Laipelí
Lēsoni 120: ʻEfesō 1


Lēsoni 120

ʻEfesō 1

Talateú

Naʻe fai ʻe Paula ha tohi ki he Kāingalotu ʻi ʻEfesoó fekauʻaki mo hono tomuʻa fakanofo kinautolu ke maʻu ʻa e ongoongoleleí. Naʻá ne tohi fekauʻaki mo e kuonga fakakosipeli fakaʻosí, pe ko e kuonga fakakosipeli ʻoku tau lolotonga moʻui aí. Naʻe akoʻi ʻe Paula te tau lava ʻo ʻiloʻi ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi he fakahā.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻEfesō 1:1–8

Ko e akoʻi ʻe Paula ʻa e Kāingalotú, naʻe tomuʻa fakanofo kinautolu ke maʻu ʻa e ongoongoleleí

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki ha taimi naʻa nau loto fiemālie ai ki ha fatongia mahuʻinga pea ne talaʻofa ange ʻe fakapaleʻi kinautolu ʻi hono fakahoko e ngāue ko ʻení.

  • ʻI he fakaʻau ke faingataʻa ange e ngāué, naʻe poupouʻi fēfē koe ʻi he ʻilo ko ia kuó ke loto fiemālie ki he ngāue ko ʻení pea naʻe falala atu ha taha ke ke fakahoko ia?

  • Naʻe tāpuekina pe fakapaleʻi fēfē koe ʻi hono fakahoko ho fatongiá?

Fakamatalaʻi ange naʻe lea ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ʻi heʻene tohi naʻe lekooti ʻi he ʻEfesō 1–6, ki he Kāingalotu ʻi ʻEfesō mo e ngaahi feituʻu takai ʻi aí. Ko ʻene taumuʻá ke fakamālohia ʻa kinautolu naʻe ʻosi hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí mo tokoni ki he kau toki papi uluí ke tupulaki ʻenau ʻilo fakalaumālié pea kei faivelenga ki heʻenau ngaahi fuakavá.

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e ʻEfesō 1:3–8. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Paula ki he Kāingalotú ke tokoni ke nau kei faivelenga ki heʻenau ngaahi fuakavá.

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Paula ki he Kāingalotú ke tokoni ke nau kei faivelengá? (ʻI he tali ʻa e kau akó, mahalo te ke fie fakaafeʻi kinautolu ke fakamatalaʻi e founga ʻe lava ke tokoni ai hono maʻu ha mahino ki he ngaahi moʻoni naʻa nau lau ki aí ke kei faivelenga ʻa e Kāingalotú.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e kuo fili ʻe he ʻOtuá ha niʻihi “ʻi he teʻeki ai fakatupu ʻa māmaní” ʻi he veesi 4?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko ʻení, fakataha mo e foʻi lea tuʻutuʻuni mo e kupuʻi lea “ki he ohia ʻo e fānaú kiate ia ʻia Sīsū Kalaisi” ʻi he veesi 5, kiate kinautolu naʻe fili pe tomuʻa fakanofo ʻi he maama fakalaumālié ke maʻu ʻa e ongoongoleleí. Hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Naʻe tomuʻa fakanofo e fānau ʻa e ʻOtuá ke maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí. ʻOku makatuʻunga hono maʻu ʻo e ngaahi tāpuakí ni ʻi he ʻetau faivelenga ʻi he moʻuí ni.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻení:

“ʻI he maama fakalaumālie kimuʻa ʻi he māmaní, ne fokotuʻu ai ʻe he ʻOtuá ha ngaahi laumālie pau ke nau fakahoko ha ngaahi misiona pau he lolotonga ʻenau moʻui fakamatelié. ʻOku ui ʻeni ko e tomuʻa fakanofo.

“ʻOku ʻikai fakapapauʻi ʻe he tomuʻa fakanofó ia kuo pau ke maʻu ʻe ha niʻihi fakafoʻituitui ha ngaahi uiuiʻi pe ngaahi fatongia pau. ʻOku hoko mai ʻa e ngaahi fatongia peheé ʻi he moʻuí ni tuʻunga ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻo e tauʻatāina ke fili ʻi he angatonú, ʻo hangē tofu pē ko e hoko mai ʻa e tomuʻa fakanofó tuʻunga ʻi he angatonu ʻi he moʻui kimuʻa ʻi he māmaní. …

“ʻOku fekauʻaki ʻa e tokāteline ʻo e tomuʻa fakanofó mo e kāingalotu kotoa ʻo e Siasí, kae ʻikai ki he Fakamoʻuí pē mo ʻEne kau palōfitá. Kimuʻa pea toki fakatupu ʻa e māmaní, ne foaki ki ha houʻeiki fafine ʻe niʻihi ha ngaahi fatongia pea tomuʻa fakanofo mo ha kakai tangata angatonu ki ha ngaahi fatongia fakataulaʻeiki ʻe niʻihi. Pea neongo ʻoku ʻikai ke ke manatuʻi ʻa e taimi ko iá, ka naʻá ke loto ke fakahoko ha ngaahi tufakanga mahuʻinga ʻi he ngāue ʻa hoʻo Tamaí. Ko e taimi te ke fakamoʻoniʻi ai hoʻo tāú, ʻe foaki atu ha ngaahi faingamālie ke ke fakahoko ai ʻa e ngaahi ngāue naʻe tuku atú” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko Ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí [2004], 193–195).

  • ʻOku tokoni fēfē hono maʻu e mahino naʻe tomuʻa fakanofo kitautolu ke maʻu ʻa e ongoongoleleí mo hono ngaahi tāpuakí, ke tau kei faivelenga ki heʻetau ngaahi fuakavá?

ʻEfesō 1:9–12

ʻOku lea ʻa Paula ʻo kau ki he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá

ʻĪmisi
drawing, rivers going to lake

Tā ha kiʻi fakatātā ʻo ha ngaahi vaitafe kehekehe ʻoku tafe ki ha fuʻu vai lahi. Kole ki he kau akó ke fakakaukauloto ʻoku fakafofongaʻi ʻe he vaitafe takitaha ha kuonga fakakōsipeli.

  • Ko e hā ha kuonga fakakōsipeli?

Mahalo te ke toe fie vakaiʻi e ʻuhinga ʻo ha kuonga fakakosipeli ʻaki hono fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni mei he Fakahinohino Ki he Ngaahi Folofolá:

“Ko e kuonga fakakōsipelí ko ha vahaʻataimi ia “ʻa ia naʻe ʻi ai ha tamaioʻeiki kuo fakamafaiʻi ʻe he ʻEikí ʻi he māmaní pea ʻokú ne maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní mo e ngaahi kií, pea ʻokú ne maʻu ha misiona fakalangi ke fakamafola ʻa e ongoongoleleí ki he kakai ʻo e māmaní. ʻI he taimi ʻoku hoko ai ʻení, ʻoku fakahā foʻou mai ʻa e ongoongoleleí, koeʻuhí ke ʻoua naʻa fakafalala ʻa e kakai ʻo e kuonga fakakosipeli ko iá ki he ngaahi kuonga fakakosipeli kuo ʻosí ke maʻu mei ai ha ʻilo ki he palani ʻo e fakamoʻuí. Kuo ʻi ai ha ngaahi kuonga fakakosipeli lahi ʻo e ongoongoleleí talu mei he kamataʻangá. ʻOku fokotuʻu mai ʻe he Tohi Tapú ko e kuonga fakakōsipeli ʻe taha ʻo ʻĀtama, taha ʻo ʻĪnoke, taha ʻo Noa, pea pehē ai pē kia ʻĒpalahame, Mōsese, mo Sīsū mo ʻEne Kau ʻAposetoló ʻi he vaeuaʻangamālie ʻo taimí” (Fakahinohino Ki he Ngaahi Folofolá, “Kuongá”).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ʻEfesō 1:9–10. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e kuonga fakakosipeli ne ʻuhinga ki ai ʻa Paulá. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea ko e “meʻa fakalilolilo ʻo hono finangaló” ʻi he veesi 9 ki he ngaahi palani mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá.

  • Ko e hā e kuonga fakakosipeli naʻe ʻuhinga ki ai ʻa Paula ʻi he ʻEfesō 1:10?

Fakamahinoʻi ange ko e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá ʻa e kuonga fakakosipeli ʻoku tau lolotonga moʻui aí.

  • Ko e hā ha founga ʻe fakatatau ai e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá ki ha anovai ʻoku tafe ki ai ha ngaahi vaitafe?

  • Ko e hā naʻe kikiteʻi ʻe Paula ʻe hoko lolotonga e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá? (Fakamatalaʻi ange ko e taimi naʻe tohi ai ʻe Paula, “ko e meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi,” ʻa e fakalangi mo fakamāmani fakatouʻosi, ʻe ala tānaki fakataha “fakataha” [veesi 10], naʻá ne ʻuhinga ki hono fakafoki mai mo ʻomi fakataha e ngaahi kī, mālohi, mo e ngaahi talaʻofa kotoa pē kuo fakahā ʻe he ʻOtuá ki Heʻene fānaú talu mei he kamataʻanga ʻo e māmaní, pea pehē ki he ngaahi ʻilo kehe kuo teʻeki ke fakahā kimuʻá [vakai, T&F 128:18]. Hiki e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: Lolotonga e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, ʻe fakafoki ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē mei he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā B. H. Lōpeti ʻo e Kau Fitungofulú:

ʻĪmisi
Elder B. H. Roberts

“Ko e kuonga ʻeni ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, pea ʻoku tau vakai ki he fakataha mai ki ai, ʻo hangē ko e tafe ha fuʻu vaitafe mālohi ki he moaná, ʻa e ngaahi kuonga fakakosipeli kotoa kimuʻá, ʻo fakafehokotaki kitautolu; pea tau vakai kuo ʻi ai ha taumuʻa maʻongoʻonga ʻe taha ʻa e ʻOtuá talu mei he kamataʻangá, ʻa ia ko e fakamoʻui ʻo ʻEne fānaú. Pea ko ʻeni kuo hoko mai ʻa e ʻaho fakaʻosí, ʻa e kuonga fakakosipeli fakaʻosí, ʻi he taimi kuo pau ke lōmakiʻi ʻe he moʻoní mo e māmá mo e māʻoniʻoní ʻa e māmaní” (ʻi he Conference Report, Oct. 1904, 73).

Fakaafeʻi ha kau akó ke omi ki he palakipoé pea fakahingoa ʻa e ngaahi fakatātā ʻo e ngaahi vaitafé ʻaki e ngaahi moʻoni, folofola, fuakava, mo e mālohi mei he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá ʻa ia kuo fakafoki mai pe ʻomi ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá. (Mahalo ʻe kau ʻi he ngaahi fakahingoá ʻa e mālohi faisilá, ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí, Tohi ʻa Molomoná, mo e alā meʻa pehē; ʻe lava ke tā ʻe he kau akó ha toe ngaahi vaitafe ʻo ka fie maʻu.)

  • Kuo faitāpuekina fēfē koe ʻi he moʻui he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá?

  • Fakatatau ki he fakamatala ʻa ʻEletā Lōpetí, ko e hā kuo pau ke hoko lolotonga e kuonga fakakosipeli ko ʻení? (Kuo pau ke lōmakiʻi ʻe he moʻoní, māmá, mo e māʻoniʻoní ʻa e māmaní.)

  • Ko e hā ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻi hotau kuonga fakakosipelí ʻoku malava ai ke tau lōmakiʻi e māmaní ʻaki ʻa e moʻoní mo e maama ʻo e ongoongoleleí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

“Siʻi kāinga ʻofeina, ko ha kamata lelei hono fakahoko ʻi he kuongá ni ʻa hono fevahevaheʻaki ʻo e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ʻo fakafou ʻi he ngaahi mītia fakasōsialé—ka ko ha kiʻi tulutā siʻisiʻi pē ia. ʻOku ou ʻoatu he taimí ni ʻa e fakaafe ke mou tokoni ke liliu ʻa e tulutā ko iá ko ha lōmaki. … ʻOku ou naʻinaʻi kiate kimoutolu ke fakafonu ʻa māmani ʻaki e ngaahi pōpoaki ʻoku fonu ʻi he māʻoniʻoní mo e moʻoní— ko e ngaahi pōpoaki ʻoku moʻoni, langaki moʻui, mo taau mo hono vikivikiʻí—pea ke tafiʻi ʻa māmani ʻo hangē ko ha lōmaki” (“To Sweep the Earth as with a flood” [Brigham Young University Campus Education Week devotional, Aug. 19, 2014], LDS.org).

Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe e meʻa ʻoku nau fai ke tokoni ai ke lōmakiʻi e māmaní ʻaki e ngaahi pōpoaki fonu he māʻoniʻoní mo e moʻoní.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ʻEfesō 1:11–12 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe Paula naʻe maʻu ʻe he Kāingalotú ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi ha “tofiʻa” (veesi 11) ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

ʻEfesō 1:13–23

Ko e ako ʻa Paula fekauʻaki mo e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ʻEfesō 1:13–14. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ha tāpuaki ne maʻu ʻe he Kāingalotú koeʻuhi ko ʻenau tui faivelenga mo e falala mo e tui kia Sīsū Kalaisí.

  • Fakatatau ki he veesi 13, ko e hā e tāpuaki naʻe maʻu ʻe he Kāingalotú? (Naʻe “fakaʻilonga ʻaki [e] Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e talaʻofá” kinautolu.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e “fakamaʻu [ʻi] he Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá” ʻoku “fakamoʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá ki he Tamaí kuo fakahoko totonu ʻa e ngaahi ouau fakamoʻuí, pea kuo tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻoku fekauʻaki mo iá” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá,” scriptures.lds.org). Ko e Laumālié “ko e fakamoʻoni ia ʻo hotau tofiʻá” (veesi 14). ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻoku ʻiate kitautolu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha fakapapau, fakamanatu, mo ha fakaʻilonga mei he ʻOtuá te tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá ʻo kapau te tau hokohoko atu ʻi he faivelengá.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ʻEfesō 1:15–16 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe Paula ki he Kāingalotú naʻe hokohoko atu ʻene fakamālō ki he ʻOtuá koeʻuhí ko ʻenau faivelengá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ʻEfesō 1:17–18. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe lotua ʻe Paula ʻe foaki ʻe he ʻOtuá ki he Kāingalotú.

  • Ko e hā naʻe lotua ʻe Paula ʻe foaki ʻe he ʻOtuá ki he Kāingalotú?

  • Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi vēsí ni fekauʻaki mo e founga te tau lava ai ʻo ʻiloʻi ʻa e Tamai Hēvaní? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e moʻoni ko ʻení, ʻi he fakaʻaongaʻi pē ʻenau leá: Te tau lava ʻo ʻiloʻi e Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he laumālie ʻo e fakahaá )

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e laumālie ʻo e fakahaá, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā: Fakaafeʻi e kau akó ke fakafanongo pe ko e hā ʻa e laumālie ʻo e fakahaá.

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

“Ko e fakahaá ko e fetuʻutaki ia mei he ʻOtuá ki Heʻene fānaú ʻi he māmaní pea ko e taha ia ʻo e ngaahi tāpuaki mahuʻinga kau ki he meʻafoaki mo e takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ‘Ko e Laumālie Māʻoniʻoní ko e tokotaha fai fakahaá ia’, pea ‘he ʻikai lava ʻe ha tangata ʻo maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní kae taʻe maʻu ʻa e fakahaá’ (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 151).

“ʻOku lava ke maʻu ʻa e laumālie ʻo e fakahaá ʻe he taha kotoa pē ʻa ia naʻá ne maʻu ʻi he mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e ngaahi ouau fakahaofi moʻui ʻo e papitaiso ʻi he fakaukú ki hono fakamolemoleʻi ʻo e angahalá pea mo e hilifakinima ke maʻu ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní—pea ʻokú ne ngāue loto-tui ke fakahoko ʻa e tufakanga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke ‘maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní’” (“Ko e Laumālie ʻo e Fakahaá,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 87).

  • Ko e hā ʻa e laumālie ʻo e fakahā?

  • ʻE lava fēfē ʻa e fakahā fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ʻo tokoni ke tau ʻiloʻi ʻa e Tamai Hēvaní?

Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe e founga kuo tokoniʻi ai kinautolu ʻe he fakahā ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ke ʻiloʻi lelei ange ai ʻa e Tamai Hēvaní. Fakakaukau ke ke vahevahe haʻo aʻusia pē ʻaʻau. Poupouʻi e kau akó ke fāifeinga ke moʻui taau mo e takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní kae lava ke nau hokohoko atu ke ʻiloʻi lelei ange ʻa e Tamai Hēvaní.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ʻEfesō 1:19–23 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe hoko atu ʻa Paula ke akoʻi fekauʻaki mo e tofiʻa ʻo e Kāingalotú ne talaʻofa angé pea mo e tuʻunga ʻo Sīsū Kalaisí ko e ʻulu ʻo Hono Siasí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

ʻEfesō 1:13. Ko e “Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e talaʻofá”

Ko e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá ko ha hingoa ia ʻe taha ki he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku fakaʻaongaʻi ia ʻo ʻuhinga ki he mālohi faisila mo fakapapau ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní (vakai, T&F 76:53; 132:7).

“Ko e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá … ʻokú ne hanga ʻo fakapapauʻi ʻoku fakahōifua ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi ngāue ʻo e māʻoniʻoni, ngaahi ouau, mo e ngaahi fuakava ʻa e tangatá. ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá ki he Tamaí kuo fakahoko totonu ʻa e ngaahi ouau fakamoʻuí, pea kuo tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻoku fekauʻaki mo iá.

“Ko kinautolu kuo fakamaʻu ʻe he Laumālie ʻo e Talaʻofá te nau maʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku ʻa e Tamaí [vakai, ʻEfesō 1:13–14; T&F 76:51–60]. Kuo pau ke fakamaʻu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá ʻa e ngaahi fuakava mo e ngaahi ngāue kotoa pē ka ne maʻu ha mālohi ʻi he hili ʻa e moʻui ko ʻení [vakai, T&F 132:7, 18–19, 26]” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá,” scriptures.lds.org).

ʻI he taimi naʻe tohi ai ʻe Paula naʻe “fakaʻilonga ʻaki [e Kāingalotú] ʻa e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e talaʻofá” ( ʻEfesō 1:13), naʻá ne ʻuhinga ki he talaʻofa ʻo e moʻui taʻengatá ʻe foaki ki he Kāingalotu faivelenga ʻi he moʻui fakamatelié. ʻI he taimi ʻoku fakamaʻu ai e kakaí ʻi he Laumālie ʻo e Talaʻofá, ʻoku fakapapauʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ko kinautolu ia e kau maʻu ʻo e tofiʻa fakasilesitiale, neongo ʻoku nau sino fakamatelie. ʻOku faʻa ui ʻa e tokāteline ko ʻení ko hono fakapapauʻi ha ui mo hono fili ʻo ha taha (vakai 2 Pita 1:4–19; T&F 131:5–6; T&F 132:6–7; Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 2:493–95; History of the Church, 3:379–80).

Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita fekauʻaki mo e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá ʻo pehē:

Ko e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá ko e Laumālie Māʻoniʻoni ia ʻokú ne tali ʻa e ouau kotoa pē: ʻa e papitaisó, hilifakinimá, fakanofó, mo e malí. Ko e talaʻofá ʻe maʻu ʻa e ngaahi tāpuakí ʻi he moʻui angatonú.

“Kapau ʻe maumauʻi ʻe ha taha ha fuakava, ʻo tatau ai pē pe ko e fuakava ʻo e papitaisó, fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí, malí, pe ha faʻahinga meʻa pē, he ʻikai tali ia ʻe he Laumālié, pea ʻe ʻikai maʻu ʻa e tāpuakí.

“Ko e ouau kotoa pē ʻoku fakamaʻuʻaki ia ʻa e talaʻofa ki ha fakapale ʻe maʻu ʻo makatuʻunga pē ʻi he moʻui angatonú. ʻOku toʻo ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e sitapa fakamafaiʻí ʻi he taimi ʻoku maumauʻi ai ʻa e ngaahi fuakavá [vakai, T&F 76:52–53; 132:7]” (Doctrines of Salvation, fakatahatahaʻi ʻe Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 1:45).

ʻEfesō 1:13–14. “Ko e fakamoʻoni ia ʻo hotau tofiʻá”

ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he kupuʻi lea “ko e fakamoʻoni ia ʻo hotau tofiʻá” ʻi he ʻEfesō 1:14 ko e taimi ʻoku fakamaʻu ai e Kāingalotu faivelengá ʻi he Laumālie ʻo e Talaʻofá, te nau maʻu ha fakapapau fakatāutaha te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakasilesitialé. ʻOku ʻuhinga heni e foʻi lea fakamoʻoni “ko ha fakaʻilonga ʻo e meʻa ʻe hoko maí” (Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, 11th ed. [2003], “earnest”). “Ko e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻafoaki mahuʻinga taha ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. … Ko e meʻaʻofá ni ko ha kiʻi fakatātā siʻi pē ia ʻo e fiefia taʻengatá mo ha talaʻofa ki he moʻui taʻengatá” (Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino Ki he Ngāue Fakafaifekaú [2004], 74).

Paaki