Laipelí
ʻIuniti 20, ʻAho 2: Ngāue 23-28


ʻIuniti 20: ʻAho 2

Ngāue 23-28

Talateú

Naʻe ʻave ʻa Paula ki Sesalia hili hono puke pōpula ia ʻi Selusalemá, pea naʻá ne fai haʻane taukapo ai ʻi he ʻao ʻo e niʻihi ʻo e kau taki ʻo e kau Lomá ʻo fakaʻikaiʻi ʻa e ngaahi tukuakiʻi loi naʻe fai ange kiate iá. Naʻá ne fakamatala ki heʻene uluí mo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi. Naʻe tūkia ʻa e vaka naʻe ʻi ai ʻa Paulá ʻi ha motu ʻi hono fakafolau atu ki Loma lolotonga hono kei puke pōpulá, peá ne nofo malu ai hili hano huhu ia ʻe ha ngata kona, pea naʻá ne fakamoʻui ha kakai tokolahi mei he mahakí. Naʻe aʻu pē ki ha taimi kuo ʻave ʻa Paula ki Loma. Lolotonga ʻene ʻi aí naʻe tauhi pōpula ia ʻi ha fale ʻo feʻunga mo e taʻu ʻe ua, pea naʻá ne akonaki mo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi.

Ngāue 23–26

ʻOku fakatangaʻi, puke pōpula, pea fakamāuʻi ʻa Paula ʻi he ʻao ʻo e Tuʻi ko ʻAkilipá

ʻĪmisi
diagram, path toward and turning away from Jesus Christ

Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu ʻi hoʻo muimui ki he ngaahi fekau mo e ngaahi akonaki ʻa e ʻOtuá?

Ko e hā ha meʻa ʻe lava ke tafoki ai ha taha mei he ʻOtuá mo ʻikai toe moʻui ʻo fakatatau ki Heʻene ngaahi fekaú mo ʻEne ngaahi akonakí?

Fakalaulauloto pe ko e hā ʻa e meʻa ʻe ala hoko ʻi he taimi ʻoku tafoki ai ʻa e kakaí mo nau fakamamaʻo mei he ʻOtuá?

ʻI hoʻo ako ʻa e Ngāue 23–26, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻe lava ke tokoni kiate koe ʻi he taimi ʻokú ke ongoʻi ai kuó ke fakamamaʻo mei he ʻOtuá mo ʻEne ngaahi tāpuakí.

Manatuʻi naʻe puke pōpula ʻa Paula ʻi tuʻa ʻi he temipalé ʻi Selusalema pea ʻomi ki he ʻao ʻo e kau taki Siú (vakai Ngāue 21:30–33; 22:23–30). ʻOku tau ako ʻi he Ngāue 23–25 fekauʻaki mo e fakataha ko ʻeni mo e kau taki ʻo e kau Siú pea mo hono puke pōpula ʻo Paulá. Naʻe hā ʻa e ʻEikí kia Paula lolotonga ʻene ʻi he fale fakapōpulá ke fakafiemālie mo fakalotolahi kiate ia (vakai Ngāue 23:11). Naʻe ʻave ʻa Paula ki Sesalia ʻe he ʻeiki tau Loma naʻá ne puke pōpula iá ke hao mei ha kau Siu naʻa nau fakatahataha ke fakapoongi ia. Naʻe fakahā ai ʻe Paula ʻoku tonuhia ʻi he ʻao ʻo e tuʻi Loma ko Filiké. Neongo naʻe tui ʻa Filike ʻoku tonuhia ʻa Paula, ka naʻá ne kei tuku pē ke tauhi pōpula ia ʻi ha fale ʻo feʻunga mo e taʻu ʻe ua. Naʻe fetongi ʻe Fesito ʻa Filike ko e tuʻi ʻo e kau Lomá ʻi Siuteá, pea naʻe ʻaʻahi mai ʻa e Tuʻi ko Hēlota ʻAkilipá, ʻa ia naʻá ne puleʻi ha feituʻu ʻi he tafaʻaki tokelau hahake ʻo e Tahi Kālelí, kia Fesito ko ʻene fakaʻamu ke ne fakamāuʻi ʻa e tukuakiʻi ʻo Paulá. Naʻe ʻomi leva ʻa Paula ki he ʻao ʻo e Tuʻi ko ʻAkilipá.

Lau ʻa e Ngāue 26:4–11, ʻo kumi ki hono fakamatala ʻe Paula ʻene moʻuí ki he Tuʻi ko ʻAkilipá.

Hangē ko hono lekooti ʻi he Ngāue 26:12–16, naʻe toe fakamatala ai ʻa Paula ki heʻene mata meʻa-hā-mai ki he Fakamoʻuí ʻi he hala ki Tāmasikusí.

Lau ʻa e Ngāue 26:16–18, ʻo kumi ki he ngāue naʻe tuku ʻe he ʻEikí kia Paulá. ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e tofiʻa ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻi he veesi 18 ki he hū ki he nāunau fakasilesitiale ʻo e ʻOtuá.

Fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení: ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe tokoni ke fakaʻā fakalaumālie ai ha mata ʻo ha taha? Ko e hā ʻe lava ke tokoni ki ha taha ke ne tafoki ai mei he fakapoʻulí ʻo hanga ki he maamá pea mo e ngaahi fekau mo e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá?

Lau ʻa e Ngāue 26:19–23, ʻo kumi ki he meʻa naʻe pehē ʻe Paula kuó ne ʻosi akoʻi ki he kau Siú mo e kau Senitailé fakatouʻosi kuo pau ke nau fai kae maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku hā ʻi he veesi 18.

Fakatatau ki he veesi 20, ko e hā naʻe akoʻi ʻe Paula ki he kau Siú mo e kau Senitailé fakatouʻosi ke nau faí?

Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení kapau te tau fakatomala pea tafoki ki he ʻOtuá, ʻe lava ke tau ikuʻi ʻa e mālohi ʻo Sētané ʻi heʻetau moʻuí, maʻu ʻa e fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá, mo feʻunga ke maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé. Fakakaukau ke tohiʻi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ʻi he tafaʻaki ʻo e Ngāue 26:18–20.

Lau ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke tokoni ke mahino kiate koe ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení:

ʻĪmisi
Elder Neil L. Andersen

“ʻOku tau mamaʻo mei he ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku tau fai angahala aí. ʻI he taimi ʻoku tau fakatomala aí, ʻoku tau tafoki ai ki he ʻOtuá.

“ʻOku tātaitaha ke hoko e fakaafe ke fakatomalá, ko ha leʻo ʻo e tautea, ka ko ha tautapa ia ʻi he angaʻofa ke tafoki pea ʻ[foki]’ ki he ʻOtuá [vakai, Hilamani 7:17]. Ko e fakaafe mai ia ʻa ha Tamai angaʻofa mo Hono ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú ke tau toe lelei ange ʻi he tuʻunga ʻoku tau ʻi aí, ke tau aʻu hake ki ha tuʻunga moʻui māʻolunga ange, ke tau liliu pea ongoʻi ʻa e fiefia he tauhi e ngaahi fekaú” (“Repent … That I May Heal You,” Ensign pe Liahona, Nov. 2009, 40).

ʻĪmisi
diagram, path away from and returning to Jesus Christ
  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Makatuʻunga ʻi he meʻa kúo ke ako meia Paula mo ʻEletā ʻEnitasoní, ko e hā ʻe lava ke tau aʻusia ʻi he taimi ʻoku tau fakatomala ai mo tafoki ʻo foki ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

ʻI he hoko atu hoʻo ako ʻa e Ngāue 26, kumi ki he meʻa naʻá ne taʻofi ʻa Fesito mo e Tuʻi ko ʻAkilipá mei heʻena fakatomala, tafoki ki he ʻOtuá, mo ului kia Sīsū Kalaisí.

Lau ʻa e Ngāue 26:24–29, ʻo kumi ki he meʻa naʻe takitaha fai ʻe Fesito mo e Tuʻi ko ʻAkilipá koeʻuhí ko e ngaahi akonaki mo e fakamoʻoni ʻa Paula ki he Fakamoʻuí. Tohiʻi ʻi he sāti ʻi laló ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi meʻa naʻá na fai koeʻuhí ko e ngaahi akonaki ʻa Paulá:

Ngaahi Meʻa Naʻe Fai Koeʻuhí ko e Ngaahi Akonaki ʻa Paulá

Fesito

Tuʻi ko ʻAkilipá

Fakatokangaʻi ange naʻe ʻikai ke tui ʻa Fesito ki he ngaahi akonaki ʻa Paulá. Naʻe tui ʻa e Tuʻi ko ʻAkilipá ki he ngaahi lea ʻa e kau palōfitá, ka naʻe ʻikai ke ne fie fakatukupaaʻi ia ke hoko ko ha Kalisitiane.

ʻĪmisi
Paul and King Agrippa

Ko Paula ʻi he ʻao ʻo e Tuʻi ko ʻAkilipá

Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako meia Fesito mo e Tuʻi ko ʻAkilipá kuo pau ke tau fili ke tui mo fakatukupaaʻi kakato kitautolu ke tau moʻuiʻaki ʻa e ongoongoleleí, kae lava ke tau ului kia Sīsū Kalaisi.

Lau ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻo kumi ki he meʻa naʻá ne akoʻi fekauʻaki mo e tukupaá:

ʻĪmisi
President Dieter F. Uchtdorf

“Naʻe tuʻu ha ongo tautehina ʻi he tumutumu ʻo ha ʻuluʻulu maka naʻe hanga hifo ki he vai tasilo ʻo ha ano vai lanu pulū. Ko ha feituʻu faiʻanga tulihopo manakoa ʻeni, pea naʻe faʻa talanoa pē ʻa e ongo tautehiná ni ki haʻana tulihopo ai—ʻa ia ko ha meʻa kuó na mamata ki hono fai ʻe ha niʻihi kehe.

“Neongo ne na fakatou fie maʻu ke na tulihopo ai, ka naʻe ʻikai fie ʻuluaki hopo ha taha ia. Naʻe ʻikai ke fuʻu māʻolunga fēfē ʻa e lilifá, ka ki he ongo kiʻi tamaikí, ko e kamata pē ke na ʻunu atu ki muʻá, naʻe hangē ʻoku toe māʻolunga ange iá—pea talu ai pē ʻena loto siʻi.

“Naʻe faifai pea tuʻu e vaʻe ʻo e tokotaha ʻi he tapaʻi lilifá peá ne ʻunu atu ki muʻa. ʻI he mōmeniti pē ko iá, naʻe fanafana ange hono tokouá, ‘Mahalo ʻoku totonu ke ta tatali pē ki he faʻahitaʻu māfana hoko maí.’

“Ka ne ʻosi teuteu puna e ʻuluakí ia. Naʻá ne tali ange, ‘ʻE tokoua, kuó u ʻosi fakatukupaaʻi au ke u puna!’

“Naʻá ne puna ki he loto vaí peá ne ʻalu fakavave hake ki ʻolunga mo ʻene kaila fiefiá. Naʻe puna hifo mo hono tokouá he taimi pē ko iá. Naʻá na toki kakata kimui ʻi he ngaahi lea fakaʻosi ʻa e tamasiʻi ʻuluakí peá ne toki puna hifo ki he vaí: ‘ʻE tokoua, kuó u ʻosi fakatukupaaʻi au ke u puna.’

“ʻOku meimei hangē ʻa e tukupaá ko e puna tūʻulu ki he loto vaí. Ko hoʻo fakatukupaaʻi pē koe ke fai ia, pe ʻikai. Ko hoʻo ʻunu atu ki muʻa pe ko hoʻo tuʻu maʻu pē. ʻOku ʻikai ha meʻa ia ko e tuʻu ʻi loto mālie. ʻI heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí, kuo pau ke tau fehuʻi hifo kiate kitautolu, ‘Te u puna ki he loto vaí pe te u tuʻu pē he tapaʻi lilifá? Te u manga atu ki muʻa pe te u vakaiʻi ʻaki pē hoku louhiʻi vaʻé ʻa e māfana ʻa e vaí?’ …

“Ko kinautolu ko ia ʻoku fakaʻapē pē ʻenau tukupaá, ʻe fakaʻapē pē ʻenau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e fakamoʻoní, fiefiá, mo e nongá. ʻE fakaʻapē pē hono fakaava mai ʻo e ngaahi matapā ʻo e langí kiate kinautolú. …

“ʻOku ʻi ai pē taimi ʻoku tau takitaha tuʻu ai ʻo sio hifo ki he vaí pea fai ha fili. Ko ʻeku lotú ia ke tau maʻu ʻa e tuí, laka atu ki muʻa, loto toʻa ke fehangahangai mo e ngaahi meʻa ʻoku tau manavahē mo veiveiua aí, pea tau pehē loto pē kiate kitautolu ‘Kuó u ʻosi fakatukupaaʻi au!’” (“ʻE Tokoua, Kuó u ʻOsi Fakatukupaaʻi Au,” Ensign, Siulai 2011, 4–5).

Ko e hā naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻUkitofa ʻoku mahuʻinga ai ʻa e fakatukupaaʻi kakato ke moʻuiʻaki ʻa e ongoongoleleí kae ʻikai “fakaʻapē pē [ʻa e] tukupaá”.

  1. Fakakakato ha ‘ekitivitī ‘e taha pe ongo ‘ekitivitī ko ‘ení fakatouʻosi ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Tohi fekauʻaki mo hano tokoniʻi koe ʻe haʻo tukupā ke moʻuiʻaki ha fekau pe tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ke fakamālohia hoʻo ului kia Sīsū Kalaisí.

    2. ʻAi ha lisi ʻo e ngaahi fekau pe ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ke ongoʻi kuó ke tukupā kakato ke ke moʻuiʻaki. Fakakaukau ki ha faʻahinga tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻokú ke ongoʻi naʻá ke “meimei” kae ʻikai tukupā “kakato ʻaupito” (Ngāue 26:29) ke moʻuiʻaki. Tohiʻi ha taumuʻa ʻe lava ke ke ngāueʻi ke fakatupulaki ʻa e mahino ʻokú ke maʻú pea mo hoʻo tukupā fekauʻaki mo ha taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Lotua ha tokoni lolotonga hoʻo feinga ke ului moʻoni kia Sīsū Kalaisí ʻaki ha toe kakato ange hoʻo moʻuiʻaki ʻEne ongoongoleleí.

ʻOku tau lau ʻi he Ngāue 26:30–32 naʻe ʻilo ʻe Fesito mo e Tuʻi ko ʻAkilipá naʻe tonuhia ʻa Paula pea naʻá na mei tukuange ia, ka naʻe fie maʻu ke na fakafoki ʻa Paula ki Loma koeʻuhí naʻá ne tangi ke fakamaauʻi ʻe Sisa ʻa hono tukuakiʻí.

Ngāue 27–28

ʻOku ʻave ʻa Paula ki Loma peá ne akonaki mo fakamoʻoni ai kia Sīsū Kalaisi

ʻĪmisi
tornado

Naʻe fakatātā ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi pole mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e moʻuí ki ha “ngaahi matangi fakalaumālie” (vakai “Ngaahi Faingataʻa Fakalaumālie,” Ensign pe Liahona, Mē 2014, 18–21).

Fakalaulauloto ki he ngaahi sīpinga ʻo ha ngaahi ʻahiʻahi mo ha ngaahi faingataʻa ʻe lava ke fakatatau ki ha ngaahi matangi fakalaumālie ʻi ha moʻui ʻa ha taha.

ʻI hoʻo ako ʻa e Ngāue 27–28, kumi ki ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke kātakiʻi ʻi he tui mateaki ʻa e ngaahi matangi fakalaumālie ʻokú ke fehangahangai mo iá.

ʻOku fakamatala ʻa e Ngāue 27 ki hono fakafolau ʻo Paula he tahí ke ʻave ki Loma lolotonga ʻa e ngaahi māhina momokó. Naʻe mei movete ʻa e vaká lolotonga ha afā, pea naʻe tūkia ʻa Paula mo kinautolu kotoa naʻe ʻi he vaká ʻi he motu ko Melita, pe Malata (vakai Ngaahi Mape ʻo e Tohi Tapú, fika 13, “Ko e Ngaahi Fononga Fakafaifekau ʻa e ʻAposetolo ko Paulá,” ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá).

  1. Lau ʻa e Ngāue 28:1–10 mo e Ngāue 28:16–24, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko kia Paula ʻi he motú pea pehē foki ki heʻene ʻi Lomá. Tā ha fakatātā ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá pea tohiʻi ai mo ha ʻuluʻi tohi ki ha nusipepa ʻe fakamatala fakanounou ai ʻa e kotoa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he ngaahi potufolofola takitaha ko ʻení.

Fakakaukau ki he ngaahi ʻahiʻahi kotoa naʻe hoko kia Paulá ʻo hangē ko hono hiki ʻi he Ngāue 23–28: naʻe puke pōpula taʻehalaia, tūkia hono vaká, huhu ʻe ha ngata kona, pea ʻave leva ki Loma, ʻa ia naʻe tauhi pōpula ai ʻi ha fale.

Lau ʻa e Ngāue 28:30–31, ʻo kumi ki he meʻa naʻe kei lava pē ʻe Paula ʻo fai ʻi Loma neongo hono tauhi ia ʻi ha fale ko ha pōpulá.

Ko e hā naʻe fai ʻe Paula naʻe fakahaaʻi ai ʻene kei tui mateaki pē ki he ʻOtuá neongo ʻa e ngaahi ʻahiʻahi naʻá ne aʻusiá?

Ko e hā ha lelei naʻe maʻu mei he ngaahi ʻahiʻahi naʻe aʻusia ʻe Paula lolotonga ʻene ʻi tahí, lolotonga ʻa e tūkia hono vaká, pea lolotonga hono tauhi pōpula ia ʻi Lomá?

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi aʻusia ʻa Paulá kapau te tau tui mateaki, ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tau fulihi ʻa e ngaahi ʻahiʻahí ke hoko ko ha ngaahi tāpuaki maʻatautolu mo e niʻihi kehé.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi founga ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa e kakaí ke nau fulihi ʻa e ngaahi ʻahiʻahí ke hoko ko ha ngaahi tāpuaki maʻanautolu mo e niʻihi kehé?

    2. Ko e fē ha taimi kuo tokoniʻi ai ʻe he ʻOtuá koe pe ha taha ʻokú ke ʻilo ke fulihi ha ʻahiʻahi ke hoko ko ha tāpuaki maʻau pe maʻá e niʻihi kehé?

Fili ke ke muimui ki he sīpinga ʻa Paulá pea tuʻu maʻu ʻi he tui mateaki ʻi he taimi ʻokú ke aʻusia ai ha ngaahi ʻahiʻahi koeʻuhí kae lava ke tokoniʻi koe ʻe he ʻOtuá ke ke fulihi ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ko iá ke hoko ko ha ngaahi tāpuaki maʻau mo e niʻihi kehé.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Ngāue 23–28 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki