, pe ngaahi fakaʻilonga kehe ʻokú ne fakatātaaʻi e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he ngaahi potufolofolá. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻeni ke siviʻi ʻa e kalasí.

Fakamatala

ʻOku fakalahi ange e mahino ʻa e kau akó ʻi hono ʻai ke nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi potufolofolá pea fakalakalaka ʻenau malava ke akoʻi ʻa e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní mei he folofolá. Ko e founga ʻeni ʻe ua ʻe lava ke tokoni ki he kau akó ke ako ke fakamatalaʻi ʻa e ngaahi veesi fakataukei folofolá:

Ngaahi Lea mo e Ngaahi Kupuʻi Lea Mahuʻingá—Fakaafeʻi e kau akó ke lau e veesi fakataukei folofola tatau ʻiate kinautolu pē pea feinga ke ʻiloʻi ha foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku nau pehē ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ki he ʻuhinga ʻo e potufolofolá. Fakaafeʻi leva ha tokotaha ako ke lau ʻa e potufolofolá ki he kalasí pea fakamamafaʻi ʻa e foʻi lea pe kupuʻi lea kuó ne filí. Kole ki he tokotaha akó ke fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai e foʻi lea pe kupuʻi lea ko iá ke mahino ʻa e potufolofolá. Fakaafeʻi ha kau ako kehe tokosiʻi ke fai e meʻa tatau. ʻE lava ke fili ʻe he kau akó ha ngaahi lea pe ngaahi kupuʻi lea kehe ki he potufolofola tatau. ʻI he fanongo ʻa e kalasí ki he ngaahi fakakaukau kehekehe ko ʻení, te nau lava ʻo maʻu ai ha mahino loloto ange ki he potufolofolá.
Teuteu ha Fakataha Lotu— ‘Oange ki he kau akó ha ngaahi faingamālie ke ngāue ʻaki ʻa e ngaahi veesi fakataukei folofolá ʻi heʻenau teuteu mo fakahoko ʻa e ngaahi fakataha lotu he kamataʻanga ʻa e kalasí. Tokoniʻi kinautolu ke fakamatalaʻi fakanounou e kaveingá, fakamatalaʻi e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní, vahevahe ha ngaahi aʻusia pe ngaahi sīpinga mahuʻingamālie, mo fakamoʻoni ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he ngaahi potufolofolá. Mahalo te ke fokotuʻu ange foki ke fakakaukau e kau akó ke ngāue ʻaki ha lēsoni fakataumuʻa ke fakamatalaʻi e ngaahi fakakaukau ʻi he ngaahi potufolofolá.

Ongoʻi ʻa e Mahuʻinga ʻo e Ngaahi Tokāteliné mo e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoní

Tokoni ke mahino ki he kau akó mo maʻu ha fakamoʻoni fakalaumālie ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he ngaahi veesi fakataukei folofolá. Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “Ko ha faiako moʻoní, ʻi heʻene akoʻi pē ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa [ʻo e ongoongoleleí] … , ʻokú ne ʻave [ʻa e kau akó] ʻi ha sitepu mamaʻo ange ke maʻu a fakamoʻoni fakalaumālie mo e mahino ʻi honau lotó ʻokú ne ʻomi ʻa e ngāué” (“Teaching by Faith” [address to CES religious educators, Feb. 1, 2002], 5, si.lds.org; see also Teaching Seminary: Preservice Readings [2004], 92) ʻI he ongoʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni, mahuʻinga, mo e fie maʻu vivili ʻo ha tokāteline pē tefitoʻi moʻoni ʻi he ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku tupulaki ʻenau loto holi ke fakaʻaongaʻi e moʻoni ko iá ʻi heʻenau moʻuí. ʻE lava e kau faiakó ʻo tokoniʻi e kau akó ke fakaafeʻi mo tauhi ʻa e ngaahi ongo ko ʻeni ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻaki hono ʻoange kiate kinautolu ha ngaahi faingamālie ke vahevahe ai e ngaahi aʻusia kuo nau maʻu ʻi hono moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻoku maʻu ʻi he ngaahi veesi fakataukei folofolá. ʻE tokoni eni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he ngaahi veesi fakataukei folofolá mo fakapapauʻi ʻoku tohi tongi e ngaahi moʻoni ko ʻení ʻi he loto ʻo e kau akó. ʻE lava ke tokoni e ʻekitivitī ko ʻení ke ongoʻi ʻe he kau akó ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he ngaahi veesi fakataukei folofolá:

Fakafanongo ki he Ngaahi Potufolotolá—Fakaafeʻi e kau akó ke fakafanongo ki he ngaahi veesi fakataukei folofolá ʻi he ngaahi lea mo e ngaahi lēsoni he lotú, ʻi he ngaahi lea ʻo e konifelenisi lahí, mo e ngaahi fealēleaʻaki mo e fāmilí mo e kaungāmeʻá. Fakaafeʻi ʻa e kau akó mei he taimi ki he taimi ke lipooti e ngaahi potufolofola kuo nau fanongá, founga naʻe fakaʻaongaʻi ai e potufolofolá, ko e hā e ngaahi moʻoni naʻe akoʻí, pea ko e hā e ngaahi aʻusia kuo nau maʻu pe ko e niʻihi kehé mo e ngaahi moʻoni ne akoʻí. Kumi ha ngaahi faingamālie ke fakamoʻoni (pea fakaafeʻi e kau akó ke fakamoʻoni) ki he ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he ngaahi veesi fakataukei folofolá.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻOku Tokoni ke Fakaʻaongaʻi ʻe he Kau Akó e Ngaahi Veesi Fakataukei Folofolá

Ko hono Akoʻí

Naʻe faʻu fakataha e ngaahi veesi fakataukei folofolá mo e Ngaahi Tefitoʻi Tokāteliné pea fakataumuʻa ke fenāpasi ki he lelei ʻa e kau akó. (ʻOku fakahaaʻi e ngaahi veesi fakataukei folofolá ʻi he kotoa ʻo e fakamatala ki he Ngaahi Tefitoʻi Tokāteliné.) ʻI he taimi ʻoku ako mo fakahaaʻi ai ʻe he kau akó e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe ʻi he ngaahi veesi fakataukei folofolá, te nau ako foki mo fakamatalaʻi e Ngaahi Tefitoʻi Tokāteliné. Pea ʻi he ako e kau akó ke fakamatalaʻi e Ngaahi Tefitoʻi Tokāteliné ʻi heʻenau lea pē ʻanautolú, mahalo te nau falala ki he ngaahi veesi fakataukei folofola kuo maʻulotó ke tokoniʻi kinautolu. ʻE lava ke fakalahi e loto falala ʻa e kau akó ʻiate kinautolú pea ʻi heʻenau ʻilo ki he folofolá ʻi hono ʻoange ha ngaahi faingamālie ke nau akoʻi ai e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi veesi fakataukei folofolá. ʻI he taimi ʻoku akoʻi mo fakamoʻoniʻi ai ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he ngaahi veesi fakataukei folofolá, te nau lava foki ʻo fakamālohia ʻenau ngaahi fakamoʻoní. Poupouʻi e kau akó ke fakaʻaongaʻi e ngaahi veesi fakataukei folofolá ke akoʻi mo fakamatalaʻi ʻa e ongoongoleleí ʻi he kalasí pea ʻi he ngaahi fepōtalanoaʻaki mo e kaungāmeʻá, fāmilí mo e niʻihi kehé.

Fakamatalaʻi ha Pōpoaki—Vahe ki ha kau ako ke teuteuʻi ha ngaahi lea pe lēsoni miniti ʻe tolu ki he mini ʻe nima ʻo fakatefito ʻi he ngaahi veesi fakataukei folofolá. Fekau ke nau teuteu ʻi he kalasí pe ʻi ʻapi. Makehe mei he ngaahi veesi fakataukei folofolá, te nau lava ʻo fakaʻaongaʻi ha ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe ke tokoni ke nau teuteu, ʻo hangē ko e ngaahi kaati fakataukei folofolá, Fakahinohino ki he Folofolá, pe Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí. ʻOku totonu ke kau ʻi he lea pe lēsoni takitaha ha talateu, veesi fakataukei folofola, ko ha talanoa pe sīpinga ʻo hono akoʻi ʻo e tefitoʻi moʻoní, pea mo e fakamoʻoni ʻa e tokotaha akó. ʻE lava ke fili tauʻatāina e kau akó ke fakahoko ʻenau pōpoakí ʻi he kalasí, ʻi ha efiafi fakafāmili ʻi ʻapi, pe ki heʻenau ngaahi kōlomú pe kalasí ko ha konga ʻo ʻenau ngaahi ngāue ʻi he Fatongia ki he ʻOtuá pe Fakalakalaka Fakatāutahá. Kapau ʻe fakahoko ʻe he kau akó ʻenau leá pe ngaahi lēsoní ʻi tuʻa ʻi he kalasí, fakakaukau ke fakaafeʻi kinautolu ke līpooti ʻenau ngaahi aʻusiá.
Tulama Fakafaifekaú—Teuteuʻi ha ngaahi kaati mo ha ngaahi fehuʻi ʻe ala fai ʻe ha fiefanongo ʻa ia ʻe lava ke tali ʻaki ʻa e tokoni ʻa e ngaahi veesi fakataukei folofolá ( hangē ko ʻení, “Ko e hā ʻoku tui ki ai e kāingalotu homou siasí fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí?”) Fakaafeʻi e ngaahi hoa ʻo e kau akó ke omi ki muʻa ʻi he kalasí ke tali ha fehuʻi kuo fili mei he ngaahi kātí. Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e founga ʻe ala tali ʻaki ʻe he kau faifekaú ʻa e ngaahi fehuʻi peheé, te ke lava ʻo fokotuʻu ange ha ngaahi founga fakafaiako lelei ʻe niʻihi, hangē ko hono (1) fakahā ʻa e kaveinga ʻo e ngaahi potufolofolá, (2) fakamatalaʻi ha tokāteline pē tefitoʻi moʻoni, (3) fai ha ngaahi fehuʻi ke ʻilo pe ʻoku mahino pe tui ʻa kinautolu ʻoku akoʻí ki he meʻa kuo akoʻí, (4) vahevahe ha ngaahi aʻusia mo e fakamoʻoni, pea mo hono (5) fakaafeʻi ʻa kinautolu ʻoku nau akoʻí ke ngāue ʻo fakatautau ki he moʻoni naʻe akoʻí. Kole ki he kalasi ke ʻomai ha fakamatala ki he meʻa ʻoku nau saiʻia ai fekauʻaki mo e founga naʻe tali ʻaki ʻe he hoa takitaha ʻenau fehuʻí.
Fakamoʻoni—Fakaafeʻi e kau akó vakai ki he ngaahi veesi fakataukei folofolá pea fili ha taha ʻoku ʻi ai ha tokāteline pē tefitoʻi moʻoni te nau lava ʻo fakamoʻoniʻi. Fakaafeʻi kinautolu ke fakamoʻoni ki he moʻoni kuo nau filí pea vahevahe ha ngaahi aʻusia naʻá ne tataki kinautolu ke nau lava ai ʻo fakamoʻoniʻi ia. ʻI he vahevahe ʻe he kau akó ʻenau ngaahi fakamoʻoní, ʻe fakamoʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa hono moʻoni ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku nau fakamoʻoniʻí. ʻE lava foki ke ueʻi ʻe heʻenau ngaahi fakamoʻoní ʻa e niʻihi kehé ke ngāue ʻi he tui.

Fakatokangaʻi ange: ʻOku totonu ke tuku tauʻatāina pē e ngaahi faingamālie ki he kau akó ke vahevahe ʻenau fakamoʻoní. ʻOku ʻikai teitei totonu ke fakamālohiʻi ʻa e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakamoʻoní pe ʻai ke nau ongoʻi kuo pau ke nau vahevahe ha ʻilo ʻoku ʻikai ke nau ongoʻi ʻoku nau maʻu. ʻIkai ngata aí, ʻoku momou e kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻenau ngaahi fakamoʻoní koeʻuhi ko ʻenau maʻuhala tokua ʻoku fie maʻu ke nau kamata ʻaki “ʻOku ou fie fai ʻeku fakamoʻoní ….” pe kuo pau ke ʻalu fakataha hono fakahā ʻenau fakamoʻoní mo ha fakahā ʻo e ongo fakaelotó. Tokoni ke mahino ki he kau akó ko e taimi ʻoku nau fakamoʻoni aí, te nau lava pē ʻo vahevahe ʻa e ngaahi tokāteline pe ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau ʻilo ʻoku moʻoní. ʻE lava ke faingofua pē hono vahevahe e fakamoʻoní ʻo hangē ko e pehē “ʻOku ou tui ʻoku moʻoni ʻeni” pe “ʻOku ou ʻilo ʻoku moʻoni ʻeni” pe “ʻOku ou tui ki he meʻá ni ʻaki hoku lotó kotoa.”

Moʻui ʻaki

ʻI hono fokotuʻu ange ha ngaahi founga ʻe lava ai e kau akó ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he ngaahi potufolofolá (pe fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki ha ngaahi founga) ʻoku ʻoange ai ha faingamālie ke nau ako ʻaki hono ngāue ʻaki ʻa e tuí.

Naʻe pehē ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“Ko e taha teʻeki potó ʻokú ne fakaʻaongaʻi ʻa e tauʻatāina ke filí ke ngāue ai ʻo fakatatau mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní, ʻokú ne fakaava hono lotó ki he Laumālie Māʻoniʻoní mo fakaafeʻi ʻEne ngaahi akonakí, ʻa hono mālohi fakamoʻoní, pea mo ʻene fakapapauʻi ʻo e fakamoʻoní. ʻOku fie maʻu ki he ako ʻi he tuí ha ivi fakalaumālie, fakaʻatamai, pea mo fakaesino ka ʻoku ʻikai ke tali mokomoko pē. ʻOku fakahaaʻi ʻe he fakamātoato mo e tuʻu ʻaliʻaliaki ʻo ʻetau ngāue ʻi he tui ʻoku fai ki heʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ʻa ʻetau loto fie ako mo fie tali ʻa e fakahinohino mei he Laumālie Māʻoniʻoní” (“Fekumi ki he ʻIló ʻi he Tui,” Liahona, Sepitema 2007, 20).

ʻOange ki he kau akó ha ngaahi faingamālie ke vahevahe mo fakamoʻoni ki he ngaahi aʻusia kuo nau maʻu ʻi hono fakaʻaongaʻi e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní. Ko e founga ʻeni ʻe taha ke poupouʻi ai e kau akó ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi veesi fakataukei folofolá ʻi heʻenau moʻuí:

Fokotuʻu ha Ngaahi Taumuʻa—Fakatefito ʻi he konga ki hono fakaʻaongaʻí ʻi he ngaahi kaati fakataukei folofolá, fakaafeʻi e kau akó ke fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa pau ke moʻui lelei ange ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he ngaahi veesi fakataukei folofolá. ʻAi ke nau hiki ʻenau ngaahi taumuʻá ʻi ha laʻipepa ke nau ʻalu holo mo ia ko e fakamanatu. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ʻi he taimi totonú, ke līpooti e ngaahi meʻa kuo nau lavaʻí.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻOku Tokoni ke Ako Maʻuloto ʻe he Kau Akó e Ngaahi Veesi Fakataukei Folofolá

Ako maʻulotó

ʻE lava ke fakaloloto e mahinó mo fakalahi e malava ʻa e tokotaha akó ke akoʻi e ongoongoleleí ʻi hono ako maʻuloto e ngaahi veesi folofolá. Ko e taimi ʻoku maʻuloto ai ʻe he kau akó ʻa e folofolá, ʻe lava ke ʻomi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní e ngaahi kupuʻi lea mo e ngaahi fakakaukau ki heʻenau manatú ʻi he taimi ʻoku fie maʻu aí (vakai, Sione 14:26; T&F 11:21). Manatuʻi ke liliu e ngaahi ʻekitivitī ako maʻulotó ke feʻunga mo e ngaahi meʻa ʻoku malava ʻe hoʻo kau akó.

Naʻe poupouʻi ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa hono ako maʻuloto ʻo e folofolá ʻi heʻene pehē:

“ʻOku lava ke maʻu ha mālohi lahi mei hono ako maʻuloto ʻo e folofolá. Ko hono ako maʻuloto ʻo ha potufolofolá ko hano kamata ia ʻo ha feohi fakakaungāmeʻa foʻou. ʻOku hangē ia hano toki ʻiloʻi ha taha foʻou ʻe lava ke tokoni ʻi he taimi ʻo e faingataʻá, ʻokú ne ueʻi mo fakafiemālieʻi kita, pea hoko ko ha maʻuʻanga poupou ki ha liliu ʻoku fie maʻu” (“Ko e Mālohi ʻo e Folofolá,” Ensign pe Liahona, Nōvema. 2011, 6).

ʻE lava ke toutou fakahoko e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení he ngaahi ʻaho hokohoko ʻi he kamataʻanga pe fakaʻosinga ʻo e kalasí ke tokoni ke fuoloa hono maʻuloto ʻe he kau akó:

Lova Foʻi Lea ʻe Taha—Poleʻi ʻa e kalasí ke lau ha veesi fakataukei folofola ʻo foʻi lea ʻe taha ʻa e tokotaha ako he taimi. Hangē ko ʻení, ʻi hono tokoniʻi e kau akó ke ako maʻuloto e Mātiu 5:14–16, ʻe pehē ʻe he tokotaha ako ʻuluakí Ko e, ʻe pehē ʻe he tokotaha ako hono uá maama, ʻe pehē ʻe he tokotaha ako hono tolú ʻo, pea fai pehē ai pē kae ʻoua kuo kakato ʻa e vēsí. Taimiʻi ʻa e kalasí, pea ʻoange ke nau toutou ʻahiʻahi ke aʻusia ha taimi kuo fokotuʻu. ʻI hoʻo toutou fai e ʻekitivitī ko ʻení, fakakaukau ke fulihi e hokohoko ʻo e kau akó koeʻuhí ke nau lea ʻaki ha ngaahi lea kehe.
Ngaahi Mataʻitohi ʻUluakí—Hiki ʻi he palakipoé ʻa e ngaahi mataʻitohi ʻuluaki ʻo e foʻi lea takitaha ʻi ha veesi fakataukei folofola. Tuhu ki he ngaahi mataʻitohí ʻi hoʻo toe lau mo e kalasí ʻa e vēsí, ʻo fakaʻaongaʻi ʻenau folofolá ʻo ka fie maʻu. Toe fai ʻa e ʻekitivitī ko ʻení kae ʻoua kuo ongoʻi loto falala ʻa e kau akó ʻi heʻenau malava ke lau maʻuloto ha potufolofola ʻi he tokoni pē ʻa e ngaahi mataʻitohi ʻuluakí. Mahalo te ke fie tamateʻi ha konga siʻi ʻo e ngaahi mataʻitohí ʻi he taimi takitaha ʻoku lau maʻuloto ai ʻe he kau akó e potufolofolá. ʻE tupulaki māmālie ʻa e polé ʻi he meʻá ni kaeʻoua kuo lava ke toe lau ʻe he kau akó e potufolofolá ʻo ʻikai fakaʻaongaʻi e ngaahi mataʻitohi ʻuluakí.
Wordstrip Puzzles—Tohi pe ʻai ke tohi ʻe he kau ʻakó, ʻa e ngaahi lea ʻo ha veesi fakataukei folofola ʻi ha laʻipepa kuo ʻosi laineʻi. Kosikosi ʻa e laʻipepá, ʻo tuku pē pipiki e ngaahi laine ʻo e potufolofolá. Kosiʻi ke nounou ange ha niʻihi ʻo e ngaahi kongá ke kau ai ha ngaahi foʻi lea ʻo e potufolofolá. Tuifio ʻa e ngaahi laʻipepá pea ʻoange ki he ngaahi hoa pe kulupu iiki ʻo e kau akó. Fakatukupaaʻi e kau akó ke fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi kongokonga pepá ʻi hono hokohokó, ʻo fakaʻaongaʻi ʻenau folofolá ko ha fakahinohino. ʻAi ke nau fakaangaanga kae ʻoua kuo ʻikai toe fie maʻu ke nau fakaʻaongaʻi ʻenau folofolá. ʻI heʻene ʻosí, kole ange ke nau lau leʻolahi ʻa e potufolofolá. Te ke lava foki ʻo taimiʻi e kau akó ke vakai pe ko e kulupu fē naʻe vave taha ʻenau fokotuʻutuʻu e ngaahi kongokonga pepá ʻi he hokohoko totonú. Pe ko hoʻo taimiʻi ʻa e kalasí kotoa ke vakaiʻi pe ko e hā hono fuoloa ki he kotoa ʻo e ngaahi kulupú ke fakakakato ʻa e pāsoló (ʻi he ʻosi ʻa e kulupu ʻuluakí, tuku ke nau tokoniʻi ʻa e kulupu ʻoku tuaí.)