Laipelí
ʻIuniti 1, ʻAho 4: Talateu mo e Talanoa ʻo e Fuakava Foʻoú


ʻIuniti 1: ʻAho 4

Talateu mo e Talanoa ʻo e Fuakava Foʻoú

Talateú

Ko e Fuakava Foʻoú ko e lēkooti ia ʻo e moʻui, ngaahi akonaki, mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí mo fokotuʻu ʻa Hono Siasí ʻi he māmaní pea, mo e kamata ʻa e ngāue fakafaifekau mo e ngaahi akonaki ʻa ʻEne kau ākongá. Te ke ako ʻi he lēsoni ko ʻení fekauʻaki mo e talanoa fakahisitōlia mo tukufakaholo ʻo e Fuakava Foʻoú, ʻo kau ai ʻa e ʻuhinga naʻe ʻikai tali ai ʻe he tokolahi ʻo e kau Siú ʻa Sīsū ko e Mīsaiá, pe Fakamoʻuí. Te ke toe laukonga foki fekauʻaki mo kinautolu naʻa nau loto fakatōkilalo ʻo tali ʻa Sīsū Kalaisi ko e Fakamoʻuí pea fili ke muimui kiate Iá.

Ko e Talanoa ʻo e Fuakava Foʻoú

ʻĪmisi
detail from stoning of Stephen, stoning of Stephen

Hili ho nimá ʻi ʻolunga ʻi he fakatātā he tafaʻaki toʻomataʻú. Fakatatau ki he meʻa ʻokú ke sio ki ai ʻi he fakatātā ʻi he tafaʻaki toʻohemá, ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ke pehē ʻoku lolotonga hoko ʻi he fakatātaá? Toʻo ho nimá meí he fakatātā ʻi he tafaʻaki toʻomataʻú.

ʻOku tokoni fēfē ʻa e sio ki he fakatātā kakató ke mahino kiate koe ʻa e meʻa ʻoku hokó?

Ko e tangata ʻokú ne tui ʻa e pūlou lanu puluú ko Sitīveni ia, ko ha ākonga ʻa Sīsū Kalaisi. Lau ʻa e ʻuluʻi vahe ʻo e Ngāue 7 ke ʻilo e meʻa naʻe hoko ʻoku fakahaaʻi ʻi he fakatātaá.

Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke ke fakatatau ai hono fakahā kakato mai ʻo e fakatātaá, ki hono maʻu e mahino ki he folofolá.

ʻOku fakahaaʻi mai ʻi he ʻekitivitī ko ʻení ʻa e mahuʻinga ke mahino ʻa e kaveinga ʻo e folofolá. ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea talanoá ki he ngaahi tūkunga pe puipuituʻa ʻo ha potu folofola, meʻa ne hoko pe talanoa ʻi he folofolá. ʻI hoʻo maheni lahi ange mo e talanoa fakahisitōlia mo tukufakaholo ʻo e Fuakava Foʻoú, ʻe lava ke toe mahino lelei ange ai kiate koe mo ke fakaʻaongaʻi hono ngaahi akonakí.

ʻOku ʻi he ngaahi konga ko ʻeni ʻo e lēsoní ha fakamatala ʻe tokoni kiate koe ke toe mahino ange ʻa e talanoa ʻo e Fuakava Foʻoú.

Ko e kau Taki Fakalotu Siu Lolotonga e Ngāue Fakafaifekau ʻa e Fakamoʻuí

Naʻe lēkooti ʻe he palōfita ko Sēkopé ʻo e Tohi ʻa Molomoná ha kikite ʻe tokoni ke mahino ai kiate kitautolu e ngaahi tūkunga ʻo e kuonga ne ngāue fakafaifekau ai ʻa Sīsū Kalaisí. Lau ʻa e 2 Nīfai 10:3–5, ʻo kumi e ngaahi lea pe kupuʻi lea naʻe ngāue ʻaki ʻe Sēkope ke fakamatalaʻi ʻaki e tūkunga fakalaumālie ʻi he lotolotonga ʻo e kau Siú lolotonga e ngāue fakafaifekau ʻa e Fakamoʻuí.

ʻOku ʻuhinga e lea ngaahi ngāue fakataulaʻeiki kākā ʻi he 2 Nīfai 10:5 ki he malanga ʻoku kumi ke maʻu ʻa e “totongi mo e fakamālō ʻa e māmaní” kae ʻikai ko e lelei maʻá e kakai ʻa e ʻOtuá (2 Nīfai 26:29). Ko kinautolu naʻa nau halaia he ngaahi ngāue fakataulaʻeiki kākaá, naʻe meimei ko e kau taki fakalotu kovi kinautolu ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau Siú, ʻa ia naʻa nau takihalaʻi ʻa e kakaí.

Ko e Ngaahi Tānaki ki he Fono ʻa Mōsesé, mo e Ngaahi Fakapoto Hala Kehé

Ke toe mahino ange ʻa e founga naʻe takihalaʻi ai ʻe he kau takilotú ʻa e kakaí, tā ha foʻi siakale ʻi tuʻa ke takatakaiʻi ʻa e foʻi siakale ko ʻeni ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e fono ʻa Mōsesé, pea fakahingoa ia ko e Fono naʻe ʻikai Tohí.

ʻĪmisi
words Law of Moses in circle

ʻOku ʻuhinga ʻa e fono ʻa Mōsesé ki he ngaahi fekau mo e akonaki ʻa e ʻOtuá naʻe ʻoange ki he kau ʻIsileli ʻo onoʻahó, ʻo fakafou he palōfita ko Mōsesé. Naʻe toki tānaki atu ʻe he kau akonaki faka-Siú ʻenau ngaahi fono mo ʻenau ngaahi fakaʻuhinga pē ʻanautolu ki he fonó. Naʻe ʻiloʻi pē ia ko e fono naʻe ʻikai tohí pe tukufakaholo naʻe ʻikai tohí, ʻa ia ko e ngaahi fono mo e fakaʻuhinga naʻe toki tānaki atu ʻo fakataumuʻa ke taʻofi hono maumauʻi e fono ʻa e ʻOtuá. Hangē ko ʻení, fakatatau ki he fono naʻe ʻikai tohí, naʻe tapu ke vete ha nonoʻo ʻaki hoto ongo nimá fakatouʻosi ʻi he ʻaho Sāpaté. Ka fakahoko ia ʻoku lau ia ko e ngāue pea ʻoku maumauʻi ai ʻa e ʻaho Sāpaté. Neongo iá, naʻe ngofua pē ke vete ha nonoʻo ʻaki ha nima pē ʻe taha.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa ʻokú ke pehē ʻoku fakatuʻutāmaki ai hono tānaki atu ʻa e ngaahi fono naʻe faʻu ʻe he tangatá ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá “ne ʻi ai ha ngaahi toʻutangata ʻi he kuohilí, pea ʻi he kuonga lolotonga e ngāue fakafaifekau ʻa hotau ʻEikí,” ha niʻihi ʻo e kau takilotu ʻo e kau Siú “naʻa nau toʻo ʻa e ngaahi meʻa faingofua mo mahinongofua ʻo e lotu haohaoá ʻo toe tānaki atu ki ai ʻenau ngaahi fakaʻuhinga pē ʻanautolu; naʻa nau toe fakalahi ki ai ʻaki ʻenau tānaki atu ha ngaahi lotu mo ha ngaahi ouau; mo nau toʻo ʻa e founga fiefia ʻo e lotú ʻo liliu ia ki ha founga fai ʻo e lotú mo ha ngaahi ouaú naʻe haʻihaʻisia, fakangatangata, mo fakamamahi. Naʻa nau ngaahi ʻa e laumālie moʻui ʻo e fono ʻa e ʻEikí ke hoko ko e laumālie mate ʻi he lotu faka-Siú” (The Mortal Messiah: From Bethlehem to Calvary, Voliume 4 [1979–81], 1:238).

Fakatatau kia ʻEletā Makongikī, ko e hā naʻe fai ʻe he kau taki fakalotu Siú ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ʻaki ʻenau ngaahi fakaʻuhinga ne tānaki ki aí?

Ko e kau Siu ʻi he kuonga ʻo Sīsuú naʻa nau ʻi ha tuʻunga ʻo e hē meí he moʻoní. Neongo naʻe ʻi ha kau Siu tokolahi e mafai mo e ngaahi ouau ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, ka naʻe kei tokolahi pē honau niʻihi ne hē mei he ngaahi founga totonu ʻo ʻenau tui fakalotú, ʻa ia naʻe fakahā ʻe he ʻOtuá kia Mōsesé (vakai T&F 84:25–28). Naʻe hoko e ngaahi tukufakaholo ia naʻe ʻikai tohí, ʻa ē naʻe toki tānaki atu ʻe he kau Siú, ʻo mahuʻinga ange ia ʻi he lotu haohaoa mo e ngaahi lea ʻa e ʻOtuá naʻe tohí.

Lau ʻa e Mātiu 12:14, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe loto ʻa e kau Fālesí ke nau fai kia Sīsū koeʻuhí ko e ʻikai ke Ne tali ʻenau ngaahi fono mo e tukufakaholo naʻe ʻikai tohí.

Puleʻi Kehe mo e ʻAmanaki Lelei ki ha Mīsaia ke ne Fakahaofi ʻa ʻIsileli

Naʻe ʻikai ngata pē ʻi he ngaahi tukufakaholo hala ʻa e kau Siú, naʻe hoko foki mo e ʻamanaki hala fekauʻaki mo e hāʻele mai e Mīsaiá, ke iku fakasītuʻaʻi ai ʻe ha kau Siu tokolahi ʻa Sīsū.

  1. Lau e ngaahi palakalafi ko ʻení, pea toki tali e ngaahi fehuʻí ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Tuku kehe ange ha kiʻi taimi nounou naʻa nau tauʻatāina ai, ʻi heʻene aʻu ki he taimi ʻo e Fuakava Foʻoú, naʻe ʻosi nofo pōpula ʻa e kakai Siú ia ʻi ha ngaahi taʻu ʻe 500 tupu. Naʻe hoko ha angatuʻu naʻe taki ʻe he kau Makapesí, ko ha fāmili ʻo ha kau mateakiʻi fonua Siu, ke maʻu ai e tauʻatāiná ʻi ha taʻu ʻe 160 ki muʻa pea ʻaloʻi mai ʻa Kalaisí. Neongo iá, ʻi he aʻu ki he taimi naʻe ʻaloʻi mai ai ʻa Kalaisí, kuo ʻosi liua ʻe Loma ia ʻa ʻIsileli. Naʻe ʻosi fakanofo mei Loma ʻa e Tuʻi ko Hēlotá ke ne puleʻi ʻa ʻIsileli, he naʻe taʻane ia ki he fāmili Makapesí. Naʻe fehiʻa ʻa e kau Siú he puleʻi kinautolu ʻe Lomá, pea naʻe ʻikai ai ke nau faʻa tatali ki he Mīsaia kuo talaʻofa maí, ʻa ia naʻa nau tui te ne fakahaofi kinautolu mei he kau Lomá. Koeʻuhí naʻe ʻamanaki ʻa e tokolahi ʻo e kau Siú ki ha Mīsaia te ne fakahaofi kinautolu mei hono puleʻi kehé, naʻe ʻikai ai ke nau tali ʻa Sīsū Kalaisi ko honau Fakamoʻuí.

    1. Ko e hā naʻe ʻamanaki ki ai ʻa e tokolahi ʻo e kau Siú mei he Mīsaia ʻe hoko maí?

    2. Ko e hā naʻe tataki ai ʻe he maʻu hala ko ʻení ha kau Siu tokolahi ke fakafisingaʻi ʻa Sīsū ko e Mīsaiá?

Naʻe Loto-Fakatōkilalo e Kau Siu Tokolahi mo Tali ʻa Sīsū ko e Mīsaiá, pe Fakamoʻuí

Neongo naʻe ʻikai tali ʻe ha kau Siu ʻe niʻihi ʻa Sīsū Kalaisi, ka naʻe ʻi ai ha niʻihi kehe naʻa nau loto-fakatōkilalo mo fakaongoongo ki he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻo nau ʻilo ai ko Sīsū ʻa e Mīsaiá, pe Fakamoʻuí.

Lau ʻa e Luke 2:25–33, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai mo leaʻaki ʻe he tangata angatonu ko Simione ʻi he taimi naʻe ʻomai ai ʻe Siosefa mo Mele ʻa e pēpē valevale ko Sīsuú ki he temipalé.

Fakatatau ki he Luke 2:30–32, ko e hā ʻa e ʻuhinga naʻe fekauʻi mai ai ʻa Sīsū ki he māmaní?

ʻOku tau ako meí he ngaahi veesi ko ení naʻe fekauʻi mai ʻa Sīsū Kalaisi ke ne ʻomi ʻa e fakamoʻuí ki he kakaí kotoa.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi ke lava ai ʻo fakahaofi ʻa e kakaí kotoa.

ʻĪmisi
John baptizing Jesus

Naʻe ui ʻa Sione Papitaiso ʻe he ʻOtuá ke ne teuteuʻi ʻa e kakaí ki he hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisí. ʻI he ʻaho hoko hili ʻene papitaiso ʻa Sīsuú, naʻe fakamoʻoni ʻa Sione ki Ai, ʻo pehē, “Vakai ki he Lami ʻa e ʻOtua!” (Sione 1:36). Lau ʻa e Sione 1:37–42, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he toko ua he kau ākonga ʻa Sioné hili ʻena fanongo ki heʻene fakamoʻoni kia Sīsuú.

Ko e hā naʻe fai ʻe ʻAnitelū hili ʻene fanongo ki he fakamoʻoni ʻa Sione Papitaiso ko Sīsū ʻa e Mīsaiá? ʻOkú ke pehē ko e hā naʻá ne vēkeveke ai ke vahevahe ʻa e ongoongo ko ʻení mo hono tokoua ko Saimone Pitá?

Hangē ko ia ʻoku lēkooti ʻi he Sione 1:43–44, naʻe fakaafeʻi ʻe he Fakamoʻuí ha tangata ko Filipe ke hoko ko ʻEne ākonga. Lau ʻa e Sione 1:45–46, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe Filipe hili ʻene ʻilo ko Sīsū ʻa e Mīsaiá.

Ko e hā ʻa e fakaafe naʻe fai ʻe Filipe kia Natanielá?

Fakatefito ʻi he ngaahi sīpinga ko ʻeni mei he Fuakava Foʻoú, fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau haʻu kia Sīsū Kalaisí, ʻoku tau maʻu ai ha holi lahi ange ke .

ʻOkú ke pehē ko e hā te tau maʻu ai ha holi lahi ange ke fakaafeʻi e niʻihi kehé ke haʻu kia Kalaisi ʻi heʻetau haʻu kiate Iá?

ʻĪmisi
President Henry B. Eyring

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻoku ʻi ai ha tāpuaki māʻongoʻonga ʻoku maʻu ʻi heʻetau fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau haʻu kia Sīsū Kalaisí: “ʻI he taimi ʻokú ke tuku ai ho lotó ki hono fakaafeʻi ʻa e kakaí ke nau haʻu kia Kalaisí, ʻe liliu ai ho lotó. … ʻI hoʻo tokoni ki he niʻihi kehé ke nau haʻu kiate Iá, te ke fakatokangaʻi kuó ke haʻu ai mo koe kiate Ia” (“Come unto Christ,” Ensign, Māʻasi, 2008, 52).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe lava ke tokoni ai hono fakaafeʻi e niʻihi kehé ke haʻu kia Kalaisí ke tau ofi ange ai kiate Iá?

    2. Ko hai kuó ne fakaafeʻi koe ke haʻu ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí? Kuo faitāpuekina fēfē ai hoʻo moʻuí?

    3. Fakakaukau pe ko hai te ke lava ʻo fakaafeʻi ke haʻu kia Sīsū Kalaisí. Ko e hā te ke lava ʻo fai ke fakaafeʻi ai e niʻihi kehé ke haʻu kiate Iá?

ʻI hoʻo ako e Fuakava Foʻoú he taʻu ní, te ke ongoʻi ai e fakaafe taʻetuku mei he Fakamoʻuí ke haʻu kiate Iá. ʻI hoʻo tali ʻa e fakaafe ko ʻení, te ke maʻu ai ha holi ke tokoni ki he niʻihi kehé ke nau haʻu foki mo kinautolu kiate Ia.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e lēsoni “Talateu mo e Talanoa ʻo e Fuakava Foʻoú” pea fakakakato ia ʻi he (‘aho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

ʻE tokoni kiate koe ʻa e saati ʻi he peesi hokó ke toe mahino ange ʻa e ngaahi fakamatala ki he moʻui ʻa Sīsū Kalaisí, ʻa ia te ke ako ʻi he ngaahi Kosipeli ʻa Mātiu, Maʻake, Luke mo Sioné.

Paaki