Laipelí
Lēsoni 153: Fakahā 4–5


Lēsoni 153

Fakahā 4–5

Talateú

ʻOku mamata e ʻAposetolo ko Sioné ki he kakai nāunauʻia ʻoku hū ki he Tamai Hēvaní ʻi Heʻene ʻafio ʻi Hono taloní. Naʻe mamata foki ʻa Sione ki ha tohi naʻe fakamaʻu ʻaki e meʻa fakamaʻu ʻe fitu pea mamata ki he Lamí, pe ko Sīsū Kalaisi, ʻa ia ʻoku taau ke fakaava ʻa e tohí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Fakahā 4

Ko e mamata ʻa Sione ki ha kakai nāunauʻia ʻoku hū ki he Tamai Hēvaní

Fakakaukau ke hivaʻi e “Kolōlia ki he ʻOtua” (Ngaahi Himí, fika 67) ko e fua himí, pe hivaʻi ha himi ʻe taha ʻoku fakafetaʻi mo fakalāngilangiʻi e ʻOtuá.

Kole ki he kau akó ke fakakaukauloto ʻoku nau ʻi he puleʻanga fakasilesitialé. Fakaafeʻi ha kau ako tokolahi ke fakamatalaʻi ʻenau fakakaukaú pe ʻe fēfē e puleʻanga fakasilesitialé.

Fakamatalaʻi ange hangē ko ia ne lekooti ʻi he Fakahā 4–5, naʻe mamata e ʻAposetolo ko Sioné ki ha mata meʻa-hā-mai ʻo e konga ʻo e puleʻanga fakasilesitialé. Kole ki ha tokotaha fie tokoni ke tā fakatātā he palakipoé. Fakaafeʻi ha kau ako tokolahi ke taufetongi hono lau leʻolahi e Fakahā 4:1–8, pea kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sioné. Fakahinohinoʻi e tokotaha fie tokoní ke tā fakatātā ʻa e meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sioné, lolotonga hono lau e ngaahi veesi ko ʻení. Mahalo ʻe fie maʻu ke kiʻi taʻofi fakavahavaha ʻa kinautolu ʻoku laú ke tuku ha taimi ki he tokotaha ako ʻoku tā fakatātaá ke fakakakato e konga takitaha ʻo e fakatātaá. (Kole ki he tokotaha fie tokoní ke ʻoua ʻe fakakau e “tokotaha [ʻoku] ʻi he nofoʻa fakaʻeiʻeikí” [veesi 2], pe ko e Tamai Hēvaní, mei he tā fakatātaá ke fakahaaʻi e fakaʻapaʻapa kiate Ia. Ki ha toe kau mai, te ke lava ʻo fakaafeʻi ha kau ako tokolahi ke taufetongi he tā fakatātaá.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e “ʻi he Laumālié” (veesi 2) ke maʻu ʻi he ivi tākiekina ʻo e Laumālié ha tuʻunga ʻo e maʻu fakahā pe meʻa-hā-mai, pea fakamatalaʻi ange ʻe lava ke ʻuhinga e maka “ʻiasipā” ʻi he veesi 3 ki ha foʻi maka lanu pe ha taiamoni pea ko e “maka … satinó” (veesi 3) ko ha maka koloa ʻoku angamaheni ke lanu kulokula pe meimei lanu moli.

Fakamatalaʻi ange ʻoku tokoni e fakahā fakaonopōní ke mahino lahi ange kiate kitautolu ʻa e meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sioné. Hangē ko ʻení, naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77 hili e kole ange e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke Ne fakaʻuhingaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilonga mo e ngaahi meʻa naʻe hoko ne lekooti ʻi he Fakahā 1–11.

Vahevahe e kau akó ke tautau toko ua pe tolu, pea ʻoange ki he kulupu takitaha ha tatau ʻo e laʻipepa tufa ko ʻení. Fakaafeʻi e kau ako ʻi he kulupu takitaha ke lau leʻolahi fakataha e ngaahi potufolofola fakafekauʻakí pea ke hiki ʻi he sātí ha fakamatala lahi ange te nau maʻu fekauʻaki mo e meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sioné.

ʻĪmisi
handout, Revelation 4

Fakahā 4

Tohi lēsoni ʻa e Faiako Seminelí ʻi he Fuakava Foʻoú—Lēsoni 153

Ko e Meʻa naʻe Mamata ki ai ʻa Sioné

Potufolofola Fakafekauʻakí

Fakamatala Makehe

Taloni (Fakahā 4:2–3.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 137:1–4

Kaumātuʻa ʻe toko uofulu mā fā mo e ngaahi kalauni (Fakahā 4:4)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:5

Ngaahi Laumālie ʻe Fitu ʻo e ʻOtuá (Fakahā 4:5)

ʻOku liliu ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e veesi ko ʻení ʻa e “ngaahi Laumālie ʻe fitú” ki he “kau tamaioʻeiki ʻe toko fitu.”

Tahi sioʻata (Fakahā 4:6)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:1; 130:6–9.

Faʻahinga meʻa moʻui ʻe fā (Fakahā 4:6–7)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:2–3

Ko e ngaahi meʻa moʻuí ne lahi honau ngaahi foʻi matá mo e kapakau ʻe ono (Fakahā 4:8)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:4

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e fakamatala makehe naʻa nau maʻú. Fakaʻaongaʻi e ngaahi tali ko ʻení ʻo ka fie maʻu, ke fakamahinoʻi pe fakalahi atu ki he mahino e kau akó: ʻOku ʻafio e ʻOtuá ʻi ha taloni ʻi he puleʻanga fakasilesitialé; ko e kaumātuʻa ʻe toko 24 mo e ngaahi kalauní ko e kaumātuʻa faivelenga ia ʻoku nau kau ki he ngaahi siasi ʻe fitú; ʻoku fakamatala ki he kau tamaioʻeiki ʻe toko fitu ʻa e ʻOtuá, ʻikai ko e ngaahi laumālie ʻe toko fitu; ko e tahi sioʻatá ko e māmaní ia ʻi hono tuʻunga nāunauʻia mo fakasilesitialé; ko e faʻahinga meʻa moʻui ʻe faá ko ha fanga manu moʻoni ia ʻoku nau fakafofongaʻi e ngaahi kalasi (pe faʻahinga) ʻo e kakai nāunauʻiá; ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ngaahi mata ʻo e faʻahinga meʻa moʻuí e maamá mo ha ʻilo lahi, pea ʻoku fakafofongaʻi ʻe he kapakau ʻo e faʻahinga meʻa moʻuí ʻa e mālohi ke hoko atu mo ngāué.

Fakaafeʻi ha fānau ako ʻe niʻihi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Fakahā 4:8–11. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ne lea ʻaki mo fai ʻe kinautolu ne fakatahataha takai ʻi he Tamai Hēvaní.

  • Ko e hā naʻe lea ʻaki ʻe kinautolu ne fakataha takai ʻi he Tamai Hēvaní ʻo kau kiate Iá? Ko e hā naʻa nau faí?

  • Ko e hā ʻe lava ke fakafofongaʻi ʻe he kaumātuʻa ne liʻaki honau ngaahi kalauní ʻi he ʻao ʻo e taloni ʻa e Tamai Hēvaní? (ʻOku kau ʻi he ngaahi talí ʻa ʻenau ʻiloʻi e maʻongoʻonga ʻa e Tamai Hēvaní; ʻa ʻenau fakahā ʻoku nau moʻua kiate Ia ʻi honau hakeakiʻí; pea mo ʻenau loto-ʻapasia, ʻofa, mo e līʻoa angavaivai kiate Ia.)

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he fakamatala ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke kaunga ai kiate kitautolu hono fakatokangaʻi e maʻongoʻonga ʻa e Tamai Hēvaní? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau iloʻi e maʻongoʻonga ʻa e Tamai Hēvaní, ʻoku tau loto-holi ke hū mo fakafetaʻi kiate Ia.)

  • Ko e hā ʻe lava ʻo tokoni ke tau ʻiloʻi ʻa e maʻongoʻonga e Tamai Hēvaní?

Fakahā 5

Ko e mamata ʻa Sione ki ha tohi naʻe fakamaʻu ʻaki e meʻa fakamaʻu ʻe fitú pea mo e Lami ʻa ia ʻoku taau ke fakaava iá

Fakaafeʻi ha fānau ako ʻe niʻihi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Fakahā 5:1–4. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sione ʻi he toʻukupu ʻo e Tamai Hēvaní.

  • Ko e hā naʻe mamata ki ai ʻa Sione ʻi he toʻukupu ʻo e Tamai Hēvaní? (Ko ha tohi, pe takainga tohi, mo ha meʻa fakamaʻu ʻe fitu.)

Fakamatalaʻi ange ʻi he kuonga muʻá, naʻe fakamaʻu e ngaahi tohi fakamatala mahuʻingá ʻaki e ʻumeá pe meʻa fakamaʻu. Ko e tokotaha pē ʻoku ʻaʻana e tohi fakamatalá mo kinautolu naʻe fakamafaiʻi ʻe he tokotaha ʻaʻaná naʻe fakangofua ke toʻo e fakamaʻú pea lau e fakamatalá.

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā e fie maʻu ne pau ke maʻu ʻe he tokotaha te ne lava ʻo fakaava e tohí?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:6–7, ʻo kumi e ʻuhinga ʻo e tohí mo e ngaahi fakamaʻú.

  • Ko e hā ʻoku ʻi he tohí?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e vahaʻataimi ʻo e taʻu ʻe 7,000 ki he taimi talu mei he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ki he taʻu motuʻa moʻoni ʻo e māmaní ʻo kau ai e ngaahi vahaʻataimi ʻo e fakatupú.

  • Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:7, ko e hā naʻe fakafofongaʻi ʻe he ngaahi fakamaʻu ʻe fitú? (Vahaʻataimi ʻo e taʻu ʻe fitu afe ʻo e tuʻunga fakatuʻasino ʻo e māmaní, ʻa ia ʻoku kamata mai mei he Hinga ʻa ʻAtamá ki he ngataʻanga ʻo e Nofo Tuʻí.)

Fakamahinoʻi ange ʻi he fakakaukau ki he ʻuhinga ʻo e tohí mo e ngaahi fakamaʻú, ʻi heʻene mahino naʻe ʻikai ha tangata naʻe moʻui taau ke fakaava ʻa e tohí, mahalo naʻe fakakaukau ʻa Sione he ʻikai ke fakahā pe fakahoko e finangalo mo e ngaahi ngāue ʻa e ʻOtuá.

  • Ko e hā ʻe hoko ki he fānau ʻa e Tamai Hēvaní kapau naʻe ʻikai lava ke fakahoko ʻEne palani ki honau fakamoʻuí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 5:5–7. Fakamatalaʻi ange naʻe liliu ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ʻo e veesi 6 ʻa e fakamatala kotoa ki he fika fitú ki he fika hongofulu mā ua. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ʻuhinga naʻe fakahā ai kia Sione ke ʻoua naʻa tangí. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ko e meʻa tuí ʻi he folofolá, ko ha faʻa fakataipe ia ʻo e mālohi pe mafai; ʻe lava ke fakataipe ʻe he matá ʻa e māmá mo e ʻiló; pea ʻe lava ke fakataipe ʻe he fika hongofulu mā uá ʻa e puleʻanga mo e fokotuʻutuʻu fakalangí, pe ko e lakanga fakataulaʻeikí.

  • Ko e hā naʻe fakahā ai kia Sione ke ʻoua naʻa tangí?

  • Ko e hā ʻoku fakahā ʻe he hingoa naʻe ngāue ʻaki kia Sīsū Kalaisí ʻo hangē ko ia ne lekooti ʻi he Fakahā 5:6 ʻo kau kiate Iá? (Ko Ia ʻa e foaki feilaulau naʻe fai ke fakalelei maʻá e fānau ʻa e ʻOtuá [vakai foki, ʻĪsaia 53:7; 1 Kolinitō 5:7; 1 Pita 1:18–19]. Mahalo ʻe fie maʻu ke ke fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e “Lami ʻo hangē kuo tāmateʻí” [Fakahā 5:6] ki hono fakaʻaliʻali ʻe he Lamí e ngaahi fakaʻilonga ʻo hono tāmateʻí. Fakamahinoʻi ange naʻe ʻuhinga ʻa Sione Papitaiso ki he Fakamoʻuí ko e “Lami ʻa e ʻOtuá” [Sione 1:29, 36].)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 5:8–10. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga naʻe fakahīkihikiʻi ai ʻa e Lamí ʻe he kakai ne takatakai ʻi he taloni ʻo e Tamai Hēvaní. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e “hina koula kuo pito ʻi he meʻa namu kakalá” (veesi 8) ki he ngaahi ipu pe poulu lalahi fonu ʻi he meʻa fakanamu leleí.

  • Naʻe fakahīkihikiʻi fēfē ʻe he kakai ko ʻení e Lamí, pe ko Sīsū Kalaisi?

  • Fakatefito ʻi he meʻa naʻe mamata mo fanongo ai ʻa Sione fekauʻaki mo e Lamí, ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi e moʻoni ko ʻení: Ko Sīsū Kalaisi pē ʻa e tokotaha ʻoku taau mo malava ke huhuʻi kitautolú.)

  • Ko e hā e ʻuhinga ko Sīsū Kalaisi tokotaha pē ʻoku taau mo malava ke huhuʻi kitautolú?

  • Fakatatau ki he veesi 10, ko e hā ʻe hoko ki ai ʻa kinautolu ʻoku huhuʻi ʻe Sīsū Kalaisí? (Ko e ngaahi tuʻi mo e kau taulaʻeiki lahi, ʻa ia ʻoku kau ai e kakai fafiné ko ha ngaahi kuini mo ha kau taulaʻeiki fefine [vakai, Bruce R. McConkie, Mormon Doctrine, 2nd ed. (1966), 613].)

Kole ki he kau akó ke fakalaulauloto ki he ʻuhinga kiate kinautolu fakatāutaha ʻa e palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní mo e fatongia ʻo e Fakamoʻuí ʻi he palani ko iá. Fakaafeʻi e kau akó ke hiki ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e ongó ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá. Talaange ʻe fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe e meʻa ne nau hikí ʻamui ange ʻi he lēsoní.

Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke taufetongi hono lau leʻolahi e Fakahā 5:11–14. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga naʻe kau ai e niʻihi kehé ʻi he lotu mo e fakafetaʻi kia Sīsū Kalaisi mo e Tamai Hēvaní.

  • Hili hono ʻave ʻe he Lamí ʻa e tohí mei he nima ʻo e Tamai Hēvaní, ko e hā naʻe hū mo fakahīkihikiʻi ai Kinaua ʻe he kakai nāunauʻia mo e fakatupu kotoa pē? (Naʻe fakatokangaʻi ʻe he kakaí ʻa e lelei ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí pea ongoʻi e houngaʻia ʻi he fatongia ʻo e Lamí ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní.)

  • Ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e meʻa te ne lava ʻo tataki kitautolu ke hū mo fakahīkihikiʻi e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi he hoko ko e kakai mo e fakatupu naʻe mamata ki ai ʻa Sioné? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau ʻiloʻi mo ongoʻi e loto houngaʻia koeʻuhí ko e meʻa kuo fai ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi maʻatautolú, ʻoku tau loto-holi ai ke hū mo fakahīkihikiʻi Kinaua.)

Fakamahinoʻi ange naʻe hū ʻa e kakai nāunauʻia mo e fakatupu kotoa pē ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi he hiva. Ko e meʻa tatau pē, ʻoku tau hivaʻi e ngaahi himi ke hū mo fakahīkihikiʻi ai Kinauá. Fakaafeʻi e kalasí ke hivaʻi e “ʻA e Meʻa Moʻui Kotoa Pē” (Ngaahi Himí, fika 28) pe ko ha himi ʻe taha ʻoku fakahīkihikiʻi pe fakalāngilangiʻi ai e ʻOtuá, pea kole ange ke nau fakakaukau ki he founga ʻoku fekauʻaki ai e himí ki he Fakahā 5:9–14.

  • Makehe mei he hū ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi he mūsiká, ko e hā mo ha toe meʻa te tau lava ʻo fai ke hū ai kiate Kinaua?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he meʻa naʻá ne akoʻi fekauʻaki mo e moihuú:

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

“Ko e hū moʻoni mo haohaoá ʻoku kau ai ʻa e muimui ki he ngaahi laka ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá; ʻoku ʻi ai ʻa e tauhi ki he ngaahi fekaú mo talangofua ki he finangalo ʻo e Tamaí, ʻo aʻu ki ha tuʻunga ʻoku tau fakalaka ai mei he ʻaloʻofa ki he ʻaloʻofa kae ʻoua kuo tau nāunauʻia ʻia Kalaisi ʻo hangē ko ia ʻi he Tamaí. ʻOku hulu ia ʻi he lotú, malangá pea mo e hivá. Ko hono moʻui ʻaki ia mo hono fai pea talangofua ki ai. Ko hono faʻifaʻitaki ia e moʻui ʻa e Faʻifaʻitakiʻanga maʻongoʻongá” (“How to Worship,” Ensign, Dec. 1971, 130).

  • Ko e hā e founga ʻoku tānaki atu ai e ngaahi akonaki ʻa ʻEletā Makongikií ki hoʻo mahino ʻo e founga te tau lava ai ʻo hū ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

  • ʻOku tāpuekina fēfē kitautolu ʻi he hū mo e fakafetaʻi ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā ʻokú ke loto-holi ai ke hū mo fakafetaʻi ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí? (Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ha niʻihi ʻo e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ne nau tohi kimuʻa angé.)

Fakakaukau ke vahevahe hoʻo ngaahi ongo fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí, ʻo kau ai e ʻuhinga ʻokú ke loto fiemālie ai ke hū kiate Kinauá.

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto pea tali e fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá:

  • Ko e hā ha meʻa lahi ange te ke lava ʻo fai ke hū ai ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi?

Hili hano maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke tohi ai, poupouʻi kinautolu ke fakaʻaongaʻi e meʻa ne nau tohí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Fakahā 4–5. Ko e fakataipe ʻo e meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sioné

Vakai, peesi 541 ʻo e New Testament Student Manual (Church Educational System manual, 2014) ki ha fakamatala ʻo e faʻahinga manu ʻe faá (Fakahā 4:6–9), ko e hingoa “Laione ʻo e faʻahinga ʻo Siutá” mo e “Aka ʻo Tēvitá” (Fakahā 5:5), mo e fatongia ʻo e Fakamoʻuí ko e Lami ʻa e ʻOtuá (Fakahā 5:6–14).

Fakahā 4:3. “Ko ia naʻe nofo [ʻi he taloní] naʻe matamatalelei ʻo hangē ko e maka ko e ʻiasipā mo e sātino”

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he ʻuhinga mahalo naʻe fakamatala ai ʻa Sione ki he ngaahi foʻi maka ʻiasipā mo sātinó (vakai, Fakahā 4:3):

“ʻI he feinga ke lekooti e mahino fakamatelie ki he ngeia, nāunau, mo e fakaʻofoʻofa ʻo e Māfimafi ʻo e Ngaahi Māfimafí, ʻoku fakatatau ʻe Sione hono fōtungá ki he ngaahi maka mahuʻingá mo e makakoloá. ʻOku tui e kau fakamatalá ko e ʻiasipā ne lau ki aí ko ha foʻi taiamoni …

“… Ko e hā e founga ʻe lava ke maʻu ai ʻe he kau palōfita ʻi he matelié ha lea ke fakahā ki he fakakaukau ʻa honau kaungā matelié ʻa e fakaʻeiʻeiki mo e fakaʻofoʻofa fakalangi ʻo e maama taʻengata ko ia ʻo e mālohi mo e nāunau fakasilesitialé? ʻOku nau lea kau ki he ʻūmatá mo e ngaahi siuelí, ki he ngaahi ulo takatakai ʻo e afí, ki he malala vela ʻo e afí ʻoku malama mai mei ai ha ʻuhila; ʻoku nau fakamatala ki he mana mo e ngaahi leʻo, ki he leʻo ʻo e tafe mālohi ʻo e ngaahi vai lahi, pea ki he hā fakaʻeiʻeiki ʻo e mālohí mo e fakaʻofoʻofá—ko e meʻa kotoa pē ʻi ha feinga ke lekooti ʻi he ngaahi lea fakamatelié ʻa e meʻa ʻe lava ke mamata mo ʻiloʻi pē ʻi he mālohi ʻo e Laumālié. ( ʻIsikeli 1 mo e 10; ʻĪsaia 6.) Ka ʻoku tau fakafetaʻi ki he ʻEikí he kuo nau fai ha ngaahi feinga pehē koeʻuhí ke lava ʻa kinautolu kuo ʻikai mamata mo fanongó ʻo maʻu ha kiʻi ʻilo siʻisiʻi ki he ngaahi meʻa ko ia ʻoku fūfū ʻi he ngaahi matapā ʻo e langí” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 3:464–66).

Fakahā 4:6. “[Ko ha] tahi sioʻata”

Naʻe lea ʻaki ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e ngaahi meʻá ni fekauʻaki mo e “tahi sioʻatá” (Fakahā 4:6):

“Lolotonga ha maʻu meʻatokoni efiafi, ne u talaange ki hoku fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻa ne ʻi aí, ko e taimi ʻe fakamāʻoniʻoniʻi ai e māmaní pea hoko ʻo hangē ha tahi sioʻatá, ʻe hoko ia ko ha fuʻu ʻŪlimi mo e Tūmemi lahi, pea ʻe lava ke sio ai e Kāingalotú pea mamata ʻo hangē ko e mamata atu kiate kinautolú” (ʻi he History of the Church, 5:279).

Naʻe ʻomi ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi ʻa e fakakaukau ko ʻení:

“ʻE hoko ʻa e māmaní ko ha palanite fakasilesitiale—ʻo hangē ha tahi sioʻata, pe hangē ko ha ʻūlimi mo e tūmemí; pea ʻi hoʻo fakaʻamu ke ʻilo ha meʻa peé, te ke lava ʻo sio ʻi he māmani ko ʻení pea vakai ki he ngaahi moʻoni taʻengata kotoa pē ʻa e ʻOtuá” (ʻi he Journal of Discourses, 8:200; vakai foki, T&F 88:17–20, 25–26; 130:6–9).

Paaki