Mātiu 6:1–13:23 (ʻIuniti 3)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakamatala Fakanounou ʻo e Lēsoni Ako ʻi ʻApi Fakaʻahó

ʻOku ʻikai fakataumuʻa ʻa e fakamatala fakanounou ia ko ʻeni ʻo e ngaahi tokāteliné mo e tefitoʻi moʻoni ʻoku ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako e Mātiu 6:1–13:23 (ʻiuniti 3) ke akoʻi ko e konga hoʻo lēsoní. ʻOku nofotaha e lēsoni ʻokú ke akoʻí ʻi ha niʻihi pē ʻo e ngaahi tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Muimui ʻi he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi e fie maʻu ʻa hoʻo kau akó.

ʻAho1 (Mātiu 6–7)

ʻI he hokohoko atu ʻa e ako ʻa e kau akó ki he Malanga he Moʻungá, ne nau ako e ngaahi meʻá ni: Kapau ʻoku tau fakahoko ʻa e ngaahi ngāue mateakí ke fakahōifua ki he Tamai Hēvaní kae ʻikai ke feinga ke maʻu e tokanga ʻa e niʻihi kehé, te Ne toki fakapaleʻi fakahāhā kitautolu. He ʻikai ke tau lava ʻo tauhi ʻa e ʻOtuá mo e koloá fakatouʻosi. ʻI heʻetau kole, kumi, mo tukituki ʻi heʻetau fekumi ki he moʻoní, ʻe tali mai mo tāpuakiʻi kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní ʻaki ha fakahā fakafoʻituitui. ʻE lava ke tau fakafaikehekeheʻi ʻa e kau palōfita loí ʻaki honau ngaahi fuá.

ʻAho 2 (Mātiu 8–10)

Naʻe ako ʻe he kau akó ʻi he lēsoni ko ʻení, ʻe lava ʻe Sīsū ʻo fakamoʻui kitautolu mei hotau ngaahi vaivaí mo e mahamahakí peá Ne ui ha Kau ʻAposetolo mo foaki Hono mafaí kiate kinautolu. Naʻe toe ʻiloʻi foki ʻe he kau akó ko e taimi ʻoku tau ʻi he ngāue ai ʻa e ʻEikí, te Ne ueʻi kitautolu ʻaki e meʻa ke lea ʻaki ʻi he taimi ʻe fie maʻu aí, pea kapau ʻe mole ʻetau moʻuí (foaki hotau taimí) koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi, te tau toki maʻu ai e taumuʻa ʻi heʻetau moʻuí.

ʻAho 3 (Mātiu 11–12)

Naʻe ako ʻe he kau akó ʻi heʻetau feinga ke ako kia Sīsū Kalaisi mo fakamoʻoni ʻo kau kiate Iá, ʻe fakamālohia ai ʻetau fakamoʻoni ʻo kau kiate Iá, pea kapau te tau haʻu kia Sīsū Kalaisi, te Ne fakamaʻamaʻa ʻetau ngaahi kavengá mo ʻomi kiate kitautolu ha fiemālie. ʻIkai ngata aí, naʻe ako ʻa e kau akó fekauʻaki mo e tukupā kakato ki he ʻOtuá pea fetongi ʻa e ivi takiekina ʻo e koví ʻi heʻenau moʻuí ʻaki ʻa e ngaahi meʻa leleí.

ʻAho 4 (Mātiu 13:1–23)

ʻI hono ako ʻe he kau akó ʻa e talanoa fakatātā ʻo e tangata tūtuuʻí, ne nau ʻilo ai ʻe lava ke hanga ʻe he ngaahi meʻa ʻo e māmaní ʻo tohoakiʻi ʻetau tokangá, toʻo ʻetau tokangá mei he ʻEikí, pea fakakāsia ʻetau tui mo e fakamoʻoni ki he folofola ʻa e ʻOtuá. Ke taʻofi ke ʻoua naʻa hoko ʻeni pea ului ki he Fakamoʻuí, kuo pau ke tau maʻu ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá pea fai feinga ke toe fakaloloto ange ʻetau fakamoʻoní.

Talateú

Hangē ko ia kuo hiki ʻi he Mātiu 7, naʻe hoko atu ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne Malanga ʻi he Moʻungá ʻaki hono akoʻi ʻEne kau ākongá ke fakamaau angatonu. Naʻá ne akoʻi foki fekauʻaki mo e maʻu fakahā fakatāutahá mo hono fakahoko e finangalo ʻo e Tamai Hēvaní.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Fakatokangaʻi ange: Lolotonga e lēsoni ako ʻi ʻapi ki he ʻiuniti 1 mo e lēsoni he ʻaho 3 ʻo e uike ní, naʻe ako ʻe he kau akó e veesi fakataukei folofola ʻi he Mātiu 11:28–30. Fakakaukau ke tuku ha kiʻi taimi siʻi ke toe vakaiʻi ʻa e potufolofolá mo e kau akó.

Mātiu 7:1–5

Naʻe akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e fakamaau angatonú ki Heʻene kau ākongá, ko ha konga ʻo ʻEne Malanga ʻi he Moʻungá.

Kimuʻa pea kamata e kalasí, hiki ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku totonu nai pe ʻoku ʻikai totonu ke tau fakamaauʻi e niʻihi kehe? Fakaafeʻi e kau akó ke tali ki he fehuʻí ʻi he kamata ʻa e kalasí.

Fakaʻaliʻali e fakatātā Ko e Malanga ʻi he Moʻungá (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 39; vakai foki, LDS.org). Fakamatalaʻi ange ʻi he hokohoko atu e malanga ʻa Sīsū ʻi he Moʻungá, naʻá ne akoʻi ʻEne kau ākongá fekauʻaki mo e loto fakamaaú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 7:1. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi pe ko e hā naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻo kau ki he loto fakamāú. Fakamahinoʻi ange ʻoku faʻa fakaʻuhingaʻi hala ʻa e veesi 1 ke pehē ʻoku ʻikai totonu ke tau fakamaau. Kole ki ha tokotaha ako ke lau ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmita ki he Mātiu 7:1–2, “Ko ʻeni ko e ngaahi lea ʻeni naʻe ako ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá ʻa ia ʻoku totonu ke nau lea ʻaki ki he kakaí. ʻOua ʻe fakamaau taʻe-māʻoniʻoni, koeʻuhi ke ʻoua naʻa fakamaaua ʻa kimoutolu, kae fakamaau ʻi he fakamaau ʻoku māʻoniʻoní.”

Ko e hā naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí fekauʻaki mo e loto fakamāú?
ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻo e pehē ke fakamaau angatonú?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 7:2. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, pea kumi ki he meʻa ʻe hoko kiate kitautolu ʻo makatuʻunga ʻi he founga ʻo ʻetau fakamāuʻi e niʻihi kehé. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “ko e fuofua ko ia te mou fua ʻakí” ki he founga hoʻomou fakafuofuá pe fakamāú.

Ko e hā ʻe hoko ʻo kapau te tau fakamaauʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi he angatonu. (Hili e tali ʻa e kau akó, tokoni kiate kinautolu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau fakamāuʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi he angatonu, ʻe fai ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻaloʻofa tatau kiate kitautolu.)

ʻO ka lava, tufaki ha tatau ʻo e fakamatala ko ʻeni mei he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí ki he tokotaha ako kotoa pē. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ia. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea kumi ki he ngaahi founga ʻo e fakamaaú ʻa ia ʻoku totonu mo ʻikai totonu ke tau fakahokó pea mo e founga ʻe lava ke tau fakamaau angatonu aí.

“ʻOku ongoʻi ʻe he kakaí he ngaahi taimi ʻe niʻihi ʻoku hala ke fakamaauʻi ʻa e kakaí ʻi ha faʻahinga founga pē. Neongo ʻoku moʻoni ʻeni ʻoku ʻikai totonu ke ke fakahalaiaʻi ʻa e kakaí pe fakamaauʻi kinautolu ʻi ha founga taʻetotonu, ʻe kei fie maʻu pē koe ke ke fakahoko ha ngaahi fakamaau ʻi he ngaahi fakakaukaú, ngaahi tūkungá, pea mo e kakaí ʻi hoʻo moʻuí kotoa. …

“Ko e fakamāú ko hono fakaʻaonga mahuʻinga ia hoʻo tau tauʻatāina ke filí pea ʻoku fie maʻu ai ke ke tokanga lahi, ʻo tautautefito ki he taimi ʻokú ke fai ai ha fakamaau fekauʻaki mo e kakai kehé. Ko hoʻo ngaahi fakamāú kotoa kuo pau ke tataki ia ʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga ʻo e māʻoniʻoní. Manatuʻi ko e ʻOtuá pē taha ʻokú Ne tokaimananga ki he lotó fakatāutaha, mo Ne fai ʻa e fakamaau aofangatuku ʻo e kakai fakafoʻituituí (vakai Fakahā 20:12; 3 Nifai 27:14; T&F 137:9). …

“… Fakamāuʻi ki he lelei taha te ke lavá ʻa e tūkunga ʻo e kakaí kae ʻoua ʻe fakamāuʻi ʻa e kakaí. Ka lava, fakaʻehiʻehi mei hano fai ha fakamaau kae ʻoua kuó ke maʻu ha ʻilo feʻunga ki he ngaahi moʻoniʻi meʻá. Ai ke ke ongoʻi ngofua maʻu pē ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, he ko ia te ne lava ke fakahinohino hoʻo ngaahi filí” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko Ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí [2004], 37–38).

Ko e hā e ngaahi founga fakamaau ʻoku totonu ke tau fakahokó?
ʻE founga fēfē haʻatau fakamaau angatonu?
Ko e hā nai ha ngaahi sīpinga ʻo ha taimi ʻe fie maʻu ai ke fai ʻe ha taha ha fakamaau angatonu?

Fakaʻaliʻali ha kiʻi malamalaʻi ʻakau pea mo ha, vaʻakau lōloa mo matolu. Fakamatalaʻi ange ʻi hono akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻEne kau ākongá fekauʻaki mo e fakamāú, naʻá Ne fakatātaaʻi ʻaki ha konga ʻakau siʻisiʻí ko ha malamalaʻi ʻakau pea ki ha vaʻakau lahí ko ha fuʻu ʻakau. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 7:3. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻo kau ki hono fakamāuʻi e niʻihi kehé.

Ko e hā nai e meʻa ʻe fakafofongaʻi ʻe he malamalaʻi ʻakaú mo e fuʻu ʻakaú ʻi he fakatatau ko ia ʻa e Fakamoʻuí? (ʻOkú na fakafofongaʻi ʻa e fanga kiʻi fehalaaki iiki mo lalahí, ngaahi vaivaí, pe ngaahi angahalá.)
Te ke toe fakalea fēfē ʻa e akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he veesi 3?

Fakaafeʻi ha ongo tamaiki ako ke na haʻu kimuʻa. Fakahinohinoʻi ha tokotaha ako ke ne puke ʻa e fuʻu ʻakaú ʻi muʻa ʻi hono matá. ʻEke ange ki he tokotaha ako fika uá:

Te ke loto nai ke toʻo ʻe hoʻo kaungā ako ʻoku ʻi ai e fuʻu ʻakaú ke ne toʻo ʻa e ha konga ʻakau siʻisiʻi mei ho matá? Ko e hā hono ʻuhingá?

Fehuʻi ki he tokotaha ako ʻokú ne toʻo ʻa e fuʻu ʻakaú:

Ko e hā ʻe fie maʻu ke ke fai ke lava ʻo mamata lelei ke toʻo e meʻi ʻakau siʻisiʻí mei he mata ho kaungāakó?

Kole ki he ongo tamaiki akó ke na foki ki hona nofoʻangá. Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 7:4–5. Fakaafeʻi e kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi pe ko e ngaahi fehalaaki ʻa hai ʻoku totonu ke tau tokanga ki aí.

ʻOku totonu nai ke nofotaha ʻetau tokangá mo e fakatonutonú ʻi he fehalaaki ʻa e niʻihi kehé pe ko ʻatautolú pē? Ko e hā hono ʻuhingá?
Ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi veesí ni ʻe lava ke tokoni kiate kitautolu ke tau fakaʻehiʻehi mei hono fakamāuʻi taʻetotonu ʻa e niʻihi kehé? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke ʻilo ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau nofotaha ki hono toʻo e ngaahi angahala mo e ngaahi vaivai ʻa kitautolu peé, ʻe siʻisiʻi leva haʻatau fakamāuʻi taʻetotonu ʻa e niʻihi kehé. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)
ʻE tokoni fēfē ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení kiate kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau sio ai ki ha fehalaaki ʻi ha taha kehe?

Te ke lava ʻo ʻoange ha konga ʻakau siʻisiʻi ke tauhi ʻe he kau akó ke fakamanatu kiate kinautolu ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi angahala pe vaivai ʻe lava ke nau toʻo mei heʻenau moʻuí. Poupouʻi kinautolu ke nau kole ki he ʻEikí ke tokoni ke toʻo ʻa e ngaahi fehalaaki ʻa kinautolú peé kae ʻikai fakamāuʻi taʻetotonu ʻa e niʻihi kehé.

Mātiu 7:24–27

Naʻe talaʻofa ʻe he Fakamoʻuí ʻa e fakamoʻuí kiate kinautolu ʻoku fai e finangalo ʻo e Tamaí

Fakaʻaliʻali ha foʻi maka mo ha laulau ʻoneʻone. ʻEke ki he kau akó pe te nau saiʻia ke langa honau falé ʻi he maká pe ʻoneʻoné. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakamatalaʻi hono ʻuhingá.

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 7:24–27. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki he meʻa ne pehē ʻe Sīsū ʻoku tatau mo ha fale ʻoku langa ʻi he maká pe ʻoneʻoné.

Fakatatau ki he veesi 24, ko e hā e ngaahi ngāue ne folofola e ʻEikí te Ne ʻai ha tokotaha ke hangē ha tangata poto ʻokú ne langa hono falé ʻi he funga maká?
Fakatatau ki he veesi 26, ko e hā e ngaahi ngāue ne folofola ʻe he ʻEikí te ne ʻai ha tokotaha ke hangē ha tangata vale ʻokú ne langa hono falé ʻi he ʻoneʻoné?
ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ʻuhá, tāfeá mo e matangí (vakai, veesi 27; vakai foki, Hilamani 5:12) ʻi he ngaahi talanoa fakatātā ko ʻení?
Ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni fekauʻaki mo e ngāue ʻo fakatatau mo e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ʻe lava ke tau ako mei he ngaahi talanoa fakatātā ko ʻení? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke ʻilo ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau fanongo mo ngāue ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí, te Ne fakamālohia kitautolu ke tau kātakiʻi hotau ngaahi ʻahiʻahí. Kapau ʻoku tau fanongo ki he ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí kae ʻikai muimui ki ai, he ʻikai leva ke tau maʻu ʻa e poupou ʻoku tau fie maʻú ʻi he taimi ʻoku hoko mai ʻa e ngaahi faingataʻá.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau hangē ko e kau tangata potó ʻaki ʻenau fili ke ngāue ʻo fakatatau mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne akoʻi ʻe he Fakamoʻuí. Mahalo te ke fie tukuange ha taimi ki he kau akó ke hiki e founga te nau moʻui ʻaki ai ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha pe lahi ange mei he lēsoni ko ʻení pe ko e meʻa ne nau ako mei he toenga ʻo e Malanga ʻa e Fakamoʻuí he Moʻungá

ʻIuniti Hokó (Mātiu 13:24–17:27)

Talaange ki he kalasí te nau lau ʻi he uike ka hoko maí fekauʻaki mo e faʻufaʻu kovi ne ne iku ki he pekia ʻa Sione Papitaisó. Te nau ako foki ai ʻa e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení: Ko e hā naʻe hanga ai ʻe Hēlota ʻo ʻai ke tuʻusi e ʻulu ʻo Sioné? Ko e hā naʻe ngalo hifo ai ʻa Pita ki he vaí hili ʻene lava lelei ʻo lue ai? Kole ange ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he faʻahinga ongo ʻi ha pekia ha kaungāmeʻa ofi pe mēmipa ʻo e fāmilí. Fakaafeʻi kinautolu, ʻi heʻenau ako ʻa e ʻiuniti hokó, ke nau kumi e tali ʻa e Fakamoʻuí ki he mate ʻa ha taha ʻofaʻanga pea mo e meʻa ne hoko ʻi he Moʻunga ʻo e Liliú.