Laipelí
ʻIuniti 7, ʻAho 3: Maʻake 1


ʻIuniti 7: ʻAho 3

Maʻake 1

Talateú

Naʻe malanga ʻaki ʻe Sione Papitaiso “ʻa e papitaiso ʻo e fakatomalá ki he fakamolemole ʻo e angahalá” (Maʻake 1:4). Hili hono papitaiso ʻe Sione ʻa Sīsuú, naʻe kamata ke malanga ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa e ongoongoleleí mo fai e ngaahi maná ʻi ha mālohi mo e mafai fakalangi. Naʻá Ne kapusi ki tuʻa ʻa e ngaahi laumālie ʻulí pea fakamoʻui ha kilia. Naʻe mafola ʻi Kāleli ʻa e ongoongo ʻo e ngaahi meʻa naʻá Ne faí.

Maʻake 1:1-20

Ko e kamata e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú

  1. Kole ki ha tokotaha pe lahi ange (mēmipa ʻo e fāmilí, kaungāmeʻa, kaungāako, pe ha niʻihi kehe pē) ke vahevahe atu ʻenau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí. Mahalo ʻe fie maʻu ke ke ʻoange ha taimi ke nau fakakaukauloto mo teuteu ai kimuʻa pea vahevahe atu ʻenau fakamoʻoní. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha fakamatala fakanounou ʻo e ngaahi moʻoni ne nau vahevahé.

Fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga fekauʻaki mo e fanongo ki ha ngaahi fakamoʻoni mei ha kakai tokolahi, kae ʻikai mei ha tokotaha pē?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā nai ʻe mahuʻinga fekauʻaki mo hono ako e fakamoʻoni ʻa Maʻaké, ʻi he hili ko eni hoʻo ako e fakamoʻoni ʻa Mātiú?

Lau ʻa e Maʻake 1:1–4, 9–11, ʻo kumi e meʻa naʻe hoko, ʻa ia naʻe kamata ʻaki ʻe Maʻake ʻene fakamatala ki he moʻui ʻa e Fakamoʻuí.

ʻOku kehe ʻa e fakamatala ʻa Maʻake ki he moʻui ʻa e Fakamouí meia Mātiu. ʻOku kamata fakatuʻupakē pē ia pea vave ʻene hokohokó, ʻo fakamamafaʻi e tuʻunga fakalangi ʻo e Fakamoʻuí ʻaki ʻene nofotaha ki Heʻene ngaahi ngāué mo e ngaahi maná. Ne ngalingali naʻe tohi ʻe Maʻake ʻene fakamatalá ʻo fakatefito ʻi he meʻa naʻá ne ako mei he ʻAposetolo ko Pitá. ʻOku tui ʻa e kau mataotao tokolahi naʻe tohi ia ʻi he vahaʻa A.D 66 mo e A.D. 73, ʻi ha taimi naʻe fehangahangai ai ʻa e kau Kalisitiané ʻi he Puleʻanga Lomá mo ha fakafepaki lahi ʻaupito.

ʻOku tau lau ʻi he Maʻake 1:12–20, naʻe ʻahiʻahiʻi ʻe he tēvoló ʻa Sīsū, hili ʻEne ʻaukai ʻi he ʻaho ʻe 40, (vakai foki, Mātiu 4:1–11). Naʻá Ne toe malanga ʻaki foki ʻa e fakatomalá ʻi Kāleli pea ui ha kau ākonga ke muimui kiate Ia.

Maʻake 1:21–39

Ko e kapusi ki tuʻa ʻe Sīsū ʻa e kau tēvoló mo fakamoʻui ʻa e mahakí

Ko e hā ha ngaahi fakatamaki ʻe lava ke fehangahangai mo ha sōtia ʻoku ʻi ha feituʻu ʻo e filí?

Lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
President Boyd K. Packer

“ʻE toʻu tupu, ʻoku mou tupu hake ʻi he kelekele ʻo e filí, ʻi he ngaahi meʻa kotoa ko ia ʻoku hoko ʻi he māmaní, ʻa ia ʻoku hōloa ai ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui angamaʻá.

“ʻOku tau ʻiloʻi mei he folofolá naʻe fai ha tau ʻi he langí pea naʻe angatuʻu ʻa Lusifā pea ‘lī ia ki tuʻa ki he [māmaní]’ mo hono kau muimuí [Fakahā 12:9]. ʻOkú ne fakapapau ke veteki e palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní pea feinga ke puleʻi e ʻatamai mo e ngaahi tōʻonga ʻa e kakai kotoa pē” (“Faleʻi ki he Toʻu Tupú,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2011, 16).

ʻĪmisi
helmeted soldiers below watchtower
  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Makatuʻunga ʻi he meʻa naʻe akoʻi mai ʻe Palesiteni Pēká, pea mo hoʻo ngaahi aʻusia pē ʻaʻaú, ko e hā ha ngaahi founga ʻoku lava ke tatau ai ʻetau moʻui ʻi he māmaní mo e ʻi he kelekele ʻo e filí?

Fakakaukau ki ha ngaahi taimi ʻi hoʻo mouí naʻá ke ongoʻi ai ʻokú ke faingataʻaʻia koeʻuhí ko e ngaahi ngāue kovi mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻokú ne ʻākilotoa koé? ʻI hoʻo ako ʻa e Maʻake 1:21–37, kumi ha moʻoni ʻe tokoni kiate koe ʻi he taimi ʻokú ke fehangahangai ai mo e ngaahi ngāue koví mo e ngaahi ʻahiʻahí.

Lau ʻa e Maʻake 1:21–22, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe Sīsū ʻi Kāpaneumé pea mo e tali ʻa e kau Siú.

Ko e hā ʻa e ʻuhinga naʻe ofo ai ʻa e kau Siú ʻi he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí?

Ko e kau tangata tohi ʻoku hā ʻi he veesi 22 naʻe pehē ko e kau mataotao ia ʻi he fono ʻa Mōsesé. Naʻe “faʻa ui kinautolu he taimi ʻe niʻihi ko e kau akonaki ʻi he fonó (kau loea) pe ko e kau toketā ʻo e laó. Naʻa nau faʻu fakaʻāuliliki ʻa e laó pea fakahoko ia ʻo fakatatau ki he ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi honau taimí” (Fakahinohino ki he Folofolá, “Tangata Tohí,” scriptures.lds.org). Naʻa nau faʻa lea ʻaki ʻi heʻenau malangá, ʻa e lea ʻa ha kau maʻu mafai mālōlō ʻi he laó. Naʻe kehekehe ia mo Sīsū he naʻá Ne lea ʻaki ʻa e mālohi mo e mafai ʻo ʻEne Tamaí. Ko Ia foki ʻa Sihova māfimafi naʻá Ne ʻomai ʻa e fono ʻa Mōsesé. ʻOku akoʻi mai ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá “naʻá Ne akoʻi kinautolu ko e taha ʻoku ʻi ai ʻa e mafai mei he ʻOtuá, kae ʻikai ʻi he mafai mei he kau tangata tohí” (Joseph Smith Translation, Matthew 7:37 ).

Lolotonga ʻa e akonaki ʻa Sīsū ʻi he fale lotú, naʻe haʻu kiate Ia ha tangata naʻe ʻiate ia ʻa e laumālie ʻuli pe kovi. Lau ʻa e Maʻake 1:23–26, ʻo kumi ki he meʻa naʻe ʻilo ʻe he laumālie ʻulí fekauʻaki mo Sīsuú.

Kapau ʻoku maʻu, ʻe lava ke ke sio ʻi he vitiō “Jesus Heals a Possessed Man (Fakamoʻui ʻe Sīsū ʻa e Tangata naʻe Hū ai ʻa e Laumālié)” (1:48) mei he The Life of Jesus Christ Bible Videos, ʻoku maʻu ʻi he LDS.org, ʻo kumi ki he meʻa naʻe ʻilo ʻe he laumālie ʻulí kau kia Sīsuú.

Ko e ngaahi laumālie ʻulí ʻoku nau kumi ha ngaahi sino ke nau hū aí ko e kau muimui ia ʻa Lusifaá. Naʻa nau nofo fakataha mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi kimuʻa pea kapusi kinautolu mei langi.

Kapau naʻá ke ʻi he fale lotú ʻi he taimi ko iá pea ke sio ki he meʻa naʻe hokó, ko e hā haʻo fakakaukau kau kia Sīsū?

Lau ʻa e Maʻake 1:27–28, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he kakaí hili ʻenau sio ki hono kapusi ʻe Sīsū ʻa e laumālie ʻulí mei he tangatá.

Ko e moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei he talanoa ko ʻení, ʻoku maʻu ʻe he Fakamoʻuí ʻa e mālohi ke puleʻi ʻa e tēvoló mo ʻene kau muimuí.

  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOku tokoni fēfē kiate koe ʻi hoʻo ʻilo ʻoku maʻu ʻe he Fakamoʻuí ʻa e mālohi ke puleʻi ʻa e tēvolō mo ʻene kau muimuí ʻi he taimi ʻokú ke ongo faingataʻaʻia ai koeʻuhí ko e ngaahi ngāue kovi mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻokú ne ʻākilotoa koé?

Lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, pea fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻe lava ke tau fai ke maʻu ha mālohi ʻoku lahi angé ke tekeʻi ʻa e tēvoló:

ʻĪmisi
President James E. Faust

“Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá … , ‘Ko e ngaahi laumālie koví ʻoku ʻi ai pē honau vaivaiʻanga, fakangatangata, mo e ngaahi lao ʻokú ne puleʻi kinautolu’ [ʻi he History of the Church, 4:576]. ʻI heʻene peheé, ʻoku ʻikai ke taʻefakangatangata ʻa e mālohi ʻo Sētane mo ʻene kau ʻāngeló. …

“… ʻE lava ke taʻofi ʻa e ngaahi ngāue ʻa Sētané ʻe kinautolu kotoa ʻoku nau haʻu kia Kalaisi ʻaki ʻenau talangofua ki he ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí. ʻOku ʻikai fie maʻu ke fakakuihi ʻe he tēvoló ʻa e kau muimui loto-maʻulalo ʻa e ʻEiki fakalangí. ʻOku ʻikai ke tokoni, hiki hake mo faitāpuaki ʻa Sētane ia. ʻOkú ne tuku ʻa kinautolu kuó ne maʻu nimaá ʻi he tuʻunga fakamamahi mo fakamā. Ko e laumālie ʻo e ʻOtuá ʻoku faitokonia mo hiki hake” (“Serving the Lord and Resisting the Devil,” Ensign, Sepitema 1995, 6, 7).

ʻĪmisi
Prophet Joseph Smith

Naʻe akonaki ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo pehē: “Naʻa tau omi ki māmaní ke maʻu ha sino pea ke tau ʻoatu ia ʻi he tuʻunga haohaoa ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé. Ko e tefitoʻi moʻoni maʻongoʻonga ʻo e fiefiá ʻoku kau ai hono maʻu ʻo ha sinó. ʻOku ʻikai maʻu ʻe he tēvoló ia ha sino, pea ko hono tauteá ia. ʻOku fiefia ia ʻi ha taimi ʻoku lava ke ne maʻu ai ha sino ʻo ha tangata, pea ʻi he taimi naʻe kapusi ai ia ki tuʻa ʻe he Fakamoʻuí naʻe kole ia ke hū ki he fanga puaká, [vakai ki he Maʻake 5:1–13], ʻo fakahaaʻi ai ʻa ʻene fiemālie ke maʻu ha sino ʻo ha puaka ko e ʻikai maʻu ha sinó. Ko e kakai kotoa pē ʻoku nau maʻu ha sino ʻoku nau maʻu ha mālohi kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke nau maʻu ha sinó” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 242).

Lau ʻa e Maʻake 1:28, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko hili hono kapusi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e laumālie ʻulí.

Naʻe mali ʻa Saimone Pita, pea ʻoku tau lau ʻi he Maʻake 1:29–31 ki hono fakamoʻui ʻe he Fakamoʻuí ʻa e faʻē hono ʻunohó mei he mofí. ʻOku tau lau ʻi he Maʻake 1:32–39 naʻe fakamoʻui ʻe Sīsū mo ha kakai kehe tokolahi naʻa nau puke, kapusi ha ngaahi laumālie ʻuli lahi, pea hoko atu ʻene malanga ʻi Kālelí.

Maʻake 1:40-45

ʻOku fakamoʻui ʻe Sīsū ha taha kilia

Lau ʻa e Maʻake 1:40, ʻo kumi ki he tokotaha naʻe haʻu ki he Fakamoʻuí ʻi he taimi naʻe hoko atu ai ʻEne malanga ʻi Kālelí.

Kapau ʻoku maʻu, ʻe lava ke ke sio ʻi he vitiō “Lēsoni 18: Ngaahi ʻUlungaanga Fakafonua ʻo e Fuakava Foʻoú—Kiliá” (1:01), ʻoku maʻu ʻi he LDS.org.

ʻI he kuonga muʻá, naʻe ui ha taha naʻe puke ʻi he mahaki kiliá ko e kilia. “Ko e kiliá ko ha fokoutua ʻoku tolonga, ʻa ia ʻokú ne ʻohofi ʻa e kilí, ngaahi neavé, matá, huí, mo e ngaahi uouá. Kapau ʻe tuku ʻo ʻikai faitoʻo, ʻe lava ke mafola ia ʻo faingataʻia ai ʻa e tokotaha ʻoku ulusino aí pea toki mate mamahi. Naʻe fakamavaheʻi ʻa e kau kilia ʻi ʻIsileli he kuonga muʻá, ʻo fekau ke nau kailangakiʻi ʻenau “Taʻe maʻá!” ke fakatokanga ki ha taha ʻoku takaofi kiate kinautolu, pea naʻe pehē te nau fakamafola ʻenau taʻemaʻá ki ha taha ʻoku lave atu kiate kinautolu (vakai ki he Levitiko 13:45–46)” (New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], 103).

Fakakaukauloto angé ko ha tangata kilia koe ʻi he taimi ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻe mei uesia fēfē ʻe he mahaki kiliá hoʻo moʻuí?

Lau ʻa e Maʻake 1:40, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he tangata kiliá ʻi he taimi naʻe sio ai ki h Fakamoʻuí. (Ko e foʻi lea ko e kole ʻoku ʻuhinga ia ki he toʻe pe kole fakamamate.)

Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he tangata kiliá ʻene tui kia Sīsū Kalaisí?

Ko e kupuʻi lea “kapau ko ho finangalo” ʻoku ʻuhinga ia ki hono ʻilo ʻe he tangatá ʻoku makatuʻunga hono fakamoʻui iá ʻi he finangalo ʻo e Fakamoʻuí. Lau ʻa e Maʻake 1:41–42, ʻo kumi ki he tali ʻa e Fakamoʻuí ki he kole fakamamate ʻa e tangatá.

Fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Kapau ko e tangata kiliá koe, ko e hā haʻane ʻuhinga kia koe ʻa e ala atu kiate koe ʻa e Fakamoʻuí? Ko e hā hono ʻuhingá?

  • Naʻe mei liliu fēfē hoʻo moʻuí kapau naʻe fakamoʻui ʻe he Fakamoʻuí koe mei he kiliá?

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

ʻI hoʻo lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi founga ʻoku lava ke fakataipe ai ʻa e kiliá ki he angahalá (vakai ki he Levitiko 14): “Naʻe lau pē ʻa e mahaki kiliá he taimi ʻo e tohitapú, ʻo tānaki atu ki he ngaahi nunuʻa fakamamahi fakaesino ʻo e mahakí, ko ha fakaʻilonga ʻo e angahalá mo e taʻe maʻá, ʻo fakahaaʻi ai hono kai ʻe he mahaki kovi ko ʻení ʻa e sinó, ʻo hangē tofu pē ko hono kai mo ʻauhani ʻe he angahalá ʻa e laumālie ʻo e tangatá. … Naʻe ʻi ai ha ngaahi taimi ʻi he Fuakava Motuʻá—Meliame, Kehesi, mo ʻŪsaia—ʻa ia naʻe talatukiʻi ʻaki ʻa e kiliá ʻa kinautolu naʻe talangataʻá ko e tautea ia ʻenau ngāue koví” (The Mortal Messiah: From Bethlehem to Calvary, 4 vols. [1979–81], 2:45).

ʻOku mahuʻinga ke fakatokangaʻi ko e ngaahi mahaki hangē ko e kiliá ʻoku ʻikai ke fakatupu ia ʻe he angahalá. Ka ʻoku ʻi ai pē ʻa e faitatau ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e kiliá mo e nunuʻa ʻo e angahalá. Toe lau ʻa e Maʻake 1:40–42. Ka ʻi hoʻo lau ko ʻení, ʻai ʻa e foʻi lea ko e tokotaha angahala ʻi he feituʻu ʻoku ʻasi ai ʻa e foʻi lea ko e kilia (leper) pea angahala ʻi he kilia (leprosy). Lolotonga hoʻo laú, kumi ki he founga ʻe lava ke fakataipe ai hono fakamoʻui ʻo e tangata kiliá ki hono fakamaʻa kitautolu mei he angahalá.

ʻI hoʻo lau e ngaahi vēsí ʻi he founga ko ʻení, ko e hā ha ngaahi lea ʻoku nau fokotuʻu mai ʻa e fakakaukau ʻo hono fakamolemoleʻí?

Ko e hā e founga te tau lava ʻo fakatatau ai e meʻa naʻe fai ʻe he tangata kiliá ke fakamaʻa ai mei he kiliá ki he meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai ke fakamaʻa kitautolu mei he angahalá?

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei hono fakataipe ʻo e fakamoʻui ʻo e tangata kiliá ki hono fakamaʻa ʻo e angahalá, ko e taimi ʻoku tau moʻuiʻaki ai ʻetau tuí pea haʻu ki he Fakamoʻuí, te Ne ʻaloʻofa mai kiate kitautolu mo fakamaʻa ʻetau angahalá. Fakakaukau ke hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻakí ʻi hoʻo folofolá ʻo ofi ki he Maʻake 1:40–42.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ʻa e ngaahi founga kuo pau ai ke tau moʻuiʻaki ʻetau tuí mo haʻu ki he Fakamoʻuí kae lava ke Ne fakamaʻa kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá?

    2. Toe fakakaukau angé ki he tūkunga e moʻui ʻa e tangata kiliá kimuʻá kae pehē ki he hili hono fakamoʻui iá. ʻE lava fēfē hano liliu ha moʻui ha taha ʻi heʻene haʻu kia Sīsū Kalaisi ke fakamaʻa ia mei heʻene angahalá?

    3. Ko e fē ha taimi naʻá ke sio ai ʻoku liliu ha moʻui ʻa ha taha hili hano fakamaʻa mei he angahalá ʻo fakafou ʻi he mālohi ʻo e Fakalelei ʻa Kalaisí?

Fakalaulauloto angé ki ha ngaahi angahala ʻoku fie maʻu ke fakamaʻa meiate koe. ʻI hoʻo haʻu ki he Fakamoʻuí ʻaki hoʻo ngāueʻi hoʻo tui kiate Iá fakafou ʻi he lotu, fakatomala, mo e talangofua, te Ne lava ʻo ngaohi koe ke ke maʻa.

Lau ʻa e Maʻake 1:43–45, ʻo kumi ki he ngaahi fakahinohino naʻe ʻoange ʻe he Fakamoʻuí ki he tangata kilia naʻe fakamoʻuí. Naʻe fie maʻu ʻe he fono ʻa Mōsesé ʻa kinautolu naʻe fakamoʻui mei he kiliá ke nau ʻalu ki he taulaʻeiki ʻo e temipalé. Hili hano fakahā ʻe he taulaʻeikí kuo fakamoʻui ʻa e kiliá, ʻe fai leva ha feilaulau ʻo fakahā ai kuo fakamaʻa ʻa e tokotaha kiliá, ʻo fakangofua ai ke toe foki ʻo feohi mo hono fāmilí mo e koló.

Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he tangatá hili ʻa e fakatokanga ki ai ʻa e Fakamoʻuí kau ki hono tala ia ki he niʻihi kehé?

Ko e hā ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi hono talaki ʻe he tangatá ʻa hono fakamoʻui iá?

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Maʻake 1 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó ).

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki