Laipelí
Lēsoni 160: Fakahā 21–22


Lēsoni 160

Fakahā 21–22

Talateú

Naʻe mamata ʻa Sione ki ha langi mo ha māmani foʻou, pea ʻe haʻu ʻa e Selusalema Foʻoú mei he langí. Naʻá ne mamata foki ʻe nofo fakataha ʻa e ʻOtuá mo fakafiemālieʻi Hono kakaí pea ʻe fokotuʻu e kolo fakasilesitiale ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. Naʻe mamata ʻa Sione ko kinautolu kuo tohi honau hingoá ʻi he tohi ʻo e moʻuí te nau hū ki he koló pea nofo mo e ʻOtuá ʻi he nāunau. Naʻe fakaʻosi ʻaki ʻe Sione ʻene mata meʻa-hā-maí mo ha kole ki he ʻEikí ke foki ki he māmaní.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Fakahā 21

Ko e mamata ʻa Sione ki ha langi mo ha māmani foʻou pea mo e kolo fakasilesitiale ʻo e ʻOtuá

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki ha ngaahi taimi ʻi heʻenau moʻuí naʻa nau aʻusia ai ha mamahi lahi.

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻi he moʻuí ʻe lava ke ne fakatupu ke tau fuʻu mamahi ai? (Hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi e kau akó ke kumi ha moʻoni ʻi heʻenau ako e Fakahā 21 ʻe lava ke ne ʻomi ha fakafiemālie kiate kinautolu lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá.

Fakamatalaʻi ange ki he kau akó ko e Fakahā 21–22 ko ha hoko atu ia ʻo e mata meʻa-hā-mai ʻa Sione ki he ngaahi meʻa ʻe hoko hili e Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 21:1–2. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ne mamata ʻa Sione ʻe hokó.

  • Ko e hā naʻe mamata ʻa Sione ʻe hokó?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ʻe toko ua ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻení.

Fakamatala 1

ʻI he taimi naʻe toe hāʻele mai ai ʻa Sīsū Kalaisí, pea kamata e Nofotuʻí, ʻe liliu e māmaní ki he tuʻunga ko ia naʻe ʻi ai kimuʻa ʻi he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví. Kimuʻa ʻi he Hingá, naʻe ʻi ha tuʻunga fakatelesitiale, pe fakapalataisi (ko ha tuʻunga ʻo palataisi) ʻa e māmaní. Hili ʻa e Nofo Tuʻí, ʻe toe liliu e māmaní ki ha tuʻunga fakasilesitiale ʻo mateuteu ki he hāʻele mai ʻa e ʻOtuá. Mahalo ko e ngaahi liliu ʻeni naʻe mamata ʻa Sione naʻe hoko ʻi he taimi naʻá ne “mamata ki he langi foʻou mo e fonua foʻoú” (Fakahā 21:2).

Fakamatala 2

Ko e Selusalema Foʻou naʻe mamata ʻa Sione ʻoku haʻu mei he langí ko e kolo fakasilesitiale ia ʻo e ʻOtuá. ʻE ngalingali kau ʻi he koló ni ʻa e kolo ʻo ʻĪnoké, ʻa ia naʻe liliu mo ʻave hake ki langí. ʻE ʻalu hifo ʻa e “kolo māʻoniʻoni” ko ʻení pea kau fakataha mo e Selusalema Foʻoú, pe ko Saione, ʻa ia ʻe langa ʻe he Kāingalotú he māmaní (vakai, Mōsese 7:62–64).

  • Ko e hā e founga ʻokú ke pehē naʻe mei ongoʻi ʻe Sione ʻi heʻene mamata ki he ngaahi meʻá ni lolotonga hono tuli ia koeʻuhí ko ʻene tui kia Sīsū Kalaisí?

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 21:3–4. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻe fai ʻe he ʻOtuá maʻa Hono kakaí.

  • Ko e hā ʻe fai ʻe he ʻOtuá maʻa Hono kakaí? (Mahalo ʻe ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni hangē ko ʻení: ʻE nofo fakataha e ʻOtuá mo fakafiemālieʻi Hono kakaí, pea he ʻikai ke nau toe aʻusia e maté pe mamahí. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Vakai ki he lisi he palakipoé ʻo e ngaahi meʻa te ne lava ʻo ʻomi e mamahí.

  • Ko e hā e founga ʻe lava ke tokoni ai hono ʻiloʻi ʻe fakafiemālieʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Hono kakaí pea toʻo ʻenau ngaahi mamahí ʻi he taimi ʻoku tau aʻusia ai e ngaahi faingataʻá he taimi ní?

Mahalo te ke fie vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he malava ko ia ʻa e ʻOtuá ke fakafiemālieʻi kitautolú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 21:7. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻoku talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku ikuna faivelengá.

  • Ko e hā ʻoku talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku ikuna faivelengá?

  • Fakatefito ʻi he meʻa kuó ke ako fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻa ʻoku ʻi ai pea ʻe ʻi ai kimuʻa he Hāʻele ʻAnga Ua Maí, ko e hā e faʻahinga meʻa ʻe ikunaʻi ʻe he kakai ko ʻení?

Fakaafeʻi e tokotaha ako tatau ke lau leʻolahi e Fakahā 21:8. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ko e tokotaha fie maná ko ha taha ia ʻoku kau ʻi ha ngaahi ʻekitivitī kae lava ke fakaafeʻi e ivi tākiekina ʻo e ngaahi laumālie ʻulí pea ko e tokotaha feʻauakí ko ha taha ia ʻoku feʻauaki pe tono.

  • Ko e hā ʻe aʻusia ʻe kinautolu naʻe fakamatalaʻi ʻi he veesi 8? (Ko e mate ʻanga uá.)

Fakamatalaʻi ange ko e mate ʻanga uá ko ha mate fakalaumālie ia, pe ko e fakamavahe mei he ʻOtuá, ʻa ia ʻe aʻusia ʻe kinautolu ʻoku angatuʻu ʻi he loto fiemālie ki he māmá mo e moʻoní hili e Fakamaau Fakaʻosí (vakai, Hilamani 14:16–19).

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Fakahā 21:9–21 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakamatalaʻi ʻe Sione ʻa e kolo fakasilesitiale ʻo e ʻOtuá. Naʻá ne mamata ne ʻi ai ha ʻā lahi ʻi he koló naʻe matapā ʻe 12 pea naʻe leʻohi ʻe he kau ʻāngelo ʻe toko 12.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Fakahā 21:22–27. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe ako ʻe Sione fekauʻaki mo e kolo fakasilesitiale ko ʻení.

  • Ko e hā naʻe ako ʻe Sione fekauʻaki mo e kolo ko ʻení?

  • Fakatatau ki he veesi 27, ko hai ʻe fakangofua ke hū ki aí? (Ko kinautolu pē kuo tohi honau hingoá ʻi he tohi ʻo e moʻui ʻa e Lamí.)

Fakahā 22

Ko e fakaʻosi ʻe Sione ʻene mata meʻa-hā-maí

Fakaafeʻi e kau akó ʻi heʻenau ako e Fakahā 22 ke kumi ha moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke nau ʻilo e founga ke hiki ai honau hingoá ʻi he tohi ʻo e moʻui ʻa e Lamí pea ʻe fakangofua ke hū ki he kolo fakasilesitiale ko ʻení.

ʻĪmisi
drawing, throne

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha taloni, pe tā ha taha ʻi he palakipoé.

Kole ki ha tokotaha ako ke haʻu ki he palakipoé pea tā e meʻa kehe naʻe mamata ʻa Sione ki ai makehe mei he taloní kae lau leʻolahi ʻe he tokotaha ako ʻe tahá e Fakahā 22:1–2.

  • Ko e hā mo ha toe meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sione ʻi he kolo fakasilesitiale ʻo e ʻOtuá?

Fakaafeʻi ʻa e tokotaha akó ke foki ki hono nofoʻangá.

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā e founga naʻe fakamatalaʻi ʻaki ʻe Sione e ʻakau ʻo e moʻuí? (Naʻe ʻomi ʻe he fuʻu ʻakaú ha fua lahi ʻi he taimi kotoa pē, pea ʻe lava ʻe hono ngaahi laú ʻo fakamoʻui e ngaahi puleʻangá.)

Fakamanatu ki he kau akó ʻoku lekooti ʻe he Tohi ʻa Molomoná naʻe fakatou mamata ʻa Līhai mo Nīfai ki ha mata meʻa-hā-mai ʻo e ʻakau ʻo e moʻuí. Naʻe ako ʻe Nīfai ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ʻakaú mo e matavai mapunopuna ʻo e ngaahi vai moʻuí fakatouʻosi ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá (vakai, 1 Nīfai 11:25). Hiki e Ko e ʻofa ʻa e ʻOtuá ofi ki he fuʻu ʻakaú mo e vaitafe ʻi he tā fakatātā ʻa e tokotaha akó.

  • Ko e hā ʻa e fakahā maʻongoʻonga ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá? (Ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí [vakai, Sione 3:16; 1 Sione 4:9]. Mahalo ʻe fakafofongaʻi foki ʻe he fua ʻo e ʻakaú ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí.)

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Fakahā 22:3–10 ʻaki hano fakamatalaʻi ange makehe mei he mamata ki he kolo fakasilesitiale ko ʻení, naʻe maʻu foki ʻe Sione ha fakamoʻoni mei he ʻāngelo naʻe lea kiate ia naʻe moʻoni ʻa e ngaahi meʻa naʻe fakahā kiate iá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 22:11–13. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻe fai ʻe he ʻEikí ʻi Heʻene toe hāʻele maí.

  • Ko e hā ʻe fai ʻe he ʻEikí ʻi Heʻene toe hāʻele maí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 22:14. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa kuo pau ke tau fai ke fakangofua ai ke hū ki he puleʻanga fakasilesitialé.

  • Ko e hā kuo pau ke tau fai ke hū ai ki he puleʻanga fakasilesitialé?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e “ngofua kiate kinautolu ʻa e ʻakau ʻo e moʻuí” ke moʻui taau ke maʻu e ngaahi tāpuaki kotoa pē ʻo e Fakaleleí, kau ai ʻa e moʻui taʻengatá.

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ʻiloʻi mei he veesi 14? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe ka ʻoku totonu ke ʻiloʻi ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: Kapau ʻoku tau tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, te tau lava leva ʻo maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí pea hū ki he puleʻanga fakasilesitialé. Fakamatalaʻi ange ʻoku kau ʻi hono tauhi ʻEne ngaahi fekaú ʻa hono maʻu e ngaahi ouau kotoa pē ʻoku fie maʻu ke hū ki he puleʻanga fakasilesitialé.)

Fakamatalaʻi ange neongo ko e niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí—hangē ko e meʻafoaki ʻo e toetuʻú—ʻoku foaki tauʻatāina ia ki he fānau kotoa pē ʻa e ʻOtuá, ko e ngaahi tāpuaki kehe—hangē ko e moʻui taʻengatá—ʻoku toki maʻu pē ia ʻe kinautolu ʻoku fekumi faivelenga ke ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí, fakatomala, pea muimui ki Heʻene ngaahi fekaú.

Hiki e ngaahi fehuʻi ko ʻení he palakipoé:

Ko e hā e ngaahi fekau mo e ngaahi akonaki kuó ke ako kau ki ai ʻi hoʻo ako e Fuakava Foʻoú pea feinga ke fakaʻaongaʻi ʻi hoʻo moʻuí?

Ko e hā e founga naʻe tokoniʻi ai koe ʻe hoʻo ngaahi feinga ke fakaʻaongaʻi e ngaahi fekau ko ʻení ke ke maʻu e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí mo teuteuʻi koe ke toe foki ki he ʻao ʻo hoʻo Tamai ʻi Hēvaní?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he founga te nau tali ʻaki e ongo fehuʻi ko ʻení ʻaki hano toe vakaiʻi e meʻa kuo nau hiki ʻi heʻenau tohinoa ako folofolá, ʻa e meʻa kuo nau fakaʻilongaʻi ʻi heʻenau ngaahi folofolá, mo e ngaahi veesi fakataukei folofola kuo nau ako he taʻu ní. Kole ange ke hiki ʻenau tali ki he ongo fehuʻí ni ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá.

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe e meʻa ne nau tohí mo e kalasí. (Fakamanatu ki he kau akó ke ʻoua ʻe vahevahe ha meʻa ʻoku fuʻu fakafoʻituitui pe fakatāutaha.)

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Fakahā 22:15–19 ʻaki hano fakamatalaʻi ange he ʻikai lava ʻa kinautolu ʻoku ʻikai tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ke hū ki he kolo fakasilesitialé. Naʻe fakamoʻoni ʻa Sīsū Kalaisi naʻá Ne foaki ʻa e fakahā ko ʻení kia Sione, pea naʻe fakaafeʻi ʻe Sione ʻa e taha kotoa ke haʻu ki he ngaahi vai ʻo e moʻuí ke nau inu tauʻatāina ai. Naʻe fakatokanga ʻa Sione ki heʻene kau laukongá ke ʻoua ʻe liliu ʻa e pōpoaki ʻo e tohi kuó ne tohí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 22:20. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ki he kole ʻa Sioné.

  • Ko e hā ʻa e kole ʻa Sioné?

  • Fakatefito ʻi he meʻa kuó ke ako ʻi he tohi ʻa Fakahaá, ʻokú ke pehē ko e hā naʻe loto vēkeveke ai ʻa Sione ke hāʻele mai e ʻEikí?

Fakaʻosi ʻaki hono fakamoʻoniʻi e ngaahi moʻoni naʻe ʻilo ʻe he kau akó ʻi he Fakahā 21–22.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Fakahā 20:4. “ʻE holoholo ʻe he ʻOtuá ʻa e loʻimata kotoa pē”

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻe fetongi e mamahi ʻo e kau māʻoniʻoní ʻaki e fiefia ʻi he taimi ʻa e ʻEikí:

“ʻOku totongi huhuʻi ʻe he ʻEikí ki he kau faivelengá ʻa ʻenau mole kotoa pē. Ko e meʻa ko ia ʻoku toʻo meiate kinautolu ʻoku ʻofa ki he ʻEikí, te Ne tānaki ange ia kiate kinautolu ʻi Heʻene founga pē ʻAʻana. Neongo he ʻikai hoko mai ia he taimi ʻoku tau loto ki aí, ka ʻe ʻiloʻi ʻe he kau faivelengá ko e loʻimata kotoa pē ʻoku tō he ʻaho ní, ʻe iku fakafoki ange ia ʻo liunga teau, ʻaki e loʻimata ʻo e fiefiá mo e fakafetaʻí” (“Tali Lelei ʻA ia ʻOku Hoko Maí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 27–28).

Fakahā 22:18. “Kapau ʻe fakalahi ʻe ha tangata ki he meʻá ni”

ʻOku fakafisingaʻi ʻe ha kakai ʻe niʻihi ʻa e Tohi ʻa Molomoná mo e ngaahi folofola kehé koeʻuhí ʻoku nau tui kuo ʻosi fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e folofolá ki Heʻene fānaú. ʻOku fakaʻaongaʻi hala ʻe ha tokolahi e Fakahā 22:18 ke fakahā he ʻikai teitei ʻomi ʻe he ʻEikí ha toe folofola makehe mei he Tohi Tapú pea ʻe faingataʻaʻia ha faʻahinga taha pē ʻoku pehē ʻokú ne maʻu ha folofola lahi ange ʻi he ngaahi tautea ne fakatokanga ki ai ʻa Sioné. Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he maʻu hala ko ʻení ʻo pehē:

“Ko ʻeni ʻoku mei loto tatau ʻa e kau tangata poto ʻi he ako fakatohitapú ʻoku ʻuhinga ʻa e vēsí ni ki he tohi Fakahaá pē, kae ʻikai ki he Tohi Tapú fakakātoa. ʻOku fakahā ʻe he meimei tangata ako Tohi Tapu kotoa pē ʻi hotau kuongá ni ha ‘ngaahi tohi,’ ʻi he Fuakava Foʻoú naʻe toki hiki pē hili ʻa e maʻu fakahā ʻa Sione ʻi he Motu ko Pātimosí. ʻOku kau heni e ngaahi tohi ʻi he 1 mo e 2 Pitá, Sute, ngaahi tohi ʻe tolu ʻa Sioné, pea mahalo mo hono kotoa pē ʻo e Ongoongolelei ʻa Sioné. Mahalo ʻoku toe lahi ange ia ʻi heni.

“Ka ʻoku ʻi ai ha tali faingofua ange ki hono ʻuhinga he ʻikai lava ke fakaʻuhingaʻi ai ki he Tohi Tapú fakakātoa, ʻa e potufolofola ʻi he tohi fakamuimui taha ʻo e Fuakava Foʻou he taimi ní. Ko hono ʻuhingá, he ko e Tohi Tapú ʻo hangē ko ia ʻoku tau ʻiló—ko hano fakatahatahaʻi pē ʻo ha ngaahi fakamatala ʻi ha tohi pē ʻe taha—naʻe teʻeki ai ke maʻu kinautolu he taimi naʻe hiki ai e veesi ko iá. Hili ha ngaahi senituli lahi mei hono hiki ʻe Sioné, naʻe ʻosi ʻave takai e ngaahi tohi ia ʻo e Fuakava Foʻoú, ʻo ʻave fakatāutaha pe ʻave fakataha holo mo ha ngaahi tohi kehe ʻe niʻihi, kae teʻeki ai ʻaupito ke ʻave holo ko ha tohi kakato. ʻI he ngaahi tohi kotoa ko ia ʻe 5,366 ʻoku ʻiloa ko e ngaahi tohi ʻo e Fuakava Foʻoú ʻi he lea faka-Kalisí, ko e tohi pē ʻe 35 ʻoku ʻi he Fuakava Foʻoú kotoa, pea ko e 34 ʻo kinautolu naʻe fakatahatahaʻi ia hili ʻa e taʻu 1000 T.S.” (“[ʻOku] ʻIkai Ai pē ke Ngata … ʻEku Ngaahi Leá,” Ensign pe Liahona, Mē 2008, 91–92).

Paaki