Laipelí
Lēsoni Ako ʻi ʻApí: Fakahā 1–11 (ʻIuniti 31)


Lēsoni Ako ʻi ʻApí

Fakahā 1–11 (ʻIuniti 31)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakamatala Fakanounou ʻo e Ngaahi Lēsoni Ako ʻi ʻApi Fakaʻahó

ʻOku ʻikai fakataumuʻa ʻa e fakamatala fakanounou ko ʻeni ʻo e ngaahi meʻa naʻe hokó, ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako e Fakahā 1–11 (ʻiuniti 31) ke akoʻi ko ha konga hoʻo lēsoní. ʻOku nofotaha e lēsoni ʻokú ke akoʻí ʻi he niʻihi pē ʻo e ngaahi tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Muimui ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi e ngaahi fie maʻu hoʻo kau akó.

ʻAho 1 (Fakahā 1–3)

ʻI he ako e kau akó fekauʻaki mo e fakahā ʻa e ʻAposetolo ko Sioné, naʻa nau ako ʻi heʻetau lau, feinga ke mahino, pea talangofua ki he ngaahi lea ʻa e ʻEikí, ʻe tāpuakiʻi kitautolu. Naʻe akoʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku leʻohi mo tokangaʻi ʻe Sīsu Kalaisi ʻEne kau muimui faivelengá pea ko ha taha toetuʻu nāunauʻia Ia ʻokú ne maʻu ʻa e mālohi ki he maté mo heli. Naʻe ako foki ʻe he kau akó ʻi heʻetau fakaava e matapaá ki he Fakamoʻuí, te Ne hū mai pea keinanga mo kitautolu.

ʻAho 2 (Fakahā 4–5)

ʻOku lau e kau akó ʻi he lēsoni ko ʻení fekauʻaki mo e mata meʻa-hā-mai ʻa Sione ki he Lami ʻa e ʻOtuá pea ʻiloʻi e ngaahi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau fakatokangaʻi e maʻongoʻonga ʻa e Tamai Hēvaní, ʻoku tau loto holi ke hū mo fakafetaʻi kiate Ia. Ko Sīsū Kalaisi toko taha pē ʻoku moʻui taau mo malava ke huhuʻi kitautolú. ʻI heʻetau ʻiloʻi mo ongoʻi houngaʻia ki he meʻa kuo fai ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi maʻatautolú, ʻoku tau loto holi ke hū mo fakafetaʻi kiate Kinaua.

ʻAho 3 (Fakahā 6–7)

ʻI heʻetau ako fekauʻaki mo e meʻa fakamaʻu ʻe fitú, naʻa nau ʻilo ai kapau te tau kātakiʻi faivelenga e ngaahi faingataʻá pea hoko ʻo maʻa ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, te tau fiefia ʻi he nāunau fakasilesitialé mo e ʻOtuá.

ʻAho 4 (Fakahā 8–11)

Naʻe toe vakaiʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni naʻe ʻiloʻi ʻi he lēsoni ʻo e ʻaho 3 ʻi heʻenau ako fekauʻaki mo e mata meʻa-hā-mai ʻa Sione ʻo hono fakaava e meʻa fakamaʻu hono fitú.

Talateú

ʻE lava e lēsoni ko ʻení ʻo tokoni ke mahino ki he kau akó e meʻa ʻe fai ʻe he ʻEikí maʻatautolu koeʻuhí ʻokú Ne ʻafioʻi mo ʻofa ʻiate kitautolu. ʻIkai ngata aí, ʻe lava ke tokoni ia ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e meʻa ʻoku fie maʻu ke nau fai ke maʻu ai e moʻui taʻengatá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Fakahā 2–3

Ko e tohi ʻe Sione e folofola ʻa Sīsū Kalaisi ki he kau taki ʻo e ngaahi siasi ʻe fitú

Fakatokangaʻi ange: Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻe fitu ʻo e Siasí, te ke lava ʻo vakai ki he New Testament Student Manual (Church Educational System manual, 2014), 531–32.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Sistā Sitinī S. Leinoló, ko ha mēmipa kimuʻa ʻi he kau palesitenisī lahi ʻo e Palaimelí. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he meʻa te nau lava ʻo ako fekauʻaki mo e ʻEikí mei he fakamatala ko ʻení.

ʻĪmisi
Sydney S. Reynolds

“Naʻe nofo ʻa Sisitā Keili Keleki ʻo e kau palesitenisī lahi ʻo e Palaimelí mo hono husepānití ʻi ha ngaahi taʻu lahi ʻi Palāsila. Naʻá ne toki ʻaʻahi pē kimuí ni ki Siapani ʻi heʻene hoko ko ha taki ʻi he Palaimelí. ʻI heʻene ʻalu ki he falelotú he ʻaho Sāpaté, naʻá ne fakatokangaʻi ʻi he lotolotonga ʻo e Kāingalotu Siapaní ha fāmili Palāsila. … Naʻá ne maʻu pē ha miniti ke fakafeʻiloaki kiate kinautolu pea ʻiloʻi naʻe loto vēkeveke ʻaupito e faʻeé mo e fānaú kae fakatokangaʻi naʻe fakalongolongo ʻa e tamaí. Naʻá ne fakakaukau ʻi hono taki fakavave ia ki he tuʻunga malangá ‘Te u maʻu ha faingamālie ke talanoa mo kinautolu ʻi he ʻosi e fakatahá.’ Naʻá ne fakahoko ʻene pōpoakí ʻi he lea faka-Pilitāniá, ʻa ia naʻe liliu ki he lea faka-Siapaní, pea hili iá naʻá ne ongoʻi mālohi ke fai ʻene fakamoʻoní ʻi he lea faka-Potukalí foki. Naʻá ne kiʻi momou he naʻe ʻikai ha kau liliu lea ki he lea faka-Potukalí, pea he ʻikai mahino ki he peseti ʻe 98 ʻo e kakaí ʻa e meʻa naʻá ne lea ʻakí.

“Hili e fakatahá naʻe haʻu ʻa e tamai Palāsilá kiate ia pea pehē ange, ‘Sisitā, ʻoku kehe ʻaupito ʻa e ngaahi anga fakafonuá heni, pea kuó u taʻelata. ʻOku faingataʻa ke haʻu ki he lotú pea ʻikai mahino ha meʻa ʻe taha. ʻOku ou fifili he taimi ʻe niʻihi pe ʻe lelei ange pē ke u lau pē ʻeku folofolá ʻi ʻapi. Naʻá ku talaange ki hoku uaifí, “Te u toe ʻaliaki pē,” pea naʻá ku haʻu he ʻahó ni ʻi heʻeku fakakaukau ko e fakaʻosí ʻeni. ʻI he taimi naʻá ke fai ai hoʻo fakamoʻoní ʻi he lea faka-Potukalí, naʻe ongo ʻa e Laumālié ki hoku lotó, peá u ʻiloʻi ko e feituʻu ʻeni ke u ʻi aí. ʻOku ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ʻoku ou ʻi heni, pea te Ne tokoniʻi au’” (“He Knows Us; He Loves Us,” Ensign pe Liahona, Nov. 2003, 76).

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e ʻEikí mei he aʻusia ko ʻení?

Hiki ʻa e kupuʻi lea taʻekakato ko ʻení he palakipoé: Koeʻuhí ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí kitautolu takitaha … Fakaafeʻi e kau akó ke kumi e ngaahi moʻoni ʻi heʻenau ako e Fakahā 2–3 ʻe tokoni ke mahino kiate kinautolu e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he ʻEikí maʻanautolú koeʻuhí he ʻokú Ne ʻafioʻi kinautolu.

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi he Fakahā 2–3 e lekooti ʻa e ʻAposetolo ko Sioné ʻo e ngaahi lea ʻa Sīsū Kalaisi ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻe fitu ʻo e Siasí ʻi ʻĒsia Minó (Toake ʻi onopōní).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 2:1–3, 6. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ne ʻafioʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e Kāingalotu ʻi ʻEfesoó.

  • Ko e hā naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e Kāingalotu ʻi ʻEfesoó? (Fakamatalaʻi ange ʻe lava ke ʻuhinga e foʻi lea Nikolaitani ʻi he veesi 6 ki ha kulupu naʻe pehē ʻe hono kau mēmipá te nau mei lava ʻo fai ha ngaahi angahala fakasekisuale taʻe ʻi ai ha tautea koeʻuhí ʻe fakahaofi kinautolu ʻe he ʻa e ʻOtuá [vakai, Bible Dictionary, “Nicolaitans”].)

Fakamahinoʻi ange ʻoku lekooti ʻi he ngaahi veesi ko ʻení naʻe fakamālōʻiaʻi pe fakahīkihikiʻi ʻe he ʻEikí, e Kāingalotú ʻi heʻenau ngaahi ngāue leleí. Tānaki atu ki he fakamatala ʻi he palakipoé koeʻuhí ke peheni: Koeʻuhí ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí kitautolu takitaha, te Ne lava ʻo fai mai ha fakamālō fakatāutaha …

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 2:4–5. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e toe meʻa kehe ne ʻafioʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e Kāingalotu ʻi ʻEfesoó.

  • Ko e hā ha toe meʻa kehe naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e Kāingalotu ʻi ʻEfesoó?

Fakamahinoʻi ange naʻe fai ʻe he ʻEikí ha fakatonutonu ki he Kāingalotú koeʻuhi ko ʻenau ngaahi angahalá. Fakakakato ʻa e fakamatala ʻi he palakipoé koeʻuhí ke ne fakahaaʻi e moʻoni ko ʻení: Koeʻuhí ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí kitautolu takitaha, te Ne lava ʻo fai mai ha fakamālō mo ha fakatonutonu fakatāutaha.

  • Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ʻo maʻu ai e fakamālō mo e fakatonutonu fakatāutahá mei he ʻEikí? (ʻI heʻetau ngaahi lotu fakatāutahá, ako folofolá, faleʻi mei he kau taki ʻo e Siasí mo e mātuʻá, mo e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké.)

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ai ke tākiekina e founga ʻoku tau fakahoko ʻaki ʻetau ako folofola mo e lotu fakatāutahá ʻi hono ʻiloʻi ʻe lava ke ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e fakamālō mo e fakatonutonu fakatāutahá? Ko e hā ha founga te ne lava ai ʻo tākiekina e founga ʻoku tau tali ʻaki e faleʻi ʻa hotau kau taki ʻi he Siasí mo e ngaahi mātuʻá?

  • Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau feinga ke maʻu e fakamālō mo e fakatonutonu fakatāutaha mei he ʻEikí?

  • Ko e fē ha taimi kuó ke aʻusia ai hono ʻoatu ʻe he ʻEikí ha fakamālō pe fakatonutonu fakatāutaha? Ko e hā ha founga naʻe tokoni atu ai e aʻusia ko ʻení ke ke ʻiloʻi ʻoku ʻafioʻi fakafoʻituitui koe ʻe he ʻEikí? (Fakatokanga ki he kau akó ke ʻoua ʻe vahevahe ha ngaahi aʻusia ʻoku fuʻu toputapu pe fakatāutahá. Mahalo te ke fie vahevahe foki ha aʻusia.)

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he ngaahi ngāue ʻoku nau fakakaukau mahalo ʻe fakamālōʻiaʻi ai kinautolu ʻe he ʻEikí pea pehē ki he ngaahi fakakaukau pe ʻulungaanga mahalo ʻe fakatonutonuʻi ai kinautolu ʻe he ʻEikí. Poupouʻi e kau akó ke fokotuʻu ha taumuʻa ke fakatomala ʻi he taimi ʻoku fakatonutonu ai kinautolu ʻe he ʻEikí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 2:7. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau ikunaʻi pe kātaki faivelenga ki he ngataʻangá.

  • Ko e hā naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku ikunaʻi, pe kātaki ki he ngataʻangá ʻi he māʻoniʻoní?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “kai mei he ʻakau ʻo e moʻuí”? (veesi 7).

  • Ko e hā e founga naʻe mei tokoni ai ki he Kāingalotu ʻi ʻEfesoó ʻa e fanongo ki he tāpuaki ko ʻeni kuo talaʻofa maí hili hono maʻu e fakatonutonu fakatāutahá?

Fakamanatu ki he kau akó ne lea e ʻEikí ki he ngaahi fakatahaʻanga kehe ʻo e Siasí ʻi ʻĒsia Mino, makehe mei he lea ki he fakatahaʻanga ʻo e Siasí ʻi ʻEfesoó.

Vahevahe ʻa e kalasí ki ha kulupu ʻe nima, pea vahe ki he kulupu takitaha ha taha ʻo e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení:

  1. Fakahā 2:8–11

  2. Fakahā 2:12–17.

  3. Fakahā 2:18–29; (ʻOange ki he kulupu te nau maʻu e fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení ha tatau ʻo e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ʻo e Fakahā 2:26–27: “[Pea te u foaki kiate ia ʻoku ikuná, mo tauhi ʻeku ngaahi fekaú ʻo aʻu ki he ngataʻangá, ʻa e mālohi ki he ngaahi puleʻanga lahi; pea te ne puleʻi kinautolu ʻaki ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá; pea te nau ʻi hono nimá ʻo hangē ko e ngaahi ipu ʻumeá ʻi he nima ʻo e tangata ngaohi ipú; pea te ne puleʻi kinautolu ʻi he tui, mo e taʻe-filifilimānako mo e fakamaau totonu, ʻo hangē ko ia ne u maʻu mei heʻeku Tamaí].”)

  4. Fakahā 3:1–6; (ʻOange ki he kulupu ʻoku nau maʻu e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení ha tatau ʻo e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ʻo e Fakahā 3:1–2: “[Pea kuo tohi ki he tamaioʻeiki ʻo e siasí ʻi Sātisí; Ko e ngaahi meʻa ni ne lea ʻaki ʻe ia kuó ne maʻu e ngaahi fetuʻu ʻe fitú, ʻa ia ko e kau tamaioʻeiki ʻe toko fitu ʻa e ʻOtuá; ʻoku ou ʻiloʻi ho ngaahi ngāué, ʻoku ʻi ai ho hingoa ʻokú ke moʻui, pea kuó ke pekia. Ko ia, ke ke tokanga, pea fakamālohia ʻa kinautolu ʻoku toé, ʻa ia ʻoku mateuteu ke maté: he kuo teʻeki ke u ʻilo kuo haohaoa ho ngaahi ngāué ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá].”)

  5. Fakahā 3:7–13

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakakulupu ʻenau ngaahi veesi ne vahe angé, ʻo kumi e meʻa naʻe faleʻi ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ke faí mo e ngaahi tāpuaki naʻá Ne talaʻofa mai te nau maʻu ʻo kapau naʻa nau fai ia. Fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e “mana fufū” ʻi he Fakahā 2:17 ko e “mā ʻo e moʻuí, ko e folofola lelei ʻa e ʻOtuá, ko e ngaahi tokāteline ʻa Ia ko e Mā ʻo e Moʻuí—ʻa ia ʻoku fūfuuʻi kotoa mei he ʻatamai fakakakanó [pe fakamāmaní]. He ʻikai ʻaupito ke toe fiekaia ʻa kinautolu ʻoku kai mei aí, ko e moʻui taʻengatá ʻa honau tofiʻá” (Doctrinal New Testament Commentary 3 vols. [1965–73], 3:451).

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha mēmipa mei he kulupu takitaha ke lipooti e meʻa naʻe maʻu ʻe heʻene kulupú. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke hiki he palakipoé (ʻi lalo ʻi he ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí mei he Fakahā 2:7) ʻa e tāpuaki kuo talaʻofa mai ne ʻiloʻi ʻe he kulupu takitaha (vakai, Fakahā 2:11, 17, 26; 3:5, 12). Hili e kakato ʻa e lisí, fakamahinoʻi ange ʻoku ʻuhinga e ngaahi talaʻofa takitahá ni ki hono maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e hakeakiʻí, ʻa ia ʻoku makatuʻunga ʻi heʻetau kātaki faivelenga ki he ngataʻangá.

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e meʻa kuo pau ke tau fai ke maʻu ai e ngaahi tāpuaki ʻo e hakeakiʻí? (Tokoni ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni tatau mo ʻení: Kapau te tau ikuna, te tau lava leva ʻo maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e hakeakiʻí.)

Fakamatalaʻi ange ko kinautolu ʻoku nau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e hakeakiʻí ʻa kinautolu ʻoku ikunaʻi e ngaahi fakafeʻātungia kotoa pē te lava ʻo taʻofi kinautolu mei he foki kiate Iá, ʻo fakafou ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻOku kau heni ʻa e anga fakamāmaní, ngaahi faingataʻá, angahalá, mo e maté.

Kole ki he kau akó ke fakakaukau ki he meʻa ʻoku nau fie maʻu ke ikunaʻi ʻi heʻenau moʻuí. Fakaafeʻi kinautolu ke lotu mo kole ki he Tamai Hēvaní ha tokoni ke ikunaʻi e ngaahi fakafeʻātungia te ne lava ʻo taʻofi kinautolu mei he foki hake kiate Iá. Fakamoʻoni ki he mālohi ʻa e Tamai Hēvaní ke tokoni ke nau ikunaʻi ha faʻahinga fakafeʻātungia pē.

‘Iuniti Hokó (Fakahā 12–22)

Kole ki he kau akó pe kuo nau fifili nai fekauʻaki mo e Fakamaau Fakaʻosí mo e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he maama fakalaumālié. Ko e hā naʻe hiki ʻe he ʻAposetolo ko Sioné fekauʻaki mo e Tau ʻi he Langí? Ko e toko fiha naʻe kapusi ki tuʻa mo Sētané? ʻE fēfē ʻa e Fakamaau Fakaʻosí? Ko e hā ʻe fakamaauʻi ʻaki kitautolu ʻi heʻetau tuʻu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá? Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Sione ʻa e fakaʻofoʻofa fakasilesitialé? Fakamatalaʻi ange ʻi heʻenau ako e Fakahā 12–22 lolotonga e uike hoko maí, te nau ako ai e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení.

Paaki