Laipelí
Lēsoni 96: Ngāue 20–22


Lēsoni 96

Ngāue 20–22

Talateú

Naʻe malangaʻi ʻe Paula ʻa e ongoongoleleí ʻi ʻĒsia Mino (Toake he ʻaho ní), pea lolotonga ʻene ʻi Miletó, ko ha kolo ʻofi ki ʻEfesō, naʻá ne fakatokanga ʻe ʻi ai ʻa e hē mei he moʻoní ʻi he kahaʻú pea naʻá ne poupouʻi ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeikí ki hano langa fakalaumālie ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí. Naʻá ne fononga leva ki Selūsalema, ʻa ia naʻe fakatangaʻi ai ia pea puke pōpula. Naʻe vahevahe ʻe Paula ʻa e talanoa ki heʻene uluí lolotonga ʻene tuʻu ʻi he sitepu ʻo e kolotau ʻo ʻAnitoniá (ko ha ʻapitanga tau naʻe nofo ai ʻa e kau sōtia Lomá).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Ngāue 20:1–21:40

ʻOku ngāue fakafaifekau ʻa Paula ʻi ʻĒsia Mino pea fononga ki Selūsalema, ʻa ia naʻe taaʻi ai ia pea puke pōpula

Kole ange ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi naʻa nau mavahe ai mei honau fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, pe ko e kakai kehe ʻoku nau ʻofa aí ʻo laulau ʻaho, uike, pe māhina.

  • Ko e hā ha ngaahi ongo naʻá ke maʻu ʻe koe pe ko kinautolu naʻá ke nofo mo iá ki muʻa peá ke ʻalú?

  • Ko e hā hoʻo felea ʻaki mo kinautolu kimuʻa peá ke mavahé?

Fakamatala ange naʻe lolotonga ʻa e fononga fakafaifekau hono tolu ʻa Paulá, naʻá ne nofo ʻi ha kiʻi taimi ʻi Masitōnia, Kalisi, mo ʻĒsia Mino. Lolotonga ʻene fononga ko ení, naʻá ne ongoʻi ke foki ki Selūsalema. ʻI heʻene fonongá, naʻá ne tuʻu ke malanga pea fakalea māvae ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku nau fetaulaki he halá. Ko e pō ki muʻa peá ne mavahe mei Taloasí, ʻi he ʻaho foʻoú (Sāpate), naʻe fakatahataha mai ʻa Paula mo e kau ākongá ke maʻu ʻa e sākalamēnití (vakai, Ngāue 20:7). Pea naʻe malanga ʻa Paula ki he Kau Māʻoniʻoní ʻo aʻu ki he tūʻapoó.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Ngāue 20:9–12 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e meʻa naʻe hoko ki ha talavou ko hono hingoá ko ʻIutikasi ʻi heʻene tō ʻo mohe lolotonga ʻa e malanga ʻa Paulá.

  • Ko e hā naʻe hoko kia ʻIutikasí?

  • Ko e hā naʻe fai ʻe Paula ke fakahā ʻaki ʻene ʻofa mo e tokanga ki he talavou ko ení?

  • Naʻe tatau fēfē ʻa e ngaahi ngāue ʻa Paulá mo e ngāue ʻa e Fakamoʻuí?

Fakamatala ange ko ha konga ʻo e fononga fakafaifekau ʻa Paulá, naʻe ngāue ai ʻa Paula ʻi ha taʻu e tolu ʻi ʻEfesō. Fakanounou ʻa e Ngāue 20:13–17 ʻaki hono fakamatala ange ʻi heʻene fononga ki Selūsalemá naʻe afe ʻa Paula ʻi Mileto, ʻi he tafaʻaki pē ʻo ʻEfesoó, ʻo ne ʻoatu ai ha fekau ki he kau taki ʻo Siasí ʻi ʻEfesoó ke nau fakataha mo ia.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Ngāue 20:18–23 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e meʻa naʻe fakamatala ʻe Paula fekauʻaki mo ʻene ngāué.

  • Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Paula ʻa ʻene ngāue fakafaifekaú?

  • ʻOku ʻuhinga nai ki he hā ʻa e lea ʻa Paula naʻá ne “taʻe-taʻofi ki ha meʻa ʻe taha” (veesi 20) meiate kinautolu naʻá ne akoʻí?

  • Fakatatau ki he veesi 23, ko e hā naʻe loto-fiemālie ʻa Paula ke fehangahangai mo ia ko ha tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí?

Fakamatala ange naʻe laveangofua ʻa Paula ki he fakatuʻutāmakí ʻi Selūsalema, he naʻe ʻiloʻi ia ai ko ha tokotaha lavaki koeʻuhí ko ʻene feinga ke malangaʻi ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

  • Fakatatau ki he veesi 22, ko e hā hono ʻuhinga naʻe vivili ai ʻa Paula ke ʻalu ki Selūsalemá?

Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi pē ke taufetongi hono lau leʻolahi ʻa e Ngāue 20:24–27. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e meʻa naʻe mateuteu ʻa Paula ke faí ʻi heʻene hoko ko ha tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí.

  • Fakatatau ki he veesi 24, ko e hā naʻe mateuteu ʻa Paula ke faí ʻi heʻene hoko ko ha tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí?

  • Ko e hā e ongoʻi naʻe pehē ʻe Paula naʻá ne maʻú ʻi heʻene fai ʻa ia naʻe folofola ʻa e ʻEikí ke faí?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he sīpinga ʻa Paula ki he ngāue tokoní? (ʻE lava ke ngāue ʻaki he kau akó e ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi e moʻoni ko ʻení: Ko e kau tamaioʻeiki totonu ʻa e ʻEikí ʻoku nau fakahoko faivelenga honau fatongiá, pea ʻi heʻenau fai iá ʻoku nau ongoʻi ai ʻa e fiefia.

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ke ke faivelenga ʻi hono fua ho fatongiá?

  • ʻE lava fēfē ke tau moʻui ʻaki ʻa e moʻoni ko ʻení?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe ki ha taimi naʻa nau fai ai ha fili ke ngāue ki he ʻEikí ʻaki ʻa e kotoa honau iví mo e mālohí pea nau aʻusia ai ha fiefia lahi.

Fakamanatu ki he kau akó naʻe ʻaʻahi fakaʻosi ʻa Paula ki he kau taki ʻo e Siasí ʻi ʻEfesoó ki muʻa peá ne mavahe ki Selūsalemá.

  • Kapau naʻá ke ʻi he tuʻunga naʻe ʻi ai ʻa Paulá peá ke ʻiloʻi he ʻikai ke ke toe fetaulaki mo e kau taki ʻo e Siasí ʻi ʻEfesoó, ko e hā te ke foaki ange maʻanautolu ki muʻa peá ke ʻalú?

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Ngāue 20:28–31 ʻo kumi ʻa e ngaahi fakatokanga ʻa Paula ki he kau taki ko eni ʻo e Siasí.

  • Ko e hā naʻe fakatokanga ʻe Paula ki he kau taki ko ení?

Fakamatala ange naʻe ngāueʻaki ʻe Paula ʻa e fanga ulofí ko e heliaki ki he kakai anga-kākā te nau kākaaʻi ʻa e kāingalotu tui faivelenga ʻo e Siasí.

  • Ko e hā ʻa e foʻi lea ʻoku tau ngāue ʻaki ke fakamatalaʻi ʻa e tuʻunga ʻo kinautolu ʻoku nau hē mei he moʻoní pea nau fekumi ke tataki mo e niʻihi kehé ke nau mamaʻo mei he moʻoní? (Hē Mei he Moʻoní. Fakamatala ange naʻe fakatokanga ʻa Paula ki he kau taki ʻo e Siasí kau ki he hē mei he moʻoní ʻi he Siasí ʻi he kahaʻú.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Ngāue 20:36–38. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi pe naʻe fēfē e tali ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻi he taimi naʻe mavahe ai ʻa Paulá. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Ngāue 21:1–10 ʻaki hono fakamatala ange naʻe hoko atu e fononga ʻa Paulá ke fakatau ki Selūsalema peá ne afe ʻi ha ngaahi vahefonua kehekehe ke kiʻi mālōlō mo ha kāingalotu ʻo e Siasí. ʻI he taimi naʻe afe ai ʻa Paula ke mālōlō ʻi Taiá, ko ha niʻihi ʻo e kau ʻaposetoló—naʻa nau tokanga lahi ki he tuʻunga malu ʻa Paulá—naʻa nau faleʻi ai ʻa Paula ke ʻoua naʻa ʻalu ki Selūsalema (vakai, Ngāue 21:4).

Naʻe kikiteʻi ʻe ha palōfita ko hono hingoá ko ʻAkapusi, ʻi Sesalia, kau ki he meʻa ʻe hoko kia Paula ʻi Selūsalemá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Ngāue 21:11 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e meʻa naʻe kikiteʻi ʻe ʻAkapusí. (Te ke lava ʻo fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea noʻo ki ha leta.) Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Ngāue 21:12–14 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi pe naʻe fēfē hono tali ʻe Paula mo ʻene ngaahi hoa fakafaifekaú ʻa e kikité.

  • Naʻe tali fēfē ʻe he ngaahi hoa fakafaifekau ʻo Paulá ʻa e kikité?

  • Naʻe fēfē ʻa e tali ʻe Paulá ʻa e kikité? Ko e hā ʻoku hā mahuʻinga kiate koe fekauʻaki mo e tali ʻa Paulá?

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he tā sīpinga ʻa Paulá fekauʻaki mo e hoko ko e kau tamaioʻeiki moʻoni ʻa e ʻEikí? (ʻE lava ke ngāue ʻaki he kau akó e ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi pē ʻoku nau ʻiloʻi e moʻoni ko ʻení: Ko e kau tamaioʻeiki moʻoni ʻa e ʻEikí ʻoku nau loto-fiemālie ke fai ʻa e finangalo ʻa e ʻOtuá ʻo tatau ai pē pe ko e hā e lahi ʻo e fakamole fakatāutahá.)

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he ngaahi feilaulau kehekehe ʻe lava ʻo fie maʻu ke tau fai ʻi heʻetau hoko ko e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí.

  • Ko e fē nai ha taimi kuó ke loto-fiemālie ai ke fakahoko ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻe fie maʻu ke ke faí? Ko e hā naʻá ke loto-fiemālie ai ke fai iá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala fakanounou ko eni ʻo e Ngāue 21:17–40.

Naʻe aʻu mai ʻa Paula ki Selūsalema ʻo fai ha lipooti kau ki heʻene ngāue fakafaifekaú ki he kau taki ʻo e Siasí. Naʻe ʻalu ʻa Paula ki he temipalé, pea ʻi he fakatokangaʻi atu ia ʻe ha kulupu ʻo e kau Siú ʻa ia naʻa nau ʻiloʻi ia mei heʻene ngaahi fononga fakafaifekaú, naʻa nau tala ko ha akonaki loi ʻa Paula ʻa ia naʻe fakafepaki ʻene ngaahi akonakí ki he fono ʻa Mōsesé pea naʻá ne ʻomi ʻa e kau Senitailé taʻefakalao ki he temipalé. Koeʻuhí ko e tukuakiʻi ko ení, naʻe fakamālohiʻi ai ʻe ha kau fakatanga ʻa Paula ki tuʻa mei he temipalé pea naʻe kamata ke nau tā ia. Naʻe taʻofi kinautolu ʻe he kau sōtia Lomá pea naʻa nau fua ia ʻo ʻave ke fakamaauʻi. Lolotonga ʻene ʻi he veʻe sitepu ʻo e kolotau ʻAnitoniá, naʻe kole ʻe Paula ki he kau sōtiá pe ʻe lava ke ne lea ki he kakaí. (vakai, [Ngaahi Mapé mo e Fakahokohoko ʻo e Feituʻú-Ngaahi Hingoá, Mape fika 5 “Ko Selūsalema ʻi he Taimi ʻo Sīsuú”, ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá)

Ngāue 22:1–30

Ko e talanoa ʻa Paula ki heʻene uluí pea ne fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi.

Hiki ʻa e foʻi lea ului ʻi he palakipoé, pea fakamatala leva ke ului ʻoku ʻuhinga ia ke liliu. Fehuʻi ange ki he kau akó pe ʻoku fēfē hono liliu ʻo e vaí koeʻuhí kae lava ke fakaʻaongaʻi ki ha ngaahi taumuʻa kehekehe pē (Hangē ko ení, ʻe lava ʻa e vaí ʻo liliu ke poloka.) Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ʻa e faʻahinga liliu ʻoku tupu ai e ului ki he ongoongoleleí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Ngāue 22:1–5 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi pe naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Paula ia ʻi heʻene lea ki he Kau Siú mei he sitepu ʻo e Kolotau ʻAnitoniá ʻi Selūsalemá.

  • Ko e hā e tuʻunga naʻe ʻi ai ʻa Paulá ki muʻa peá ne ului ʻo hoko ko ha ākonga ʻo Sīsū Kalaisí?

Hiki ʻa e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení ʻi he palakipoé pe ʻoange ia ki he kau akó ʻi ha laʻipepa tufa. Vahevahe ʻa e kau akó ki he kulupu ʻe nima pea vahe ki he kulupu takitaha ha taha ʻo e ngaahi fehuʻí. Kole ange ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e folofola ʻoku kau fakataha mo e fehuʻi kuo vaheʻi atú pea nau tali leva ʻa e fehuʻí ʻi heʻenau pepa akó pe tohinoa ako fakafolofolá.

  1. ʻOku fakamatalaʻi fēfē ʻe Paula ʻa ʻene ʻuluaki mata meʻa-hā-maí? (Ngāue 22:6–9)

  2. Ko e hā e meʻa naʻe fakahinohinoʻi kia Paula ke ne faí? (Ngāue 22:10–11)

  3. Ko hai naʻe fetaulaki mo Paula ʻi Tāmasikusí pea ko e hā naʻe tupulaki ʻia Paulá? (Ngāue 22:12–13)

  4. Ko e hā naʻe kikiteʻi ʻe ʻAnanaia kau kia Paulá? (Ngāue 22:14–15)

  5. Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe Paula ʻene tui kia Sīsū Kalaisí? (Ngāue 9:18; 22:16)

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke lipooti ʻenau ngaahi talí. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke fakamatala nounou ʻa e meʻa naʻa nau ako kau ki he founga ului ʻa Paulá. (Te ke lava foki ʻo fakamatala ange ko e vahaʻa taimi ʻo e fuofua mata meʻa-hā-mai ʻa Paulá ki he taimi naʻá ne ngāue fakafaifekau aí, naʻá ne nofo ʻAlepea ai ʻi ha taʻu ʻe tolu, ʻa ia naʻe hangē ia ha taimi ʻo e teuteu mo e tupulaki fakalaumālie [vakai, Kalētia 1:11–18].) Pea fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e ngaahi founga naʻe liliu ai ʻa Paula ko ha ola ʻo ʻene uluí?

  • Ko e hā naʻe hokó naʻe fakangofua ai ʻa e ngaahi liliu ko ení ke hokó?

  • Ko e hā ʻe lava akoʻi mai ʻe he ului ʻa Paulá kau ki he founga te tau lava ai kitautolu ʻo uluí? (ʻE lava ke ngāue ʻaki he kau akó e ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi pē ʻoku nau ʻiloʻi e moʻoni ko ʻení: Te tau lava ʻo ului kakato, ʻi heʻetau talangofua ki he ngaahi folofola ʻa Sīsū Kalaisí.

  • ʻE tokoni fēfē nai ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ení ki ha taha ʻoku fie ului?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko eni ʻa Sisitā Poni L. ʻOsikāsoni, Palesiteni Lahi ki he Kau Finemuí, ʻa ia naʻá ne fakamatala ai ki he faikehekehe ʻo e maʻu ha fakamoʻoni ki he ongoongoleleí pea mo e ului moʻoni ki ai:

ʻĪmisi
Bonnie L. Oscarson

“ʻOku mahulu hake e ului moʻoní ʻi hono ʻilo pē ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí pea ʻoku mahulu hake ia ʻi hono maʻu pē ha fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá. ʻE lava ke maʻu ha fakamoʻoni ki he ongoongoleleí kae ʻikai moʻui ʻaki ia. ʻOku ʻuhinga e ului moʻoní ki heʻetau ngāueʻi e meʻa ʻoku tau tui ki aí. …

“… ʻOku hoko mai e uluí ʻi heʻetau ngāueʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni angatonu ne tau ako ʻi hotau ʻapí pea ʻi loki akó. ʻOku hoko mai e uluí ʻi heʻetau moʻui haohaoa mo angamaʻá pea fiefia ʻi he takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní” (“Ke Ke Ului,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2013, 76, 78).

Lau leʻolahi ʻa e fehuʻi ko ení, pe hiki ia ʻi he palakipoé: Te u hoko fēfē nai ʻo ului moʻoni ki he ongoongoleleí? Fakaafeʻi e kau akó ke hiki ʻenau ngaahi talí ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Ngāue 22:17–30 ʻaki hono fakamatala ange naʻe talaange ʻe Paula ki heʻene kau fanongó naʻe ʻave ia ʻe he ʻEikí mei Selūsalema, ʻi he hili pē ʻene uluí, ke ne hoko ko ha faifekau ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau Senitailé. Naʻe kalanga leva ʻe he kau fanongó ʻoku totonu ke tāmateʻi ʻa Paula. Naʻe ʻomi ʻa Paula ki he ʻeikitau ʻo e kau tau Loma ʻi Selūsalemá, ʻa ia naʻá ne tuʻutuʻuni ʻoku totonu ke kauʻi maea pe uipiʻi, ko ha tautea naʻe anga maheni hono ngāue ʻakí ke fakamaaʻi pe maʻu ha fakamatala mei he kau fai hiá. Ka ʻi he ʻilo pē ʻe he kau sōtia Lomá ko ha tangataʻifonua Loma ʻa Paulá, naʻa nau fakakaukau ke ʻoua ʻe tā ia he naʻe tapu ʻi he lao faka-Lomá ke haʻi pe tā ha tangataʻifonua Loma ʻoku “teʻeki fakamaauʻi” (veesi 25). Naʻa nau ʻomi ia ki he kau fakamaau pule ʻo e kau Siú, ko e Sanitaliné.

Fakaʻosi ʻaki hano vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he Ngāue 20–22

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Ngāue 22:1–24. ʻOku maʻu ʻe Paula ʻa e loto-toʻa ke vahevahe ʻa e ongooleleí

Naʻe maʻu ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e loto-toʻa ke vahevahe ʻene fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí neongo naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi nunuʻa mamahi (vakai, Ngāue 22:1–24). Naʻe akonaki ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ko e loto-toʻa ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú, ʻo tatau ai pē pe ʻoku ʻikai ke manakoa, ʻoku kei fie maʻu pē ia ʻi he kau ākonga ʻo Sīsū Kalaisí:

“ʻOku hoko mai e lototoʻá ʻi ha ngaahi fōtunga kehekehe. Naʻe tohi ʻe he taha faʻu tohi Kalisitiane ko Sālesi Suinitoló ʻo pehē: ‘ʻOku ʻikai fakangatangata pē e lototoʻá ki he malaʻe taú … pe ko hano puke lototoʻa ha taha kaihaʻa ʻi homou falé. Ko e ngaahi sivi moʻoni ʻo e lototoʻá ʻoku fakalongolongo ange. Ko ha ngaahi sivi kinautolu ʻo e lotó, hangē ko e kei faitotonu ʻi he taimi ʻoku ʻikai sio mai ai ha tahá, … ko e tuʻu tokotaha ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke nau maʻu ai ha mahino kiate koé.’ Te u fie tānaki atu ʻoku toe kau ʻi he lototoʻa ko ʻení ʻa e fai ʻo e meʻa totonú neongo te tau manavasiʻi ke taukaveʻi ʻetau tuí, neongo e manukí, pea mo hono pukepuke ʻa e tui ko iá neongo ʻe mole ai ha kaungāmeʻa pe tuʻunga he sōsaietí. Ko ia ʻoku tuʻu maʻu ʻi he meʻa ʻoku totonú kuo pau ke ne kātakiʻi hano taʻe-tali pe fehiʻanekiná he taimi ʻe niʻihi” (“Ke ke Mālohi Peá ke Lototoʻa,” Ensign pe Liahona, Mē 2014, 67).

Paaki