Laipelí
Talateu kia Taitusí


Talateu kia Taitusí

Ko e hā ‘Oku Ako ai e Tohí Ni?

ʻOku tatau pē ʻa e tohi ʻa Paula kia Taitusí mo ʻene ngaahi tohi kia Tīmoté, ʻa ia ʻoku ʻi ai ha ngaahi fakahinohino mei he ʻAposetolo ko Paulá ki he taki fakalotofonua ʻo e Siasí ʻe ʻaonga ʻi ha kuonga pē. Naʻe tohi ʻe Paula ko e “ʻamanaki lelei ki he moʻui taʻengatá” naʻe fuofua talaʻofa ia ʻe he ʻOtuá ʻi he moʻui kimuʻa ʻi he māmaní “ʻi he teʻeki ai tuʻu ʻa e māmaní” (Taitusi 1:2). Naʻá ne akoʻi ʻoku totonu ke ʻikai faʻa tatali ʻa e Kāingalotú ki he “ʻamanaki fakamonūʻia ko ia” ʻo e hakeakiʻí pea ki he Hāʻele ʻAngaua Maí (Taitusi 2:13). Naʻe toe tohi foki ʻa Paula kia Taitusi kau ki he “fufulu ʻo e fakatupu foʻoú” pea mo e “fakafoʻou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní” (Taitusi 3:5), ʻo ʻuhinga ki he ouau ʻo e papitaisó mo e fakamaʻa ʻi he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ko e teuteu ia ke “ngaohi ai kitautolu ko e fānau hoko, ʻo tāu mo e ʻamanaki lelei, ki he moʻui taʻengatá” (Taitusi 3:7). ʻE lava ke tupulaki hoʻo tuí ʻi hoʻo ako ʻa e fakahinohino fakalaumālie ʻa Paula kia Taitusi ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi tokāteline mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí ʻa e ʻamanaki lelei ki he moʻui taʻengatá.

Ko Hai Naʻá Ne Hiki e Tohí Ni?

Ko Paula naʻá ne hiki ʻa e tohi ʻo Taitusí (vakai Taitusi 1:1)

Naʻe Tohi Ia ‘Anefē pea ‘i Fē?

ʻOku hangē naʻe hiki ʻe Paula ʻa e Tohi kia Taitusí ʻi he vahaʻa taimi ne hiki ai ʻa e 1 mo e 2 Tīmoté, fakafuofua ki he T.S. 64–65 (vakai, Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Paulá, Ngaahi Tohi ʻA,” scriptures.lds.org). Naʻe hiki ʻe Paula ʻa e Tohi Taitusí hili ʻene fuofua nofo pōpula ʻi Lomá. Naʻe ʻikai ke ne fakahā ʻa e feituʻu naʻá ne ʻi aí he taimi naʻá ne fai ai ʻa e tohí ni.

Ko Hai Naʻe Fakataumuʻa Ki Ai Hono Hikí Pea Ko e Hā Hono ʻUhingá?

Naʻe hiki ʻe Paula ʻa e tohi ko ʻení kia Taitusi, ʻa ia naʻe pehē ʻe Paula “ko e foha moʻoni ʻo tāu mo e tui ʻatautolu kotoa pē” (Taitusi 1:4). Ko e tangata Kiliki ʻa Taitusi (vakai Kalētia 2:3) pea ko Paula tonu pē naʻá ne fakaului ia ki he ongoongoleleí (vakai, Bible Dictionary, “Taitusi”). Hili ʻa e ului ʻa Taitusí, naʻá ne ngāue mo Paula ke talaki ʻa e ongoongoleleí mo fokotuʻutuʻu ʻa e Siasí (vakai, Bible Dictionary, “Titus”). Naʻá ne tokoni ke tānaki ha ngaahi meʻaʻofa maʻá e masivá ʻi Selusalema (vakai 2 Kolinitō 8:6, 16–23) peá ne toe feʻao mo Paula ki he fakataha alēlea ʻi Selusalemá (vakai Kalētia 2:1). Naʻe tuku ʻe Paula kia Taitusi ke ne ʻave ʻene fuofua tohi ki he Kāingalotu ne nau nofo ʻi Kolinitoó (vakai 2 Kolinitō 7:5–15). Naʻe tohi kia Taitusi ke fakamālohia ia ʻi heʻene ngāue ke taki mo tokangaʻi ʻa e kolo ʻo e Siasí ʻi Kelití neongo ʻa e fakafepakí (vakai Taitusi 1:5, 10–11; 2:15; 3:10).

Ko e Hā Ha Ngaahi Fōtunga Makehe ʻo e Tohí Ni?

Ko e taha eni ʻo e ngaahi tohi fakafaifekaú (ki ha faifekau, pe taki, ʻi he Siasí), fakataha mo e 1 mo e 2 Tīmoté (vakai, Bible Dictionary, “Pauline Epistles”). ʻOku ʻomi ʻi he Tohi ʻa Taitusí ʻa e fuofua fakamoʻoni naʻe fokotuʻu ʻa e Siasí ʻi he motu Kiliki ko Keliti ʻi he Tahi Metiteleniané (vakai Taitusi 1:5). Ko e fatongia ʻo Taitusi ke uiuiʻi ʻa e kau pīsope ʻi he motú. Naʻe lisi ʻe Paula ʻa e konga ʻo e ngaahi ʻulungaanga ke maʻu ʻe he kau pīsopé (vakai Taitusi 1:6–9). Naʻá ne toe tānaki atu foki mo ha fakahinohino fakapatonu ki he kakai tangatá, kakai fefiné, mo e kau tamaioʻeikí fekauʻaki mo e tōʻonga ʻoku feʻunga mo e Kāingalotú (vakai Taitusi 2:2–10).

Fokotuʻutuʻú

Taitusi 1. ʻOku fakahinohino ʻe Paula ʻa Taitusi ke fakanofo ʻa e kau taki ʻo e Siasí peá ne lisi ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi ʻulungaanga ke maʻu ʻe he kau pīsopé. ʻOkú ne faleʻi ʻa Taitusi ke fakatonutonu ʻa kinautolu ʻoku heé mo valokiʻi ʻa e kau akonaki hala ʻoku nau “lau ʻoku nau ʻilo ʻa e ʻOtuá; ka ʻi heʻenau ngaahi ngāué ʻoku nau siʻaki ia” (Taitusi 1:16).

Taitusi 2. ʻOku fakalotolahi ʻa Paula kia Taitusi ke ne fakahinohino ʻa e kau toulekeleka ʻi he kāingalotu he Siasí ke nau tā ha ngaahi sīpinga maʻá e Kāingalotu kei taʻu siʻi angé. ʻOkú ne toe kole foki kia Taitusi ke ne akoʻi ʻa e kau tamaioʻeikí ke nau talangofua ki honau ngaahi ʻeikí. ʻOku fakamatala ʻa Paula ki he tōʻonga moʻui ʻoku totonu ke moʻui ʻaki ʻe he kau ākongá ʻi heʻenau teuteu ki he hāʻele mai ʻa e ʻEikí. ʻOkú ne fakamatalaʻi ʻa e huhuʻi ne ʻomi ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisí.

Taitusi 3. ʻOku akoʻi ʻe Paula ʻoku totonu ke hoko ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ko ha kau tangataʻi fonua lelei mo ha kau muimui angatonu ʻo Sīsū Kalaisi. Te tau ala maʻu ʻa e moʻui taʻengatá ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí ʻo fakafou ʻi he papitaisó.

Paaki