Laipelí
Talateu kia 1 Sione


Talateu kia 1 Sione

Ko e hā ‘Oku Ako ai e Tohí Ni?

Naʻe lave ʻa e ʻAposetolo ko Sioné ʻi he tohi ko ʻení ki he mafola fakatuʻutāmaki e ngaahi ivi tākiekina ʻo e hē mei he moʻoní ʻi he Siasí. Naʻá ne fakatokanga ki he Kāingalotú ke ʻoua ʻe ngāue fakataha mo e fakapoʻulí, pea ke nofo maʻu ʻi he malu ʻa e maama ʻo e ongoongoleleí. ʻE lava ke tokoni hono ako e Sione 1 ke ke lava ʻo ʻiloʻi lahi ange e ngaahi akonaki hala fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí, pea ʻe lava ke tokoni e muimui ki he faleʻi ʻa Sioné ke ke ngāue fakataha vāofi mo e ʻEikí ʻi hoʻo nofo maʻu ʻi he moʻoní. Makehe mei aí, ʻe lava ke tokoni hono ako e tohí ni ke mahino kiate koe ʻa e ʻofa lahi ʻa e Tamai Hēvaní ki Heʻene fānaú takitaha, ʻa ia naʻá Ne fakahā ʻi Heʻene foaki Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ko ha feilaulau maʻá e faʻahinga ʻo e tangatá.

Ko Hai Naʻá Ne Hiki e Tohí Ni?

“ʻOku ʻikai fakahā ʻe he tokotaha faʻu tohí hono hingoá ʻi ha taha ʻo e ngaahi tohi ʻe tolu ko ʻení; ka ʻoku vahe kinautolu ʻe he tukufakaholó kia Sione,” ko e taha ʻo e kau fuofua ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá (Bible Dictionary, “John, Epistles of”). Ko e tokotaha faʻu tohi ʻo e Tohi ʻa Sioné ko ha fakamoʻoni tonu ia ʻo e Fakamoʻui kuo toetuʻú, ʻa ia naʻe matuʻaki moʻoni ki he ʻAposetolo ko Sioné (vakai, 1 Sione 1:1–4; 4:14).

Naʻe Tohi Ia ‘Anefē pea ‘i Fē?

ʻOku ʻikai ʻiloʻi pau e taimi mo e feituʻu ne tohi ai e 1 Sioné. Naʻe ngalingali ne hiki ia ʻi ha taimi ʻi he konga kimui ʻo e senituli ʻuluakí A.D.

Neongo naʻe fakamoleki ʻe Sione ʻa e konga lahi ʻo e konga kimuʻa ʻo ʻene moʻuí ʻi Pālesitaine, naʻe fakafetau e feituʻu ko iá ki he kau Kalisitiané mo e kau Siú hili e fakaʻauha ʻa Selusalema pea mo hono temipalé ʻi he A.D. 70. ʻOku pehē ʻe he tukufakaholó naʻe mavahe ʻa Sione ki Palesitaine ke nofo ʻi ʻEfesō lolotonga hono ngaahi taʻu fakaʻosí. Kapau ko e tūkungá ʻeni, naʻe lava ke hiki ʻe Sione e tohí mei ʻEfesō ʻi he vahaʻa ʻo e A.D. 70 mo e 100.

Ko Hai Naʻe Fakataumuʻa Ki Ai Hono Hikí pea Ko e Hā Hono ʻUhingá?

ʻOku ʻikai fakamatalaʻi mahino e kakai ne fakataumuʻa ki ai e 1 Sioné, ka ʻoku hā mei heʻene ngaahi tohí naʻe tohi ʻe Sione ki he kakai tuí (vakai, 1 Sione 1:3–4; 2:12–14), mahalo ko kinautolu ʻi ʻĒsia Minó (Toake ʻo e ʻaho ní), ʻa ia ʻoku pehē ʻe ha ngaahi maʻuʻanga fakamatala fakahisitōlia naʻe nofo mo ngāue fakafaifekau ai ʻa Sione ʻi he konga kimui ʻo e senituli ʻuluakí A.D.

Ne fakatupu ʻe he kau akonaki hala ʻi he taimi ko ʻení ha māvahevahe, pe moveuveu ʻi he lotolotonga ʻo e Kāingalotu ʻi he feituʻú (vakai, 1 Sione 2:18–19, 22, 26; 4:1), pea naʻe mafola ʻa e hē mei he moʻoní ʻi he Siasí. Naʻe kamata ke manakoa ha tui ne ui ko e Tosetisí. Ko e Tosetisí ko ha konga ia ʻo ha tui lahi ange naʻe ʻiloa ko e Sinousetisí. Ko ha tefitoʻi akonaki ʻi he ngaahi tui ʻo e Sinousetisí naʻe lelei kotoa e laumālié, pea ko e kakanó kau ai ʻa e sino fakamatelié kakato, naʻe kovi kotoa.

Naʻe tui e kau muimui ʻo e Sinousetisí naʻe ʻikai maʻu e fakamoʻuí ʻi hono fakatauʻatāinaʻi mei he angahalá ka ʻi hono fakatauʻatāinaʻi e laumālié mei he kakanó, ʻo ʻuhinga ki he sino fakamatelié. Naʻa nau tui foki ne maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he ngaahi ʻilo makehe (sinousetisí) kae ʻikai ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí.

ʻOku maʻu e foʻi lea Tosetisí mei he lea faka-Kalisi ko e dokeō,, ʻo ʻuhinga “ke ngalingali” pe “ke ʻasi.” Ne ope hono fakamamafaʻi ʻe he kau muimui ʻo e Tosetisí e natula fakalaumālie ʻa Sīsuú ʻo aʻu ki he tuʻunga naʻa nau fakasītuʻaʻi e fakakaukau ko ia naʻá Ne hāʻele mai ki he māmaní ʻi he fōtunga totonú. Naʻa nau tui naʻe ʻikai hāsino e ʻOtuá, taʻe-faʻamate, tokaimaʻananga, mo fakatuʻasino, pea naʻa nau lau ʻoku kovi mo ʻuli ʻa e māmaní mo e sino fakamatelié. Ko ia ai, naʻa nau tui koeʻuhí ko Sīsū ʻa e ʻAlo fakalangi ʻo e ʻOtuá, naʻe ʻikai ke Ne mei lava ʻo maʻu e fakangatangata ʻo e tangatá. ʻI heʻenau vakaí, naʻe ʻikai ʻaloʻi moʻoni ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he kakanó, pea naʻe ʻikai ke Ne maʻu ha sino, tafe ʻa e taʻataʻá, mamahi, mate, pe toe tuʻu mo ha sino toetuʻu fakamatelie—ka ne hangē pē naʻá Ne fai e ngaahi meʻá ni.

Neongo ne fakahalaki ʻe he ʻAposetolo ko Sioné ʻi he 1 Sioné ʻa e ngaahi akonaki hala ko ʻení, ne nau vilitaki pē ʻo aʻu atu ki he kāingalotu ʻo e Siasí. Ne iku ʻeni mo e ngaahi tokāteline hala kehe ko e konga ʻo e ngaahi meʻa ne fakatupunga ai ʻa e Hē Fakaʻaufuli mei he Moʻoní.

Ko e Hā Ha Ngaahi Fōtunga Makehe ʻo e Tohí Ni?

ʻI heʻene hoko ko e taha ʻo e fuofua Kau Aposetolo ʻa Sīsū Kalaisí, naʻe hoko ʻa Sione ko ha fakamoʻoni makehe ʻo e Fakamoʻui kuo toetuʻú. Naʻe kamata ʻe Sione ʻa e tohi ko ʻení ʻaki hono fakahaaʻi naʻá ne mamata, fanongo, ala tonu kia Sīsū Kalaisí. Naʻá ne toe tānaki atu ki heʻene fakamoʻoni fakataautaha ko ʻení ʻa ʻene fakaafeʻi ʻene kau laukongá ke “feohi … ʻi he Tamaí, pea mo hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí” (1 Sione 1:3). Ko e ʻofá ko ha tefitoʻi kaveinga ia ʻo e ʻUluaki Tohi ʻa Sioné. Naʻe fakamamafaʻi ʻe Sione ʻoku loi ʻa e niʻihi ʻoku pehē ʻoku nau ʻofa ki he ʻOtuá ka ʻoku ʻikai ke nau ʻofa kiate kinautolu ʻoku nau feohí (vakai, 1 Sione 4:20–21).

Toʻo Kongokonga Lalahí

1 Sione 1–3. ʻOku akoʻi mai ʻe Sione ʻoku tuʻunga ʻi he talangofuá ʻa e lava ke tau ʻilo ʻa e ʻOtuá, feohi mo Ia, pea hoko ʻo hangē ko Iá. ʻE tuʻu hake ʻa e ngaahi fili ʻo Kalaisí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻOku hāsino ʻa e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻiate kitautolú ʻi Heʻene feilaulau fakaleleí.

1 Sione 4–5. ʻOku poupouʻi ʻe Sione ʻa e Kāingalotú ke fakapapauʻi pe ʻoku ʻa e ʻOtuá ʻa e tokotaha akonakí. Ko e ʻOtuá ko e ʻofa, pea koeʻuhí ko ʻEne ʻofa lahi kiate kitautolú, naʻá Ne fekauʻi mai Hono ʻAló ke mamahi maʻatautolu. Ko kinautolu ʻoku ʻofa ki he ʻOtuá te nau tauhi ʻEne ngaahi fekaú. Ko kinautolu ʻoku tui kia Sīsū Kalaisi pea fanauʻi ʻi he ʻOtuá te nau ikuʻi ʻa māmani.

Paaki