Laipelí
Lēsoni 157: Fakahā 14–16


Lēsoni 157

Fakahā 14–16

Talateú

Naʻe mamata e ʻAposetolo ko Sioné ʻi ha mata meʻa-hā-mai ki hono fakafoki mai ʻe ha ʻāngelo ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. Naʻá ne fanongo foki ki ha leʻo mei he langí ʻi hono fakamatalaʻi e ngaahi tāpuaki ʻe maʻu ʻe kinautolu ʻoku mate kuo nau faivelenga ki he ʻEikí. Naʻe mamata ʻa Sione ki hono tānaki fakataha e kau māʻoniʻoní pea mo hono tānaki fakataha e kau faiangahalá ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní pea mo hono lilingi e ngaahi tautea ʻa e ʻOtuá ki he kau faiangahalá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Fakahā 14

Ko e mamata ʻa Sione ki hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí mo hono tānaki fakataha e kau māʻoniʻoní mo e faiangahalá

Hiki ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku lava nai ke maʻu ʻa e nongá naʻa mo e taimi ʻoku fonu ai e māmaní ʻi he faiangahalá, ngaahi faingataʻá, mo e fakamamahí?

Fakaafeʻi ha kau ako tokolahi ke tali e fehuʻi ko ʻení pea fakamatalaʻi ʻenau ngaahi talí.

Fakaafeʻi e kau akó ke kumi e ngaahi moʻoni ʻi heʻenau ako e Fakahā 14–16 ʻe lava ke ne ʻomi kiate kinautolu e nongá lolotonga ʻenau moʻui ʻi ha māmani faiangahala mo moveuveu kimuʻa ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

Fakamatalaʻi ange hangē ko ia ne lekooti ʻi he Fakahā 14:1–13, naʻe mamata e ʻAposetolo ko Sioné ki ha mata meʻa-hā-mai ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní. Naʻá ne mamata ʻi heʻene mata meʻa-hā-maí ki he ngaahi faingataʻa ʻe hoko ki he kau faiangahalá. Naʻá ne mamata foki ki he meʻa te ne ʻomi e nongá ki he kau māʻoniʻoní.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 14:1–5. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe mamata ʻa Sione ʻoku hoko ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

  • Ko e hā naʻe mamata ʻa Sione ʻoku hoko ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní?

Fakamanatu ki he kau akó ko e 144,000 ko e kau taulaʻeiki lahi ia ʻo e faʻahinga ʻe toko hongofulu mā ua ʻo ʻIsilelí ʻa ia ʻe fakanofo mei he puleʻanga kotoa pē ke malangaʻi e ongoongoleleí pea ʻomi e kakaí ki he Siasí (vakai, Fakahā 7:4–8; T&F 77:11).

  • Fakatatau ki he veesi 4–5, naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Sione e kau taulaʻeiki lahi ʻe 144,000 te nau malangaʻi e ongoongoleleí ʻi he funga ʻo e māmaní? (Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “naʻe ʻikai … ʻuliʻi ʻaki ʻa e fefiné” [veesi 4] naʻa nau moʻui angamaʻa, ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “naʻe ʻikai ʻilo ha kākā ʻi honau ngutú” [veesi 5] naʻa nau angatonu mo moʻoni, pea ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “taʻehalaia” [veesi 5] naʻa nau maʻa mei he angahalá.)

  • ʻOkú ke pehē ʻe tokoni e angamaʻa, angatonu, mo e maʻa mei he angahalá ki he kau taulaʻeiki ʻe toko 144,000 ke ʻave e ongoongoleleí ki he niʻihi kehé?

Fakamatalaʻi ange lolotonga e mata meʻa-hā-mai ʻa Sione ki he ngaahi ʻaho kimui ní naʻá ne mamata ki ha kau ʻāngelo ʻe toko tolu. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe toko tolu ke fakafofongaʻi ʻa e kau ʻāngelo ʻe toko tolú (ʻe lava ke tangutu pē ʻa e kau ako ko ʻení ʻi honau nofoʻangá). Fakaafeʻi e tokotaha ako ʻokú ne fakafofongaʻi e ʻāngelo ʻuluakí ke lau leʻolahi e Fakahā 14:6. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe maʻu ʻe he ʻāngeló.

  • Ko e hā naʻe maʻu ʻe he ʻāngeló?

Fakaafeʻi e tokotaha ako ʻokú ne fakafofongaʻi e ʻāngelo ʻuluakí ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:36–37. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe he ʻāngeló ki he ongoongolelei taʻengatá?

  • Ko e hā naʻe fai ʻe he ʻāngeló ki he ongoongolelei taʻengatá?

ʻĪmisi
Moroni Appears to Joseph Smith in His Room

Fakaʻaliʻali e fakatātā Ko e Hā ʻa Molonai kia Siosefa ʻi Hono Lokí (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 91; vakai foki LDS.org). Kole ki ha tokotaha ako ke toe fakamatalaʻi e meʻa naʻe hoko lolotonga e ʻuluaki ʻaʻahi ʻa Molonai kia Siosefa Sāmitá. (Kapau ʻoku fie maʻu ke fakamanatu ki he kau akó e ngaahi meʻa ko ʻeni naʻe hokó, te ke lava ʻo fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:29–35.)

  • ʻI he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e ʻOtuá, ko e hā naʻe ʻoange ʻe Molonai kia Siosefa Sāmita naʻe tokoni ʻi hono fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ki he māmaní? (Ko e lekooti ʻoku ʻi ai e Tohi ʻa Molomoná.)

ʻĪmisi
Salt Lake Temple

Fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha temipale ʻoku tuʻu ha tā tongitongi ʻo e ʻāngelo ko Molonaí ʻi ʻolunga, hangē ko e fakatātā ʻo e Temipale Sōlekí naʻe maʻu ʻi he Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí (fika 119; vakai foki, LDS.org).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku tuʻu ai ha tā tongitongi ʻo e ʻāngelo ko Molonai ʻi ʻolunga ʻi he ngaahi temipale lahi?

Fakamatalaʻi ange naʻe lea ʻaki ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī e Fakahā 14:6 ʻi ha lea ʻo e konifelenisí pea toki pehē, “Kuo haʻu ʻa e ʻāngelo ko iá. Ko hono hingoá ko Molonai” (“Stay the Course—Keep the Faith,” Ensign, Nov. 1995, 70). ʻE lava foki ke fakafofongaʻi ʻe he ʻāngeló ha kau talafekau fakalangi tokolahi, kau ai ʻa Molonai, ʻa ia kuo nau tokoni ʻi hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní (vakai, Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 3:529–31; vakai foki, T&F 13; 110:11–16; 128:20–21).

Fakaafeʻi e tokotaha ako ʻokú ne fakafofongaʻi e ʻāngelo ʻuluakí ke lau leʻolahi e Fakahā 14:7. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe lea ʻaki ʻe he ʻāngeló.

  • Ko e hā naʻe lea ʻaki ʻe he ʻāngeló?

  • Ko e hā e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea “kuo hokosia ʻa e feituʻulaʻā ʻo ʻene fakamāú”? (ʻE hokosia e taimi ʻe fakamāuʻi ai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e kakai kotoa pē ʻo e māmaní. ʻE hoko ʻEne ngaahi fakamāú ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Maí [vakai, Malakai 3:1–5] pea ʻi he Fakamaau Fakaʻosí fakatouʻosi [vakai, 2 Nīfai 9:15].)

  • Fakatefito ʻi he meʻa kuo tau akó, ko e hā ha ʻuhinga ʻe taha naʻe fakafoki mai ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni ko ʻení: Naʻe fakafoki mai ʻe he ʻOtuá e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ke teuteuʻi ʻa e kakai ʻo e māmaní ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku teuteuʻi ai ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e kakaí ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he founga kuo tokoni ai e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí ke ʻomi kiate kinautolu ha nonga lolotonga ʻenau moʻui ʻi ha māmani faiangahala mo moveuveú. Kole ki ha kau ako tokosiʻi ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e kalasí.

Fakaafeʻi e tokotaha ako ʻokú ne fakafofongaʻi e ʻāngelo hono uá ke lau leʻolahi e Fakahā 14:8 mo e tokotaha ako ʻokú ne fakafofongaʻi e ʻāngelo hono tolú ke lau leʻolahi e Fakahā 14:9–11. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe lea ʻaki ʻe he kau ʻāngeló.

  • Fakatatau ki he veesi 8, ko e hā naʻe lea ʻaki ʻe he ʻāngelo hono uá? (Fakamatalaʻi ange ko e ʻuhinga ʻe taha ʻo e kupuʻi lea “kuo hinga ʻa Pāpiloné” ʻe hokosia ʻa e ʻaho ʻi he taimi ʻe ʻosi ai e faiangahala ʻa e māmaní.)

  • Ko e hā nai ha founga te ne ʻomi ai ʻa e nongá ke ʻiloʻi ʻe ʻosi e faiangahala ʻa e māmaní?

  • Fakatatau ki he veesi 9–11, ko e hā naʻe pehē ʻe he ʻāngelo hono tolú ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku fili ke muimui “ki he manu fekaí” (veesi 9), pe ko Sētane?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Siosefa Sāmitá. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he founga naʻe fakamatalaʻi ʻaki ʻe he Palōfitá e mamahi ʻe aʻusia ʻe he kau faiangahalá hili ʻenau maté.

ʻĪmisi
Prophet Joseph Smith

“Ko e mamahi lahi taha ʻa e ngaahi laumālie kuo mavahe ki he maama ʻo e ngaahi laumālié, ʻa ia te nau ō ki ai ʻi he hili ʻo e maté, ko ʻenau ʻiloʻi naʻe ʻikai ke nau aʻusia ʻa e nāunau ʻoku maʻu ʻe he kakai kehé, ʻa ia naʻa nau mei maʻu ʻe kinautolu, pea ko kinautolu pē te nau tukuakiʻi kinautolú” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 257).

“Ko e tangatá pē ʻokú ne fakamamahiʻi mo fakahalaiaʻi iá. Ko ia ʻoku pehē ai, Te nau ʻalu ki he loto ano ʻoku vela ʻi he afi mo e sūlifá [vakai, Fakahā 21:8]. Ko e mamahi ʻo e taʻefiemālie ʻi he ʻatamai ʻo e tangatá ʻoku tatau ia mo ha ano ʻoku vela ʻi he afi mo e sūlifa” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita, 257–258).

  • Fakatatau ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ko e hā ʻe hoko ko ha konga ʻo e mamahi ʻe aʻusia ʻe he kau faiangahalá hili ʻenau maté?

Fakamahinoʻi ange ne hili hono ʻiloʻi e meʻa ʻe aʻusia ʻe he kau faiangahalá hili ʻenau maté, naʻe fanongo ʻa Sione ki ha leʻo mei he langí ʻokú ne fakamatalaʻi e meʻa ʻe aʻusia ʻe he kau māʻoniʻoní hili ʻenau maté.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 14:12–13. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻe aʻusia ʻe he kau māʻoniʻoní hili ʻenau maté.

  • Ko e hā ʻe aʻusia ʻe he kau māʻoniʻoní hili ʻenau maté?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā te nau “mālōlō mei heʻenau ngaahi ngāué”? (veesi 13).

  • Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē ʻa e ngaahi akonaki ʻa Sione ʻi he veesi 12–13, ko ha tefitoʻi moʻoní? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: Kapau te tau moʻui māʻoniʻoni, ʻe tāpuekina leva kitautolu ʻi heʻetau ngaahi ngāué pea mālōlō mei heʻetau ngaahi ngāué hili ʻetau maté.)

  • ʻE ʻomi fēfē nai ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ha nonga kiate kitautolu naʻa mo e taimi ʻoku ʻātakaiʻi ai kitautolu ʻe he angahalá?

Fakakaukau ke vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he mahuʻinga ʻo e fili ke moʻui māʻoniʻoni ʻi ha māmani faiangahalá. Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he meʻa te nau lava ʻo fai ʻi heʻenau moʻuí ke fakapapauʻi he ʻikai te nau aʻusia e mamahi ʻo e kau faiangahalá kae fiefia ʻi he nonga ʻo e kau māʻoniʻoní. Fakaafeʻi kinautolu ke nau ngāue ki ha faʻahinga ueʻi pē ʻoku nau maʻu.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Fakahā 14:14–20 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakamatalaʻi ʻe Sione ha ututaʻu ʻe ua Naʻe mamata ʻa Sione ʻi heʻene mata meʻa-hā-maí, lolotonga e ʻuluaki ututaʻú ʻe tānaki e kau māʻoniʻoní mei he kau faiangahalá (vakai, veesi 14–16) pea lolotonga e ututaʻu hono uá ʻe tānaki e kau faiangahalá pea faifai pea fakaʻauha kinautolu (vakai, veesi 17–20).

Fakahā 15–16

Ko e mamata ʻa Sione ki he kau māʻoniʻoni ʻi he puleʻanga fakasilesitialé mo e ngaahi mahaki fakaʻauha ʻe fitu ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 15:1. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ha toe meʻa kehe naʻe mamata ʻa Sione ʻoku hoko ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau ʻiló.

Fakamatalaʻi ange hangē ko ia ʻoku lekooti ʻi he Fakahā 15–16, naʻe fakamatalaʻi ʻe Sione ʻa e ngaahi mahaki fakaʻauha ʻe fitu te ne fakamamahiʻi e kau faiangahalá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Ka neongo ia, kimuʻa peá ne fakamatalaʻi e ngaahi mahaki fakaʻauhá, naʻe ʻikai toe fakamatalaʻi ʻe Sione e ngaahi tāpuaki ʻe maʻu ʻe he kau māʻoniʻoní. Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Fakahā 15:2–4 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe mamata ʻa Sione ki ha mata meʻa-hā-mai ʻa kinautolu te nau ikunaʻi ʻa Sētané pea fakahīkihikiʻi ʻa e ʻOtuá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé.

Tā ha ngaahi foʻi hina pe poulu ʻe fitu ʻi he palakipoé, pea fakafika kinautolu mei he 1 ki he 7 (pe tohi e ngaahi fiká ʻi he palakipoé). Fakamatalaʻi ange naʻe mamata ʻa Sione ʻi heʻene mata meʻa-hā-maí ki ha ngaahi foʻi hina pe poulu ʻe fitu, naʻe ʻi ai e ngaahi mahaki fakaʻauha ʻe fitú.

Fakaafeʻi e kau ako tokolahi ke taufetongi hono lau leʻolahi e Fakahā 16:2–4, 8–12, 16–21. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga naʻe fakamatalaʻi ʻaki ʻe Sione e ngaahi mahaki fakaʻauha ʻe fitú. Kiʻi mālōlō hili hono fakamatalaʻi e mahaki fakaʻauha takitaha, pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke hiki ʻa e mahaki fakaʻauhá he palakipoé ʻi lalo he foʻi hina (pe fika) ʻoku fekauʻaki mo iá.

Hili hono lau ʻe ha tokotaha ako e fakamatala ʻa Sione ki he ngaahi mahaki fakaʻauha hono tolú, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 16:6. Kole ki he kalasí ke kumi ha ʻuhinga ʻe taha ʻe mamahi ai e kakaí ʻi he mahaki fakaʻauha ko ʻení ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.

  • Ko e hā e ʻuhinga ʻe taha ʻe mamahi ai e kakaí ʻi he mahaki fakaʻauha ko ʻení?

Hili hono lau ʻe ha tokotaha ako e fakamatala ki he mahaki fakaʻauha hono onó, fakamatalaʻi ange lolotonga e mahaki fakaʻauha ko ʻení ʻe mōmoa e Vaitafe ʻIufaletesí ke teuteu ai ki hono tānaki fakataha e ngaahi tuʻi ʻo e māmaní ki he tau ʻi ʻAmaketoné (vakai, Fakahā 16:12–16; vakai foki, Sakalaia 12:11). ʻI he fakaʻosinga ʻo e tau ko ʻení, ʻe hā ʻa e Fakamoʻuí ki he kakai ʻi Selusalemá (vakai, T&F 45:47–53) pea ki he kakai kotoa pē ʻo e māmaní (vakai, Mātiu 24:30; T&F 101:23).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 16:15, pea kole ki he kalasí ke kumi e meʻa te tau lava ʻo fai ke mateuteu ai ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “tauhi hono ngaahi kofú, telia naʻa ʻalu telefua” ki he mateuteu fakalaumālié.

  • Fakatatau ki he veesi 15, ko e hā te tau lava ʻo fai ke mateuteu ai ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau ʻoku tau tokanga mo mateuteu fakalaumālie, te tau mateuteu leva ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo mateuteu fakalaumālie?

Fakamoʻoni ange ʻoku ʻofa ʻa e ʻEikí ʻi Hono kakaí pea finangalo ke tau teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí. Poupouʻi e kau akó ke tokanga mo mateuteu fakalaumālie ke nau lava ʻo maʻu e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Fakahā 14:8. “Pāpilone … , ʻa e kolo lahi ko iá”

“Naʻe kamata ʻa Pēpeli ʻe Nimilote, pea ko e taha ia ʻo e ngaahi kolo motuʻa taha ʻi he fonua ko Mesopotēmiá, pe Saina (Sēnesi 10:8–10). Naʻe hanga ʻe he ʻEikí ʻo veuveuki ʻa e ngaahi leá ʻi he taimi naʻe langa ai ʻe he kakaí ʻa e Taua ʻo Pēpelí (Sēnesi 11:1–9; ʻEta 1:3–5, 33–35). Naʻe toki hoko ʻa Pāpilone kimui ko e kolomuʻa ia ʻo Nepukanesá. Naʻá ne langa ha fuʻu kolo lahi fau, pea ʻoku kei tuʻu pē hano konga ʻo e ngaahi maumau ʻo e kolo ko iá. Naʻe hoko ʻa Pāpilone ko ha kolo faiangahala ʻaupito pea naʻe talu mei ai mo ʻene fakataipe ʻa e faiangahala ʻa e māmaní” (Fakahinohino ki he Folofolá, “Pēpeli, Pāpilone,” scriptures.lds.org).

Fakahā 16:15. “ʻOku monūʻia ia ʻoku leʻo, pea tauhi hono ngaahi kofú”

Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá e kupuʻi lea “tauhi hono ngaahi kofú” (Fakahā 16:15) ki he “kāmeni temipalé, kāmeni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, ko e fakataipe ʻo e ngaahi pulupulu ʻo e māʻoniʻoní ʻa ia kuo pau ke fakakofuʻi ʻaki ʻe he kāingalotú kinautolu kapau ʻoku nau fie maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.” Naʻá ne akoʻi leva ʻa e meʻá ni fekauʻaki mo e kupuʻi lea ko ʻení:

“ʻI hono ʻuhinga moʻoni mo heliakí fakatouʻosi, ʻoku ʻuhinga ke ʻuliʻi ha ngaahi kofu ʻa ha taha ke talangataʻa ki he fono ʻa e ʻEikí, pea ʻoku ʻuhinga e tauhi e kofu ʻa ha taha (Rev. 16:15) ke tauhi e ngaahi fekaú mo taau ke maʻu e ngaahi pulupulu ʻo e māʻoniʻoní ʻoku fakakofuʻi ʻaki e kakai fakasilesitialé” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 3:454–55; vakai foki, Fakahā 3:3–5).

Fakahā 16:16. Tānaki fakataha ʻi ʻAmaketoné

“Ko e maʻu ʻa e hingoa ʻAmaketoné mei he lea faka-Hepelū ko e Hā Mekitone, ko hono ʻuhingá ko e ‘moʻunga ʻo Mekitoné.’ ʻOku tuʻu ʻa e teleʻa ʻo Mekitoné ʻi he faʻahi fakahihifo ʻo e toafa tokalelei ʻo ʻEsitaloní, maile ʻe nimangofulu (kilomita ʻe valungofulu) ki he tokelau ʻo Selūsalemá, pea ko e feituʻu ia naʻe fai ai ha ngaahi tau lalahi mahuʻinga ʻi he taimi ʻo e Fuakava Motuʻá. ʻE ʻi ai ha tau lahi fakaʻosi ʻe fai ia ʻo ofi ki he taimi ʻo e hāʻele ʻanga ua mai ʻa e ʻEikí, pea ʻe ui ia ko e tau ʻo ʻAmaketoné koeʻuhí ʻe kamata ia ʻi he feituʻu tatau. (Vakai ki he ʻIsikeli 39:11; Sāk. 12–14, kae tautautefito ki he 12:11; Fakahā 16:14–21.)” (Fakahinohino ki he Folofolá, “ʻAmaketone,” scriptures.lds.org). ʻE mafola atu e tau naʻe kamata ʻi Hā Mekitoné ki Selusalema.

Paaki