Laipelí
Lēsoni 91: Ngāue 13–14


Lēsoni 91

Ngāue 13–14

Talateú

Naʻe kamata ʻe Paula (ʻa ia naʻe ui ko Saulá) ʻa ʻene fuofua fononga fakafaifekaú mo Pānepasa ko hano hoa. Naʻá na malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí pea fokotuʻu ha ngaahi kolo ʻa e Siasí ʻi he lotolotonga ʻo e fakatangá. Ko e taimi naʻe ʻikai ke loto ai e Kau Siú ke nau maʻu ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá, naʻe tāfataha leva ʻa Paula ia mo Pānepasa ki hono malangaʻi ʻo e Kau Senitailé.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Ngāue 13:1–13

Ko e kamata ʻa Paula mo Pānepasa ʻi ha fononga fakafaifekau peá na valokiʻi ha palōfita loi.

Ki muʻa pea kamata e kalasí, teuteu ha fakaʻilonga ʻoku pehē “ ʻIkai ha fehangahangai” pea mo ha fakaʻilonga ʻe taha ʻoku pehē “Fehangahangai maʻu pē”. Fakapipiki ia ke taki taha ʻa e ongo holisi ʻoku fehangahangai ʻi he loki akó.

Kole ange ki he kau akó ke nau fakakaukauloto ki he ʻatā ʻi he vahaʻa ʻo e ongo fakaʻilongá ko ha meʻafua ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e tuʻunga fehangahangai ʻoku aʻusia ʻe ha taha ʻi heʻene feinga ke moʻuiʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau tuʻu ʻi he vahaʻa ʻo e ongo fakaʻilongá ʻi he feituʻu ʻoku nau pehē ko e fakatātā lelei ia e tuʻunga fehangahangai naʻe aʻusia ʻe Mōsesé. Kole ange ki he kau ako ʻe niʻihi ke nau fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻenau fili ʻa e tuʻunga ko iá. Toe fai ʻa e ʻekitivitī ko ení ʻaki hono kole ange ki he kau akó ke nau tuʻu ʻi ha feituʻu ʻi he meʻafua ko ení ke fua ʻa e tuʻunga fehangahangai ʻa Siosefa Sāmitá pea toki Nīfai. Kole ange ki he kau ako ʻe niʻihi ke nau fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻenau fili ʻa e tuʻunga taki taha. Fakaafeʻi e kau akó ke nau foki ki honau nofoʻangá.

Fakamoʻoni ko e ākonga taki taha ʻo Sīsū Kalaisi ʻe fetaulaki mo e fehangahangai ʻi he ngaahi taimi kehekehe ʻi heʻenau moʻuí. Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau pe ko e fē ʻa e feituʻu ʻi he meʻafuá te nau tuʻu ai ke fua e tuʻunga fehangahangai ʻo ʻenau feinga ke moʻuiʻaki a e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Poupouʻi e kau akó ke nau ako ʻa e Ngāue 13–14 ʻo kumi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe ala tokoni ki hono tataki kinautolu ʻi he taimi te nau fetaulaki ai mo ha fehangahangai ʻi heʻenau feinga ke moʻui angatonú.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Ngāue 13:1–6 ʻaki hono fakamatala ange naʻe fakatahataha ʻa e niʻihi pau ʻo e kau palōfitá mo e kau akonakí ʻi ʻAniteoke ʻi Sīliá, naʻa nau maʻu ha fakahinohino mei he Laumālie Māʻoniʻoní ko Saula (ʻa ia naʻe toki ui ko Paulá) mo Pānepasa ʻoku totonu ke ui fakataha kinaua ke na malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí. ʻI he hili pē hono vaheʻi kinauá, naʻe folau atu ʻa Saula mo Pānepasa mei ʻAniteoke ki he motu ko Saipaló peá na malanga ʻi ha fale lotu ʻi he kolo ko Salamisí. Naʻá na fononga mei ai ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e motú ki he kolo ko Pāfosi. (Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa ʻAniteoke mo Saipalo ʻi he Ngaahi Mape ʻo e Tohi Tapú, fika 13, “Ko e Ngaahi Fononga Fakafaifekau ʻa e ʻAposetolo ko Paulá”)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Ngāue 13:6–8 . Kole ange ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi pe ko e hā naʻe hoko ʻi he aʻu atu ʻa Saula mo Pānepasa ki Pāfosí.

  • Fakatatau ki he veesi 7, ko hai naʻe fie fanongo ki he ongoongoleleí meia Saula mo Pānepasá? (Ko Sēsio Paula, ko e pule ʻo e fonua Lomá.)

  • Ko e hā naʻe fehangahangai mo e ongo faifekaú ʻi heʻena akoʻi ʻa e ongoongoleleí kia Sēsio Paulá?

Fakamatala ange ko e kamata ʻo e Ngāue 13:9, ʻoku ui ai ʻa Saula ko Paula. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Ngāue 13:9–12 . Kole ki he kalasí ke muimui ʻi he laukongá, ʻo kumi ki he founga naʻe tali ʻaki ʻe Paula ʻa e fehangahangai mei he palōfita loi ko ʻĒlimá.

  • Ko e hā naʻe lea ʻaki ʻe Paula kau kia ʻĒlima ʻi he veesi 10? (Fakamatala ange naʻe ngāue ʻaki ʻe Paula ʻa e ngaahi lea fefeka koeʻuhí he naʻe feinga ʻa ʻĒlima ke ne taʻofi ha tokotaha mei hono maʻu ʻo e fakamoʻuí.)

  • Fakatatau ki he veesi 11, ko e hā naʻe fai ʻe Paula ki he palōfita loí ʻo fakafou ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá?

  • Fakatatau ki he veesi 12, naʻe tākiekina fēfē ʻe hono fakamoʻoni ki he mālohi ʻo e ʻOtuá ʻa e pule ʻo e fonuá?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he fakamatala ko ení kau ki he mālohi ʻo e ʻOtuá ʻi hono fakatatau ko ia mo e mālohi ʻo e tēvoló? (Neongo ʻe lava ke ngāueʻaki he kau akó e ngaahi lea kehe, fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi e moʻoni ko ʻení: Ko e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻoku hulu ange ia ʻi he mālohi ʻo e tēvoló. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ki he kau akó ke hiki ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau folofolá ʻo ofi ki he Ngāue 13:9–12.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto pe ʻoku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻi hono maʻu ʻa e mahino ki he hulu ange ʻa e lelei ʻo e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻi he mālohi ʻo e tēvoló ʻi heʻetau aʻusia ʻa e ngaahi fehangahangai ʻi heʻetau moʻuí. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e kalasí.

Ngāue 13:14–43

ʻOku toe fakalau ʻe Paula ʻa e hisitōlia ʻo e Kau ʻIsilelí peá ne fakamoʻoni naʻe hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisi ko hono fakakakato ʻo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha fehālaaki kuo nau fai ʻoku nau fakaʻamu ai ke nau toe foki ʻo ʻikai ke toe fai ia. Fakamatala ange ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku tau aʻusia ʻetau ngaahi fehangahangaí koeʻuhí ko ʻetau ngaahi fili angahala pē ʻatautolu. Poupouʻi e kau akó ke nau ako pea kumi ʻi he Ngāue 13:14–43 ha tefitoʻi moʻoni ʻe ala tokoni ke nau lavaʻi ai ʻa e fehangahangai ko ení.

Fakanounou ʻa e Ngāue 13:14–37 ʻaki hono fakamatalaʻi naʻe mavahe ʻa Paula mo Pānepasa mei Saipalo peá na folau ki Pamifilia (ko Toake ʻi he ʻaho ní), ʻi he hili iá naʻe fakakaukau ha taha ʻo ʻena ngaahi hoá, ko Sione Maʻake, ke ʻalu meiate kinaua ʻo foki ki ʻapi. Naʻe hoko atu ʻa Paula mo Pānepasa ki ʻAniteoke ʻi Pisitiá (ʻoua ʻe fetoʻoaki mo e ʻAnteoke ʻi Sīliá, ʻa ia naʻe kamata mei ai ʻena ngāué). ʻI he ʻaho Sāpaté, naʻe tuʻu ʻa Paula ʻi he fale lotú ʻi he haʻohaʻonga ʻo ha kau tangata peá ne fakalau ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he hisitōlia ʻo e Kau ʻIsilelí. Naʻe fakamoʻoni leva ʻa Paula kia Sīsū Kalaisi ko e Fakamoʻui naʻe talaʻofa maʻa ʻIsilelí.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Ngāue 13:26–34 ʻo kumi pe ko e hā naʻe akonaki ʻe Paula kau kia Sīsū Kalaisí.

  • Ko e hā naʻe fie maʻu ʻe Paula ke mahino kiate kinautolu naʻe ʻi he fale lotú kau kia Sīsū Kalaisí?

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Ngāue 13:38–39 . Fakaafeʻi e kau akó ke nau muimui ki ai, ʻo kumi pe ko e hā ʻa e tāpuaki naʻe akonaki ʻe Paula te tau lava ʻo maʻu ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

  • Ko e hā ha tāpuaki te tau lava ʻo maʻu koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí? (Fakaʻaongaʻi e ngaahi lea naʻe ngāueʻaki ʻe he kau akó ʻi he fealeaʻakí ke hiki ʻa e moʻoni ko ʻení he palakipoé: ʻE lava ke fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá pea fakatonuhiaʻi ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.)

Fakamatala ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea fakatonuhiaʻi, ʻi hono ngāueʻaki ʻi he veesi 39, “ke fakamolemoleʻi mei ha tautea koeʻuhí ko ha angahala pea fakahā ʻoku taʻehalaia” (Fakahinohino ki he Folofolá, “Fakatonuhiá, Fakatonuhiaʻí,” scriptures.lds.org). Ko e taimi ʻoku fakatonuhiaʻi ai ha taha ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku hoko ʻo toe tonu ʻene vā mo e ʻOtuá.

  • ʻOku lava fēfē ʻe he Fakalelei ʻo Sīsū Kalaisí ke fakatonuhiaʻi kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e tokāteliné, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder D. Todd Christofferson

“Naʻe kātakiʻi ʻe Sīsū pea foaki ʻEne moʻuí ke fakalelei ʻa e angahalá. ʻE lava ke tāmateʻi ʻe he mālohi ʻo ʻEne Fakaleleí ʻa e nunuʻa ʻo e angahala ʻiate kitautolú. ʻI heʻetau fakatomalá, ʻoku fakatonuhiaʻi mo fakamaʻa kitautolu ʻe Heʻene fakalelei ʻaloʻofá (vakai, 3 Nīfai 27:16–20). ʻOku hangē kuo teʻeki ke tau foʻí, ʻo hangē kuo teʻeki ke tau tukulolo ki he ʻahiʻahí” (“That They May Be One in Us,” Ensign pe Liahona, Nov. 2002, 71).

  • Ko e hā kuo pau ke tau fai ke fakamolemoleʻi pea fakatonuhiaʻi ai ʻetau ngaahi angahalá ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

  • Ko hai ha niʻihi ʻi he folofolá naʻe fakamolemoleʻi pea fakatonuhiaʻi mei heʻenau ngaahi angahalá ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí? (ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻa Paula, ʻAlamā ko e Siʻi, mo ʻĪnosi.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau hivaʻi ʻa e ʻuluaki veesi ʻe ua ʻo e “ ʻOku Fakaofo” (Ngaahi Himí, fika 102). Poupouʻi ke nau hiva pea kumi pe ʻoku fakahā fēfē ʻe he tokotaha naʻá ne faʻu ʻa e hivá ʻa ʻene houngaʻia ʻi he fakamolemole mo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau tali ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá pe ʻi ha laʻipepa.

  • Ko e hā ʻa e ngaahi ongo ʻokú ke maʻu kia Sīsū Kalaisi ʻi he taimi ʻokú ke fakakaukau ai ki he founga ʻoku malava ai ʻe Heʻene Fakaleleí ke fakamolemoleʻi ho ngaahi angahalá?

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau vahevahe e meʻa ne nau hikí. Poupouʻi e kau akó ke nau muimui ʻi ha faʻahinga ueʻi ʻoku nau maʻu mei he Laumālie Māʻoniʻoní ʻe tokoni kiate kinautolu ke nau maʻu ai ʻa e fakamolemolé mo e fakatonuhiá ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Fakanounou ʻa e Ngāue 13:40–43 ʻaki hono fakamatalaʻi ʻi he hili e malanga ʻa Paulá, naʻe tokolahi ʻa e Kau Senitaile naʻa nau kole kia Paula ke ne toe akonaki pē ʻi he Sāpate hono hokó.

Ngāue 13:44–52

Ko e malanga loto-toʻa ʻa Paula mo Pānepasa neongo e fakautuutu ʻa e fakatangá

Fakamatala ange ko e ʻaho Sāpate hono hokó, naʻe haʻu ʻa e meimei kātoa ʻo e kakai ʻi he koló ke nau fanongo ki hono akoʻi ʻe Paula mo Pānepasa ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá (vakai, Ngāue 13:44).

Vahevahe ʻa e kau akó ke nau tauhoa pea fakaafeʻi ke nau lau fakataha ʻa e Ngāue 13:44–52 . Fakahinohinoʻi ʻa e tokotaha mei he hoa taki taha ke kumi ʻa e ngaahi ʻulungāanga mo e ngāue ʻa e Kau Siú pea ki he tokotaha ako ʻe tahá ke kumi ʻa e ngaahi ʻulungāanga mo e ngāue ʻa e Kau Senitailé ʻi he fakataha mai ʻa e kakaí ke fanongo kia Paula mo Pānepasá. Vakai foki ki ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e Joseph Smith Translation ki he Ngāue 13:48, ʻa ia ʻokú ne liliu ʻa e fakamatala fakamuimuí ki he“pea mo e tokolahi naʻa nau tui naʻe fakanofo ki he moʻui taʻengatá.” ʻI he hili pē laukonga ʻa e kau akó, kole ki he hoa taki taha ke fakafehoanaki mo fakafaikehekeheʻi ʻa e ngaahi ngāue mo e ʻulungāanga ʻa e kau Siú mo e ngaahi ngāue mo e ʻulungāanga ʻa e kau Senitailé.

  • Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe hoko kiate kinautolu naʻa nau loto-fiemālie ke fakafanongo kia Paula mo ʻene ngaahi hoá?

Ngāue 14

ʻOku fakahoko ʻe Paula mo Pānepasa ha ngaahi mana ʻi heʻenau malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he lotolotonga ʻa e fakautuutu ʻa e fakatangá

Hiki e fehuʻi ko ʻení he palakipoé: Ko e hā ʻoku tuku ai ʻe he ʻEikí ʻa e kakai leleí ke nau aʻusia ʻa e ngaahi ʻahiʻahi faingataʻá?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau ako ʻa e Ngāue 14 ʻo kumi ha tefitoʻi moʻoni ʻe ala tokoni kiate kinautolu ke nau maʻu ai ha mahino ki ha founga ʻe taha ki hono tali ʻo e fehuʻi ko ení.

Fakamatala ange ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Ngāue 14:1–21 ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi ʻahiʻahi naʻe kātakiʻi ʻe Paula mo Pānepasa ʻi he hoko atu ʻena malangá. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke lau leʻolahi ʻa e ngaahi veesi ko ení, pea kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú ʻo kumi ʻa e ngaahi faingataʻa naʻe fepaki mo e ongo faifekaú.

  1. Ngāue 14:1–2 (Ko e fakatupu ʻe he Kau Siu naʻa nau taʻe tuí ke ʻita ʻa e Kau Senitailé kia Paula mo Pānepasa.)

  2. Ngāue 14:8–18 (ʻi he hili pē hono fakamoʻui ʻe Paula ha tangata naʻe pipiki, naʻe pehē ʻe he kakai ʻi Lisitá ko ha ongo ʻotua Kailiki ʻa Paula mo Pānepasa pea naʻa nau feinga ke ʻoatu ha feilaulau maʻanaua.)

  3. Ngāue 14:19–20 (ʻOku tolomakaʻi ʻa Pita peá ne toe moʻui mai.)

  • Ko e hā ʻa e ngaahi faingataʻa naʻe pau ke kātakiʻi ʻe Paula mo Pānepasá?

  • Ko e hā ha ngaahi fakakaukau naʻá ke mei maʻu ʻo kapau naʻá ke ʻia Paula mo Pānepasa lolotonga ʻa e ngaahi faingataʻa ko ení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Ngāue 14:22 . Kole ange ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi pe ko e hā naʻe akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo e faingataʻá.

  • Ko e hā ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi ʻe Paula ʻi he veesi ko ení? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi he kau akó ha ngaahi lea kehe ka ʻoku totonu ke nau ʻilo ha tefitoʻi moʻoni tatau mo ʻení: Te tau mateuteu ke hū ki he nāunau fakasilesitialé,ʻi he taimi te tau ikunaʻi ai e ngaahi faingataʻá.)

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻokú ke pehē ʻe lava ai ʻe hono kātekina faivelenga ʻa e faingataʻá ʻo teuteuʻi kitautolu ki he nāunau fakasilesitialé?

Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki ha ngaahi tāpuaki kuo hoko mai kiate kinautolu, pē ki ha kakai ʻoku nau ʻiloʻi, ʻi heʻenau aʻusia faivelenga ʻa e faingataʻá. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá. Fakamanatu ki he kau akó ʻoku ʻikai totonu ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia ʻoku fuʻu toputapu pe fakafoʻituitui. Fakakaukau ke vahevahe hoʻo ngaahi aʻusia fakafoʻituitui ʻe lava ke ne fakatātaaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ení pea fakamoʻoni ki hono moʻoní.

Poupouʻi ʻa e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi moʻoni naʻa nau ʻilo ʻi he Ngāue 13 mo e14 pea fili ʻa e moʻoni te ne tokoniʻi lahi taha kinautolu lolotonga e ngaahi faingataʻá. ʻOange ha kaati siʻisiʻi pe laʻipepa ki he tokotaha ako taki taha, pea fakaafeʻi e kau akó ke nau hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni naʻa nau filí ʻi he kaatí. Poupouʻi e kau akó ke nau fakapipiki ia ʻi ha feituʻu te nau sio maʻu pē ki ai (ko ha sioʻata, ko ʻenau loki mohé, mo e meʻa pehē) ke ne ʻomi ha ivi mo ha fakalotolahi ʻi he taimi te nau fepaki ai mo e naahi faingataʻá.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Ngāue 13:9. ʻOku hoko ʻa Saula ʻo ʻiloa ko Paula

“[Ko e ʻAposetolo ko Paulá] naʻe ʻiloa ʻi he kuonga muʻá ko Saula; ʻoku fuofua lave ki hono hingoa faka-Latina ko e Paulá ʻi he kamata ʻene ngāue fakafaifekau ki he kau senitailé (Ngāue 13:9)” (Bible Dictionary in the LDS English version of the Bible, “Paul”).

Ngāue 13:51. “Ka naʻá na tūtū ʻa e efú mei hona vaʻé”

Naʻe ʻomi ʻe ʻEletā Sēmisi E. Talamesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e fakamatala ko ení kau ki hono tūtuuʻi ʻo e efú mei he vaʻe ʻo ha taha:

“Naʻe lau ʻe he kau Siú ʻa hono tūtuuʻi ʻo e efú mei he vaʻe ʻo ha taha, ko ha fakamoʻoni ia ke talatalaakiʻi ha taha pea ʻokú ne fakataipe ʻe ia ʻa hono taʻofi ʻo ha feohi pea mo hono fakaʻikaiʻi ʻo e ngaahi fatongia kotoa pē ki ha meʻa ʻe hoko ʻa ia e muiaki mai. Naʻe hoko ia ko ha ouau ʻo e tukuakiʻi mo e fakamoʻoni ʻaki e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ki Heʻene kau ʻaposetoló ʻo hangē ko hono fakalea ʻi he [Mātiu 10:14]. ʻI he kuonga fakakosipeli lolotongá, kuo fakahinohino tatau pē ʻe he ʻEikí ʻEne kau tamaioʻeiki kuo fakamafaiʻí ke fakamoʻoni kiate kinautolu ʻoku nau fakafepakiʻi kovi mo taʻeʻofa ʻa e moʻoní ʻi he taimi naʻe fakahoko fakamafaiʻi aí” (Jesus the Christ, konga hono 3 [1915], 345; vakai foki, T&F 24:15; 75:18– 22; 84:92–96). Ka koeʻuhí ko e mamafa hono ʻuhingá, ko e ʻulungāanga ʻo e tūtuuʻi ʻo e efú mei he vaʻe ʻo ha taha ʻoku ʻikai pē totonu ke fai ia tuku kehe ʻo ka fekauʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá.

Ngāue 14:22. “ʻI he mamahi lahi”

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni ʻo kau ki he ngaahi faingataʻá:

“ʻOku ʻi ai ʻa e ʻuhinga mo e taumuʻa ki heʻetau ngaahi pole fakamāmaní. … Kuo pau ke foua ʻe he toko taha kotoa pē ʻiate kitautolu ʻa e ngaahi aʻusia pau kae hoko ʻo tatau ange ai mo e Fakamoʻuí. ʻI he lau ki he ngaahi meʻa ʻoku tau ako ʻi he moʻui ní, ʻoku faʻa hoko ʻa e faiakó ko e mamahi mo e faingataʻa, ka koe ngaahi lēsoní ʻoku ʻuhinga ia ke siviʻi mo tāpuekina kitautolu pea fakamālohia kitautolu, ka e ʻikai ke fakaʻauha kitautolu” (“Faith through Tribulation Brings Peace and Joy,” Ensign pe Liahona, May 2003, 17).

Naʻe fakamatala ʻe ʻEletā Kuenitini L. Kuki ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi taumuʻa ʻo e mamahí ʻi he moʻui matelié:

“ʻOku kalasi kehekehe e ngaahi faingataʻá. ʻOku ʻomi ʻe honau niʻihi ha ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ke tau aʻusiá. ʻOku ʻikai ko e siʻi ʻa e tuí pe ko e ʻikai ke haohaoa e palani fakalūkufua ʻetau Tamai ʻi Hēvaní, ʻoku hoko ai e ngaahi ola fakatuʻutāmakí pe kovi e moʻui he māmaní. ʻOku moʻoni e afi ʻa e tangata fakamaʻa ukameá, ka ʻoku fakahaohaoaʻi mo fakamaʻa kitautolu pea tau teuteu ke feʻiloaki mo e ʻOtuá ʻi he ngaahi ʻulungāanga lelei ʻo e angatonú ʻoku fakamālohia he hoko mai ʻa e faingataʻá” (“Ko e Hiva Naʻe ʻIkai Lava Ke Nau Hivaʻí,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2011, 106).

Paaki