Laipelí
Talateu ki he Kosipelí ʻo Fakatatau ki he Tohi ʻa Sioné


Talateu ki he Kosipelí ʻo Fakatatau ki he Tohi ʻa Sioné

Ko e hā hono ‘uhinga ʻoku ako ai e tohí ni?

Naʻe lekooti ʻe he ʻAposetolo ko Sioné ʻene fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí lolotonga ha taimi naʻe tupulaki ai e fakatanga ki he kau Kalisitiané, tupulaki e hē mei he moʻoní, mo e fakakikihi fekauʻaki mo e natula ʻo Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke tokoni hono ako e Kosipeli ʻa Sioné ke ʻilo ʻe he kau akó ʻa e Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he ngāue fakafaifekau ʻa Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. ʻOku akoʻi ʻe he fakamatala ʻa Sioné ʻe lava ke maʻu ʻe kinautolu ʻoku moʻui ʻo fakatatau mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga, kau ai ʻa e moʻui taʻengatá.

Ko hai naʻá ne tohi ʻa e tohí ni?

Naʻe tohi ʻa e tohí ni ʻe he ʻAposetolo ko Sioné. Naʻá ne ui ia ʻi he kotoa ʻo e tohí ko e “ākonga ʻe toko taha naʻe ʻofa ai ʻa Sīsuú” (vakai, Sione 13:23; 19:26; 20:2; 21:7, 20).

Ko ha ongo tangata toutai ʻa Sione mo hono tokoua ko Sēmisí (vakai, Mātiu 4:21). Ne mahino naʻe hoko ʻa Sione ko ha muimui ʻo Sione Papitaiso, kimuʻa pea hoko ko ha ākonga mo e ʻAposetolo ʻo Sīsū Kalaisí (vakai, Sione 1:35–40; Fakahinohino ki he Folofolá, “Sione, Foha ʻo Sēpetí,” scriptures.lds.org).

Ko e fē ʻa e taimi mo e feituʻu ne tohi aí?

ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi pau e taimi naʻe tohi ai ʻe Sione ʻa e tohí ni. ʻOku kamata e ngaahi ʻaho naʻe fokotuʻu mai ki hono tohí mei he T.S. 60 ki he T.S. 100. Naʻe fokotuʻu mai ʻe he kau faʻu tohi faka-Kalisitiane kimuʻa he senituli hono uá T.S. naʻe tohi ʻe Sione ʻa e tohí ni ʻi ʻEfesō ʻi ʻEsia Mino (ko Turkey ia he ʻahó ni)

Ko hai naʻe fakataumuʻa ki ai hono hikí pea ko e hā hono ʻuhingá?

Neongo ʻoku fakataumuʻa e tohi ʻa Sioné ki he taha kotoa, ka ʻoku ʻi ai foki ha kakai pau ʻo ʻene pōpoakí. Naʻe tohi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “Ko e kosipeli ʻa Sioné ko e fakamatala ia ki he kāingalotú; ko e kosipeli fakatautautefito ia ki he Siasí” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:65). Naʻe pehē ʻe Sione ko ʻene taumuʻa ki hono hiki ʻa e tohí ni ke fakalotoʻi e niʻihi kehé ke “tui ko e Kalaisí ʻa Sīsū, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá; pea ke mou maʻu ʻi homou tuí ʻa e moʻui ʻi hono huafá” (Sione 20:31). “ʻOku filifili fakalelei mo fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi meʻa ne hoko ʻi he moʻui ʻa Sīsuú ʻa ia naʻe fakamatalaʻi ʻe Sioné ʻi he taumuʻa ko ʻení” (ʻi he Bible Dictionary of the LDS English version of the Bible, “John, Gospel of”).

Ko e hā ha ngaahi fōtunga makehe ʻo e tohí ni?

Fakafuofua ki ha peseti ʻe 92 ʻo e meʻa ʻi he Kosipeli ʻa Sioné ʻoku ʻikai maʻu ia ʻi he ngaahi Kosipeli kehé. Mahalo ko hono ʻuhingá ko e kakai ne fakataumuʻa ki ai ʻa Sioné—kau mēmipa ʻo e Siasí kuo nau ʻosi maʻu ha mahino kia Sīsū Kalaisí—naʻe kehe ia mei he kakai ne fakataumuʻa ki ai e tohi ʻa Mātiu, Maʻake, mo Luké. ʻOku ʻi ai ha mana ʻe nima mei he ngaahi mana ʻe fitu naʻe lipooti ʻe Sioné ʻoku ʻikai lekooti ia ʻi ha toe Kosipeli kehe. Neongo naʻe ʻomi ʻe Mātiu, Maʻake mo Luke ha ngaahi fakamtala lahi fekauʻaki mo e ngāue ʻa Sīsū ʻi Kālelí, ka naʻe lekooti ʻe Sione ha ngaahi meʻa lahi naʻe hoko ʻi Siutea. ʻOku mahu fakatokāteline ʻa e Kosipeli ʻa Sioné, mo ha niʻihi ʻo hono ngaahi kaveinga lalahí ʻa e faka-ʻOtua ʻa Sīsū ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, Fakalelei ʻa Kalaisí, moʻui taʻengatá, Laumālie Māʻoniʻoní, ko e fie maʻu ke toe fanauʻi foʻoú, mahuʻinga ʻo e ʻofa he niʻihi kehé, mo e mahuʻinga ʻo e tui ki he Fakamoʻuí.

Naʻe fakamamafaʻi ʻe Sione ʻa e faka-ʻOtua ʻa Sīsū ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Naʻe lekooti ʻe Sione ha ngaahi fakamoʻoni ʻe 100 tupu ʻa Sīsū ki Heʻene Tamaí, mo ha ngaahi fakamoʻoni ʻe 20 tupu ʻi he Sione 14 pē. Ko e taha ʻo e ngaahi tokoni lalahi ʻa Sioné ko ʻene fakakau e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá ʻi he ngaahi houa kimuʻa pea puke pōpula Iá, kau ai ʻa e Lotu Hufekina naʻe fai ʻi he pō naʻá Ne mamahi ai ʻi Ketisemaní. ʻOku fakafofongaʻi ʻe he konga ko ʻeni ʻo e fakamatala ʻa Sioné (Sione 13–17) ʻa e peseti ʻe 18 tupu ʻo e Tohi ʻa Sioné, ʻo ʻomi ai ha mahino lahi ange ki he tokātelie ʻa e Fakamoʻuí mo e meʻa ʻokú Ne fie maʻu mei Heʻene kau ākongá.

Fokotuʻutuʻú

Sione 1 Ko hono fakamoʻoniʻi ʻe Sione e faka-ʻOtua mo e misiona ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he maama fakalaumālié ke ʻomi ʻa e fakamoʻuí ki he kakai kotoa pē. Ko e lekooti ʻe Sione ʻa e papitaiso ʻo Sīsuú mo hono ui ha niʻihi ʻo ʻEne kau ākongá.

Sione 2–4 Ko hono liliu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e vaí ki he uaine. Ko ʻEne akoʻi ʻa Nikotīmasi fekauʻaki mo e fanauʻi foʻou fakalaumālié mo fakamoʻoniʻi ki he fefine ʻi he vaitupú ko Ia ʻa e Kalaisí. ʻOkú ne fakamoʻui e foha ʻo ha tangata ʻeiki.

John 5–7 Ko e fakamoʻui ʻe he Fakamoʻuí ha tangata pipiki ʻi he anovai Petesetá mo fakahā Hono mālohi mo e mafai fakalangí. Ko ʻEne fafanga ʻa e toko nima afé ʻi he teuteu ki Heʻene malanga Mā ʻo e Moʻuí, ʻo fakahā ko Ia ʻa e Mīsaiá, mo fakahā ʻi he Kātoanga ʻo e Ngaahi Fale Fehikitakí ko kinautolu pē ʻoku tali Iá ʻe lava ke nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

Sione 8–10 Ko e akonaki ʻa Sīsū fekauʻaki mo e manavaʻofá mo e fakatomalá ʻi he aʻusia ʻa e fefine naʻe moʻua he tonó. Ko ʻEne fakahā ko e Sihová Ia, ko e māʻongoʻonga ko Aú. Ko ʻene fakamoʻui ha tangata naʻe fanauʻi kui pea fakamatalaʻi ko e Tauhi-Sipi Leleí Ia, ʻoku ʻofa mo foaki ʻEne moʻuí maʻa ʻEne fanga sipí.

Sione 11–13 Ko hono fokotuʻu hake ʻe Sīsū Kalaisi ʻa Lāsalosi mei he maté, ʻo fakahaaʻi Hono mālohi ki he maté. ʻOkú Ne hū ikuna ki Selusalema. Ko e fufulu ʻe Sīsū e vaʻe ʻo ʻEne kau ākongá mo akoʻi kinautolu ke nau feʻofaʻaki ʻiate kinautolu, lolotonga e ʻOhomohe Fakaʻosí.

Sione 14–16 Ko hono fakahinohinoʻi ʻe Sīsū ʻEne kau ākongá ʻi he vā fetuʻutaki ʻo e ʻofá mo e talangofuá. ʻOkú Ne talaʻofa ke ʻomi ha Fakafiemālie (ko e Laumālie Māʻoniʻoní) pea tokoni fakataautaha ki Heʻene kau ākongá. ʻOkú Ne fakahā ko Ia ʻa e Vaine Moʻoní pea kuó Ne ikunaʻi ʻa e māmaní.

Sione 17–19 Ko hono fakahoko ʻe Sīsū ʻa e Lotu Hūfiá maʻa ʻEne kau ākongá pea mo kinautolu ʻe tui ki heʻenau malangá. ʻOku lavakiʻi, puke pōpula, fakamāuʻi pea fakahalaiaʻi Ia. Hili e mamahi ʻi he kolosí, ʻokú Ne pekia pea telio Ia.

Sione 20–21 Ko e hā ʻa e Sīsū Kalaisi kuo toetuʻú kia Mele Makitaline ʻi he Ngoue he Fonualotó pea ki ha niʻihi ʻo ʻEne kau ākongá ʻi Selusalema. Ko ʻEne hā ki ha toko fitu ʻo e kau ākongá ʻi he Tahi Kālelí mo fekau ʻa Pita ke tataki ʻa e kau ākongá ʻi he tokoni ki he niʻihi kehé.

Paaki