Laipelí
ʻIuniti 9, ʻAho 1: Maʻake 10–16


ʻIuniti 9: ʻAho 1

Maʻake 10–16

Talateú

ʻI he ofi ki he fakaʻosinga ʻEne ngāue fakafaifekau ʻi he māmaní, naʻe mavahe ʻa e Fakamoʻuí mei Kāleli ko e fononga ki Selusalema ʻo fou atu ʻi Pelea, ko ha feituʻu ʻi he fakahahake ʻo e Vaitafe Soataní. Lolotonga ʻEne ʻi Peleá, naʻá Ne fakaafeʻi ʻa e tamaiki iikí ke nau haʻu kiate Ia peá Ne fekau ha tangata maʻu koloa kei talavou ke fakatau kotoa ʻene koloá pea muimui kiate Ia. Naʻe mamata ʻa e Fakamoʻuí ʻi Selusalema ki ha fefine masiva kuo mate hono ʻunohó ʻokú ne lī ha kihiʻi paʻanga ʻe ua ki he fale tukuʻanga koloá. Hili iá, lolotonga ʻenau maʻu meʻatokoni efiafi ʻi Pētaní, naʻe tākai lolo ʻe Mele ʻa Sīsū ko e teuteu ki Hono tanú. Naʻe mamahi ʻa e Fakamoʻuí ʻi Ketesemani, pea naʻe fakamaauʻi foki ia ʻo tautea tamateʻi. Hili ʻEne pekia he kolosí pea toetuʻú, naʻe hā ʻa e ʻEikí ki Heʻene Kau ʻAposetoló mo tuʻutuʻuni ke nau ʻave ʻa e ongoongoleleí ki he māmaní.

Maʻake 10:1–16

ʻOku akoʻi ʻe Sīsū ʻa e tokāteline ʻo e malí peʻá ne fakaafeʻi ʻa e tamaiki īkí ke nau haʻu kiate Ia.

ʻĪmisi
young children playing
ʻĪmisi
young children around teacher
ʻĪmisi
young children reenacting nativity scene

Fakakaukau angé ki he fanga kiʻi tamaiki iiki ʻokú ke ʻiló.

Ko e hā ʻa e ngaahi nāunau pe ngaahi ʻulungaanga ʻo e tamaiki iiki ʻokú ke saiʻia aí?

ʻI hoʻo ako ʻa e Maʻake 10:1–16, kumi ki he moʻoni ʻoku akoʻi mai ai ʻa e ʻuhinga ʻoku totonu ke tau hangē ai ko e tamaiki iikí.

ʻOku tau lau ʻi he Maʻake 10:1–12 naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kakaí kau ki he mahuʻinga ʻo e malí. ʻE lava ke maʻu ha toe fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi haʻo toe vakai ki he naunau ki he Mātiu 19:1–12.

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisi kau ki he malí mo e vete malí ʻi he Mātiu 19:1–12 mo e Maʻake 10:1–12 :

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

“Hangē ko hono lēkooti hení, ʻoku toʻotoʻo kongokonga pea ʻikai kakato ʻa e ngaahi akonaki hotau ʻEikí fekauʻaki mo e malí mo e vete malí. ʻE toki mahino pē ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi he taimi ʻoku fakakaukauʻi fakataha ai mo e fono ʻo e mali fakasiletitialé ʻo hangē ko hono ʻosi toe fakahā mai ʻi he ngaahi kuongá ni. Naʻe ʻosi ʻiloʻi pea mahino pe ki he kau ākonga ʻi he taimi ʻo Sīsuú ʻoku puleʻi ʻa e mali taʻengatá ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni pē ko ʻení, pea ʻoku pau pē naʻe ʻilo mo e kau Fālesí ki ha konga ʻo e ngaahi meʻá ni. Ka ʻoku fuʻu nounou pea hiki fakakonga pē ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻeni naʻe tauhi ʻe Mātiu mo Maʻake kau ki he ngaahi lea ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e malí mo e vete malí pea ʻoku ʻikai ke ʻomi ai ha fakatātā mahino ia ʻo e palopalemá. …

“… Ko e vete malí ʻoku ʻikai ko ha konga ia ʻo e palani ʻo e ongoongoleleí ʻo tatau ai pē pe ko e faʻahinga mali fēfē. Ka koeʻuhí ʻoku ʻikai ke fenāpasi maʻu pē ʻa e tōʻonga moʻui ʻa e tangatá mo e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga ʻo e ongoongoleleí, ʻoku fakangofua ai ʻe he ʻEikí ʻa e vete malí ki ha ʻuhinga ʻe taha pe lahi ange, ʻo makatuʻunga ʻi he tuʻunga fakalaumālie ʻo e kakai ʻoku fekauʻaki mo iá. …ʻOku fakangofua ʻa e vete malí he ngaahi ʻahó ni ʻo fakatatau ki he ngaahi lao fakapuleʻangá, pea ʻoku fakangofua ʻe he Siasí ʻa kinautolu kuo nau vete malí ke nau toe mali ʻo ʻikai ke fakangalikoviʻi kinautolu ʻe he moʻui-taʻe-faʻa-maté, ʻa ia naʻa nau mei moʻulalo ki ai ʻi ha tuʻunga māʻolunga ange ʻo e fakamaaú” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:546–47).

Lau ʻa e Maʻake 10:13–14, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko ʻi he taimi naʻe ʻomi ai ʻe ha niʻihi ʻa e tamaiki īkí kia Sīsuú.

Lau ʻa e Maʻake 10:15–16, ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá ʻi Heʻene fakaafeʻi ʻa e tamaiki īkí ke nau haʻu kiate Iá. Ko e kupuʻi lea “maʻu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá” ʻi he veesi 15, ʻoku ʻuhinga ia ki hono tali ʻo e ongoongoleleí pea hoko ko e mēmipa ʻo Hono Siasí.

Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ʻa e meʻa ʻe hoko ʻi he taimi ʻoku tau tali ai ʻa e ongoongoleleí ʻo hangē ko e tamaiki iikí? Tali ʻa e fehuʻí ʻaki hono fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI he taimi ʻoku tau tali ai ʻa e ongoongoleleí ʻo hangē ha tamaiki īkí, te tau mateuteu ai ke .

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa hono tali ʻo e ongoongoleleí “ʻo hangē ko ha tamasiʻi siʻí” (Maʻake 10:15)?

    2. Kapau kuo tali ʻe he taha ʻa e ongoongoleleí ʻo hangē ha tamasiʻi siʻí, ʻokú ke pehē ʻe founga fēfē ʻene lau ʻa e folofolá, lotu, mo hū ʻi he Siasí?

Maʻake 10:17–45

ʻOku fekau ʻe he Fakamoʻuí ha tangata maʻu koloa kei talavou ke fakatau kotoa ʻene ngaahi koloá pea muimui kiate Ia; ʻokú Ne akoʻi ʻEne kau ākongá ke nau fetokoniʻaki ʻiate kinautolu.

Lau ʻa e Maʻake 10:17-20, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko hili hono tāpuakiʻi ʻe Sīsū ʻa e tamaiki iikí. Fakakaukau ke ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa naʻe fehuʻi ʻe he tangatá ki he Fakamoʻuí pea mo e tali ʻa e Fakamoʻuí.

Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e tangata naʻe haʻu kia Sīsuú?

ʻOku ʻi ai foki mo ha fakamatala ʻi he Mātiu 19 kau ki he haʻu ʻa e tangata ko ʻení ki he Fakamoʻuí. Lau ʻa e Mātiu 19:20, ʻo kumi ki he tali ʻa e tangatá ki he fekau ʻa e Fakamoʻuí ke tauhi ʻa e ngaahi fekaú. ʻE lava ke ke fakaʻilongaʻi ʻa e fehuʻi naʻe toe ʻeke ʻe he tangatá kiate Iá.

  1. Hiki ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ʻoku ou kei hala aí? Te ke toki tali ha ngaahi fehuʻi ʻe toe tānaki atu fekauʻaki mo e fehuʻi ko ʻení ʻamui ange ʻi he lēsoní.

Lau ʻa e Maʻake 10:21, ʻo kumi ki he tali ʻa e Fakamoʻuí ki he tangata kei talavoú ni.

Fakatokangaʻi ʻa e kupuʻi lea “sio ki ai ʻa Sīsū mo ʻofa kiate ia” ʻi he veesi 21. Ko e hā ʻokú ke pehē ʻoku mahuʻinga ai ke tau ʻilo naʻe ʻofa ʻa Sīsū ki he talavou ko ʻení kimuʻa peá Ne fakahā ange ʻa e meʻa ʻoku kei hala aí?

ʻOku lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení, ʻe tokoni mai ʻa e ʻEikí ke tau ʻilo ʻa e meʻa ʻoku tau kei hala ai ʻi heʻetau feinga ke muimui kiate Iá koeʻuhí ʻokú Ne ʻofa ʻiate kitautolu, pea kapau te tau kole ki he ʻEikí, te Ne akoʻi mai kiate kitautolu ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai ke tau maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá.

Lau ʻa eMaʻake 10:22, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he talavoú ʻi he taimi naʻe faleʻi ai ia ʻe he Fakamoʻuí ke ne fakatau atu ʻa e meʻa kotoa ʻokú ne maʻú. Fakatatau ki he veesi 22, ko e hā naʻe fai pehē aí?

Neongo ʻe ʻikai faʻa fekau mai ke tau tukuange kotoa ʻetau koloá ke muimui ki he ʻEikí, kuó Ne kole mai ke tau fai ha ngaahi feilaulau ke tauhi kiate Ia mo talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú.

  1. Tali ʻi lalo ʻi he fehuʻi “Ko e hā ʻoku ou kei hala aí?” ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi feilaulau kuo fekau mai ʻe he ʻEikí ka ʻoku faingataʻa ke tau fai ia?

    2. Tohi fekauʻaki mo he feilaulau kuo fekau ʻe he ʻEikí (pe ʻokú Ne lolotonga fekau atu) ke ke fai ka ʻoku faingataʻa ke ke fai?

Fakalaulauloto ʻi he lotu ki he fehuʻi “Ko e hā ʻoku ou kei hala aí?” peá ke talangofua ki ha ueʻi te ke maʻu kau ki he ngaahi feilaulau ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke ke faí.

Lau ʻa e Maʻake 10:23-27. ʻOku fakamahino mai ʻi he konga ko ʻeni ʻo e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, e folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻi he veesi 27 ʻi hono lau ʻo e Maʻake 10:27: ʻʻOku faingataʻa ʻaupito ki he tangata ʻoku falala ki he koloá ke ne maʻu ʻa e fakamoʻuí; ka ʻoku ʻikai faingataʻa ia ki he tangata ʻoku falala ki he ʻOtuá ke ne siʻaki ʻa e meʻa kotoa koeʻuhí ko au, pea ʻe malava kotoa ʻa e ngaahi meʻá ni ki aiʻ.

Ko e hā ʻokú ke pehē ʻoku faingataʻa ai kia kinautolu ʻoku nau falala ki he koloá mo e ngaahi mea kehe ʻo e māmaní ke nau hū ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá? ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻe malava ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē kiate kinautolu ʻoku falala ki he ʻOtuá?

Lau ʻa e Maʻake 10:28–31, ʻo kumi ki he meʻa naʻe palōmesi ʻe Sīsū maʻanautolu ʻoku nau loto ke siʻaki ʻa e meʻa kotoa pē kae muimui kiate Iá. Fakatokangaʻi e fakamahino ʻoku fai ʻe he , Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, ki he folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Maʻake 10:31.

ʻOku tau ako meí he ngaahi veesi ko ʻení ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke tau loto fiemālie ke tukuange ha faʻahinga meʻa pē ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kitautolu, kae lava ke maʻu e moʻui taʻengatá.

Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e moʻui taʻengatá ʻo tatau ai pē pe ko e hā ha feilaulau ʻe fie maʻu ke tau fai?

ʻOku tau ako ʻi he Maʻake 10:35–45, naʻe kole ʻe Sēmisi mo Sione kia Sīsū pe ʻe lava ke na tangutu ʻi he ongo tuʻunga fakalāngilangi ʻi he tafaʻaki ʻo e nima toʻomataʻu mo e toʻohema ʻo Sīsū ʻi he puleʻanga taʻengatá. Naʻe akoʻi leva ʻe he Fakamoʻuí ʻa e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke ʻoua te nau hangē ko e kau taki Senitailé, ʻa ia naʻa nau puleʻi ʻa e niʻihi kehé. Ko kinautolu ʻoku lahi ange ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá ko e kau sevāniti ia ki he taha kotoa.

Maʻake 11–13

Ko e akonaki ʻa Sīsū ʻi he temipalé mo vakai ki ha lī ʻe ha uitou ha kihiʻi paʻanga ki he fale tauhiʻanga koloa ʻi he temipalé

ʻI he ngaahi fakatātā ko ʻení, ʻoku ʻi ai ha ongomeʻa kehekehe ʻe ua ʻokú na fai ha feilaulau ki he ʻEikí. Fakakaukau ki he ngaahi faikehekehe ʻi he ongo feilaulau he fakatātā takitaha.

  • Naʻe foaki ʻe ha fefine ha paʻanga lahi ʻaupito ki heʻene pīsopé ko ha foaki ʻaukai. Naʻe foaki ʻe ha fefine kehe ʻoku nofo ʻi he uooti tatau pē ha paʻanga siʻisiʻi ki heʻene pīsopé ko ha foaki ʻaukai.

  • ʻOku hoko ha tangata ko ha palesiteni fakasiteiki. ʻOku hoko ha tangata ʻe taha ʻi he siteiki tatau ko ha faiako palaimeli.

Ko e hā ʻa e ngaahi ongo ʻe lava ke maʻu ʻe ha taha kapau ʻoku hā ngali siʻisiʻi haʻane foaki ʻi he taimi ʻoku fakafehoanaki ai ki he ngaahi foaki ʻa e niʻihi kehé.

ʻI hoʻo ako ʻa e Maʻake 11–13, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻe tokoni kiate koe ke ke ʻilo ʻa e founga fakakaukau mai ʻa e ʻEikí ki hoʻo ngaahi foaki kiate Iá.

ʻĪmisi
The Triumphal Entry

ʻOku tau ako ʻi he Maʻake 11:1–12:40, ʻi he taimi naʻe fakaʻau ke kakato ai ʻEne ngāue fakafaifekau ʻi he māmaní, naʻá Ne hū ikuna ki Selusalema, kapusi ʻa e kau fakafetongi paʻangá mei he temipalé, pea akoʻi ʻa e kakai aí.

Lolotonga ʻa e ʻi he temipalé ʻa Sisuú,naʻá Ne mamata ki ha kakai naʻa nau haʻu mo ha paʻanga ki he tānakiʻanga paʻanga he temipalé ko ʻenau foaki ki he ʻOtuá. Lau ʻa e Maʻake 12:41-44, ʻo kumi ki he meʻa naʻe mamata ki ai ʻa e Fakamoʻuí ʻi he tānakiʻanga paʻangá.

Ko e hā naʻe folofola ʻaki ʻe he Fakamoʻuí kau ki he foaki ʻa e uitoú ʻi hono fakafehoanaki ki he ngaahi foaki ʻa e niʻihi kehé?

Fakakaukau ki he koini ʻoku siʻisiʻi taha hono mahuʻingá ʻi he paʻanga ho fonuá. Ko e kihiʻi paʻangá ko e “koini polonise mahuʻinga siʻisiʻi taha ia naʻe ngāueʻaki ʻe he kau Siú” (Bible Dictionary, “Money”).

  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá: Ko e hā ʻokú ke pehē naʻe lau ai ʻe he Fakamoʻuí ʻoku lahi ange ʻa e foaki ʻa e fefine kuo mate hono ʻunohó ʻi he ngaahi foaki kehé?

ʻOku tau ako ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení mei he meʻa naʻe leaʻaki ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e fefine naʻe ʻosi mate hono ʻunohó: Kapau ʻoku tau mateuteu ke ʻoatu ki he ʻEikí ʻa e meʻa kotoa ʻoku tau maʻú, te Ne tali ʻetau foakí ʻo tatau ai pē kapau ʻoku hā ngali siʻisiʻi ʻi hono fakafehoanaki ki he foaki ʻa e niʻihi kehé.

ʻOku fie maʻu ʻa e tuí kae lava ke tau ʻoatu kotoa ʻa e meʻa ʻoku tau maʻú ki he ʻEikí. ʻOku akoʻi mai ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e feilaulaú ʻi he Lectures on Faith : “Tuku ke tau vakai ki ai heni, he ʻikai ʻaupito ke maʻu ʻe ha tui fakalotu ʻoku ʻikai fie maʻu ai ʻa e feilaulauʻi ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē ʻa e mālohi feʻunga ke maʻu ʻa e tui ʻoku fie maʻu ki he moʻuí mo e fakamoʻuí” (Lectures on Faith [1985], 69).

ʻOku tau ako ʻi he Maʻake 13, naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻEne kau ʻAposetoló fekauʻaki mo e Hāʻele ʻAnga Ua Maí. Naʻá ke ako eni ʻi he Siosefa Sāmita—Mātiu (vakai ki he lēsoni ki he ʻIuniti 6: ʻAho 2).

Maʻake 14:1–9

ʻOku tākai lolo ʻe Mele ʻa e Fakamoʻuí

Hili hono akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻEne kau ākongá kau ki he ngaahi fakaʻilonga ʻo ʻEne Hāʻele ʻAnga Ua Maí, naʻá Ne mavahe mei Selusalema ʻo ʻalu ki Pētani ki he fale ʻo ha tangata ko Saimone, ʻa ia naʻe fokoutua kimuʻa atu he mahaki kiliá. ʻI he uike fakaʻosi e moʻui ʻa e Fakamoʻuí, naʻe tuʻolahi ʻEne feʻaluʻaki mei Pētani ki Selusalemá.

Lau ʻa e Maʻake 14:3 mo e Sione 12:3, ʻo kumi ki he tōʻonga ʻa Mele naʻe fai kia Sīsū naʻe hā mai ai ʻene tuí mo ʻene ʻofá.

ʻĪmisi
Elder James E. Talmage

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Sēmisi E. Talamesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Ko hono tākai ʻaki ʻa e loló ha ʻulu ʻo ha fakaafe ko e fakalangilangiʻi ia ʻo e tokotaha ko iá; ko hono toe tākai foki mo hono vaʻé ko e fakahā ia ʻo e tuʻunga māʻolunga ʻoku ʻi aí, ʻa ia ʻoku tātaitaha; ka ko e tākai ʻo e ʻulú mo e vaʻé ʻaki ʻa e lolo naʻatí, pea ʻi he lahi ko iá, ko ha tōʻonga ia ʻo e ʻapasiá mo e fakaʻapaʻapá ʻoku ʻikai faʻa fai ia ʻo aʻu pe ki he ngaahi tuʻí. Ko e ngāue ʻa Melé ko hano fakahaaʻi ia ʻo e ʻaʻapa; ko hano fakahaaʻi ia ʻo ha loto ʻoku fonu ʻi he moihū mo e ʻofa” (Jesus the Christ, 3rd ed. [1916], 512).

Lau ʻa e Maʻake 14:4–9, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he kakai ʻe niʻihi naʻa nau ʻi he maʻu meʻatokoni efiafí ʻi heʻenau vakai ki he meʻa naʻe fai ʻe Melé.

Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí koeʻuhí ko kinautolu naʻa nau fakaangaʻi ʻa Melé?

Ko e kupuʻi lea “kuo fai ʻe ia ʻa e ngāue lelei kiate au” ʻi he veesi 6, ʻoku fakahaaʻi mai ai naʻe lelei ki he Fakamoʻuí ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Melé. Ko e kupuʻi lea “kuo ne fai ʻa ia ʻoku ne faʻa faí” ʻi he veesi 8, ʻoku ʻuhinga ia naʻa ne fai ʻene lelei tahá ki he ʻEikí.

ʻOku tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení, ʻoku lelei ki he Fakamoʻuí ʻetau ʻoange ki Ai ʻa e lelei taha ʻoku tau ala lavá.

  1. Fakakaukau ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻení mo e tefitoʻi moʻoni naʻa tau ʻilo mei he talanoa ki he fefine naʻe ʻosi mate hono ʻunohó mo ʻene kihiʻi paʻanga ʻe uá, pea fakakakato ʻa e ngaahi ngāue ko ʻení ʻi heʻene tohinoa ako folofolá:

    1. Fakamatalaʻi angé pe ʻoku anga fēfē ke tokoni ʻa e tui ki he ngaahi moʻoni ko ʻení kia kinautolu ʻoku ʻikai loko ʻi ai haʻanau meʻa ke foaki maʻá e ʻEikí.

    2. Fakamatalaʻi ha taimi naʻá ke sio ai ki ha taha ʻokú ne ʻave ʻene lelei tahá ki he ʻEikí.

Fakakaukau angé pe ʻokú ke lolotonga ʻoatu hoʻo lelei tahá ki he ʻEikí. Fili ha taha ʻo e ngaahi meʻa ʻi hoʻo moʻuí ʻe lava ke ke fakaleleiʻi, pea fokotuʻu ha taumuʻa ʻe tokoni kiate koe ke ke ʻoatu ai hoʻo lelei tahá ki he ʻEikí.

Maʻake 14:10–16:20

ʻOku kamataʻi ʻe Sīsū ʻEne Fakaleleí ʻi Heʻene mamahi ʻi Ketisemaní; ʻoku lavakiʻi Ia ʻe Sutasi ʻIsikaliote pea ʻave ʻa Sīsū ki he ʻao ʻo e kau taki Siú.

ʻOku tau ako ʻi he Maʻake 14:10–16:20 naʻe fakahoko ʻe Sīsū mo e Kau ʻAposetoló ʻa e Lakaatú pea fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa e ngaahi ouau ʻo e sakalamēnití. Naʻa nau ʻalu leva ki he Ngoue Ketisemaní, ʻa ia naʻe mamahi ai ʻa Sīsū koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá. Naʻe lavakiʻi leva Ia ʻe Siutasi ʻIsikaliote, fakamaauʻi taʻetotonu ʻe he kau Sanitaliné, pea tautea mate. Hili ʻa e mate ʻa e Fakamoʻuí ʻi he kolosí pea toetuʻú, naʻá Ne hā ki he Heʻene kau ʻAposetoló ʻo fekauʻi kinautolu ke nau ʻave ʻa e ongoongoleleí ki māmani, mo palōmesi ange kiate kinautolu ha ngaahi fakaʻilonga ʻe maʻu ʻe kinautolu te nau tuí. (Naʻá ke ako ʻa e naunau ko ʻení ʻi he lēsoni ki he Mātiu 26–28.)

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Maʻake 10–16 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki