Laipelí
Lēsoni 151: Fakahā 1


Lēsoni 151

Fakahā 1

Talateú

Naʻe fai ʻe Sione ha tohi fakalotolahi lolotonga ʻene ʻi he motu ko Pātimosí, ki ha fakatahaʻanga ʻe fitu ʻo e Siasí ʻo fakamatalaʻi e fakahā naʻá ne maʻú. Naʻe fakamoʻoni ʻa Sione ki he meʻa ne ʻomi kiate ia mei ha ʻāngelo pea meia Sīsū Kalaisi. Naʻe lekooti foki ʻe Sione ha ngaahi fakamatala fakaikiiki fekauʻaki mo ʻene mata meʻa-hā-mai ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Fakahā 1:1–11

Ko e lekooti ʻe Sione ʻa ʻene mata meʻa-hā-maí

Kimuʻa e kalasí, tuku ha meʻa ʻi ha tēpile pe sea ʻi muʻa he kalasí. ʻUfiʻufiʻi e meʻá ke ʻoua ʻe lava e kau akó ʻo ʻiloʻi pe ko e hā. ʻI he kamata e kalasí, fakaafeʻi e kau akó ke nau mateʻi mai pe ko e hā e meʻá. Hili ha ngaahi fakamahamahalo, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke haʻu ki muʻa ʻi he kalasí pea kole ange ke ne toʻo hake e tafaʻaki ʻe taha ʻo e ʻufiʻufí ke ne lava tokotaha pē ʻo sio ki he meʻa ko iá. Kole ki ha tokotaha ako ko ʻení ke fakamatalaʻi ʻa e meʻá ki he kalasí.

  • ʻOku fakafofongaʻi fēfē nai ʻe he tokotaha ako naʻá ne fakamatalaʻi e meʻá ʻa e fatongia ʻe taha ʻo e kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló?

Kole ki he tokotaha akó ke tangutu ki lalo. Fakaafeʻi e kau akó ke kumi hake ki he tohi ʻa Fakahaá. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻiloa foki e tohi ko ʻení ko e ʻApokalipí, ʻa ia ʻoku ʻuhinga ʻi he lea faka-Kalisí ko ha fakahā, ʻo fakamatalaʻi ʻa ia ʻoku fufūʻí. Naʻe lekooti ʻe he ʻAposetolo ko Sioné ʻi he tohí ni, ʻa e ngaahi moʻoni naʻe fakahā kiate ia fekauʻaki mo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, Hono fatongia ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní, ngaahi meʻa naʻe hoko ʻo aʻu ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí, pea mo ʻEne Nofo Tuʻí.

Fakaafeʻi e kau akó ke kumi ha ngaahi moʻoni naʻe fakahā kia Sione ʻi heʻenau ako e tohi ʻa Fakahaá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Fakahā 1:1–3, ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá. Kole ki he kau akó ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Sione ʻo kau ki he fakahā naʻá ne maʻú.

  • Ko e hā naʻe foaki ai e fakahā ko ʻení kia Sioné?

  • Ko e hā naʻe fie maʻu ʻe Sione ke fai ʻe he Kāingalotú ʻaki ʻa e fakahā ko ʻení?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e ʻuhinga naʻe fakamatala ai ʻa Sione kiate kinautolu ʻoku fanongo ki heʻene ngaahi leá mo kinautolu ʻoku lau ʻene ngaahi leá fakatouʻosi, fakamatalaʻi ange ʻi he kuonga ʻo Sioné ne ʻikai lava ha Kāingalotu tokolahi ʻo laukonga, ko ia ne nau ʻilo e tohi Fakahaá ʻi he fanongo ki hono lau leʻolahi ia he niʻihi kehé.

  • Ko e hā e lea ʻa Sione kau ki he kakai te nau lau, feinga ke mahino, pea tauhi (pe talangofua) e ngaahi akonaki naʻe lekooti ʻi he tohi Fakahaá?

  • Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē ʻa e ngaahi akonaki ʻa Sione ʻi he Fakahā 1:3 ko ha tefitoʻi moʻoní? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau lau, feinga ke mahino, pea talangofua ki he folofola ʻa e ʻEikí, ʻe tāpuekina kitautolu.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 1:4. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi pe ko hai naʻe lea ki ai ʻa Sione ʻi heʻene tohí.

  • Ko hai naʻe lea ki ai ʻa Sione ʻi heʻene tohí? (Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e “siasi ʻe fitu ʻoku ʻi ʻĒsiá” ki he fakatahaʻanga ʻe fitu ʻo e Siasí, hangē ko e ngaahi uooti mo e ngaahi kolo he ʻaho ní, ʻa ia naʻe tuʻu ʻi he feituʻu fakahihifo ʻo Toake ʻi onopōní. ʻOku ʻuhinga e “Laumālie ʻe Toko Fitú” ki he kau taki ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ko iá.)

Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Fakahā 1:5–8. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fie maʻu ʻe Sione ke ʻilo ʻe he ngaahi fakatahaʻanga ʻe fitú fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí. Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻilongaʻi e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā naʻe fie maʻu ʻe Sione ke ʻiloʻi ʻe he ngaahi fakatahaʻanga ʻe fitú fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí?

  • Ko e fē kupuʻi lea kau ki he Fakamoʻuí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku tautautefito ʻene mahuʻingamālie kiate koé? Ko e hā hono ʻuhingá? (Mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange ko e ʻĀlifá mo e ʻŌmeká ko e ongo mataʻitohi ʻuluaki mo fakaʻosi ʻo e ʻalafapeti faka-Kalisí. ʻOku fakahā mai ʻe he hingoa ko ʻení ʻoku kau ʻi he fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní ʻa e meʻa kotoa pē mei he kamataʻangá ki he ngataʻangá. [Vakai foki, Fakahā 22:13.])

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 1:9–11. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e feituʻu naʻe ʻi ai ʻa Sioné ʻi he taimi naʻá ne maʻu ai e fakahā ko ʻení mo e feituʻu naʻe ʻi ai e ngaahi siasi ʻe fitú.

  • Ko e fē feituʻu naʻe ʻi ai ʻa Sioné ʻi heʻene maʻu ʻa e fakahā ko ʻení? Ko e fē feituʻu naʻe tuʻu ai ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻe fitú?

Fakakaukau ke kole ki he kau akó ke kumi hake e Ngaahi Mape ʻo e Tohi Tapú, fika 13, “Ko e Ngaahi Fononga Fakafaifekau ʻa e ʻAposetolo ko Paulá,” ke kumi ʻa Pātimosi mo e niʻihi ʻo e ngaahi kolo ʻe fitu ʻoku hā ʻi he Fakahā 1:11.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó pe naʻe fēfē ʻa Pātimosi, fakakaukau ke fakaafeʻi kinautolu ke kumi hake e Ngaahi Tā ʻo e Tohi Tapú, fika 32, “Motu ko Pātimosí.”

  • Fakatatau ki he Fakahā 1:9, ko e hā naʻe nofo ai ʻa Sione ʻi he motu ko Pātimosí?

Fakamatalaʻi ange naʻe maʻu ʻe Sione ʻa e fakahā ko ʻení lolotonga ha taimi faingataʻa ki he kāingalotu ʻo e Siasí. Lolotonga e taimi ko ʻení, naʻe ʻi ai ha fakatanga lahi ki he Kāingalotú mo e hē mei he moʻoní mo e ngaahi vahevahe ʻi he lotolotonga ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí. ʻIkai ngata aí, ne tāmateʻi kotoa e kau ʻAposetoló tuku kehe pē ʻa Sione. Mahalo naʻe tohi e Tohi Fakahaá lolotonga e taimi ʻo e ʻemipola Loma ko Tomitiané, ʻa ia naʻá ne toe fakafoki mai e lotu ʻemipolá ʻi he kotoa ʻo e Puleʻanga Lomá pea tuli pe tāmateʻi ʻa kinautolu naʻe ʻikai hū ki he ngaahi ʻotua ne fakangofua ʻe he puleʻanga Lomá. ʻOku tui ʻa e kakai tokolahi naʻe tuli ʻa Sione ki he motu ko Pātimosí ʻi he ʻuhinga ko iá.

  • Fakatatau ki he Fakahā 1:10, naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Sione hono ngaahi tūkunga ʻi heʻene maʻu ʻa e fakahā ko ʻení?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā e kupuʻi lea “ne u ʻi he Laumālié”?

  • Fakatatau ki he veesi 11, ko e hā naʻe fekau ʻe Sīsū Kalaisi kia Sione ke faí?

Fakamatalaʻi ange ʻoku tau ako mei he Tohi ʻa Molomoná naʻe maʻu ʻe Nīfai ha mata meʻa-hā-mai tatau mo e mata meʻa-hā-mai ʻa Sioné. Naʻe mamata ʻa Nīfai ki he ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí (kau ai ʻa e Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí, ko e Nofo Tuʻí, mo e kakato ʻo e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní), ka naʻe fekauʻi ke ʻoua naʻá ne hiki ia koeʻuhí naʻe tomuʻa fakanofo ʻa Sione ke ne fai ia (vakai, 1 Nīfai 14:24–29).

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau ako e ngaahi lea ʻa Sioné ʻi he Fakahaá?

Fakaafeʻi e kau akó ʻi heʻenau hokohoko atu ke ako e tohi Fakahaá ke kumi e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e ngaahi ʻaho fakaʻosí, Hāʻele ʻAnga Ua Maí, Nofo Tuʻí, mo e kakato ʻo e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní.

Fakahā 1:12–20

Ko e mamata ʻa Sione ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻi ha mata meʻa-hā-mai

Ke fakafeʻiloaki e fakakaukau ʻo e fakataipé, fakaʻaliʻali (pe tā he palakipoé) ha ngaahi tā ʻo ha ngaahi fakaʻilonga angamaheni ʻi homou anga fakafonuá ʻe lava ke mahinongofua ʻo ʻikai toe fakamatalaʻi. Hangē ko ʻení, mahalo te ke fakaʻaliʻali ha ngaahi fakaʻilonga ʻo e fefonongaʻakí pe ngaahi fakaʻilonga fakatokangá. Kole ki he kau akó ke fakamatalaʻi e taumuʻa ʻo e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení.

Fakamatalaʻi ange naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Sione ʻi he tohi ʻa Fakahaá ha ngaahi fakataipe mo e ngaahi fakatātā ke akoʻi e ngaahi pōpoaki mahuʻinga fekauʻaki mo e ongoongoleleí. ʻE lava ke hoko e ngaahi fakataipé ko ha tokoni fakafaiako mālohi koeʻuhí ʻoku nau lava ke fetuʻutaki ki he kakaí ʻi he ngaahi toʻu tangata mo e anga fakafonua kehekehe. Te nau lava foki ke fetuʻutaki ha ngaahi pōpoaki kehekehe.

Vahevahe e kau akó ke nau tauhoa. Fakaafeʻi e hoa takitaha ke lau leʻolahi fakataha e Fakahā 1:12–18 ʻo kumi e ngaahi fakataipe naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Sione ke fakamatalaʻi ʻaki ʻene fakahaá. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi fakataipe ne nau lau.

  • Ko e hā e ngaahi fakataipe naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Sione ke fakamatalaʻi ʻaki ʻene fakahaá?

ʻOange ki he fānau akó ha laʻipepa tufa ʻo e saati ko ʻení (pe toe tā ʻa e sātí he palakipoé). Fakaafeʻi e ngaahi hoa takitaha ʻo e kau akó ke lau ʻa e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ʻi he ʻotu toʻomataʻu ʻo e sātí pea tohi ʻi he ʻotu ko iá ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi fakataipe takitaha naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Sioné.

ʻĪmisi
handout, Revelation 1

Fakataipe ʻi he Fakahā 1

Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí ʻi he Fuakava Foʻoú—Lēsoni 151

Fakataipé

ʻUhingá

Fakahā 1:12—Tuʻunga maama koula ʻe fitu

Fakahā 1:20; 3 Nīfai 18:24

Fakahā 1:16–17—Ko e nima toʻomataʻú

Maʻake 16:19

Fakahā 1:16—Fetuʻu ʻe fitu

Ko e ngaahi fetuʻu ʻe fitú ko e kau tamaioʻeiki ia ʻo e ngaahi siasi ʻe fitú (Joseph Smith Translation, Revelation 1:20)

Fakahā 1:16—Ko ha heletā māsila fakatoumata

Hepelū 4:12

Fakahā 1:18—Ko e kī ʻo hētesi mo e maté

2 Nīfai 9:10–13

Hili ha taimi feʻunga, kole ki ha kau ako tokolahi ke lipooti e ʻuhinga ʻo e fakataipe takitaha naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Sioné. Tokoniʻi kinautolu ʻo ka fie maʻu, ke nau ʻiloʻi ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ngaahi maama ʻe fitú ʻa e ngaahi siasi ʻe fitu kuo pau ke nau puke hake ʻa e maama ʻo e ongoongoleleí; ʻoku fakafofongaʻi ʻe he nima toʻomataʻú ʻa e mālohi fakalangí mo e fakangofuá; ʻoku fakataipe ʻe he ngaahi fetuʻu ʻe fitú ʻa e kau tamaioʻeiki pe kau taki ʻi he ngaahi siasi ʻe fitu ʻa ia ʻoku poupouʻi ʻe he ʻEikí; ʻoku fakafofongaʻi ʻe he heletaá ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá, ʻi he fakahā ʻa e fakamāú ki he kau faiangahalá mo hono fakatauʻatāinaʻi e angatonú; pea ʻoku fakafofongaʻi ʻe he kī ʻo hētesi mo e maté ʻa e mālohi ʻo e ʻEikí ke ikunaʻi ʻa e mate fakalaumālié mo fakatuʻasinó.

  • Fakatefito ʻi he pōpoaki naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki Hono Kāingalotú ʻo fakafou ʻia Sioné, ko e hā e moʻoni te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi pea mo Hono vā fetuʻutaki mo Hono kau muimui faivelengá? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ha moʻoni hangē ko ʻení: ʻOku tauhi mo tokangaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa Hono kau muimui faivelengá.)

Fakamanatu ki he kau akó ʻa e ngaahi faingataʻa naʻe fehangahangai mo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he kuonga ʻo Sioné.

  • Ko e hā nai ʻe mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he kuonga ʻo Sioné naʻe hokohoko atu ʻa Sīsū Kalaisi ke tokangaʻi mo tauhi kinautolú?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau manatuʻi ʻa e moʻoni tatau ko ʻení?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki ha taimi naʻa nau ongoʻi ai naʻe tokangaʻi mo tauhi kinautolu ʻe Sīsū Kalaisí. Kole ki ha niʻihi tokosiʻi ʻo kinautolu ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá mo e kalasí. Fakakaukau ke vahevahe ha taha ʻo hoʻo ngaahi aʻusiá foki.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 1:17–18. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e lea ʻa e Fakamoʻuí kia Sioné.

  • Ko e hā e tokāteline te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ʻo fakatefito ʻi he meʻa naʻá Ne lea ʻaki kia Sioné? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tokāteline ko ʻení: Ko ha taha toetuʻu nāunauʻia ʻa Sīsū Kalaisí ʻokú ne maʻu ʻa e mālohi ki he maté mo heli.)

  • Ko e hā e ʻamanaki lelei naʻe mei ʻomi ʻe he tokāteline ko ʻení ki he Kāingalotu ʻi he kuonga ʻo Sioné?

  • Ko e hā e ʻamanaki lelei ʻe lava ke ʻomi ʻe he tokāteline ko ʻení kiate kitautolú?

  • Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he tokāteline ko ʻení fekauʻaki mo e ola ʻo e tau ʻi he vahaʻa ʻo e leleí mo e koví naʻe hoko ʻi he funga ʻo e māmaní?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni fekauʻaki mo e tohi ʻa Fakahaá:

“ʻOku tatau ʻa e pōpoaki ʻo e Fakahaá mo e folofola kotoa pē: ʻe ʻi ai ha ikuna ʻi he māmani ko ʻeni ʻa e ʻOtuá ʻi he tēvoló; ko ha ikuna tuʻuloa ʻo e leleí ʻi he koví, ʻo e Kāingalotú ʻi honau kau fakatangá, ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he ngaahi puleʻanga ʻo e tangatá pea mo Sētané” (Bible Dictionary in the LDS English version of the Bible, “Revelation of John”).

Fakamahinoʻi ange koeʻuhí ʻoku tau ʻilo ʻe faifai pē ʻo ikuna ʻa e leleí ʻi he koví, ko e meʻa ʻoku toe ke tau mamata ki aí pe ko e tafaʻaki ʻo hai ʻoku tau fili ke kau ki aí, ʻo Sētané pe ko e ʻOtuá. Mahalo te ke fie fakamoʻoni ki he ikuna ʻa e Fakamoʻuí ʻi he maté mo helí pea mo e foʻi moʻoni ko ia koeʻuhí ko Ia, te tau lava ʻo fili ke kau mo e ʻOtuá ʻi he tau ʻi he vahaʻa ʻo e leleí mo e koví.

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he meʻa te nau lava ʻo fai ke fili kakato ange ai ke kau mo e ʻOtuá. Poupouʻi kinautolu ke ngāue ʻo fakatatau ki ha faʻahinga ueʻi fakalaumālie pē te nau maʻu.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 1:19. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia Sione ke tohí. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakamatalaʻi ange ʻoku lekooti ʻe he Fakahā 1 ʻa e meʻa naʻe tohi ʻe Sione fekauʻaki mo ʻene mata meʻa-hā-mai ki he Fakamoʻuí. Hangē ko ia naʻe lekooti ʻi he Fakahā 2–3, naʻe tohi ʻa Sione ʻo kau ki he “ngaahi meʻa ʻoku ʻi aí” (Fakahā 1:19), pe ko e tūkunga ʻo e Siasí ʻi hono kuongá. ʻOku lekooti ʻe he Fakahā 4–22 ʻa e meʻa naʻe tohi ʻe Sione fekauʻaki mo e “ngaahi meʻa ʻe hoko ʻamuí” (Fakahā 1:19), pe ʻi he kahaʻú.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Fakahā 1:12. Tuʻunga maama koula ʻe fitú

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni fekauʻaki mo e tuʻunga maama koula ʻe fitu naʻe mamata ki ai ʻa Sioné:

“ʻOku ʻave ʻe he ngaahi tuʻunga māmá ʻa e māmá; ʻoku ʻikai ke nau fakatupu ia. Ko honau fatongiá ke fakafaingofuaʻi ia, kae ʻikai ke fakahoko ia. Ko ia, ʻi hono fakaʻaongaʻi ko ia ʻo e ngaahi tuʻunga maama ʻe fitú ke fakafofongaʻi e ngaahi siasi ʻe fitu ko ia ʻoku ʻamanaki ke naʻinaʻi ki ai ʻa Sioné, ʻoku fakahā mai ai ʻe he ʻEikí ʻoku totonu ke ʻave ʻe heʻene kāingalotu he māmaní ʻa ʻene māmá ki māmani. Ko Kalaisi ʻa e Maama ʻo e māmaní. (Sione 8:12.) ʻHiki hake hoʻomou māmá ke ulo atu ki he māmaní. Vakai ko au ʻa e maama ke mou hiki haké—mou fai ʻa e meʻa kuo mou mamata naʻá ku faí.’ (3 Nīfai 18:24; Mātiu 5:14–16.)” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 3:442).

Paaki