Laipelí
Lēsoni 1: Talateu ki he Fuakava Foʻoú


Lēsoni 1

Talateu ki he Fuakava Foʻoú

Talateú

Ko e Fuakava Foʻoú ko ha lekooti ia ʻoku fakatefito ʻi he moʻui fakamatelié, ngaahi akonakí, mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ko hono fokotuʻu ʻo Hono Siasí mo e ngāue fakafaifekau ʻa ʻEne kau ākonga kimuʻá ʻi Heʻene hoko atu ke tataki kinautolu hili ʻEne Hāʻele Hake ki he langí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke teuteuʻi mo poupouʻi e kau akó ke nau ako ʻa e Fuakava Foʻoú ʻaki hono fakafeʻiloaki kinautolu ki ha ongo kaveinga mahuʻinga ʻoku maʻu ʻi he ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisi mo ʻEne Kau ʻAposetolo ʻi he kuonga muʻá: ko e toutou fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke haʻu kiate Iá pea mo e fatongia ʻo ʻEne kau ākongá ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke fakahoko ʻa e meʻa tatau.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he Fuakava Foʻoú ke haʻu kia Sīsū Kalaisi.

Hiki ʻa e fehuʻi ko ʻení he palakipoé kimuʻa pea fai e kalasí: Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi kavenga faingataʻa ʻoku aʻusia ʻe he toʻu tupú ʻi hotau kuongá ni?

ʻOmi ki he kalasí ha ngeʻesi puha pe kato āfei mo ha ngaahi meʻa mamafa hangē ko ha ngaahi foʻi maka pe tohi lalahi, ke faʻo ʻi he ngeʻesi puhá pe kato āfeí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke haʻu kimuʻa ʻi he lokí, pea kole ange ke ne puke ʻa e ngeʻesi puhá pe tui ʻa e kato āfeí. Kole ki he kalasí ke nau tali ʻa e fehuʻi ʻoku hiki ʻi he palakipoé, pea kole ki ha tokotaha ako ʻe taha ke hiki ʻa e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé. Hili e tali takitaha, faʻo ha meʻa mamafa ʻi he loto puhá pe kato āfeí kae ʻoua kuo fonu.

  • Te ke ongoʻi fēfē kapau naʻá ke haʻamo ʻa e kavengá ni he ʻahó kakato?

Kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi pole pe faingataʻa ʻe fakatupu ʻe he niʻihi ʻo e ngaahi kavenga ʻoku hiki ʻi he palakipoé ki ha taha.

Fakamatalaʻi ange ʻoku akoʻi kitautolu ʻe he Fuakava Foʻoú ʻo kau ki he ngāue ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he matelié mo e hili e toetuʻú, kau ai ʻa ʻEne ngaahi akonakí, maná, feilaulau fakaleleí, mo e ngaahi ʻaʻahi ki he kau fuofua ākonga ʻo e siasí. ʻOku ʻi ai ha foʻi moʻoni naʻe toutou hā ʻi Heʻene ngaahi akonakí pea mo ʻEne fengāueʻaki mo e niʻihi kehé ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ʻi he ngaahi kavenga ʻoku tau fuesiá.

Fakamatalaʻi ange ʻoku fakakau ʻi he Mātiu 11 ha sīpinga ʻo e kaveinga mahuʻinga ko ʻení ʻe toutou fakatokangaʻi ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e Fuakava Foʻoú ʻi he taʻu ní. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 11:28. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ʻa e fakaafe ʻa e Fakamoʻuí kiate kinautolu ʻoku nau fuesia ha ngaahi kavenga faingataʻá.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke feinga mo mafasiá?

  • Ko e hā naʻe pehē ʻe he Fakamoʻuí kuo pau ke tau fai kae lava ke maʻu ʻEne fiemālié? (Fakaʻaongaʻi e ngaahi lea ʻa e kau akó, tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI heʻetau haʻu kia Sīsū Kalaisi mo ʻetau ngaahi kavengá, te Ne foaki kiate kitautolu ʻa e fiemālié.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke haʻu kia Sīsū Kalaisí?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e ʻuhinga ʻo e haʻu kia Kalaisí, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 11:29–30. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi fakahinohino ʻa e Fakamoʻuí kiate kinautolu ʻoku holi ke haʻu kiate Iá.

  • Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā kuo pau ke tau fai kae lava ke haʻu kia Kalaisí?

Tā ha fakatātā ʻo ha haʻamonga ki he pulú ʻi he palakipoé, pe fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha haʻamonga.

ʻĪmisi
wooden yoke

Fakamatalaʻi ange ko e haʻamongá ko ha ʻakau ʻoku faʻa ngāue ʻaki ke haʻi fakataha ki ai ha ongo pulu pe ko ha monumanu kehe, ke na lava ʻo toho fakataha ha uta.

  • Ko e hā e taumuʻa mo e lelei ʻo ha haʻamonga? (Neongo ko e haʻamongá ko ha meʻa mamafa pe kavenga, ka ʻokú ne fakaʻatā e ongo monumanú ke fakatahaʻi hona mālohí mo e iví, pea fakalahi ai ʻa e ngāue ʻokú na lavá.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke toʻo kiate kitautolu ʻa e haʻamonga ʻa e Fakamoʻuí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he founga te tau lava ai ʻo toʻo kiate kitautolu ʻa e haʻamonga ʻa e Fakamoʻuí pea moe ngaahi tāpuaki te tau lava ʻo maʻu ʻi heʻetau fai iá.

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

“ʻOku ʻai ʻe he haʻamongá ʻa e ongo monumanú ke na tuʻu ʻo ngāue fakataha ke fakahoko ha ngāue.

“Fakakaukau ki he fakaafe fakafoʻituitui makehe ko ia ʻa e ʻEikí ke ʻtoʻo ʻeku haʻamongá kiate kimoutolú.’ ʻOku hanga ʻe heʻetau fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava toputapú ʻo haʻi kitautolu ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Ko hono moʻoní, ʻoku fakaafe mai e Fakamoʻuí ke tau falala pea ngāue fakataha mo Ia, neongo ʻoku ʻikai tatau mo lava ke fakatatau ʻetau ngāue lelei tahá ki Heʻene ngāué. ʻI heʻetau falala pea ngāue fakataha mo Ia ʻi he fononga ʻo e matelié, ko e moʻoni ʻoku faingofua pē ʻa ʻEne haʻamongá pea maʻamaʻa ʻa ʻEne kavengá.

“ʻOku ʻikai pea ʻoku ʻikai fie maʻu ke tau tuenoa. ʻE lava ke tau fakalakalaka ʻi heʻetau moʻuí ʻaki ha tokoni fakalangi. Te tau malava ʻo maʻu ha ivi pea mo ‘[ha mālohi ʻoku mahulu ange ʻi haʻatautolú]’ (‘ʻEiki, Te u Muimui Atu,’ Ngaahi Himí, fika 127)” (“Ke Nau Lava ʻo Fua Faingofua ʻEnau Kavengá,” Ensign pe Liahona, Mē 2014, 88).

  • Ko e hā ʻokú ne “haʻi” kitautolu ki he Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí?

  • Fakatatau kia ʻEletā Petinā, ko e hā e ngaahi tāpauaki ʻo hono haʻi kitautolu ki he Fakamoʻuí?

Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e talaʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻo e “fiemālié” ʻi he Mātiu 11:28–29 te Ne toʻo maʻu pē ʻa ʻetau ngaahi palopalemá pe faingataʻá. ʻE faʻa ʻomi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e nonga mo e ivi ʻoku tau fie maʻu ke ikunaʻi pe kātakiʻi ʻaki hotau ngaahi ʻahiʻahí, ʻo fakamaʻamaʻa ai ʻetau ngaahi kavengá. Kapau te tau faivelenga ʻi he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié, ko e fiemālie taupotu taha te tau maʻú ko e hakeakiʻi fakataha mo e ʻOtuá (vakai, T&F 84:23–24).

Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki he founga kuo foaki ange ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e fiemālié ʻi heʻenau haʻu kiate Iá. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau aʻusiá mo e kalasí. Mahalo te ke fakakaukau ke vahevahe ha taha hoʻo ngaahi aʻusiá.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa pau fekauʻaki mo ha ngaahi founga ʻe lava ke nau haʻu ai kia Sīsū Kalaisi ʻi heʻenau ako e Fuakava Foʻoú ʻi he toenga ʻo e taʻu ní. Poupouʻi kinautolu ke fakakau ʻi heʻenau ngaahi taumuʻá ʻa hono ako fakaʻaho e folofolá pea mo hono lau kotoa e Fuakava Foʻoú ʻi he taʻú ni.

ʻOku ʻi ai ha fatongia ʻo e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke haʻu kiate Ia

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he ngaahi taimi ʻi heʻenau moʻuí ne nau loto vēkeveke mo fiefia ai ke fakahā ki ha taha kau ki ha aʻusia pe ko ha meʻa naʻa nau mamata, lau, pe fanongo ai. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke līpooti e meʻa naʻa nau loto vēkeveke mo fiefia ke fakahā ki ha tahá.

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi he Fuakava Foʻoú ha ngaahi sīpinga lahi ʻo ha niʻihi fakafoʻituitui naʻe fakamālohia, akoʻi, pe tāpuakiʻi ʻe he ʻEikí pea nau ongoʻi leva ha holi ke fakahā ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo Ia. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi ʻo e Sione 1:37–42. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ne fakahoko ʻe ha ongo ākonga ʻa Sione Papitaiso hili ʻena fanongo ki heʻene fakamoʻoni kia Sīsuú.

  • Ko e hā naʻe ako ʻe ʻAnitelū ʻo kau kia Sīsū ʻi heʻene talanoa mo Iá?

  • Ko e hā naʻe fai ʻe ʻAnitelū hili ʻene ʻilo ko Sīsū ʻa e Mīsaiá?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻá ne fuʻu loto vēkeveke ai ke vahevahe ʻa e ongoongo ko ʻení mo hono tokoua ko Saimone Pitá?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Sione 1:43–44 ʻaki hono fakahā ange ki he kau akó naʻe fakaafeʻi ʻe he Fakamoʻuí ha tangata ko Filipe ke hoko ko ʻEne ākonga. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Sione 1:45–46. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ne fai ʻe Filipe hili ʻene ʻilo ko Sīsū ʻa e Mīsaiá.

  • Ko e hā naʻe talaange ʻe Filipe kia Nataniela ʻo kau kia Sīsū ʻo Nasaletí?

  • Naʻe tali fēfē ʻa Nataniela ki he fakamoʻoni ʻa Filipe ko Sīsū ʻa e Mīsaiá?

  • Ko e hā ʻa e fakaafe ʻa Filipe kia Natanielá?

Hiki ʻa e foʻi fakamatala taʻe-kakato ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI heʻetau haʻu kia Sīsū Kalaisí, …

  • Fakatefito ʻi he ngaahi sīpinga ko ʻeni mei he Fuakava Foʻoú, ko e hā ha holi te tau maʻu ʻi heʻetau haʻu kia Sīsū Kalaisí? (ʻI he tali ʻa e kau akó, fakakakato e fakamatala ʻi he palakipoé ke ne fakahaaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau haʻu kia Sīsū Kalaisí, te tau maʻu ha loto holi lahi ange ke fakaafeʻi e niʻihi kehé ke nau haʻu kiate Ia.)

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, tā ʻa e fakatātā fekauʻakí ʻi he palakipoé:

ʻĪmisi
arrow diagram
  • ʻOkú ke pehē ko e hā te tau maʻu ai ha holi lahi ange ke fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke haʻu kia Kalaisí ʻi heʻetau haʻu kiate Iá?

Fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo kau ki ha tāpuaki maʻongoʻonga ʻoku tau maʻu ʻi heʻetau fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke haʻu kia Sīsū Kalaisí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻení:

ʻĪmisi
President Henry B. Eyring

“ʻI hoʻo fai ho lelei tahá ke fakaafeʻi e kakaí ke haʻu kia Kalaisí, ʻe liliu ai ho lotó. … ʻI hoʻo tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke haʻu kiate Iá, te ke ʻiloʻi ai kuó ke haʻu ai foki mo koe kiate Ia” (“Haʻu kia Kalaisi,” Liahona, Māʻasi 2008, 52).

  • Ko e hā ha meʻa ʻe ala hoko ʻi heʻetau moʻuí ʻi heʻetau fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke haʻu kia Sīsū Kalaisí?

Tānaki atu ha foʻi tao ki he fakatātā ʻi he palakipoé ke tatau mo e fakatātā fekauʻakí:

ʻĪmisi
two arrows diagram
  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku lava ai ke tokoniʻi kitautolu ʻi hono fakaafeʻi e niʻihi kehé ke haʻu kia Kalaisí ke tau ofi ange foki kiate Iá?

  • Ko hai kuó ne fakaafeʻi koe ke ke haʻu ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí? Kuo tāpuekina fēfē ai hoʻo moʻuí?

Poupouʻi e kau akó ke nau fakakaukau ʻi he faʻa lotu ki ha taha te nau lava ʻo fakaafeʻi ke haʻu kia Sīsū Kalaisi.

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fakaafeʻi e niʻihi kehé ke haʻu kiate Iá?

Fakamatalaʻi ange ko hono fakaafeʻi ʻo e kaungāmeʻá mo e kaungāakó ke ʻalu ki he seminelí ko ha founga ia ʻe taha ʻe lava ke fakaafeʻi ʻe he kau akó ʻa e niʻihi kehé ke nau “haʻu ʻo mamata” pe ko hai ʻa Sīsū Kalaisi mo e founga ʻe lava ke tāpuekina ai ʻe Heʻene ongoongoleleí ʻenau moʻuí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Sione 1:47–50. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe aʻusia ʻe Nataniela ʻi heʻene feʻiloaki mo e Fakamoʻuí (fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “ʻikai ʻi ai ha kākā” ʻoku ʻikai ha loi).

  • Ko e hā naʻe pehē ʻe he Fakamoʻuí naʻá ne fakatupu ke fakahā ʻe Nataniela ko Sīsū ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá?

  • Fakatatau ki he veesi 50, ko e hā naʻe talaʻofa ange ʻe he Fakamoʻuí kia Nataniela koeʻuhí ko ʻene tuí?

Fakamatalaʻi ange, naʻe hoko ʻa Nataniela ko ha taha ʻo e kau ʻAposetolo ʻa Sīsuú fakataha mo ʻAnitelū, Pita, Filipe, mo ha niʻihi kehe. Koeʻuhí naʻe talangofua ʻa e Kau ʻAposetolo ko ʻení ki he fakaafe ke haʻu kia Sīsū Kalaisí, ne nau mamata ki ha “ngaahi meʻa lahi hake” (veesi 50), kau ai ʻa e ngaahi mana mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí mo ʻEne Toetuʻú mo e Hāʻele Hake ki he langí.

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoniʻi ʻi hono ako ʻe he kau akó e Fuakava Foʻoú he taʻu ní, te nau ongoʻi ai e kole maʻu pē ʻa e Fakamoʻuí ke haʻu kiate Iá. ʻI heʻenau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻa nau ako lolotonga e taʻú, te nau maʻu ai ʻEne tokoní ʻi heʻenau ngaahi kavengá, pea hangē ko e Kau ʻAposetolo ʻi he kuonga muʻá, ʻe fakafonu ʻaki ha holi ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke haʻu foki kiate Ia.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Mātiu 11:29–30. “Toʻo ʻeku haʻamongá kiate kimoutolu”

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Hauati W. Hanitā ʻo kau ki he ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻi he taimi ʻoku tau toʻo ai ʻa e haʻamonga ʻa Kalaisí kiate kitautolú:

“ʻI he kuonga ʻo e Tohi Tapú, ko e haʻamongá ko ha meʻa naʻe tokoni lahi kiate kinautolu ʻoku nau ngāueʻi ʻa e kelekelé. ʻOkú ne ʻai ke fehokotaki ʻa e ivi ʻo e monumanu hono uá pea mo fakatahaʻi mo e ngāue ʻa ha monumanu ʻe taha, ʻo na fevahevaheʻaki mo holoki ai ʻa e ngāue lahi ʻo e palaú pe salioté. Ko e kavenga naʻe fuʻu lahi pe mahalo naʻe taʻe-malava ke fuesia ʻe he tahá ʻe lava ʻo fua lelei mo tatau ʻe ha ongo monumanu ʻoku haʻi fakataha ʻaki ha haʻamonga pē taha. ʻOku fie maʻu ʻe Heʻene haʻamongá ha ngāue lahi mo fakamātoato, ka ko kinautolu ʻoku ului moʻoní, ʻoku faingofua ʻa e haʻamongá mo maʻamaʻa ʻa e kavengá.

“ʻOku fehuʻi ʻe Kalaisi pe ko e hā ka fehangahangai tokotaha ai mo e ngaahi kavenga mafasia ʻo e moʻuí, pe ko e hā ʻoku fehangahangai ai mo kinautolu ʻaki ʻa e poupou fakamatelié ʻa ia ʻoku vave ʻene mōliá? Ki he tokotaha ʻoku feinga mo mafasiá, ko e haʻamonga ʻa Kalaisí, ʻa e mālohi mo e melino ʻoku tuʻu fakataha mo ha ʻOtua te Ne ʻoatu ʻa e poupou, palanisi, pea mo e ivi ke feau ʻetau ngaahi faingataʻaʻiá pea kātakiʻi hotau ngaahi ngafá ʻi he … moʻui fakamatelié” (“Come unto Me,” Ensign, Nov. 1990, 18; vakai foki, “Take My Yoke upon You” [Ensign, Sept. 2013, 22–23] ki ha fakatātā ʻo ha haʻamonga pe ha fakamatala lahi ange ki he founga hono fakaʻaongaʻí mo ʻene ngāué).

Sione 1:39, 46. “Haʻu ʻo mamata”

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá e founga te tau lava ʻo muimui ai ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé:

“Naʻe akoʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ke tau vahevahe e ongoongoleleí. ʻOku ou saiʻia he talanoa ʻo ʻAniteluú, naʻá ne fehuʻi, ʻ[ʻEiki], ʻokú ke nofó ʻi fē?’ [Sione 1:38]. Naʻe mei talaange pē ʻe Sīsū e feituʻu naʻá Ne nofo aí. Ka naʻá Ne pehē ange kia ʻAnitelū, ‘Haʻu ʻo mamata’ [Sione 1:39]. ʻOku ou fakakaukau ki ha mei pehē ange ʻe he Fakamoʻuí, “ʻOua te ke haʻu pē ʻo mamata he feituʻu ʻoku ou nofo aí ka ko e anga ʻeku moʻuí. Haʻu ʻo mamata pe ko hai Au. Haʻu ʻo ongoʻi e Laumālié.’ …

“Kiate kinautolu ʻoku nau tokanga mai ki heʻetau talanoá, te tau lava ʻo muimui he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻo fakaafeʻi ke nau ʻhaʻu ʻo mamata.’ ʻE ʻi ai e niʻihi te nau tali ʻetau fakaafé pea ʻikai tali ʻe ha niʻihi. ʻOku tau ʻiloʻi kotoa ha taha naʻe toutou fakaafeʻi kimuʻa peá ne toki tali e fakaafe ke ‘haʻu ʻo mamatá.’ Tau toe fakakaukau ki ha niʻihi ne tau kau fakataha ka kuo tātaaitaha ʻetau sio ki aí, ʻo toe fakaafeʻi ke nau foki mai ʻo mamata” (“Ko ha Mana,” Ensign pe Liahona, Mē 2013, 79).

Paaki