Laipelí
Lēsoni 87: Ngāue 8


Lēsoni 87

Ngāue 8

Talateú

Naʻe movetevete e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Siutea mo Samēliá ko e tupu mei hono fakatangaʻi ʻo e Siasí ʻi Selūsalemá. Naʻe ngāue fakafaifekau ʻa Filipe ʻi Samēlia ʻa ia naʻe tali ai ʻe he kakai tokolahi ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Hili hono foaki ʻe Pita mo Sione ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ki he kau papi ului foʻoú, naʻe feinga ha tangata fie mana ko Saimone ke ne fakatau mai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe tataki ʻe he ʻOtuá ʻa Filipe kimui ange ki ha tokotaha ngāue fakapuleʻanga ʻItiopea ʻa ia ne akoʻi ʻe Filipe kau kia Sīsū Kalaisi pea papitaiso ia.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Ngāue 8:1–25

Ko e ngāue fakafaifekau ʻa Filipe ʻi Samēliá, ʻa ia naʻe feinga ai ʻa Saimone ko e tangata fie maná ke fakatau mai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí

Fakaʻaliʻali ha paʻanga. Kole ki he kau akó ke fakakaukauloto kuo nau maʻu ha paʻanga lahi.

  • Ko e hā ha meʻa te ke fakatau ʻaki ʻa e paʻangá?

Fakamatalaʻi ange ʻoku tui e kakai ʻe niʻihi ʻoku lava ʻo fakatau ha faʻahinga meʻa pē ʻaki e paʻangá. Ka neongo ia, ʻoku ʻikai lava ʻo fakatau e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga taha ʻi he moʻuí. Fakaafeʻi e kau akó ke kumi ʻi heʻenau ako e Ngāue 8 ha meʻafoaki mei he ʻOtuá he ʻikai lava ʻo fakatau mai.

Fakamanatu ki he kau akó ʻoku tau ako ʻi he Ngāue 7 kau ki he pekia ʻa e ākonga ko Sitīvení ʻi he nima ʻo e kau fakatangá. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Ngāue 8:1–5. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ko e tupu mei hono fakatangaʻi e Siasí ʻi Selūsalemá. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e toho (Ngāue 8:3) ki hono toho pe fusi.

  • Ko e hā naʻe fai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ko e tupu mei he fakatangá?

Tataki e tokanga ʻa e kau akó ki he hingoa ʻo Filipé ʻi he veesi 5. Fakamanatu ki he kau akó ko Filipé ko e taha ia ʻo e kau ākonga ʻe toko fitu naʻe fakanofo ke tokoni ki he Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi hono tokangaʻi e ngaahi fie maʻu ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí (vakai, Ngāue 6:5). Kole ki he kau akó ke vakai ki he laʻipepa tufa ʻo e “Vakai Fakalūfufua ʻo e Ngāue ʻa e Kau ʻAposetoló” (vakai ki he fakamatala fakalahi ʻo e tohi lēsoni ko ʻení) ʻo kumi e fekau ʻa e Fakamoʻuí naʻe lekooti ʻi he Ngāue1:8.

  • Fakatatau ki he Ngāue 8:5, naʻe kamata fēfē ʻe Filipe ke fakakakato e fekau ʻa e Fakamoʻuí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Ngāue 8:6–8 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e founga naʻe tali ʻaki ʻe he Kau Samēliá ki he malanga ʻa Filipé.

  • Naʻe tali fēfē ʻa e kau Samēlia ko ení ki he malanga ʻa Filipé?

  • Makehe mei hono malanga ʻaki ʻo e ongoongoleleí, ko e hā mo ha toe ngāue naʻe fai ʻe Filipe?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Ngāue 8:9–11. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú pea kumi e fakamatala ki ha Samēlia ko Saimone.

  • Ko e hā ʻoku tau ako fekauʻaki mo Saimone mei he ngaahi veesi ko ʻení? (Fakamatalaʻi ange ko e “ʻoku ui hono fakaʻaongaʻi e mālohi ʻoku maʻu mei he tokoni pe pule ʻo e laumālie ʻulí ko e fie mana” [Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. (1965–73), 2:82].)

  • Ko e hā e ivi tākiekina naʻe maʻu ʻe Saimone ʻi he kakaí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Ngāue 8:12–13 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e founga naʻe tali ʻaki ʻe Saimone ki he malanga ʻa Filipé. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Fakatatau ki he veesi 13, naʻe uesia fēfē ʻa Saimone ʻi he “ngaahi mana mo e meʻa fakaofo lahi” naʻá ne mamata ki aí?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Ngāue 8:14–16 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe haʻu ʻa Pita mo Sione ki Samēlia hili ʻena fanongo kuo tali ʻe he kakai aí ʻa e folofola ʻo e ʻOtuá. Naʻá na lotua ʻe maʻu ʻe he kau Samēlia ne papi uluí ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo e Ngāue 8:17 ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe Pita mo Sione ki he kāingalotu foʻou ʻi Samēliá.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he fakamatala ko ení fekauʻaki mo e founga ʻoku foaki ai e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoni? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tokāteline ko ʻení he palakipoé: ʻOku foaki e meʻa-foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní hili ʻa e papitaisó ʻo fakafou ʻi hono hilifaki ʻo e nimá ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki kuo fakamafaiʻí.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Ngāue 8:18–19 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e foaki naʻe fai ʻe Saimone kia Pitá.

  • Ko e hā e foaki naʻe fai ʻe Saimone kia Pitá?

Fakaʻaliʻali ki he kau akó ʻa e paʻanga naʻá ke fakaʻaliʻali ange ʻi he kamataʻanga e lēsoní. Fakaafeʻi ke nau fakakaukau pe naʻa nau mei tali fēfē kia Saimone kapau naʻa nau ʻi he tūkunga ʻa Pitá.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Ngāue 8:20–24. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Pita kia Saimone fekauʻaki mo hono maʻu e lakanga fakataulaʻeikí.

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe Pita kia Saimone fekauʻaki mo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻo hangē ko ia ʻoku lekooti ʻi he veesi 20?

  • ʻI heʻene ʻoatu ha paʻanga ki he Kau ʻAposetoló ke maʻu ʻaki e lakanga fakataulaʻeikí, ko e hā naʻe ʻikai mahino kia Saimone fekauʻaki mo e lakanga fakataulaʻeikí? (Koeʻuhí ko e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e ʻOtuá, ʻe toki lava pē ke foaki ia ʻo fakatatau ki Hono finangaló. ʻOku fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e founga ʻe lava ke maʻu ai e lakanga fakataulaʻeikí.)

  • Fakatatau ki he veesi 21–23, ko e hā naʻe teʻeki ke lava ai ʻe Saimone ke maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí? ʻOkú ke pehē ko e hā e ngaahi founga naʻe “ʻikai lelei [ai e loto ʻo Saimoné] ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá”? (veesi 21).

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he fakamatala ko ʻení kau ki hono maʻu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi e moʻoni ko ʻení: ʻOku foaki ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻo fakatatau ki he finangalo mo e tuʻunga taau ʻo e ʻOtuá. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ʻoku foaki e lakanga fakataulaʻeikí ki ha tokotaha ʻo fakatatau ki he finangalo mo e tuʻunga taau ʻo e ʻOtuá?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Ngāue 8:25 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe malangaʻi ʻe Pita mo Sione ʻa e ongoongoleleí ʻi he ngaahi kolo Samēlia lahi.

Ngāue 8:26–40

Ko e akoʻi mo papitaiso ʻe Filipe ha tokotaha ngāue fakapuleʻanga ʻItiopeá

Kole ki he kau akó ke fakakaukau ki ha ngaahi tūkunga kuo nau fie maʻu ai pe te nau fie maʻu ha tokotaha ke ne fakahinohinoʻi kinautolu.

  • Ko e hā ha ngaahi tūkunga te ke lava ai ʻo hoko ko ha fakahinohino ki ha taha kehe? (Te ke lava ʻo fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki ha ngaahi feituʻu pe lēsoni ʻoku nau ʻilo lahi ki ai pe ko ha ngaahi talēniti kuo nau fakatupulaki.)

Fakaafeʻi e kau akó ke kumi ʻi heʻenau ako e toenga ʻo e Ngāue 8 ha founga mahuʻinga te nau lava ai ʻo hoko ko ha fakahinohino ki he niʻihi kehé.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Ngāue 8:26–28 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi ʻa e ʻuhinga naʻe ʻalu ai ʻa Filipe ki Kasá.

  • Ko e hā naʻe ʻalu ai ʻa Filipe ki Kasá?

  • Ko hai naʻe toe fononga holo ʻi he feituʻu naʻe ʻi ai ʻa Filipé? (Ko ha ʻiunoke ʻItiopea. Fakamatalaʻi ange ko e ʻiunoké ko ha tangata ngāue māʻolunga ʻi he fakamaauʻanga ʻo ha tuʻi pe kuini.

  • Ko e hā naʻe lolotonga fai ʻe he tangata ʻItiopea ngāue fakapuleʻangá ʻi hono salioté? (Lautohi meia ʻĪsaia, pe ko e ngaahi lea ʻa ʻĪsaiá.)

Fokotuʻu ha ongo sea ke na fehāngaaki ʻi muʻa ʻi he loki akó. Kole ha toko ua mei he kau akó te na loto-fiemālie ke fakatātaaʻi e tangata ʻItiopea ngāue fakapuleʻangá mo Filipe ʻi he fakamatala ko ení. (Te ke lava ʻo vaheʻi ʻa e fatongia ko ení kimuʻa pea kamata e kalasí pea fakaafeʻi e ongo tamaiki akó ke teuteu ke fakatātaaʻi ʻena kongá.) Kole ki he tokotaha ako ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e tangata ʻItiopea ngāue fakapuleʻangá ke tangutu ʻi he taha ʻo e ongo seá pea ki he tokotaha ako ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa Filipé ke tuʻu ʻi he veʻe matapaá. Fakaafeʻi mo ha tokotaha ke toko tolu ʻaki ke ne lau ʻa e fakamatalá.

Kole ki he kau ako ko ení ke lau leʻolahi e Ngāue 8:29–39 pea fakatātaaʻi ʻenau kongá takitaha. Kole ki he kalasí ke nau vakai ki he meʻa naʻe hoko ʻi he vā ʻo Filipe mo e tangata ʻItiopea ngāue fakapuleʻangá. ʻI hono lau mo fakatātaaʻi ʻe he kau akó ʻenau konga takitaha, fai ʻeni:

  1. Hili pē hono lau ʻe he tokotaha fakamatalá e veesi 32–33, fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ke hiki ʻa e ʻĪsaia 53:7–8 ko ha folofola fakafekauʻaki ʻi he tafaʻaki ʻo e Ngāue 8:32–33.

  2. Hili hono lau ʻe he tokotaha fakamatalá e veesi 35, kole ki he tokotaha ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa Filipé ke fakamatala ki he kalasí ʻa e meʻa te ne akoʻi kau ki he Fakamoʻuí ʻi he tūkunga ko ení. (Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kalasí ke nau fai foki ha ngaahi fokotuʻu.)

  3. ʻI hono lau ʻe he tokotaha fakamatalá e veesi 38, kole ʻi he angalelei ki he kau fakatātaá ke ʻoua te nau fakatātaaʻi ʻa hono fai ʻo e papitaisó.

Hili hono fakatātaaʻi ʻe he kau fie tokoní ʻa e ʻekitivitī ko ení, fakamālō ange pea fakaafeʻi ke nau foki ki honau nofoʻangá.

  • Fakatatau ki he veesi 29, ko e hā naʻe ʻalu ai ʻa Filipe ki he saliote ʻo e tangata ʻItiopea ngāue fakapuleʻangá?

  • Fakatatau ki he veesi 31, ko e hā naʻe pehē ʻe he tangata ʻItiopeá naʻá ne fie maʻú kae lava ke mahino kiate ia ʻa e ngaahi tohi ʻa ʻĪsaiá?

  • Fakatatau ki he veesi 35–38, naʻe hoko fēfē ʻa Filipe ko ha fakahinohino ki he tangata ʻItiopeá?

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he aʻusia ʻa Filipé kau ki he ola ʻo e talangofua ki he ngaahi fakahinohino mei he ʻOtuá? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku mahino ko e taimi ʻoku tau tokanga ai ki he ngaahi fakahinohino mei he ʻOtuá, te tau lava ʻo maʻu ha ngaahi faingamālie ke tokoni ai ki hono fakahinohinoʻi e niʻihi kehé kia Sīsū Kalaisí. Hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

ʻOange ki he kau akó ha tatau ʻo e laʻipepa tufa ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke muimui he ngaahi fakahinohino ʻi he laʻipepa tufá pea fakakaukau ki ha ngaahi founga te nau lava ʻo tokoni ai ki hono fakahinohinoʻi ha tokotaha kia Sīsū Kalaisi. Fakamatalaʻi ange te nau maʻu ha faingamālie ke vahevahe mo e kalasí ʻa e meʻa naʻa nau tohí.

ʻĪmisi
handout

Tataki e Niʻihi Kehé kia Sīsū Kalaisi

Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí Fuakava Foʻoú—Lēsoni 87

Fili ha taha ʻo e ngaahi tūkunga ko ʻení:

  • ʻOku kau ha talavou ʻokú ke kaungāmeʻa mo ia ki ha siasi faka-Kalisitiane ʻe taha. Lolotonga e kai hoʻatā ʻi ha ʻaho ʻe taha, ʻokú ke ongoʻi ʻoku ueʻi fakalaumālie koe ke talanoa ki ai ʻo kau ki he Siasí.

  • Lolotonga hoʻo lue foki ki ʻapi he tuku ʻa e akó, ʻokú ke sio ki ha finemui ʻoku tangi. ʻOkú ke ʻiloʻi ia ʻoku mo uooti fakataha ka kuo fuoloa taʻu ʻa e ʻikai ke ne toe ʻasi ʻi he taha ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ʻo e siasí. ʻOkú ke ongoʻi ʻa e ueʻi fakalaumālie ke talanoa ki ai. ʻI hoʻo feinga ke fakafiemālieʻi iá, ʻokú ne fakamatalaʻi ʻene ngaahi faingataʻaʻiá mo fehuʻi atu, “Ko e hā ʻoku ʻikai ai ke u lava ʻo fiefiá?”

  • Ne toki mālōlō e faʻē ʻo ha talavou ʻokú ke kaungāmeʻa mo ia ʻi he mītia fakasōsialé. ʻOkú ke ongoʻi ʻa e ueʻi fakalaumālie ke tohi ʻi ha taha ʻo ʻene ngaahi tohi ne toki faí: “Ongoʻi taʻelata he taimí ni. Fakaʻamu ange naʻe mahino ki ha taha.”

Tohi ʻi mui he laʻipepa ko ení pe ʻi hoʻo pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá, ʻa e meʻa naʻá ke mei lea ʻaki mo fai ke tokoni ki hono fakahinohinoʻi e tokotahá ni kia Sīsū Kalaisí. Fakakau ʻi ho fakamatalá ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi ko ení:

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí te ke vahevahe ke tokoni ke fakahinohinoʻi e tokotahá ni kia Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā ha potufolofola te ke fakaafeʻi e tokotahá ni ke ne akó?

  • Ko e hā te ke fakaafeʻi e tokotahá ni ke faí?

Hili ha taimi feʻunga, vahevahe e kau akó ke nau tauhoa. Fakaafeʻi e kau akó ke fakamatala ki honau hoá ʻa e meʻa naʻa nau tohí mo e ʻuhinga te nau fai ai iá. Fakaafeʻi leva ha kau ako ʻe niʻihi ke nau fakamatala ki he kotoa e kalasí ʻa e meʻa naʻa nau tohí. Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau ako naʻa nau fili ha taha ʻo e ongo ʻuluaki tūkungá ke nau fakatātaaʻi ʻa e meʻa te nau lea ʻaki mo fai ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení, peá ke fakatātaaʻi e tokotaha ʻoku nau feinga ke tokoniʻí. (Kapau te ke fai ia, tuku ange ha miniti ʻe taha ke teuteu ai e kau akó kimuʻa pea fakaafeʻi ke nau fakatātaaʻi ʻa e tūkunga ko iá mo koé.) Fai leva e ngaahi fehuʻí ni ki he kalasí:

  • Ko e fē ha taimi mo e founga kuó ke tokoni ai ke fakahinohinoʻi ha taha kia Sīsū Kalaisi?

  • Ko e fē nai ha taimi mo e founga kuo tokoni ai ha taha ke fakahinohinoʻi koe kia Sīsū Kalaisi?

Poupouʻi e kau akó ke tokanga ki he ngaahi ueʻi mei he ʻOtuá kae lava ke tataki kinautolu ki he kakai te nau lava ʻo tokoni ke fakahinohinoʻi kia Sīsū Kalaisí. Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he meʻa te nau lava ʻo fai ʻi he ngaahi ʻaho ka hoko maí ke tokoni ke fakahinohinoʻi ha taha ʻoku nau ʻiloʻi kia Sīsū Kalaisi. Poupouʻi e kau akó ke līpooti ki he kalasí ʻa e meʻa naʻa nau aʻusiá.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Ngāue 8:18–23. Ko hono maʻu mo hono fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeikí

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Sēmisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻoku kehe e founga ki hono maʻu e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mei he founga ʻoku maʻu ai e mālohi fakamāmaní:

“ʻOku ʻikai maʻu e mālohi maʻongoʻonga taha ko ení, ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻi he founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai e mālohí ʻi he māmaní. ʻOku ʻikai ke lava ia ʻo fakatau mai pe fakatau atu. … Ko e tokolahi ʻiate kimoutolu ʻoku mou mamata mo mālieʻia he kau feesi, haafe, mo e senitā, kae pehē foki kiate kinautolu ʻoku tuʻumālie, ʻiloa, mo maʻu e mālohi fakapolitikale mo fakakautaú. ʻOku faʻa fakaʻaongaʻi e mālohi fakamāmaní ki ha ngaahi tōʻonga fītaʻa. Ka neongo ia, ʻoku fakaʻaongaʻi pē ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia ʻo e angatonú ʻoku puleʻi ʻaki e lakanga fakataulaʻeikí” (“Power of the Priesthood,” Ensign, May 1997, 43).

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī:

“ʻOku hoko e moʻui taau fakatāutahá ko e tuʻunga moʻui ke kau ai he fili ke maʻu mo ngāue ʻaki e mālohi toputapu ko ení” (“Personal Worthiness to Exercise the Priesthood,” Ensign, May 2002, 52).

Ngāue 8:27–38. Tataki e niʻihi kehé kia Sīsū Kalaisi

Naʻe akoʻi ‘e ‘Eletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ‘o e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo hono mahuʻinga ‘o e tokoni ke fakahinohinoʻi e niʻihi kehé ki he Fakamoʻuí:

“Ko e taumuʻa fisifisimuʻa mo toputapu taha ʻi he moʻui ʻa e tangatá ko ʻetau takitaha ‘haʻu kia Kalaisi’ [T&F 20:59], tauhi ʻEne ngaahi fekaú pea muimui ʻi Heʻene sīpingá ke toe foki hake ai ki he Tamaí. ʻOku pau pē ko e ngāue fika ua mahuʻinga taha ʻi heʻetau moʻuí ke tokoni ki he niʻihi kehé ke nau fakahoko foki mo ia—ke akoʻi, fakalotoʻi, pea mo tataki kinautolu ʻi he faʻa lotu ke nau ʻaʻeva foki ʻi he hala ʻo e huhuʻí. Mahalo ko e ʻuhinga ia naʻe tuʻo taha ʻa e pehē ʻe Palesiteni Tēvita O. Makei, ‘ʻOku ʻikai ha toe fatongia ʻe toe lahi ange ki ha tangata [pe fefine] ka ko e hoko ko ha faiako ki he fānau ʻa e ʻOtuá’ [ʻi he Conference Report, Oct. 1916, 57]” (“A Teacher Come from God,” Ensign, May 1998, 25).

Paaki