Laipelí
Talateu ki he Kosipelí ʻo Fakatatau ki he Tohi ʻa Maʻaké


Talateu ki he Kosipelí ʻo Fakatatau ki he Tohi ʻa Maʻaké

Ko e hā hono ‘uhinga ʻoku ako ai e tohí ni?

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tohi ʻa Maʻaké ʻa e ngāue fakafaifekau, pekia, mo e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí ʻi ha talanoa ʻoku toʻo konga lalahi ʻo faʻa tāfataha ki he ngaahi ngāue lelei fisifisimuʻa ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku muʻomuʻa mai pē ai ʻa e Fakaleleí, ʻa ia ʻoku fakamamafaʻi mai ʻe Maʻake ko e tefito ia ʻo e ngāue ʻa Sīsū ko e Mīsaia naʻe ʻosi talaʻofa fuoloa maí. ʻE lava ke toe lahi ange hono fakaului ʻo e kau akó ki he ongoongoleleí mo maʻu ʻa e loto lahi ke muimui ki he Fakamoʻuí, ʻi hono ako ʻa e fakamatala mo e fakamoʻoni ʻa Maʻake ki he founga naʻe fakakakato ai ʻe he Fakamoʻuí ʻEne ngāue fai fakaleleí.

Ko hai naʻá ne hiki e tohí ni?

Ko Maʻake (naʻe toe ʻiloa pē ko Sione Maʻake) ʻa e tokotaha naʻá ne hiki ʻa e Kosipeli ko ʻení. Neongo naʻe ʻikai ke kau ʻa Maʻake ʻi he fuofua kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí, naʻá ne ului kimui mai peá ne hoko ko e tokoni ki he ʻAposetolo ko Pitá, pea mahalo naʻá ne hiki ʻene Kosipelí ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa naʻá ne ako meia Pitá (vakai ki he Fakahinohino ki he Folofolá, “Maʻake”).

Naʻe nofo ʻa Maʻake mo ʻene faʻeé ko Mele ʻi Selusalema; naʻe hoko hona ʻapí ko ha fakamaʻunga ki he niʻihi ʻo e kau fuofua Kalisitiané (vakai ki he Ngāue 12:12). Naʻe mavahe ʻa Maʻake mei Selusalema ke tokoni kia Panepasa mo Saula (Paula) ʻi heʻena fuofua fononga ngāue fakafaifekaú (vakai ki he Ngāue 12:25; 13:4–6, 42–48). Naʻe tohi ʻe Paula kimui naʻá ne ʻi Loma mo Maʻake (vakai, Kolose 4:10; Filimone 1:24) mo fakahīkihikiʻi ʻa Maʻake ko ha hoa naʻe “ʻaonga kiate [ia] ʻi he ngāue fakafaifekaú” (2 Tīmote 4:11). ʻOku lave ʻa Pita ki ai ko “Maʻake ko hoku foha” (1 Pita 5:13), ʻo mahino mai ai ʻena fetuʻutaki vāofí.

Ko e fē ʻa e taimi mo e feituʻu ne hiki aí?

ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi pau ʻa e taimi ne tohi ai e Kosipeli ʻa Maʻaké. ʻOku hangē naʻe hiki ʻe Maʻake ʻene Kosipelí ʻi Loma ʻi he vahaʻa ʻo e T.S. 64 mo e T.S. mahalo ʻi ha taimi nounou pē hili e mate fakamāʻata ʻa e ʻAposetolo ko Pitá fakafuofua ki he T.S. 64.

Ko hai naʻe fakataumuʻa ki ai hono hikí pea ko e hā hono ʻuhingá?

ʻOku ʻi ai ha ngaahi fakaikiiki ʻi he Kosipeli ʻa Maʻaké—hangē ko ha ngaahi lea faka-Alamea kuo liliu, ngaahi lea faka-Latina, mo e ngaahi fakamatala ʻo e ngaahi ʻulungaanga fakafonua ʻa e kau Siú—ʻo ngalingali naʻe fakatautautefito hono fakataumuʻá ki he kau Lomá mo e kakai mei he ngaahi fonua senitaile kehé, kae pehē kiate kinautolu kuo nau ului ki he lotu faka-Kalisitiané, ʻo meimei lahi pē ki Loma mo e kotoa ʻo e Puleʻanga Lomá. ʻOku tui e tokolahi mahalo naʻe ʻi Loma ʻa Maʻake mo Pita lolotonga ha vahaʻataimi ne fakaʻilongaʻi ʻaki hono ʻahiʻahiʻi lahi e tui ʻa e kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí ʻi he kotoa ʻo e ngaahi feituʻu ʻi he Puleʻanga Lomá.

ʻOku fakamatala ʻa e vahe tolu ʻe taha ʻo e Kosipeli ʻa Maʻaké ki he ngaahi akonaki mo e ngaahi aʻusia ʻa e Fakamoʻuí lolotonga e uike fakaʻosi ʻo ʻEne moʻuí. Naʻe fakamoʻoni ʻa Maʻake naʻe hanga ʻe he mamahi ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá ʻo ikunaʻi fakaʻaufuli ʻa e koví, angahalá, mo e maté. Naʻe ʻuhinga ʻa e fakamoʻoni ko ʻení ʻoku ʻikai fie maʻu ke manavahē ʻa e kau muimui ki he Fakamoʻuí; ʻi he taimi naʻa nau fehangahangai ai mo e fakatangá, ʻahiʻahí, pe naʻa mo e maté, naʻa nau muimui pē ki honau ʻEikí. Te nau lava ʻo kātekina ʻi he loto falala, ʻi hono ʻiloʻi ʻe tokoniʻi kinautolu ʻe he ʻEikí pea ʻe iku ʻo hoko ʻa ʻEne ngaahi talaʻofa kotoa pē.

Ko e hā e ngaahi meʻa ʻoku makehe ai e tohí ni?

ʻOku kamata fakafokifā mo mālie ʻa e Kosipeli ʻa Maʻaké pea hokohoko toʻotoʻo konga lalahi ai pē ʻi hono fakamatalaʻi vave e ngaahi meʻa naʻe hokó. Naʻe toutou ngāueʻaki ʻe Maʻake ʻa e lea ko e leva (straightway) mo e leva (immediately), ʻo fakavaveʻi ʻaki hono fakamatalaʻí.

Neongo ʻoku laka hake he peseti ʻe 90 ʻo e nāunau ʻi he tohi ʻa Maʻaké ʻoku toe maʻu pē ʻi he tohi ʻa Mātiu mo Luké, ʻoku faʻa kau ʻi he fakamatala ʻa Maʻaké ha ngaahi fakaikiiki kehe ʻe tokoni ke tau fakahoungaʻi kakato ange e manavaʻofa ʻa e Fakamoʻuí mo e ngaahi tali ʻa e kakai ne feohi mo Iá (fakahoa e Maʻake 9:14–27 mo e Mātiu 17:14–18). Hangē ko ʻení, naʻe lava ʻa Maʻake ki hono talitali loto vēkeveke ʻo e Fakamoʻuí ʻi Kāleli, pea ʻi ha feituʻu pē ʻi he fuofua kamata ʻEne ngāué (vakai, Maʻake 1:32–33, 45; 2:2; 3:7–9; 4:1). Naʻe fakamatalaʻi fakalelei foki ʻe Maʻake e tali fakafepaki ʻa e kau tangata tohí mo e kau Fālesí, ʻa ia naʻe ʻāsili e fakautuutu ʻenau fakafepakí mei he ngaahi fakakaukau huʻuhuʻu ne nau maʻú (vakai, Maʻake 2:6–7) ke fonofonosi ai hano tāmateʻi ʻa Sīsū (vakai, Maʻake 3:6).

ʻOku kau ʻi he ngaahi kaveinga mahuʻinga ʻi he tohi ʻa Maʻaké ʻa e ngaahi fehuʻi pe ko hai ʻa Sīsū pea ko hai ʻoku mahino ki ai Hono tupuʻangá, kae pehē foki ki he fatongia ʻo e ākongá ko ha tokotaha kuo pau ke ne “toʻo ʻene kavengá ʻo muimui [kia Sīsū]” (Maʻake 8:34). ʻIkai ko ia pē, ka ko e Kosipeli pē ʻa Maʻaké ʻoku hā ai ʻa e talanoa fakatātā ʻo e tenga ʻoku tupu pē ʻiate iá (vakai ki he Maʻake 4:26–27), ko hono fakamoʻui ʻo ha tokotaha naʻe tuli ʻi he potu fonua Tikapolisí (vakai ki he Maʻake 7:31–37), pea mo e fakaʻā ʻo ha tangata kui ʻi Petesaitá (vakai ki he Maʻake 8:22–26).

Toʻo Kongokonga Lalahí

Maʻake 1–4 ʻOku papitaiso ʻa Sīsū ʻe Sione Papitaiso pea kamata ʻEne malanga, ui ha kau ākonga, mo fakahoko ha ngaahi mana. ʻI he fakautuutu ʻa e fakafepaki kiate Iá, ʻokú Ne faiako ʻi he ngaahi talanoa fakatātā.

Maʻake 5–7 ʻOku hoko atu hono fakahoko ʻe he Fakamoʻuí ha ngaahi mana lahi, ʻo fakahaaʻi ai ʻEne manavaʻofa ki he niʻihi kehé. Hili hono tāmateʻi ʻo Sione Papitaisó, ʻoku fafanga ʻe Sīsū ha kakai ʻoku tokolahi hake he toko nima afé pea lue ʻi he fukahi tahí. ʻOku akonaki ʻa Sīsū ʻo fakafepakiʻi e ngaahi talatupuʻa loí.

Maʻake 8–10 ʻOku hokohoko atu hono fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ha ngaahi maná. ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe Pita ko Sīsū ʻa e Kalaisí. ʻOku kikiteʻi tuʻo tolu ʻe he Fakamoʻuí ʻa ʻEne mamahí, pekiá, mo e Toetuʻú, ka ʻoku teʻeki ke mahino kakato ki Heʻene kau ākongá ʻEne ʻuhingá. ʻOkú ne akoʻi kiate kinautolu ʻa e loto-fakatōkilaló mo e ngāue ʻoku fie maʻu mei Heʻene kau ākongá.

Maʻake 11–16 ʻI he uike fakaʻosi ʻo ʻEne moʻuí, ʻoku hū atu ʻa e Fakamoʻuí ki Selusalema, akoʻi ʻEne kau ākongá, mamahi ʻi Ketesemani, pea tutuki Ia. ʻOku toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisi.

Paaki