Laipelí
Lēsoni 69: Sione 9


Lēsoni 69:

Sione 9:

Talateú

Naʻe fakamoʻui ʻe Sīsū ha tangata ʻa ia ne fāʻeleʻi naʻe kui. Naʻe fakafehuʻi ʻe he kau Fālesí ʻa e tangatá ni pea kapusi ia mei he fale lotú koeʻuhí ko ʻene fakafisi ke fakahalaiaʻi ʻa Sīsū ko ha angahala ʻi Heʻene fai-fakamoʻui ʻi he ʻaho Sāpaté. Naʻe kumi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e tangatá, pea hū ʻa e tangatá kia Sīsū ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Sione 9:1–7

Ko hono fakamoʻui ʻe Sīsū ha tangata ne fāʻeleʻi naʻe kui

Haʻu ki he kalasí mo ha foʻi talanoa mei he ongoongó ʻokú ne fakamatalaʻi ha taha naʻe fehangahangai mo ha faingataʻa. Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e foʻi talanoá ki he kau akó, pe hiki hono ʻuluʻi tohí ʻi he palakipoé.

  • Ko e hā mo ha ngaahi sīpinga kuó ke sio ai ʻo ha kakai ʻoku nau aʻusia ʻa e faingataʻá?

Fakamahinoʻi ange ʻoku fifili ha kakai ʻe niʻihi ki he ʻuhinga ʻoku tuku ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi faingataʻá ke uesia ʻenau moʻuí.

Kole ki he kau akó ke kumi ha foʻi moʻoni ʻi heʻenau ako e Sione 9:1–5 ʻe lava ʻo tokoni ke mahino lelei ange kiate kitautolu e ʻuhinga ʻoku tuku ai ʻe he ʻOtuá e faingataʻá ke uesia ʻetau moʻuí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 9:1–2. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ki he faingataʻa naʻe fehangahangai mo ha tangata. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau ʻiló.

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā naʻe ʻeke ʻe he kau ākongá fekauʻaki mo e tupuʻanga ʻo e fangataʻaʻia ʻa e tangatá ni?

Fakamatalaʻi ange naʻe tui ha kakai tokolahi ʻi he kuonga ʻo Sīsuú, ʻo hangē ko ha niʻihi ʻi hotau kuongá ni, ko e ngaahi faingataʻa ʻoku fehangahangai mo e kakaí ko e nunuʻa ia ʻo e ngaahi angahala ne nau fai pe ko ʻenau mātuʻá. (Mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange foki ʻoku fakamahamahalo e fehuʻi ʻa e kau ākongá ki he tuʻunga totonu ʻo ha maama fakalaumālié.)

  • ʻOkú ke pehē naʻe tonu ʻa e tuí ni? Ko e hā hono ʻuhinga?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 9:3–5. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí fekauʻaki mo e kui ʻa e tangtá ni.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “ko e meʻa ke fakahā ʻiate ia ʻa e ngaahi ngāue ʻa e ʻOtuá”? (veesi 3)

  • Ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻá mei he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻilo ha moʻoni hangē ko ʻení: ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá hotau ngaahi faingataʻaʻiá ke fakahaaʻi ʻEne ngaahi ngāué mo e mālohí.)

Fakamatalaʻi ange, neongo ʻoku lahi e ngaahi tupuʻanga kehekehe ʻo e ngaahi faingataʻa ʻi heʻetau moʻuí, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá hotau ngaahi faingataʻá ke tokoni ke fakahoko ʻa Hono ngaahi taumuʻa māʻoniʻoní.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakakaukau ki ha faingataʻa kuo nau fehangahangai mo ia pe lolotonga fehangahangai mo ia. ʻI he hokohoko atu ʻa e kau akó ke ako e Sione 9, kole ange ke nau fakalaulauloto ki ha ngaahi founga ʻe lava ke fakahaaʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi ngāué mo e mālohí ʻiate kinautolu koeʻuhí ko e ngaahi faingataʻa ko iá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 9:6–7. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga naʻe fakahā ai ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi ngāué mo e mālohí ʻi he aʻusia ʻa e tangata kuí.

Te ke lava foki ke fakaʻaliʻali ha konga ʻo e vitiō Life of Jesus Christ Bible Videos “Jesus Heals a Man Born Blind” [taimi 0:00–3:37]. ʻOku maʻu ʻa e vitiō ko ʻení ʻi he LDS.org.

  • ʻOkú ke pehē naʻe fēfē ki he tangatá ni ʻa e fuofua taimi naʻe sio aí?

  • Naʻe lava fēfē ʻe he faingataʻa ʻa e tangatá ni ʻo ʻai ʻa e niʻihi kehé ke nau fakamoʻoniʻi e mālohi ʻo e ʻOtuá?

  • ʻI he fakamatala ko ʻení, naʻe fie maʻu ke kaukau ʻa e tangatá ni ʻi he anovai ʻo Sailoamé kae lava ke sio. Ko e hā nai ʻe fie maʻu ke ke fai kae lava ke fakahaaʻi ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi ngāue mo e mālohí ʻi hoʻo moʻuí?

Sione 9:8–41

ʻOku fekumi ʻa e Fakamoʻuí ki he tangata naʻá Ne fakamoʻuí hili hono kapusi ia ki tuʻa ʻe he kau Fālesí.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Sione 9:8–15 ʻaki hono fakamatalaʻi ange hili hono fakamoʻui e tangata kuí, naʻe veiveiua ha kakai ʻe niʻihi pe ko e tangata nai ia naʻe fanauʻi kuí pe ʻikai. Naʻe fifili ha niʻihi kehe ki he founga naʻe fakamoʻui ai iá pea nau ʻomi ia ki he kau Fālesí, ʻo nau kamata ke fakafehuʻi ia.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fekumi ʻi he Sione 9:14 ki he ʻaho naʻe fakamoʻui ai ʻe he Fakamoʻuí e tangata kuí. Kole ki ha tokotaha ako ke lipooti e meʻa naʻá ne maʻú.

  • Ko e hā e fakakaukau ʻa e kau Fālesí ki hono fakamoʻui ʻe Sīsū ʻa e tangatá ʻi he ʻaho Sāpaté?

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Sione 9:16–38. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ha toe faingataʻa ʻe taha naʻe fehangahangai mo e tangata naʻe fakamoʻuí.

Te ke lava foki ke huluʻi e toenga ʻo e vitiō “Jesus Heals a Man Born Blind” (taimi 3:37–7:47). Fekau ʻa e kau akó ke kumi ha toe faingataʻa ʻe taha naʻe fehangahangai mo e tangata naʻe fakamoʻuí.

Tokoni ke teuteuʻi ʻa e kau akó ke nau ʻilo ha tefitoʻi moʻoni mei he fakamatala ko ʻení ʻaki hono fakamanatu ange naʻe ʻomi ʻa e ongomātuʻa ʻa e tangata kuí ki he kau Fālesí ke fakafehuʻi kinaua.

  • Fakatatau ki he veesi 22, ko e hā naʻe tuku ai ʻe he ongomātuʻa ʻa e tangata kuí ki hona fohá ke fakamatala e founga naʻe lava ai ʻo sió?

Fakamatalaʻi ange, “ko e ngaahi fale lotú ko ha feituʻu fakalotu mo fakasōsiale ia ki he ngaahi kolo lahi ʻo e kau Siú. Naʻe ngāue ʻaki ʻa e ngaahi fale lotú ki he fakahinohino fakalotú mo e lotú, kae pehē ki he ngaahi faingamālie fakaakó mo fakasōsialé. Koeʻuhí naʻe fuʻu mahuʻinga fau ʻa e fale lotú ki he sosaieti ʻo e kau Siú, naʻe mamafa ange hano kapusi kita mei he fale lotú … mei hano tuʻusi pē pe mole ʻa ʻete feohi fakalotu mo e koló. Naʻe ʻuhinga ia ki hano fakaheeʻi kita mei he ngaahi meʻa fakafonuá mo e fakasōsialé foki. ʻOku mahino naʻe ʻosi feʻunga pē ʻa e fakamanamana ko ʻení ke fakamavahe e ongo mātuʻa ʻa e tangata kuí mei he fuʻu kau atu ki hono fakaʻekeʻeke ʻo e [fakamoʻui hona fohá]” (New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], [00]).

  • Fakatatau ki he veesi 24, ko e hā ʻa e fakamālohi ʻokú ke pehē naʻe aʻusia ʻe he tangata naʻe fakamoʻuí?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e veesi 30–33, ʻo kumi e tali ʻa e tangatá ki he kau Fālesí pea talaange ki he kau akó ʻoku tānaki mai ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Sione 9:32 e ngaahi lea “[tuku kehe kapau ʻoku ʻa e ʻOtuá ia]” ki he fakaʻosinga ʻo e vēsí.

  • Ko e hā e ʻuhinga naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he tangtá ke maluʻi ʻa Sīsuú? (Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻene ngaahi lea ʻi he veesi 33.)

  • Ko e hā naʻe ʻilo ʻe he tangtá ni fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí?

Fakamahinoʻi ange naʻe kapusi ʻa e tangatá ni mei he fale lotú ko ʻene taukapoʻi taʻe manavahē ʻa e tokotaha naʻá ne fakamoʻui iá (vakai, veesi 34).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe loto fiemālie ai ʻa e tangatá ni ke tuʻu maʻu ʻi he meʻa naʻá ne ʻilo kau kia Sīsū Kalaisí, neongo naʻe pau ke kapusi ia ki tuʻa mei he fale lotú?

Fakamanatu ki he kau akó ne hili hono kapusi ʻa e tangatá ni mei he fale lotú, naʻe ʻilo ia ʻe he Fakamoʻuí pea ʻeke ange pe “[naʻe] tui ki he ʻAlo ʻo e ʻOtuá” (veesi 35). Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 9:36–38, pea kole ki he kalasí ke kumi e tali ʻa e tangtá.

  • Ko e hā naʻe hoko ki he fakamoʻoni ʻa e tangatá ʻo kau kia Sīsū Kalaisí? (Naʻá ne ʻilo ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.)

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he tangatá ni ʻo fekauʻaki mo e tuʻu maʻu ʻi he meʻa ʻoku tau ʻiló (ʻE ala ʻilo ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe, kae fakapapauʻi ʻoku mahino kiate kinautolu ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE fakamālohia ʻetau ngaahi fakamoʻoní ʻi heʻetau tuʻu maʻu ki he meʻa ʻoku tau ʻiló neongo ʻa e fakafepakí. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Ke tokoni ke toe mahino ange ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ʻEta 12:6. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻoku hoko ʻi heʻetau tuʻu maʻu ki he ʻEikí ʻi he taimi ʻoku tau aʻusia ai ha ngaahi fakafepaki ki heʻetau tuí.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fakamālohia ai ʻetau fakamoʻoní hili hono matuʻuaki ha fakafepaki pe ʻahiʻahiʻi ʻo e tuí?

  • Kuo fakamālohia fēfē hoʻo fakamoʻoní koeʻuhí ko e fakafepakí?

Ke tokoni ke ʻilo ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha mei he fakamatala ko ʻení, ʻeke ange pe ko e kau ako ʻe toko fiha ʻoku nau fakaʻaongaʻi ha ngaahi sioʻata fakatonutonu (hangē ko e matasioʻata pe kanoʻi mata loí).

  • Ko e hā ʻoku fai ʻe he ngaahi sioʻata ko ʻení ki hoʻo sió?

  • Naʻe fēfē ʻa e vakai fakatuʻasino ʻa e tangtá ni hili hono fakamoʻui ia ʻe Sīsuú?

  • Naʻe fakatonutonu pe tupulaki fēfē ʻa e vakai fakalaumālie pe mahino ʻa e tangtá ki he Fakamoʻuí?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Sione 9:11, 17, 33, ʻo kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e vakai pe mahino ʻa e tangtá ni ʻo kau kia Sīsuú. Kole ange ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. (ʻOku totonu ke kau ʻi heʻenau ngaahi talí ʻa e “ko ha tangata ʻoku ui ko Sīsū,” “ko ha palōfita,” mo ha tangata “ʻa e ʻOtuá.” Hiki ʻa e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení ʻi he palakipoé, pea fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻilongaʻi kinautolu ʻi heʻenau folofolá.)

  • Fakatatau ki he ngaahi kupuʻi lea ko ʻení, ko e hā naʻe hoko ki he vakai fakalaumālie ʻa e tangatá ni? (Naʻe fakatonutonu pea tupulaki ia. ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi kupuʻi leá ni ʻa e tupulaki e matuʻotuʻa fakalaumālie mo e mahino ʻa e tangatá ni kau ki he tuʻunga totonu ʻo Sīsuú.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe toki mahino ange ai ʻene vakaí mo e mahino ki he Fakamoʻuí? (Naʻá ne fakahaaʻi ʻene tuí ʻaki ʻene tuʻu maʻu ʻi he meʻa naʻá ne ʻiloʻi.)

Kole ki he kau akó ke lau fakavave ʻa e Sione 9:36–38, ʻo kumi e founga naʻe iku ʻo mamata ai e tangtá ni ki he Fakamoʻuí.

  • Ko e hā naʻe iku ʻo mamata ki ai e tangatá ni fekauʻaki mo e Fakamoʻuí? (Naʻá ne ʻilo ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.)

  • Naʻe tonu fēfē e vakai ʻa e tangatá ni?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Hauati W. Hanitā. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he meʻa ne pehē ʻe Palesiteni Hanitā naʻe hoko ki he tangatá ni.

ʻĪmisi
President Howard W. Hunter

“Pea kuo foaki tuʻo ua heni ʻa e lava ke mamatá—ko e taha ke fakaleleiʻi ha palopalema naʻe fāʻeleʻi mo ia [ko ha palopalema fakaesino mei hono fāʻeleʻí] pea ko e taha ke mamata ki he Tuʻi ʻo e Ngaahi Tuʻí kimuʻa peá Ne hāʻele hake ki Hono ʻafioʻanga taʻengatá. Naʻe fakavaveʻi ʻe Sīsū ʻa e vakai fakatuʻasinó mo fakalaumālié fakatouʻosi” (“The God That Doest Wonders,” Ensign, May 1989, 16–17).

  • ʻOku fakafofongaʻi fēfē ʻe he fakamoʻui ʻo e tangatá mei he kui fakatuʻasinó hono fakamoʻui ia mei he kui fakalaumālié?

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he fakamatalá ni fekauʻaki mo e meʻa ʻe lava ke hoko kiate kitautolu ʻi heʻetau ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: ʻI heʻetau ngāue ʻaki ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí, ʻoku toe mahino ange ʻetau vakai mo e mahino fakalaumālié. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai hono ngāue ʻaki e tuí kae lava ke mamata mo mahino ange ʻa e moʻoni fakalaumālié?

Fakamatalaʻi ange naʻe ofi mai pē ha kau Fālesi ʻe niʻihi ʻi he taimi naʻe mamata mo moihū ai ʻa e tangatá kia Sīsū ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 9:39–41. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí fekauʻaki mo e kuí.

  • Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē e meʻa naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ki he kau Fālesí?

Fakamatalaʻi ange ʻi he tali ki he fehuʻi ʻa e kau Fālesí, “ʻOku kui ʻa kimautolu foki?” (veesi 40), “naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he Fakamoʻuí ha lea fakatātā, ke akoʻi ko kinautolu naʻe ‘kui’—ʻa kinautolu naʻe ʻikai ke nau ʻilo Iá—ʻʻe ʻikai [hanau] angahala’ (Sione 9:41). ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e niʻihi fakafoʻituitui ʻoku lava ʻo ‘sió,’—ʻa kinautolu kuo naʻa maʻu ha fakamoʻoni feʻunga fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mo Hono misiona fakalangí pea totonu ke nau ʻiloʻi ko hai Iá—ʻe ʻekea meiate kinautolu ʻenau ngaahi ngāué. Naʻe ʻi he lotolotonga ʻo kinautolu naʻe lava ʻo ‘sió’ ʻa e kau Fālesí, pea ko ia ai naʻe ‘ʻiate kinautolu pē ʻenau angahalá.’ ʻI hono ʻai fakalaumālié, ne nau fili ke kui koeʻuhí ne nau fakafisi ke ʻiloʻi ʻa Sīsū ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, neongo e lahi ʻo e ngaahi fakamoʻoni ne nau maʻú” (New Testament Student Manual,[00]).

Ke fakaʻosí, fakaafeʻi e kau akó ke sio ki he ongo tefitoʻi moʻoni ʻi he palakipoé pea fakalaulauloto pe ko fē ai ʻoku totonu ke nau fakaʻaongaʻi ʻi heʻenau moʻuí (mahalo te nau ongoʻi ha fie maʻu ke fakaʻaongaʻi e ongo tefitoʻi moʻoní fakatouʻosi). ʻOange ki he kau akó ha taimi ke hiki ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá e founga te nau fakaʻaongaʻi ai e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Poupouʻi kinautolu ke lotua ha tataki ʻi he founga ke fai ai ʻení.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Sione 9:2. “Ko hai naʻe faiangahalá, ʻa e tangatá ni, pe ko ʻene mātuʻá, naʻe fanauʻi kui ai iá?

Naʻe ʻomi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e fakakaukau ko ʻení ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Sīsū ki Heʻene kau ākongá ʻi Heʻene fakamoʻui ʻa e tangata kuí:

“ʻOku fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻi hono fakaʻā ʻo e tangata kui paeá, ʻi ha founga fakaofo mo taʻe toe fehuʻia ko ia : (1) Ko e Maama ʻo e Māmaní; pea (2) Ko e ʻAlo moʻoni ʻo e ʻOtuá. Tānaki atu ki he meʻa naʻe hokó naʻá Ne: Fakamoʻoniʻi foki e tui ʻa e kau ākongá ki he moʻui ʻi he maama fakalaumālié; fakafīsingaʻi e tui ʻa e niʻihi ne nau vaivai fakaesino tupu mei he ngaahi angahala fakamatelié; akoʻi ko ʻEne ngāué naʻe vahe ange ʻe he Tamaí; toe fakapapauʻi ʻokú ne kau ʻi hono fakamaauʻi ʻo e māmaní; pea akoʻi ʻoku ʻomi ʻe he fakafisingaʻi ʻo e māmá mo e moʻoní ha fakamalaʻia” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:479).

Sione 9:8–38. ʻI heʻetau ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí, ʻe toe mahino ange ʻetau vakai mo e mahino fakalaumālié

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

“ʻI hoʻo tuí ʻe fakafonu maʻu pē hoʻo tuí, ʻe lahi ange hoʻo ʻilo kau ki he moʻoní, pea ʻe hangē hoʻo fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí, Toetuʻú, mo e Huhuʻí ko ha ‘matavai ʻo e vai moʻuí, ʻoku mapunopuna hake ki he moʻui taʻengatá’ [T&F 63:23; vakai foki, Sione 4:14; Selemaia 2:13]. ʻE lava leva ke ke maʻu ha fakahinohino ʻi he ngaahi fili fakapotopotó ʻi he moʻui fakaʻahó” (“Personal Revelation: The Gift, the Test, and the Promise,” Ensign, Nov. 1994, 61).

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

“Ngāue ʻaki e tui ki he Fakamoʻuí. Feinga ke tokanga ki Heʻene faleʻí mo talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú. Te Ne tāpuakiʻi mo tataki koe ʻi hoʻo ngāue ʻi he māmani puputāmaki ko ʻení.

ʻOku ou fakamoʻoni taʻe toe veiveiua ʻoku tataki ʻeni ʻe Sīsū, Hono siasí ʻOkú Ne ʻafioʻi mo ʻofa fakatāutaha ʻiate kimoutolu. ʻI hoʻo ʻaʻeva ʻi he talangofua faivelengá, te Ne tāpuakiʻi koe, ueʻi fakalaumālie koe, pea taki koe ki ha ʻilo mo ha mālohi ʻoku lahi angé. ʻOku ou fakamoʻoniʻi ʻokú Ne moʻui” (“Acquiring Spiritual Knowledge,” Ensign, Nov. 1993, 88).

Paaki