Laipelí
Lēsoni 92: Ngāue 15


Lēsoni 92

Ngāue 15

Talateú

Naʻe talaange ʻe he niʻihi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí mei Siuteá ki he kau papi ului Senitaile ʻi ʻAniteoké ʻoku fie maʻu ke kamu kinautolu kae lava ʻo fakamoʻui kinautolu. Naʻe ʻave ʻe Paula mo Pānepasa ʻa e meʻá ni ki he Kau ʻAposetolo ʻi Selūsalemá. Lolotonga ha meʻa naʻe hoko ko e konifelenisi ʻa Selūsalemá (meimei A.D. 49–50), naʻe fakamoʻoni ʻe Pita ʻe fakahaofi ʻe he ʻOtuá ʻa e Kau Siu mo Kau Senitaile faivelengá, ʻo tatau ai pē pe kuo nau ʻosi kamu. Naʻe tufaki ʻe he Kau ʻAposetoló ha ngaahi tohi ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku fakamatala ai ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke kamu kae toki fakamoʻui. Naʻe fili ʻe Paula ʻa Sailosi ko hono hoa fakafaifekau pea kamata ʻene ngāue fakafaifekau hono uá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Ngāue 15:1–29

ʻI ha ueʻi fakalaumālie, ʻoku fakapapauʻi ai ʻe Pita mo e Kau ʻAposetolo kehé ʻoku ʻikai ke toe fie maʻu ʻe he ʻEikí ʻa e kamú

Fakaafeʻi e kau akó ke nau faʻu ha lisi ʻi he palakipoé ʻo e ngaahi fakakaukau mahuʻinga ʻe niʻihi ʻe fie maʻu ke nau fakahoko ʻi he taimí ni mo e kahaʻú.

  • Ko hai ʻokú ke talanoa ki ai ʻi he taimi ʻokú ke fie maʻu ai ke fai ha ngaahi fakakaukau mahuʻinga? Ko e hā hono ʻuhinga ʻokú ke talanoa ai kiate kinautolú?

  • Ko e hā ʻoku fakapotopoto ai ke kumi ki he tokoni ʻa e ʻOtuá ki muʻa pea fai ha ngaahi fakakaukau?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau ako ʻa e Ngāue 15 ʻo kumi ʻa e ngaahi moʻoni te ne ala tataki kinautolu ʻi he taimi te nau fekumi ai ke ʻilo ʻa e finangalo ʻa e ʻOtuá maʻanautolú.

Fakamatala ange ʻi he lolotonga ʻaʻahi ʻa Paula mo Pānepasa ki he Kau Māʻoniʻoni ʻi ʻAniteoké, naʻe fai ʻe he niʻihi ʻo e Kau Siu mei Siuteá, ʻa ia kuo nau ului ki he lotu faka-Kalisitiané, ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fie maʻu ke fai ʻe he kau papi ului Senitailé kae lava ke fakamoʻui kinautolú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Ngāue 15:1 . Kole ange ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi pe ko e hā naʻe fehuʻi ʻe he kau tangata ko eni mei Siuteá naʻe fie maʻu ke fai ʻe he kau papi ului Senitailé kae lava ke fakamoʻui kinautolú.

  • Ko e hā naʻe fehuʻi ʻe he kau tangata ko ení naʻe fie maʻu ke fai ʻe he kau papi ului Senitailé kae lava ke fakamoʻui kinautolú?

Fakamatala ange ko e konga ʻo e fuakava naʻe fai mo ʻĒpalahamé, naʻe folofola ʻe he ʻOtuá ki he kakai tangata kotoa pē naʻa nau kau ki he fuakava mo Iá ke kamu kinautolu. “Naʻe fai ʻa e kamú ʻaki hono tuʻusi ʻo e ‘kili ʻo e potu’ ʻo e fānau tangata valevale mo e kakai tangata lalahí fakatouʻosi” (Fakahinohino ki he Folofolá, “Kamú,” scriptures.lds.org). Naʻe faʻu ʻa e kamú ko ha fakaʻilonga pe fakamanatu ʻo e fuakava naʻe fai ʻe he kakaí mo e ʻOtuá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Ngāue 15:2–3 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi pe ko e hā e meʻa naʻe hoko hili e fanongo ʻa Paula mo Pānepasa ki he fehuʻia ʻe he kau tangata ko ení ʻa e fie maʻu ke kamu ʻa e kau papi ului Senitailé.

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā e meʻa naʻe hoko ʻi he taimi naʻe pehē ai ʻe he kau tangata ko ení ʻoku fie maʻu ke kamu ʻa e kau papi uluí ki he Siasí?

  • Ko e hā naʻe fakapapauʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi ʻAniteoké ʻoku totonu ke faí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Ngāue 15:4–6 . Kole ange ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi pe ko e hā naʻe hoko ʻi he aʻu atu ʻa Paula mo e niʻihi kehé ki Selūsalemá.

  • ʻI he hili hono fakafelāveʻi ʻe Paula mo Pānepasa ʻa ʻena ngaahi aʻusia ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí ki he Kau Senitailé, ko e hā naʻe tui ʻe he niʻihi ʻo e Kau Fālesi papi uluí naʻe fie maʻu ke fai ʻe he kau papi ului Senitailé kae lava ke fakamoʻui kinautolú?

  • Fakatatau ki he veesi 6, ko e hā ʻa e meʻa naʻe fakatahataha mai ʻa e Kau ʻAposetoló mo e kaumātuʻá ke faí?

Hiki ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé pe ʻoange ia ki he kau akó ʻi ha laʻipepa tufa:

ʻĪmisi
handout

Ngāue 15:7–11

Tohi Lēsoni ʻo e Fuakava Foʻoú maʻá e Faiako Seminelí—Lēsoni 92

  1. Ko hai naʻe tuʻu hake ke leá?

  2. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻa Pita ʻi heʻene pehē “naʻe ʻikai faikehekehe kiate kitautolu [Kau Siu papi uluí] mo kinautolu [Kau Senitaile papi uluí]”?

  3. Ko e hā ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻi he veesi 8, 9 mo e 11 ʻoku fakaʻilonga mai ai naʻe ʻikai fie maʻu ia ke kamu ʻa e kau papi ului Senitailé kae lava ke fakamoʻui kinautolu?

Vahevahe e kalasí ke nau tauhoa. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau mo honau ngaahi hoá ʻa e Ngāue 15:7–11 ʻo kumi ʻa e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ʻoku hiki atú. Ki muʻa pea nau laukongá, fakamatala ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “kuo lahi ʻenau aleá” ʻi he veesi 7 ki he tōtōivi ʻa e Kau ʻAposetoló ʻi he fekīhiaki ki he tuʻunga ʻo e kamú.

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke lipooti ʻenau ngaahi talí ki he kalasí. Hili e tali ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ʻuluakí, fakamanatu ange ko Pita naʻe ʻAposetolo māʻolunga taha ʻi he māmaní, ko ia ai naʻá ne maʻu ʻa e mafai ke lea maʻá e ʻEikí.

  • Ko e hā ha founga ʻe taha te tau lava ai ʻo ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí? (ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó ha moʻoni hangē ko ʻení: Te tau lava ʻo ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí ʻi Heʻene kau palōfita moʻuí mo e kau ʻaposetoló. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tokoni ai e Kau ʻAposetolo moʻuí kiate kitautolu ke tau ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakahā kuo nau maʻú?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Ngāue 15:12–15 . Kole ange ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú ʻo kumi pe naʻe tali fēfē ʻe he haʻofangá ʻa e fakahā ʻe Pita ʻoku ʻikai ke fuʻu ʻaonga ʻa e kamú ki he fakamoʻuí.

  • Naʻe tali fēfē ʻe he kakaí ʻa e ngaahi fakahā ʻa Pitá?

  • Ko e hā naʻe fai ʻe Paula mo Pānepasa ke fakapapauʻi ʻaki hono fakahā ʻe Pita ʻoku ʻikai fie maʻu ke kamu ʻa e Kau Senitailé?

  • Fakatatau ki he veesi 15, ko e ngaahi lea ʻa hai naʻe pehē ʻe Sēmisi naʻe tatau mo e fakahā ʻa Pitá (Saimone)?

Mahalo te ke fie fakamatala ange naʻe tokangaʻi ʻe Pita ʻa e konifelenisí, pea ʻoku hangē naʻe ʻi ai mo ha fatongia tuʻu-ki-muʻa ʻo Sēmisi ʻi aí. Ko Sēmisí ko e tokoua ia ʻo Sīsū Kalaisi pea ko e ʻuluaki pīsope ia ʻo e Siasí ʻi Selūsalemá. Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Ngāue 15:16–18 ʻaki hono fakamatalaʻi naʻe lea ʻa Sēmisi mei he ʻĀmosi 9:11–12 ke fakahaaʻi ʻoku fāitaha pē ʻa e fakahā ʻa Pitá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá, ʻo hangē ko ia ʻoku lekooti ʻi he folofolá.

  • Fakatatau mo e akonaki ʻa Sēmisí, ko e hā ha toe founga ʻe taha te tau lava ai ʻo ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi he kau akó ha ngaahi lea kehe ka ʻoku totonu ke nau ʻilo ha moʻoni tatau mo ʻení: Te tau lava ʻo ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻa e ʻEikí ʻaki hono ako ʻa e folofolá. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Ngāue 15:19–20 . Kole ange ki he kalasí ke nau muimui ai, ʻo kumi pe ko e hā naʻe akonaki ʻe Sēmisi ke fai ʻe he kau taki ʻo e Siasí. Fakamatala ange ko e foʻi lea loto ʻi he veesi 19 ʻoku ʻuhinga ia ki he fokotuʻu pe fakaongoongolelei (vakai, Pulusi R. Makongikī, Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 2:143).

  • Ko e hā naʻe akonaki ʻe Sēmisi ke fai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ki he Kau Senitailé? (Naʻe fokotuʻu ʻe Sēmisi ki he kau taki ʻo e Siasí ke “ʻoua naʻa tau fakamamahiʻi ʻa kinautolu” [veesi 19], pe ʻoua naʻa ʻai ke faingataʻa ange ki he kau papi ului Senitailé ke nau moʻuiʻaki ʻa e ongoongoleleí, pea ʻoua naʻa tuʻutuʻuni ke nau fakahoko ʻa e ngaahi ouau ʻo e fono ʻa Mōsesé ki muʻa pea nau kau mai ki he Siasí. ʻI heʻene lea ʻaki ení, naʻe poupouʻi ʻe Sēmisi ʻa e fakakaukau naʻe tomuʻa ʻomi ʻe Pitá.)

  • Fakatatau ki he veesi 20, ko e hā ʻa e ngaahi konga ʻi he fono ʻa Mōsesé naʻe pehē ʻe Sēmisi naʻe kei fie maʻu pē ke tauhi ʻe he kau papi ului Senitailé? (Ko e fakatapui ʻo e feʻauakí, kai ʻa e meʻakai kuo feilaulau ʻaki ki he ngaahi tamapuá, mo e kai ʻa e totó.)

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Ngāue 15:22–27. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e tuʻutuʻuni ʻa e fakataha alēleá.

  • Ko e hā e meʻa naʻe fakakaukau e Kau ʻAposetoló ke faí? (Naʻa nau ʻave ʻa e tohi ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke tala ʻoku ʻikai fuʻu fie maʻu ʻa e kamú ki he fakamoʻuí.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe fakakaukau ai e Kau ʻAposetoló ke ʻave ʻa e kau taki ʻo e Siasí hangē ko Paula mo Sailosí ke tufa ʻa e tohí? (Mahalo ʻe kehekehe pē e tali ʻa e kau akó, ka ko e ʻuhinga ʻe taha ke fakapapauʻí naʻe haʻu ʻa e fakahaá mei he fakakaukau taha ʻa e Kau ʻAposetoló. Fakamahino ange ʻoku muimui ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he founga anga maheni tatau ko ení ʻi he ngaahi ʻahó ni, ke ʻomi ʻa e ngaahi tataki fakalaumālie ki he kāingalotu ʻo e Siasí.)

  • Ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ako mei he fakamatala ko ení kau ki he founga ʻoku maʻu ai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e ngaahi ueʻi fekauʻaki mo e ngaahi palōpalema ʻoku faingataʻá? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ení he palakipoé: ʻI heʻenau feakoʻaki fakatahá pea mo e fekumi ki ha fakahā mei he ʻOtuá, ʻoku maʻu leva ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha ueʻi fakalaumālie fekauʻaki mo e ngaahi palōpalema ʻoku faingataʻá.)

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e founga ʻoku felāveʻi ai ʻa e moʻoni ko ení mo e Siasí ʻi he ʻaho ní, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder D. Todd Christofferson

“ʻOku fakahoko he ʻahó ni ʻa e ongo founga tatau ko ení ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí. “… ʻE lava ke lea ʻaki pe fakaʻuhingaʻi ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ha tokāteliné ʻo makatuʻunga ʻi ha fakahā kiate ia (vakai, sīpingá, T&F 138). ʻE lava foki ke fakahaaʻi mai e ngaahi fakamatala fakatokāteliné ʻi ha fakataha alēlea ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá (vakai, sīpingá, Fanongonongo Fakamafaiʻi Fika 2). ʻE faʻa kau he tālanga ʻa e fakataha alēleá hano fakakaukauʻi ha ngaahi potu folofola toputapu, ngaahi akonaki ʻa e kau taki ʻo e Siasí pea mo e founga ngāue he kuohilí. Ko hono aofangatukú, hangē pē ko e Siasi ʻi he Fuakava Foʻoú, ʻoku ʻikai ko e kaveingá pē ke lototaha ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ka ko ha fakahā mei he ʻOtuá. Ko ha founga ʻeni ia ʻoku fakatou kau ki ai ʻa e fakapotopotó mo e tuí kae maʻu ʻa e fakakaukau pea mo e finangalo ʻo e ʻEikí” (“Ko e Tokāteline ʻo Kalaisí,” Ensign pe Liahona, Mē 2012, 88).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he kau taki ʻo e Siasí ke nau feakoʻaki fakataha maʻu pē ʻi he taimi ʻoku nau fekumi ai ki ha fakahā mei he ʻOtuá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Ngāue 15:28–29 . Kole ange ki he kalasí ke nau muimui ai, ʻo kumi pe ko e hā naʻe tohi ʻe he Kau ʻAposetoló mo e kaumātuʻá ʻi he tohi ki he kāingalotu ʻo e Siasí.

  • Ko e hā naʻe tohi ʻe he Kau ʻAposetoló mo e kaumātuʻá ʻi he tohi ki he kāingalotu ʻo e Siasí?

  • ʻI he veesi 28, ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e kupuʻi lea “ke ʻoua naʻa ʻai ha kavenga mamafa kiate kimoutolu, ka ko e ngaahi meʻa totonú ni”? (Naʻe ʻikai fie maʻu ia ki he kakaí ke nau talangofua ki ha toe ngaahi tuʻutuʻuni kehe ʻoku haʻu mei he kakaí kae ʻikai ko e ʻOtuá.)

  • Fakatatau ki he veesi 28, naʻe ʻilo fēfē ʻe he Kau ʻAposetoló ʻa e finangalo ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi tuʻutuʻuni ki he kau papi ului Senitailé?

Fakamahino ange naʻe fakahinohinoʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e Kau ʻAposetoló ʻi heʻenau feakoʻaki fakatahá. Naʻá ne toe ʻomi foki mo ha fakamoʻoni pau ke nau ʻilo ʻoku tonu ʻenau fakakaukaú.

  • Makatuʻunga ʻi he founga ko ia ʻoku ʻiloʻi ai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí ʻo hangē ko ia ʻoku lekooti ʻi he veesi 28, te tau ʻilo fēfē ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí? (Mahalo ʻe ngāue ʻaki ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehekehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau maʻu e mahino te tau lava ʻo ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻa e ʻEikí ʻi he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Kole ki he kau akó ke nau vakai ki he ngaahi moʻoni ʻi he palakipoé.

  • ʻE tokoni fēfē ʻa e ngaahi moʻoni ko ení kiate kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau fie maʻu ai ke fai ha fakakaukau mahuʻinga?

  • Fakatatau ki he ngaahi moʻoni ko ení, ko e hā ʻoku fie maʻu ke tau fai ka tau lava ai ʻo ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻa e ʻEikí?

  • Ko e fē nai ha taimi kuó ke ongoʻi ai naʻá ke ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻa e ʻEikí ʻi hoʻo muimui ki he ngaahi moʻoni ko ení?

Poupouʻi e kau akó ke nau ako ʻa e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻo e kuonga ní pea mo e folofolá. Fakamatala ange, ʻi heʻenau fai iá, te nau lava ai ʻi he taimi ke fakahoko ai ha fakakaukau mahuʻingá ʻo maʻu ha mahino ki he finangalo ʻo e ʻEikí ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní.

Ngāue 15:30–41

Ko e tufaki ʻe Paula mo e niʻihi kehé ʻa e tohi ʻo e Kau ʻAposetoló ki he kāingalotu ʻi ʻAniteoké

Fakanounou ʻa e Ngāue 15:30–41 ʻaki hono fakamatalaʻi naʻe tufaki ʻe he niʻihi tokolahi ʻo e kau taki ʻo e Siasí ʻa e tohi ʻo e Kau ʻAposetoló ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi ʻAniteoké. Hili pē ʻene malanga ʻi ʻAniteoké, naʻe kole ʻe Paula kia Pānepasa ke na ʻalu ʻo ʻaʻahi ki he ngaahi feituʻu kotoa pē kuó na malangaʻi ai ʻa e ongoongoleleí. Naʻe fie ʻave ʻe Pānepasa ʻa Maʻake ke nau ʻalu, ka naʻe ʻikai ke loto ki ai ʻa Paula. Hili ha fetōkehekeheʻaki ʻi he ongo taki ʻo e Siasí, naʻe fakakaukau ʻa Pānepasa ke ʻalu ia mo Maʻake, pea naʻe fili leva ʻe Paula ʻa Sailosi ke hoko ko hano hoa fakafaifekau pea naʻe kamata leva ʻene ngāue fakafaifekau hono uá. Fakamatala ange ʻoku ʻikai ko ha angahala ia ke loto-kehekehe mo e niʻihi kehé. Ka ʻoku totonu ke tau feinga ke ngāue fakataha ʻi hono fakaleleiʻi ʻetau ngaahi fekehekeheʻakí, kae ʻoua ʻe fakakikihí. (ʻOku tau ako ʻi he 2 Tīmote 4:11 naʻe toki fakaleleiʻi ʻa e palōpalema ʻa Paula mo Maʻaké kimui.)

Fakaʻosi ʻaki hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni naʻe ʻilo ʻe he kau akó ʻi he Ngāue 15.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Ngāue 15:6. “Naʻe fakataha ʻa e kau ʻaposetoló mo e mātuʻá, ke nau fakakaukau ki he meʻá ni”

Naʻe fakamatala ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he founga ʻoku fakahā ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa Hono finangaló ki Heʻene kau palōfitá:

“ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe he Fakamoʻuí Hono finangaló mo e tokāteliné ki he kau palōfitá, kau tangata kikité, mo e kau tangata maʻu fakahaá? Te ne lava ke fakahoko ia ʻi ha talafekau pe ʻe Ia tonu pē. Te ne lava ʻo folofola ʻaki Hono leʻo pē ʻOʻoná pe ʻi he leʻo ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní—ko ha fetuʻutaki ʻa e Laumālié ki he laumālié ʻa ia ʻe lava ke fakahoko ʻi he ngaahi lea pe ʻi he ngaahi ongo ʻokú ne ʻomi ha mahino ʻoku mahulu atu ʻi he leá pē (vakai, 1 Nīfai 17:45; T&F 9:8). ʻE lava ke Ne fetuʻutaki fakatāutaha ki Heʻene kau tamaioʻeikí pe ʻi ha fakataha alēlea (vakai, 3 Nīfai 27:1–8)” (“Ko e Tokāteline ʻo Kalaisí,” Ensign pe Liahona,Mē 2012, 87).

Ngāue 15:6–11. Naʻe fakahā ʻe Pita ʻa e fakakaukau ʻa e ʻEikí hili ʻa e feakoʻaki fakataha ʻa e Kau ʻAposetoló

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī fekauʻaki mo e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

“ʻOku ʻikai haʻu ha tuʻutuʻuni mei he fealeaʻaki ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Toko Hongofulu Mā Uá taʻe kau ai ʻa e fāitaha kakato ʻa kinautolu kotoa pē ʻoku kau aí. ʻI he kamata hono fakakaukauʻi e ngaahi tūkungá, ʻe ʻi ai ha ngaahi faikehekehe ʻi he fakakaukaú. ʻOku angamaheni pē ʻa e ngaahi meʻá ni. ʻOku haʻu ʻa e kau tangatá ni mei he ngaahi puipuituʻa kehekehe. Ko e kau tangata kinautolu ʻoku fakakaukau pē ʻiate kinautolu pē. Ka kimuʻa pea aʻu ki ha tuʻutuʻuni aofangatukú, ʻoku ʻi ai ha fāitaha ʻi he fakakaukaú mo e leʻó.

“Ko e meʻa ʻeni ke ʻamanaki ki aí ʻo muimui ki he folofola ʻa e ʻEií kuo fakahā maí. Te u toe lau atu mei he fakahaá:

“‘Ko e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e ongo kōlomu ko ʻení, pe ko ha taha pē ʻi he ongo kōlomu ko iá, kuo pau ke fai ia ʻi he māʻoniʻoni kakato, pea ʻi he angatonu, mo e loto-fakatōkilalo, mo e angamalū, mo e kātaki fuoloa, pea ʻi he tui, mo e angamaʻa, mo e ʻilo, anga-fakamaʻumaʻu, faʻa kātaki, anga faka-ʻOtua, ʻofa fakatokoua mo e manavaʻofa;

“‘Koeʻuhí he ko e talaʻofá ʻeni, kapau te nau maʻu lahi ʻa e ngaahi meʻá ni ʻiate kinautolu ʻe ʻikai te nau taʻefua ʻi he ʻiloʻi ʻo e ʻEikí’ (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:30–31).

“ ʻOku ou tānaki atu ʻi he fakamoʻoni fakatāutaha lolotonga e taʻu ʻe uofulu naʻá ku hoko ai ko ha mēmipa ʻo e Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá mo e meimei taʻu ʻe hongofulu mā tolu kuó u ngāue ai ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, kuo teʻeki ai ha ngāue lahi ne fai ne ʻikai muimuiʻi ai e founga ko ʻení. Kuó u mamata ki he ngaahi faikehekehe ʻo e fakakaukaú ne fakahā ʻi he ngaahi fealeaʻaki ko ʻení. Kuo haʻu mei he founga pē ko ʻeni ʻo hono fakahā ʻe he kau tangatá ʻa ʻenau fakakaukaú ʻa hono siviʻi ʻo e ngaahi fakakaukaú mo e foungá. Ka kuo teʻeki ai ke u mamata ʻi ha fekeʻikeʻi pe tāufehiʻa fakatāutaha ʻi he lotolotonga ʻo hoku ngaahi Tokouá. Ka kuó u mamata, ʻi ha meʻa fakaʻofoʻofa mo fakaofo—ʻa e fakataha maí, ʻi he malumalu ʻo e ivi tākiekina fakataki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní pea ʻi he malumalu ʻo e mālohi ʻo e fakahaá, ʻo e ngaahi fakakaukau kehekehé kae ʻoua kuo ʻi ai ha uouangataha mo e felotoi kakato. Ko e toki taimi pē ia ʻoku fakahoko aí. ʻOku ou fakamoʻoni, ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ngāue ko iá, ʻa e laumālie ʻo e fakahā ne toutou fakahā mai ʻi hono tataki ʻo e ngāue ʻa e ʻEikí”(“God Is at the Helm,” Ensign, Mē 1994, 54, 59).

Ngāue 15:20. “Meʻa kuo sisina, mo e toto”

“Koeʻuhí naʻe taʻofi ʻe he fono ʻa Mōsesé ʻa e kai ʻo e totó (vakai, Levitiko 3:17; 17:10–14; 19:26), ko e akonaki ʻa Sēmisi ke fakaʻehiʻehi mei he ‘meʻa kuo sisiná, mo e totó’ ngali naʻe ʻuhinga ia ke fakaʻehiʻehi mei hono manukiʻi ʻo e Kau Siú ʻa ia ʻe taʻofi ai ʻa e ngāue fakafaifekaú ʻiate kinautolu” (New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], (00) 309).

Paaki