Laipelí
ʻIuniti 16, ʻAho 3: Sione 18–19


ʻIuniti 16: ʻAho 3

Sione 18–19

Talateú

Hili hono puke pea fakaʻeke ʻe he kau taki ʻo e kau Siú ʻa Sīsuú, naʻa nau ʻave Ia kia Pailato ke fakamāuʻi pea fakahalaiaʻi. Naʻe loto ʻa Pailato ki he Tutuki ʻo Sīsuú, neongo naʻe iku pē ʻo ne tui ʻoku ʻikai halaia. Naʻe fekau hifo ʻa Sīsū mei he kolosí ki he ʻAposetolo ko Sioné ke tokangaʻi ʻEne faʻeé, ʻa Mele. Naʻe tuku ʻa e sino ʻo Sīsuú ki ha fonualoto hili ʻEne pekiá.

Sione 18:1–32

Kuo puke ʻa Sīsū pea fakaʻeke ʻe he kau taki ʻo e kau Siú, pea nau ʻave leva Ia kia Pailato.

Ko e fē ʻa e taimi ʻoku faingataʻa taha ai kiate koe ke ke tokanga ki he lelei ʻa e niʻihi kehé?

  1. Tā ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha laine mei ʻolunga ki lalo ʻi loto mālie ʻi he pēsí ke maʻu ai ha kōlomu ʻe ua. Fakahingoa ha kōlomu ʻe taha ko e Ngaahi meʻa naʻe tokanga ki ai ʻa Sīsū Kalaisí pea kōlomu ʻe tahá ko e Ngaahi meʻa naʻe tokanga ki ai ʻa Pailató. Lolotonga hono puke, fakamāuʻi, mo hono Tutuki ʻo e Fakamoʻuí, naʻe kehekehe ʻa e ngaahi meʻa naʻe fili ʻe Sīsū mo e kōvana Loma, ko Pailató, ke fakamahuʻingaʻi mo fakamuʻomuʻá. ʻI hoʻo ako ʻa e Sione 18–19, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻoku lava ke ke ako mei he ngaahi sīpinga ʻa Sīsū mo Pailató, ʻa ia ʻe lava ke tokoni kiate koe ke ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga ke ke tokanga ki ai ʻi hoʻo moʻuí. Hiki ʻa e ngaahi moʻoni ʻokú ke maʻu lolotonga ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he kōlomu totonu ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

ʻOku tau lau ʻi he Sione 18:1–3, naʻe aʻu atu ʻa Siutasi ʻIsikaliote mo ha kau tangata fekau naʻa nau ō atu ke puke ʻa Sīsū, hili ʻEne mamahi ʻi he Ngoue ko Ketisemaní. Ko e hā nai ʻa e meʻa te ke fai kapau naʻá ke ʻilo ʻoku ʻalu atu ha kau sōtia toʻo meʻatau ke puke koe pea ʻe iku tāmateʻi koe?

Lau ʻa e Sione 18:4–11 mo e Luke 22:50–51, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe Sīsū ʻi he taimi naʻe aʻu atu ai ʻa e kulupu ko ʻení.

ʻOku ʻuhinga ʻa e lea ʻa kinautolú ni ʻi he Sione 18:8 mo e kinautolu ʻi he Sione 18:9 ki he kau ʻAposetolo naʻa nau ʻi ai mo Sīsuú. Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ʻa e meʻa naʻe tokanga ki ai ʻa Sīsū Kalaisí?

Hili haʻo lau ʻa e Sione 18:4–11 mo e Luke 22:50–51, tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa naʻe tokanga ki ai ʻa e Fakamoʻuí, ʻi he kōlomu kuo fakahingoa “Ngaahi meʻa naʻe tokanga ki ai ʻa Sīsū Kalaisí”.

ʻĪmisi
Christ before Caiaphas

ʻOku tau lau ʻi he Sione 18:12–32, naʻe tuku pē ʻe Sīsū ke puke Ia ʻe he kau tangata fekaú. Naʻa nau ʻave Ia kia ʻĀnasi, ko e taulaʻeiki lahi mālōlō, ʻa ia naʻá ne fekau ke ʻave ʻa Sīsū ke fakaʻeke ʻe Kaiafasi, ko e foha ʻi he fono ʻo ʻĀnasí (vakai Sione 18:13). Ko Kaiafasi ʻa e taulaʻeiki lahi ʻi he taimi ko iá, pea naʻá ne lolotonga feinga ke fakapoongi ʻa Sīsū (vakai Sione 18:14). Naʻe muimui ʻa Pita mo ha ākonga kehe kia Sīsū mo sio ʻi hono fakaʻeke Ia ʻe Kaiafasí (vakai Sione 18:15–16). ʻI he taimi naʻe ʻeke ai ʻe ha niʻihi kehekehe ʻe tolu kia Pita pe ko e taha ia ʻa e kau ākonga ʻa Sīsuú, naʻe fakafisingaʻi tuʻo tolu Ia ʻe Pita (vakai Sione 18: 17, 25, 26–27). Hili hono fakaʻeke ʻe Kaiafasi ʻa Sīsuú, naʻe ʻave kei pongipongi ʻe he kau taki ʻo e kau Siú ʻa Sīsū kia Pailato, ʻa e kōvana Loma ʻo e vāhenga ko ia ʻo Siuteá, ke fakamāuʻi pea hilifaki tautea (vakai Sione 18:28–30). Ko e kau Lomá pē naʻe ʻi ai ʻa e mafai ke fakahoko ʻa e tautea maté ʻi Selusalemá (vakai Sione 18:31).

Sione 18:33–19:16

ʻOku fakamāuʻi ʻa Sīsū ʻi he ʻao ʻo Pailató

Lau ʻa e Sione 18:33–35, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fie maʻu ʻe Pailato ke ne ʻilo fekauʻaki mo Sīsuú.

Naʻe tukuakiʻi ʻe he kau taki ʻo e kau Siú ʻa Sīsū ko ʻEne tala ko e tuʻi Ia ʻo e kakai Siú, koeʻuhí kapau ʻoku pehē ʻe Sīsū ko e tuʻi Ia, ʻe halaia Ia ki he angatuʻu pe talisone, ki he puleʻanga Lomá (vakai Sione 19:12) pea ʻe malava ai ke fakapoongi.

Lau ʻa e Sione 18:36–37, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsū kia Pailató.

Lau ʻa e Sione 18:38, ʻo kumi pe ko e hā ʻa e tuʻutuʻuni aofangatuku ʻa Pailato fekauʻaki mo Sīsuú.

ʻOku tau ako ʻi he Sione 18:39–19:5, naʻe fokotuʻu ʻe Pailato ke tukuange ʻa Sīsū ʻo fakatatau mo e angafai ʻa e kau Siú ʻi hono tukuange ha pōpula ʻe taha ʻi he taimi ʻo e kātoanga Lakaatú (vakai Sione 18:39). Naʻe fili ʻa e kau taulaʻeiki lahí mo e kau tangata fekaú ke tukuange ʻa e tangata kaihaʻa ko Palāpasá (vakai Sione 18:40) kae tutuki ʻa Sīsū (vakai Sione 19:6). Naʻe tuku ʻe Pailato ʻa Sīsū ke kauʻimaea (uipi) pea hilifaki ʻe he kau sōtia Lomá ha kalauni talatala ki Hono ʻulú mo manukiʻi Ia (vakai Sione 19:1–2), pea ʻomai leva ʻe Pailato ʻa Sīsū ki he ʻao ʻo e kakaí.

Lau ʻa e Sione 19:4, 6, ʻo kumi ki he meʻa naʻe toutou talaange ʻe Pailato ki he kau Siú.

Ko e hā naʻe pehē ʻe Pailato ʻoku tonu ke faí?

Fakatatau ki he Sione 19:7, naʻe talaange ʻe he kau taki ʻo e kau Siú kia Pailato naʻe tala ʻe Sīsū ko Ia ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Lau ʻa e Sione 19:8–11, ʻo kumi ki he tali ʻa Pailato ʻi he taimi naʻe fanongo ai naʻe pehē ʻe Sīsū ko Ia ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Fakakau ʻi hoʻo fekumí ʻa e meʻa naʻe talaange ʻe Sīsū kia Pailato fekauʻaki mo e mafai ʻo Pailato ko e kōvaná.

Kapau naʻá ke ʻi he tuʻunga naʻe ʻi ai ʻa Pailató, ko e hā ha ongo naʻá ke mei maʻu hili haʻo fanongo ki hano talaatu ʻe Sīsū ʻoku ʻikai te ke mafai ha meʻa kiate Ia “ʻo ka ne ʻikai foaki [ʻa e mālohi ko iá] kiate koe mei ʻolunga” (Sione 19:11)?

ʻOku hā mai mei he lea ʻa Sīsū ʻi he Sione 19:11 kau ki he “lahi hake ʻa e angahala” ʻoku maʻu ʻe he kau taki ʻo e kau Siú, ʻe faiangahala ʻa Pailato kapau te ne fai ki he fie maʻu ʻa e fuʻu kakaí ʻo tuʻutuʻuni ke tutuki ʻa Sīsū—neongo ʻe ʻikai mamafa tatau mo kinautolu tonu naʻa nau feinga ke fakapoongi ʻa Sīsuú.

Lau ʻa e Mātiu 27:19, ʻo fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe talaange ʻe he uaifi ʻo Pailató kiate ia ke faí. Peá ke lau leva ʻa e Sione 19:12–15, ʻo kumi ki he meʻa naʻe feinga ʻa Pailato ke fai kia Sīsuú pea mo e tali ki ai ʻa e kau Siu naʻa nau feinga ke tāmateʻi ʻa Sīsuú.

Fakatokangaʻi ʻi he Sione 19:12 hono fakamanamanaʻi ʻe he kau taki ʻo e kau Siú ʻa Pailato ʻi he taimi naʻa nau ʻilo ai naʻá ne fie tukuange ʻa Sīsuú.

Naʻa nau fakamafasiaʻi ʻa Pailato ʻaki ʻenau fakamanatu ki ai ʻe pehē ʻoku ʻikai ke ne mateakiʻi ʻa Sisa kapau te ne tukuange ʻa Sīsū. Naʻe mei toʻo ʻe Sisa ʻa e tuʻunga mo e mafai fakakōvana ʻo Pailató, kapau naʻe lipooti atu ʻe he kau Siú ʻoku ʻikai mateakiʻi ia ʻe Pailato. Naʻe fie maʻu ke fili ʻa Pailato ʻi he taimi ko iá pe te ne maluʻi ʻene leleí pe tukuange ʻa Sīsū, ʻa ia naʻá ne ʻilo ʻoku ʻikai halaiá.

Lau ʻa e Sione 19:16, ʻo kumi pe ko e hā naʻe fili ʻe Pailato ke ne faí.

ʻĪmisi
Christ and Pilate

Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi tōʻonga ʻa Pailató fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻe tokanga taha ki aí?

Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa naʻe tokanga taha ki ai ʻa Pailató, ʻi he kōlomu ʻoku fakahingoa ko e “Ngaahi meʻa naʻe tokanga ki ai ʻa Pailató”.

ʻOku tau ʻilo mei heʻetau ako ki he ngaahi meʻa naʻe tokanga ki ai ʻa Pailató ʻoku hā ʻi he Sione 18–19, te tau iku ʻo faiangahala ʻi hono fakamuʻomuʻa ʻetau ngaahi leleí kae ʻikai fai ʻa e meʻa ʻoku totonú. Tohiʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻi he kōlomu ʻoku fakahingoa ko e “Ngaahi meʻa naʻe tokanga ki ai ʻa Pailató.”

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e fē ha ngaahi taimi ʻe ala ʻahiʻahiʻi ai kitautolu ke tau fakamuʻomuʻa ʻetau ngaahi leleí kae ʻikai fai ʻa e meʻa ʻoku totonú?

    2. Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻe lava ke ke fai ke ikunaʻi ai ʻa e ʻahiʻahi ʻo hano fakamuʻomuʻa hoʻo ngaahi leleí kae ʻikai fai ʻa e meʻa ʻoku totonú, ʻo tatau ai pē kapau ko ha meʻa ʻoku ʻikai manakoa?

Sione 19:17–42

Kuo tutuki ʻa Sīsū pea tuku Hono sinó ki he fonualotó

ʻOku tau lau ʻi he Sione 19:17–24, naʻe fua ʻe Sīsū Hono kolosí ʻo ʻalu ki Kolokota, ʻa e feituʻu naʻe tutuki ai Ia ʻi he tolu ʻo e houá (vakai Maʻake 15:25; ʻoku pau pē ko e houa hono tolu eni hili e hopo ʻa e laʻaá). Lau ʻa e Sione 19:25–27, ʻo kumi pe ko hai naʻe ofi ki he kolosí ʻi he taimi naʻe tutuki ai ʻa Sīsuú.

Ko hai naʻe tokanga ki ai ʻa Sīsū lolotonga ʻEne tautau ʻi he kolosí?

ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ākonga ko ia naʻe ʻofa ai ʻa [Sīsuú]” (Sione 19:26) ki he ʻAposetolo ko Sioné, ʻa ia naʻe toe ʻiloa pē ko Sione ko e ʻOfeiná. ʻI he taimi naʻe pehē ange ai ʻa Sīsū kia Sione, “Vakai ko hoʻo faʻē,” ko ʻene fekau ia kia Sione ke tokangaʻi ʻa Mele, ko ʻEne faʻeé, ʻo hangē pē ko ha faʻē tonu ʻa Sioné. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá pe ko hai ʻoku fakahaaʻi mai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení naʻe tokanga taha ki ai ʻa Sīsuú, ʻi he kōlomu ʻoku fakahingoa “Ngaahi meʻa naʻe tokanga ki ai ʻa Sīsuú.”

Fakatatau ki he ngaahi meʻa naʻe fai ki ai ʻa e tokangá, ʻa ia naʻá ke maʻu ʻi hoʻo ako ʻa e Sione 18–19, te ke fakamatalaʻi fēfe ʻa e ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisí ʻi hono fakafehoanaki mo e ʻulungaanga ʻo Pailató?

ʻOku tau ʻilo mei he ako ki he ʻulungaanga ʻo e Fakamoʻuí ʻoku fakahaaʻi mai ʻi he Sione 18–19, ʻe lava ke tau muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻaki haʻatau fili ke tokoni ki he niʻihi kehé lolotonga ia ʻoku ʻi ai foki mo haʻatau fie maʻu. Tohiʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻi he kōlomu ʻoku fakahingoa “Ngaahi meʻa naʻe tokanga ki ai ʻa Sīsuú.”

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “ʻOku fakahaaʻi ʻa e ʻulungāngá … ʻi he mālohi ʻoku lava ke ʻilo ai ʻa e mamahi ʻa e niʻihi kehé lolotonga ia ʻoku tau mamahi mo kitautolu; ʻi he lava ke ʻilo ʻoku fiekaia ʻa e niʻihi kehé lolotonga ia ʻoku tau fiekaia mo kitautolu; pea ʻi he mālohi ke ala atu pea manavaʻofa ki he faingataʻaʻia fakalaumālie ʻa e niʻihi kehé lolotonga ia ʻoku tau puputuʻu fakalaumālie mo kitautolu. Ko ia ai, ʻoku fakahaaʻi ʻa e ʻulungāngá ʻi he sio pea tokoni ki he niʻihi kehé, lolotonga ia ʻoku angi mai hotau anga fakanatulá ke tau tokangaʻi pē tautolu pea sio pē kia kita. Kapau ko e tuʻunga taupotu taha ia ʻo e ʻulungaanga angatonú, ta ko e Fakamoʻui ʻo e māmaní ʻa e sīpinga haohaoa ʻo ha ʻulungaanga tokoni tuʻuloa pehē” (“The Character of Christ” [Brigham Young University–Idaho Religion Symposium, 25 Sanuali, 2003], byui.edu/devotionalsandspeeches).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e fē ha taimi kuó ke sio ai ha taha ʻoku muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻaki ʻene fili ke tokoni ki he niʻihi kehé lolotonga ia ʻokú ne fie maʻu ha tokoni?

    2. ʻOkú ke pehē ʻe lava fēfē ke tau fakatupulaki ʻa e ʻulungaanga faka-Kalaisi pehení pea feinga ke tokoni ki he niʻihi kehé lolotonga ia ʻoku ʻi ai ʻetau fie maʻu ʻa kitautolu?

    3. Ko e hā te ke fai ke muimui ai ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻaki ʻetau fili ke tokoni ki he niʻihi kehé lolotonga ia ʻoku ʻi ai hoʻo fie maʻu ʻaʻau?

ʻOku tau ako ʻi he Sione 19:28–42, hili ʻa e pekia ʻa Sīsū ʻi he houa hono hivá (vakai Maʻake 15:34), naʻe kole ʻe Siosefa ʻo ʻAlemateá kia Pailato ʻa e sino ʻo Sīsuú. Naʻe teuteu leva ʻe Siosefa mo Nikotīmasi ʻa e sino ʻo e Fakamoʻuí pea tuku ia ki ha fonualoto naʻe foaki ʻe Siosefa.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Sione 18–19 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki