Laipelí
ʻIuniti 31, ʻAho 2: Fakahā 4–5


‘Iuniti 31: ‘Aho 2

Fakahā 4–5

Talateú

Naʻe mamata ʻa e ʻAposetolo ko Sioné ʻi ha mata meʻa-hā-mai ki he kakai nāunauʻia ʻoku hū ki he Tamai Hēvaní ʻi Heʻene ʻafio ʻi Hono taloní. Naʻá ne toe mamata foki ki ha tohi naʻe fakamaʻu ʻaki e meʻa fakamaʻu ʻe fitu pea mo e Lamí, pe ko Sīsū Kalaisi, ʻa ia ʻoku taau ke fakaava ʻa e tohí.

Fakahā 4

Ko e mamata ʻa Sione ki ha kakai nāunauʻia ʻoku hū ki he Tamai Hēvaní

Fakakaukauloto angé ʻokú ke ʻi he puleʻanga fakasilesitialé. ʻOkú ke fakakaukau atu ʻoku fēfē ʻa e nāunau fakasilesitialé? ʻOkú ke pehē ʻe fēfē ʻa e feituʻu ko ʻení?

Hangē ko hono lekooti ʻi he Fakahā 4–5, naʻe mamata ʻa e ʻAposetolo ko Sioné ki ha meʻa-hā-maí ʻo e konga ʻo e nāunau fakasilesitialé.

  1. Lau ʻa e Fakahā 4:1–8. Tā ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha fakatātā faingofua ʻo e meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sioné. Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e “ʻi he laumālié” (veesi 2) ke ʻi ha tuʻunga ʻo e maʻu fakahaá, pe mamata ki ha mata meʻa-hā-mai ʻo fakafou ʻi he Laumālié.

Naʻe tohi ʻe Sione ʻi he Fakahā 4:3 ko e mamata ki he Tamai Hēvaní naʻe “hangē ko e maka ko e sāsipa mo e sātino.” Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

“ʻI he feinga ʻa Sione ke tohi ʻi he mahino fakamatelié ʻa e ngeia, nāunau, mo e fakaʻofoʻofa ʻo e Māfimafí ʻo e Ngaahi Māfimafí, naʻá ne fakatatau ʻene hā maí ki he ngaahi maka mahuʻingá mo e ngaahi maka ne siʻi ange hono mahuʻingá. Naʻe tui ʻa e kau fakaʻuhingá ko e sāsipa naʻe hā aí ko ha foʻi taiamoni. …

“… ʻE lava fēfē ke maʻu ʻe he kau palōfita matelié ha lea ke fakahaaʻi ai ke ʻilo ʻe he kakai matelie kehé ʻa e lāngilangi mo e fakaʻofoʻofa taʻe fakatataua ʻo e maama taʻengata ko ia ʻo e māfimafi fakasilesitiale mo nāunauʻiá? ʻOku nau lea ʻaki ʻa e ngaahi ʻūmata mo e ngaahi siuelí, ʻa e ngaahi afi ʻoku ulo fuopotopotó, ʻa e afi ʻo e malala velá ʻoku tapua mei ai ʻa e maamá; ʻoku nau talanoa ki he ngaahi maná mo e ngaahi leʻó, ʻa e ongo ʻo e tafe mālohi ʻa e ngaahi vaí, pea mo e fakaʻaliʻali fakaʻeiʻeiki ʻo e iví mo e fakaʻofoʻofá—ʻo fai kotoa ʻa e ngaahi meʻá i ʻi he feinga ke hiki ʻi he ngaahi lea fakamatelie ʻa e meʻa ʻe lava ke tau toki mamata ki ai mo ʻiloʻi ʻi he mālohi ʻo e Laumālié. ( ʻIsikeli 1 mo e 10; ʻĪsaia 6.) Ke fakahīkihikiʻi ʻa e ʻEikí he kuo nau fai ha feinga koeʻuhí ke malava ʻo maʻu ʻe kinautolu kuo teʻeki ke mamata mo fanongó ha kihiʻi ʻilo ki he ngaahi meʻa ʻoku fūfū mei mui ʻi he ngaahi matapā ʻo e langí” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 3:464–66).

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he fakahā ʻo onopōní ke mahino ange ʻa e meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sioné. Hangē ko ʻení, naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava, 77 hili hono kole ange ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke Ne fakaʻuhingaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi fakataipe mo e ngaahi meʻa ʻoku hiki ʻi he Fakahā 1–11.

  1. Tā ‘a e saati ‘i laló ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá. Lau ʻa e potufolofola fakafekauʻaki takitaha pea hiki ʻi he saatí ha fakamatala fakalahi te ke maʻu fekauʻaki mo e meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sioné. (Ka ‘osi ia peá ke vakaiʻi hoʻo ngaahi talí ‘o fakatatau ki he ngaahi tali ‘i he fakaʻosinga ‘o e lēsoní.)

Fakahā 4

Ko e Meʻa Naʻe Mamata Ki Ai ʻa Sioné

Ngaahi Potufolofola Fakafekauʻakí

Fakamatala Fakalahi

Taloni (Fakahā 4:2–3)

T&F 137:1–4

Mātuʻa ʻe toko uofulu mā fā mo ha ngaahi kalauni (Fakahā 4:4)

T&F 77:5

Ngaahi Laumālie ʻe Fitu ʻo e ʻOtuá (Fakahā 4:5)

ʻOku fetongi ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e veesi ko ʻení ʻa e Laumālie ʻe fitú ki he kau tamaioʻeiki ʻe fitu .

Tahi sioʻata (Fakahā 4:6)

T&F 77:1; 130:6–9

Faʻahinga meʻa moʻui ʻe fā (Fakahā 4:6–7)

T&F 77:2–3

Ngaahi foʻi mata mo e kapakau ʻo e meʻa moʻui ʻe faá (Fakahā 4:8)

T&F 77:4

Lau ʻa e Fakahā 4:8–11, ʻo kumi e meʻa ne lea ʻaki mo fai ʻe kinautolu kuo fakataha ʻi he ʻao ʻo e Tamai Hēvaní.

Ko e hā ʻe lava ke fakafofongaʻi ʻe he kaumātuʻá ʻi hono liʻaki ʻenau ngaahi kalauní ʻi he ʻao ʻo e taloni ʻa e Tamai Hēvaní?

Ko ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei he ngaahi vēsí ni ʻoku tau holi ke hū mo fakafetaʻi ki he Tamai Hēvaní ʻi heʻetau ʻiloʻi ʻokú Ne māʻongoʻongá.

Fakakaukau pe ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fakatokangaʻi ʻoku māʻongoʻonga ʻa e Tamai Hēvaní.

Kimuʻa peá ke lotu ʻi he pō ní, fakakaukau ki he palani lahi ʻo e fiefiá mo e founga kuo tāpuekina ai koe ʻe he Tamai Hēvaní. Lolotonga hoʻo lotú, manatuʻi ke ke fakamālō kiate Ia ʻi he meʻa kotoa pē kuó Ne tāpuekina ʻaki koé.

Fakahā 5

Ko e mamata ʻa Sione ki ha tohi naʻe fakamaʻu ʻaki e meʻa fakamaʻu ʻe fitú pea ko e Lamí ʻoku taau ke fakaava iá

Lau ʻa e Fakahā 5:1–4, ʻo kumi e meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sione ʻi he toʻukupu ʻo e Tamai Hēvaní.

ʻĪmisi
scroll with seals

Fakatokangaʻi ange naʻe fakamaʻu ʻaki ʻa e tohi, pe tohi ʻoku takai, naʻe mamata ki ai ʻa Sioné ha meʻa fakamaʻu ʻe fitu. ʻI he kuonga muʻá, naʻe fakamaʻu ʻa e ngaahi tohi mahuʻingá ʻaki e ʻumeá pe teʻelangó. Ko e tokotaha pē ʻoku ʻaʻana ʻa e tohí pea mo kinautolu kuo fakamafaiʻi ʻe he tokotaha ko iá ne ngofua ke nau vete ʻa e fakamaʻú mo lau ʻa e tohí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava, 77:6–7, ʻo kumi ki he ʻuhinga ʻo e tohí mo e ngaahi fakamaʻú.

ʻOku ʻuhinga ʻa e vahaʻa taimi taʻu ʻe 7,000 ʻo e “moʻui [ʻa e māmaní] ʻi he anga fakaemāmaní” (T&F 77:6) ki he taimi ko ia talu mei he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ki he taʻu motuʻa moʻoni ʻo e māmaní ʻo kau ai ʻa e ngaahi vahaʻa taimi ʻo e fakatupú. ʻOku fakafofongaʻi ʻe he meʻa fakamaʻu takitaha ha vahaʻa taimi ko e taʻu ʻe 1,000.

Fakatatau ki he Fakahā 5:2, ko e hā ʻa e tuʻunga naʻe fie maʻu ke maʻu ʻe ha taha kae lava ke ne fakaava ʻa e tohí?

Fakatokangaʻi ʻa e tangi ʻa Sione ʻi he taimi naʻá ne mamata ai ki he ʻikai lava ha taha ʻo fakaava ʻa e tohí. Naʻe malava ke ne fakakaukau he ʻikai lava fakahā mai pe fakahoko ʻa e “finangalo … ngaahi meʻa lilo, pea mo e ngaahi ngāue” ʻa e ʻOtuá (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:6) fekauʻaki mo e fakamoʻui ʻo ʻEne fānaú. Ko e hā ʻe hoko ki he fānau ʻa e Tamai Hēvaní kapau naʻe ʻikai lava ke fakahoko ʻEne palani ki honau fakamoʻuí?

Lau ʻa e Fakahā 5:5–7, ʻo kumi e ʻuhinga naʻe fekauʻi ai ʻa Sione ke ʻoua ʻe tangí. Lau foki mo e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Fakahā 5:6 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá scriptures.lds.org). ʻOku faʻa fakafofongaʻi ʻe he meʻa tuí ʻi he folofolá ha mālohi pe mafai; ʻoku faʻa fakafofongaʻi ʻe he ngaahi foʻi matá ʻa e māmá mo e ʻiló; pea ʻe lava ke fakafofongaʻi ʻe he fika hongofulu mā uá ha puleʻanga pe fokotuʻutuʻu faka-ʻOtuá, pe lakanga fakataulaʻeikí.

ʻOku ʻuhinga ʻa e hingoa “Lamí” (Fakahā 5:6) ki he fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ko e foaki feilaulau naʻe fai ko e fakalelei maʻá e fānau ʻa e ʻOtuá (vakai foki, ʻĪsaia 53:7; 1 Kolinitō 5:7; 1 Pita 1:18–19). ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “Lami ʻo hangē kuo tāmateʻí” (Fakahā 5:6) ki he Lami ne fakaʻilonga kuo tāmateʻí. Naʻe ui ʻe Sione Papitaiso ʻa e Fakamoʻuí ko e “Lami ʻa e ʻOtuá” (Sione 1:29, 36).

Lau ʻa e Fakahā 5:8–10, ʻo kumi pe naʻe fakahīkihikiʻi fēfē ʻa e Lamí ʻe he ngaahi meʻa moʻui ne nau ʻātakaiʻi ʻa e taloni ʻo e Tamai Hēvaní.

ʻOku tau ʻilo ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa ne mamata mo fanongo ki ai ʻa Sione fekauʻaki mo e Lamí, ko Sīsū Kalaisi pē ʻa e tokotaha ʻoku moʻui taau mo malava ke Ne huhuʻi kitautolú.

ʻOkú ke pehē ko e hā ko Sīsū Kalaisi toko taha pē ʻoku moʻui taau mo malava ke Ne huhuʻi kitautolú?

Fakatatau ki he Fakahā 5:10, ʻoku hoko ʻa kinautolu ʻoku huhuʻi ʻe Sīsū Kalaisí ko e ngaahi tuʻi mo e kau taulaʻeiki lahi, ʻo kau ai ʻa e houʻeiki fafiné ko ha ngaahi kuini mo e kau taulaʻeiki fefine.

Lau ʻa e Fakahā 5:11–14, ʻo kumi ki he founga naʻe kau mai ai ʻa e niʻihi kehé ʻi he hū mo fakahīkihikiʻi ʻo Sīsū Kalaisi mo e Tamai Hēvaní.

Ne fakatokangaʻi ʻe he ngaahi sino nāunauʻiá mo e kotoa ʻo e fakatupú ʻa e lelei ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí, pea nau ongoʻi houngaʻia koeʻuhí ko e fatongia ʻo e Lamí ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní. Ko ia, ne nau hū mo fakahīkihikiʻi ʻa e Tamaí mo e ʻAló. Ko e meʻa tatau pē, ʻi heʻetau ʻiloʻi mo ongoʻi ʻa e loto houngaʻia koeʻuhí ko e meʻa kuo fai ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi maʻatautolú, ʻoku tau holi ke hū mo fakahīkihikiʻi ai Kinautolu.

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻa e ngaahi meʻá ni fekauʻaki mo e huú: “Ko e hū moʻoni mo haohaoá ʻa e muimui ʻi he ngaahi sīpinga ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá; ʻoku kau ai hono tauhi e ngaahi fekaú mo e talangofua ki he finangalo ʻo e Tamaí ʻo aʻu ki he tuʻunga ʻoku tau fakalakalaka ai mei he ʻaloʻofa ki he ʻaloʻofa kae ʻoua kuo leleiʻia ʻa Kalaisi ʻiate kitautolu ʻo hangē ko Ia ki heʻene Tamaí. ʻOku lahi ange ʻaupito ia ʻi he lotú mo e malangá mo e hivá. Ko e moʻuiʻaki, fai ia, mo e talangofua ki ai. Ko e muimui ki he moʻui ʻa e Faʻifaʻitakiʻanga māʻongoʻongá” (“How to Worship,” Ensign, Tīsema 1971, 130).

  1. Tali ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Hiki ha ngaahi ʻuhinga ʻokú ke ongoʻi loto houngaʻia mo ʻofa ai ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi.

    2. ʻOku tokoni fēfē ʻa e ngaahi meʻa kuó ke hikí ki hoʻo holi ke hū mo fakahīkihikiʻi ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

Fakakaukau ki he fehuʻi ko ʻení: Ko e hā ha toe meʻa te ke lava ʻo fai ke ke hū ai ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi? Faʻu haʻo palani peá ke ngāue fakatatau ki he ngaahi fakahinohino kuó ke maʻú.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Fakahā 4–5 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘aho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki