Laipelí
Talateu ki he ʻUluaki Tohi ʻa Sioné


Talateu ki he ʻUluaki Tohi ʻa Sioné

Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ako ai e tohí ni?

Naʻe lea ʻa Sione ʻi he tohi ko ʻení ki hono fakatuʻutāmaki ʻo e fakamafola e ngaahi ivi tākiekina ʻo e hē mei he moʻoní ʻi he Siasí. Naʻá ne fakatokanga ki he Kāingalotú ke ʻoua ʻe ngāue fakataha mo e fakapoʻulí, pea ke nofo maʻu ʻi he malu ʻa e maama ʻo e ongoongoleleí. ʻE lava ke tokoni hono ako e Sione 1 ke lava ke ʻilo lahi ange ʻe he kau akó e ngaahi akonaki hala fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí, pea ʻe lava ke tokoni e muimui ki he faleʻi ʻa Sioné ke nau ngāue fakataha vāofi mo e ʻEikí ʻi heʻenau nofo maʻu ʻi he moʻoní. Makehe mei aí, ʻe lava ke tokoni hono ako e tohí ni ke mahino ki he kau akó ʻa e ʻofa lahi ʻa e Tamai Hēvaní ki Heʻene fānaú takitaha, ʻa ia naʻá Ne fakahā ʻi Heʻene foaki Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ko ha feilaulau maʻá e faʻahinga ʻo e tangatá.

Ko hai naʻá ne hiki e tohí ni?

“ʻOku ʻikai fakahā ʻe he tokotaha faʻu tohí hono hingoá ʻi ha taha ʻo e ngaahi tohi ʻe tolu ko ʻení; ka ʻoku vahe kinautolu ʻe he tukufakaholó kia Sione,” ko e taha ʻo e kau fuofua ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá (Bible Dictionary, “John, Epistles of”).

Ko e tokotaha faʻu tohi ʻo e Tohi ʻa Sioné ko ha fakamoʻoni tonu ia ʻo e Fakamoʻui kuo toetuʻú, ʻa ia naʻe matuʻaki moʻoni ki he ʻAposetolo ko Sioné (vakai, 1 Sione 1:1–4; 4:14).

Ko e fē taimi mo e feituʻu naʻe tohi aí?

ʻOku ʻikai ʻiloʻi pau e taimi mo e feituʻu ne tohi ai e 1 Sioné. ʻOku ngalingali ne hiki ia ʻi he konga kimui ʻo e senituli ʻuluakí T.S.

Neongo naʻe fakamoleki ʻe Sione ʻa e konga lahi ʻo e konga kimuʻa ʻo ʻene moʻuí ʻi Pālesitaine, naʻe fakafetau e feituʻu ko iá ki he kau Kalisitiané mo e kau Siú hili e fakaʻauha ʻa Selusalemá pea mo hono temipale ʻi he T.S. 70. ʻOku pehē ʻe he tukufakaholó naʻe mavahe ʻa Sione ki Palesitaine ke nofo ʻi ʻEfesō lolotonga hono ngaahi taʻu fakaʻosí. Kapau ko e tūkunga ʻeni, naʻe lava ke hiki ʻe Sione e tohí mei ʻEfesō ʻi he vahaʻa ʻo e T.S. 70 mo e 100.

Ko hai naʻe fakataumuʻa ki ai hono hikí pea ko e hā hono ʻuhingá?

ʻOku ʻikai fakamatalaʻi mahino e kau laukonga ʻo e 1 Sioné, ka ʻoku hā mei heʻene ngaahi tohí naʻe tohi ʻa Sione ki he kakai tuí (vakai, 1 Sione 1:3–4; 2:12–14), mahalo ko kinautolu ʻi ʻĒsia Minó (Toake ʻo e ʻaho ní), ʻa ia ʻoku pehē ʻe ha ngaahi maʻuʻanga fakamatala fakahisitōlia naʻe nofo mo ngāue fakafaifekau ʻa Sione ʻi he konga kimui ʻo e senituli ʻuluakí T.S.

ʻI he taimi ko ʻení, ne fakatupu ʻe kau akonaki loí ha māvahevahe, pe fakamoveuveu ʻi he lotolotonga ʻo e Kāingalotu ʻi he feituʻú (vakai, 1 Sione 2:18–19, 22, 26; 4:1), pea naʻe mafola e hē mei he moʻoní ʻi he Siasí. Naʻe kamata ke manakoa ha tui ko e Tosetisí. Ko e Tosetisí ko ha konga ia ʻo ha tui lahi ange naʻe ʻiloa ko e Sinousetisí. Ko ha tefitoʻi akonaki ʻi he ngaahi tui ʻo e Sinousetisí naʻe lelei kotoa e laumālié, pea ko e kakanó kau ai ʻa e sino fakamatelié, naʻe kovi kotoa.

Naʻe tui e kau muimui ʻo e Sinousetisí naʻe ʻikai maʻu e fakamoʻuí mei he tauʻatāina mei he angahalá ka ʻi hono fakatauʻatāinaʻi e laumālié mei he kakanó, ʻo ʻuhinga ki he sino fakamatelié. Naʻa nau tui foki ne maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he ʻilo makehe (sinousetisí) kae ʻikai ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí.

Naʻe fakamamafaʻi ʻe he kau muimui ʻo e Tosetisí e natula fakalaumālie ʻo Sīsuú ʻo aʻu ki he tuʻunga naʻa nau fakasītuʻaʻi e fakakaukau ko ia naʻá Ne hāʻele mai ki he māmaní ʻi he fōtunga totonú. Naʻa nau tui naʻe ʻikai hāsino, taʻe-faʻamate, tokaimaʻananga, mo fakatuʻasino e ʻOtuá, pea naʻa nau lau ʻa e māmaní mo e sino fakamatelié naʻe kovi. Ko ia ai, koeʻuhí ko Sīsū ʻa e ʻAlo fakalangi ʻo e ʻOtuá, naʻa nau tui naʻe ʻikai ke Ne mei lava ʻo maʻu e fakangatangata ʻo e tangatá. ʻI heʻenau vakaí, naʻe ʻikai ʻaloʻi moʻoni ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he kakanó, pea naʻe ʻikai ke Ne maʻu ha sino, taʻataʻa, mamahi, mate, pe toe tuʻu mo ha sino toetuʻu fakamatelie—ne hangē pē naʻá Ne fai e ngaahi meʻá ni. ʻOku maʻu e Tosetisí mei he lea faka-Kalisi ko e dokeō, ʻo ʻuhinga “ke ngalingali” pe “ke ʻasi.”

Neongo ʻoku ʻikai tui tatau e 1 Sione ʻa e ngaahi akonaki hala ko ʻení, naʻa nau vilitaki pē mo hū mai ki he kāingalotu ʻo e Siasí. Ko e meʻá ni mo e ngaahi tokāteline hala kehe ko ha konga ia naʻe iku ki he Hē Fakaʻaufuli Mei he Moʻoní.

Ko e hā ha ngaahi fōtunga makehe ʻo e tohí ni?

ʻI heʻene hoko ko e taha ʻo e fuofua Kau Aposetolo ʻa Sīsū Kalaisí, naʻe hoko ʻa Sione ko ha fakamoʻoni makehe ʻo e Fakamoʻui kuo toetuʻú. Naʻe kamata ʻe Sione ʻa e tohi ko ʻení ʻaki hono fakahaaʻi naʻá ne mamata, fanongo, ala tonu kia Sīsū Kalaisí. ʻI he tānaki fakalahi atu ki he fakamoʻoni fakatāutaha ko ʻení, naʻe fakaafeʻi ʻe Sione ʻene kau laukongá ke “feohi … mo e Tamaí, pea mo hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí” (1 Sione 1:3). Ko e ʻofá ko ha tefitoʻi kaveinga ia ʻo e ʻUluaki Tohi ʻa Sioné. Naʻe fakamamafaʻi ʻe Sione ʻoku loi ʻa e niʻihi ʻoku pehē ʻoku nau ʻofa ki he ʻOtuá ka ʻoku ʻikai ke nau ʻofa kiate kinautolu ʻoku nau feohí (vakai, 1 Sione 4:20–21).

Fokotuʻutuʻú

1 Sione 1–3 Ko e akoʻi ʻe Sione te tau lava ʻo ʻiloʻi e ʻOtuá, feohi mo Ia, pea hoko ʻo hangē ko Ia ʻo fakafou ʻi he talangofuá. ʻE tuʻu hake e ngaahi fili ʻo Kalaisí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻOku hāsino e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí maʻatautolú ʻi Heʻene feilaulau fakaleleí.

1 Sione 4–5 Ko e poupouʻi ʻe Sione ʻa e Kāingalotú ke fakapapauʻi pe ʻoku haʻu pe ʻikai ha faiako mei he ʻOtuá. Ko e ʻOtuá ko e ʻofa, pea koeʻuhí ko ʻEne ʻofa lahi kiate kitautolú naʻá Ne fekauʻi mai Hono ʻAló ke mamahi koeʻuhí ko kitautolu. Ko kinautolu ʻoku ʻofa ki he ʻOtuá te nau tauhi ʻEne ngaahi fekaú. Ko kinautolu ʻoku tui kia Sīsū Kalaisi pea ʻoku haʻu mei he ʻOtuá te nau ikunaʻi e māmaní.

Paaki