Laipelí
ʻIuniti 9, ʻAho 2: Luke 1


ʻIuniti 9: ʻAho 2

Luke 1

Talateú

Naʻe hā ʻa e ʻāngelo ko Kepalelí kia Sakalia ʻo fakahā ʻe ʻi ai ha foha ʻo Sakalia mo hono malí ko ʻIlisapeti, ʻa ia te na fakahingoa ko Sione. Hili ha māhina ʻe ono, naʻe toe hā ʻa e ʻāngelo tatau kia Mele mo fakahā ki ai ʻe hoko ia ko e faʻē ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Naʻe ʻaʻahi ʻa Mele kia ʻIlisapeti, pea naʻá na fiefia ʻi he ʻamanaki ke haʻu ʻa e Fakamoʻuí. Hili ha māhina ʻe tolu, naʻe fāʻeleʻi ʻe ʻIlisapeti ʻa Sione, ʻa ia ʻe ʻiloʻi ko Sione Papitaisó.

Luke 1:1–4

ʻOku fakamatalaʻi ʻe Luke ʻa e ʻuhinga naʻá ne hiki ai ʻene Kosipelí.

ʻOkú ke ʻilo ʻa e meʻa naʻe hoko ʻoku fakahaaʻi mai ʻi he fakatātā takitaha ko ʻení? Tohi ʻi lalo he fakatātā takitaha ha fakamatala ʻo e meʻa ko ia naʻe hokó.

ʻĪmisi
Joseph and Mary Travel to Bethlehem
ʻĪmisi
The Angel Appears to the Shepherds
ʻĪmisi
Simeon Reverencing the Christ Child
ʻĪmisi
Christ in the Temple

Ko Kalaisi ʻi he Temipalé, tā ʻe Heinrich Hofmann, ʻi he angalelei ʻa e C. Harrison Conroy Co.

ʻĪmisi
The Good Samaritan
ʻĪmisi
Mary and Martha
ʻĪmisi
The Ten Lepers

ʻOku fakafofongaʻi ʻe he ngaahi meʻá ni ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa naʻe hoko mo e ngaahi akonaki mei he ngāue fakafaifekau ʻa e Fakamoʻuí he māmaní, ʻa ia naʻe lēkooti ʻe Luke ka ʻoku ʻikai ʻasi ʻi he ngaahi Kosipeli ʻa Mātiu, Maʻake mo Sioné.

Naʻe kamata ʻe Luke ʻene Kosipelí ʻaki ʻene lave ki he tokotaha naʻe ui ko Tiofilusi (vakai ki he Luke 1:3) mo fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻene ngaahi tohí. Ko e ʻuhinga ʻo e Tiofilusi ko e “kaungāmeʻa ʻo e ʻOtuá” (Bible Dictionary, “Theophilus”).

Lau ʻa e Luke 1:1–4, ʻo kumi ki he ngaahi ʻuhinga naʻe hiki ai ʻe Luke ʻene Kosipelí.

Fakatatau ki he Luke 1:4, ʻe tokoni fēfē kiate koe haʻo ako ʻa e Kosipeli ʻa Luké.

ʻI hoʻo ako ʻa e Kosipeli ʻa Luké, ʻe lava ke ke “ʻilo hono moʻoni” (Luke 1:4) ʻo e ngaahi moʻoni kuo akoʻi kiate koe fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí.

Luke 1:5–25

ʻOku fakahā ʻe he ʻāngelo ko Kepalelí ʻe fāʻeleʻi ʻa Sione kia Sakaliá, pea feitama ʻa ʻIlisapeti.

ʻOkú ke pehē ko e hā ʻa e fuoloa ʻe lava ke ke taʻofi ai hoʻo mānavá? Taimiʻi ha uasi lau taimi ki ha sekoni ʻe 10 ki he 30, pea lomi ia ke kamata lau he taimi ʻoku kamata ai ke taʻofi hoʻo mānavá, pe te ke sio ki he nima hui lau sekoni ʻi ha uasi. Kapau ʻe lava, taʻofi hoʻo mānavá kae ʻoua kuo lea ʻa e uasi lau taimí pe kakato ʻa e taimí.

Ko e hā ʻa e meʻa naʻá ke fakakaukau ki ai lolotonga ʻa e laui sekoni fakaʻosi pea lea ʻa e uasi lau taimí mo kakato ʻa e taimí? ʻE lava fēfē ke tatau ʻa e taʻofi hoʻo mānavá mo e ongo ʻokú ke maʻu lolotonga hoʻo tali ke hoko ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻOtuá?

Fakalaulauloto ki ha tāpuaki pe ha tali mei he ʻOtuá ʻokú ke talitali ki ai pe fakaʻamu ke hoko. ʻI hoʻo ako ʻa e Luke 1, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻe lava ke tokoni kiate koe ʻi he taimi ʻokú ke talitali ai ke hoko ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻOtuá ʻi hoʻo moʻuí.

Lau ʻa e Luke 1:5–7, ʻo kumi ki he tāpuaki naʻe tali ki ai ʻa Sakalia mo ʻIlisapeti ʻi he konga lahi ʻena moʻuí.

Ko e hā ʻoku tau ako fekauʻaki mo Sakalia mo ʻIlisapeti mei he ngaahi veesi ko ʻení?

Ko Sakalia mo ʻIlisapetí ko e hako fakatouʻosi ʻo ʻĒlone, ʻa ia naʻe fili mei ai ʻa e kotoa e kau taulaʻeiki mo e kau taulaʻeiki lahi ʻo ʻIsilelí. ʻOku mahino mei ai ko Sioné ko e ʻea hoko fakanatula pē ia ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo hono kau takimuʻá. Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, “Ko e Sakaliá ko ha taulaʻeiki ʻa e ʻOtuá, pea naʻe fakanofo ʻi he Temipalé, pea ko Sioné ko ha taulaʻeiki ʻo hangē pē ko ʻene tamaí, pea naʻá ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné” (ʻi he History of the Church, 5:257).

ʻOku lēkooti ʻi he Luke 1:8–10 naʻe fakanofo ʻa Sakalia ke ne tutu ʻa e ngaahi meʻa namu lelei ʻi he temipalé. Ko ha lāngilangi ʻeni naʻe tuʻo taha pē hono maʻu ʻe ha taulaʻeiki ʻi heʻene moʻuí.

Lau ʻa e Luke 1:11–13, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko lolotonga ʻoku ʻi he temipalé ʻa Sakaliá.

Fakatokangaʻi ʻi he veesi 13, naʻe pehē ʻe he ʻāngeló, “Kuo tau hoʻo lotú.” ʻOku hangē naʻe lotu ʻa Sakalia mo ʻIlisapeti ʻi ha ngaahi taʻu lahi ke maʻu haʻana tama. ʻE lava ke ke fakaʻilongaʻi ʻa e kupuʻi leá ni ʻi hoʻo folofolá.

Ko e hā nai ʻa e ongo naʻe maʻu ʻe Sakalia ʻi he taimi naʻá ne fanongo ai te na maʻu mo ʻIlisapeti ha foha neongo “kuó na motuʻa” (Luke 1:7)?

ʻOku lēkooti ʻi he Luke 1:14–17 naʻe fakahā ʻe he ʻāngelo ko Kepalelí kia Sakalia ko ia mo ʻIlisapetí te na “maʻu ʻa e fiefia mo e nēkeneka” (Luke 1:14) pea ko hona fohá te ne teuteuʻi ʻa e kakai tokolahi maʻá e ʻEikí.

Lau ʻa e Luke 1:18–20, ʻo kumi ki he tali ʻa Sakalia ki he fekau ʻa Kepalelí. Naʻe akoʻi mai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko Kepaleli ko Noa ia pea “naʻe hoko hake hono mafaí kia ʻAtama ʻi he Lakanga Fakataulaʻeikí” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 104).

Fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe hoko kia Sakalia koeʻuhí ko e veiveiua ʻene tui ki he ngaahi lea ʻa e ʻāngeló. Fakakaukau ke ke fakaʻilongaʻi ʻi he veesi 20 ʻa e meʻa naʻe talaange ʻe he ʻāngeló fekauʻaki mo e ngaahi lea—ʻa e fekau—naʻá ne leaʻaki kia Sakaliá.

Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku tau ako mei he ʻāngelo ko Kepalelí ko e ngaahi lea ʻa e ʻEikí ʻa ia ʻoku fakahoko mai ʻi Heʻene kau tamaioʻeikí ʻe toki hoko pē ia ʻi hono taimi totonu. ʻOku ʻuhinga ʻa e “ʻi hono kuongá” ki he taimi ʻa e ʻEikí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻE tokoni fēfē ki he founga ʻetau tali ʻa e ngaahi palōmesi ʻa e ʻEikí ke tau ʻilo ʻe toki hoko mai pē ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻEikí ʻo fakatatau ki Heʻene taimí?

    2. ʻE tokoni fēfē ʻa e moʻoni ko ʻení ki ha taha kuo fuoloa haʻane fakaʻamu ke hoko ha palōmesi fakalangi naʻe ʻosi tuku mai?

ʻOku tau ako ʻi he Luke 1:21–24, ko e taimi ko ia naʻe mavahe ai ʻa Sakalia mei he temipalé, naʻe ʻikai ke toe lava ʻo lea. Naʻe toki hoko ʻo feitama ʻa ʻIlisapeti ʻo hangē ko e palōmesi ʻa e ʻāngeló.

Lau ʻa e ngaahi lea ʻa ʻIlisapeti ʻi he Luke 1:25, mo fakakaukau ki he ongo naʻe maʻu ʻe ʻIlisapeti ʻi he taimi naʻá ne teuteu ai ke fāʻeleʻi mai ʻene tamá. Ko ʻene lea ko ia naʻe pehē kuo “toʻo [ʻe he ʻEikí] ʻiate au hoku manukiaʻanga ʻe he kakaí” ʻoku ʻuhinga ia ki he mā naʻá ne aʻusia koeʻuhí ko e ʻikai haʻane fānaú. ʻI he ʻulungaanga fakafonua ʻi he taimi ko ʻení, naʻe fakaʻapaʻapaʻi ʻaupito ʻa e fāʻelé, pea naʻe hoko ʻa e taʻefanaú ko ha meʻa naʻe fakatupu ai ʻa e mā mo e ongoʻi moʻulaloa.

Luke 1:26–38

ʻOku fanongonongo ʻe he ʻāngelo ko Kepalelí ʻa e teuteu ke ʻaloʻi ʻa Sīsū ʻe Melé.

ʻOku tau ako ʻi he Luke 1:26–27, ʻi he māhina ono ʻa e feitama ʻa ʻIlisapetí, naʻe ʻalu atu ʻa e ʻāngelo ko Kepalelí kia Mele, ko ha taupoʻou ʻi Nāsaleti.

Lau ʻa e Luke 1:28–33, ʻo kumi ki he ngaahi kupuʻi lea naʻe tokoni kia Mele ke mahino ki ai ʻa e mahuʻinga ʻo e fatongia naʻe foaki ki ai ʻe he ʻOtuá. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú. Ko e Sīsuú ko e “tohi faka-Kaliki ia ʻo e hingoa Sosiuá pe Sesua, ‘Ko e ʻOtuá ko e tokoni’ pe ‘fakamoʻui’” (Bible Dictionary, “Jesus”).

Fakatokangaʻi ko e hingoa “ʻAlo ʻo e Fungani Maʻolungá” (Luke 1:32) ʻoku ʻuhinga ia ki he tokāteline ko Sīsū Kalaisi ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua ko e Tamaí.

Lau ʻa e Luke 1:34, ʻo kumi ki he fehuʻi ʻa Melé. Ko ʻene lea “he ʻoku ʻikai teu ʻiloa ha tangata” ko ʻene ʻuhinga ia ki heʻene kei taupoʻoú.

Lau ʻa e Luke 1:35–37, ʻo kumi ki he tali ʻa e ʻāngeló ki he fehuʻi ʻa Melé.

ʻOku ʻikai ke tau ʻilo, ʻo toe ʻova atu he ngaahi fakamatala he folofolá, pe naʻe hoko fēfē ʻa e mana hono feitamaʻi ʻo Sīsū Kalaisí; ka ʻoku talamai pē ko e mana ia pea ko e tama ʻe ʻaloʻi mai ko iá ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.

Fakatokangaʻi ʻi he Luke 1:37 ʻa e moʻoni naʻe fakahā ʻe he ʻāngeló, ʻa ia ʻoku tokoni ki hono fakamatalaʻi ʻa e mana ko ʻeni naʻe hokó. ʻE lava ke ke fakaʻilongaʻi eni ʻi hoʻo folofolá.

Fakalaulauloto ki he ngaahi taimi ʻe lava ke faingataʻa pe taʻemalava ai ha talangofua ki ha ngaahi fekau ʻe niʻihi. Lisi ha sīpinga ʻe tolu pe fā ʻi he feituʻu ʻoku fakaʻatā atú:

  1. Fakakaukau ki he moʻoni, ʻoku ʻikai ha meʻa ʻe taʻemalava ka kau ai ʻa e ʻOtuá. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ha lea ʻokú ke fakakaukau ʻe fai mai ʻe Mele pe ʻIlisapeti ke fakalotolahi kiate kitautolu ʻo kapau ʻoku tau ongoʻi ʻoku faingataʻa pe taʻemalava ʻa e meʻa ʻoku fekau mai ʻe he ʻEikí ke tau faí? Hili iá peá ke tohi leva fekauʻaki mo ha meʻa naʻe hoko naʻe fakamālohia ai hoʻo tui ʻoku ʻikai ha meʻa ʻe taʻemalava ʻe he ʻOtuá.

Lau ʻa e Luke 1:38, ʻo kumi ki he tali ʻa Mele ki he ʻāngeló.

Ko e hā ha fakaʻilonga ʻoku ke sio ki ai he veesi ko ʻení ʻoku fakahaaʻi mai ai naʻe tui ʻa Mele ki he ngaahi lea ʻa e ʻāngeló?

Fakakaukau ki he founga naʻe kehe ai ʻa e tui ʻa Mele ki he ngaahi lea ʻa e ʻāngeló mei he tali ʻa Sakalia ki he fanongonongo ʻa e ʻāngeló he temipalé. Fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke ke muimui ai ki he ngaahi sīpinga ʻa Mele mo ʻIlisapetí ʻaki hoʻo tui ʻoku ʻikai taʻemalava ha meʻa ʻi hoʻo moʻuí, kuo fekau mai ʻe he ʻEikí ke ke fai, ʻi Haʻane tokoni mai.

Luke 1:39–56

ʻOku ʻaʻahi ʻa Mele kia ʻIlisapeti pea ʻokú na fakamoʻoni fekauʻaki mo e Fakamoʻuí.

ʻĪmisi
Elizabeth and Mary

Naʻe fakakakato ʻe ʻIlisapeti mo Mele ʻa e ngaahi fatongia mahuʻinga naʻe tokoni ki hono liliu ʻo e māmaní. Lau ʻa e Luke 1:41–45,ʻo kumi ki he fakamoʻoni ʻa ʻIlisapeti fekauʻaki mo ʻene “fakafonu ʻi he laumālie Māʻoniʻoní” (Luke 1:41).

Ko e hā ʻa e meʻa naʻe ʻosi mahino kia ʻIlisapeti fekauʻaki mo Mele koeʻuhí ko e fakamoʻoni naʻá ne ʻosi maʻu mei he Laumālie Māʻoniʻoní?

Lau ʻa e Luke 1:46–49, ʻo kumi ki he founga naʻe fakahikihikiʻi ʻaki ʻe Mele ʻa e ʻEikí.

Fakatokangaʻi ʻi he veesi 49 naʻe pehē ai ʻe Mele kuo fai ʻe he ʻEikí ha “ngaahi meʻa lahi” maʻana. Toe lau ʻa e Luke 1:34, 38, 45–46, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe Mele ke fakafaingamālieʻi ai hono fai ʻe he ʻEikí ha “ngaahi meʻa lahi” maʻana.

ʻOku ʻi ai foki mo hotau ngaahi fatongia mahuʻinga kuo vaheʻi mai ʻe he ʻEikí, ʻo hangē pē ko e fatongia taki taha naʻe tuku kia Sakalia, ʻIlisapeti mo Mele ʻi hono fakahoko ʻo e palani fakalangí. ʻOku tau ako mei he fakamatala ko ʻení, kapau te tau feinga ʻi he tui mālohi ke fakakakato ʻa e ngaahi fatongia ʻoku tuku mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolú, ʻe lava ke Ne fai ha ngaahi meʻa lahi ʻi heʻetau moʻuí.

  1. Fakalaulauloto ki he ngaahi fatongia ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke ke fakahoko ʻi Heʻene palaní, pea tali ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ha meʻa ʻe lava ke hoko ʻi hoʻo moʻuí kapau te ke tali ki he ʻEikí ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Melé?

ʻĪmisi
President Ezra Taft Benson

Naʻe fakamoʻoni ʻa Palesiteni ʻEsela Tafu Penisoni kau ki he ngaahi tāpuaki ʻi heʻetau fakatafoki ʻetau moʻuí ki he ʻOtuá mo e feinga mālohi ʻi he tui ke muimui ki Hono finangaló: “ʻE ʻilo ʻe he kakai tangata mo e fefine ʻoku tafoki ʻenau moʻuí ki he ʻOtuá ʻe lava ke Ne ngaohi ke toe lelei ange ʻenau moʻuí ʻi he meʻa te nau lavá. Te ne fakaloloto ʻenau fiefiá, fakafālahi ʻenau vīsoné, fakamāsila honau ʻatamaí, fakamālohia honau ngaahi uouá, hiki hake honau ngaahi laumālié, liuliunga honau ngaahi tāpuakí, fakalahi honau ngaahi faingamālié, fakanonga honau ngaahi lotó, ʻoatu honau ngaahi kaungāmeʻa, pea huaʻi atu ha nonga. Ko ia pē ʻe mole ʻene moʻuí ʻi he ngāue maʻá e ʻOtuá te ne maʻu ʻa e moʻui taʻengatá” (“Jesus Christ—Gifts and Expectations,” Ensign, Tīsema 1988, 4).

Luke 1:57–80

Ko hono fāʻeleʻi ʻo Sione Papitaisó

ʻOku fakamatalaʻi ʻi he Luke 1:57–80, hili e fāʻele ʻa ʻIlisapetí, naʻe fakapapauʻi ʻe Sakalia ʻi ha tohi ʻe fakahingoa ʻa e tamasiʻí ko Sione. Ko e ʻuhinga ʻo e hingoa ko e Sione “ʻoku ʻaloʻofa ʻa Sihova.” ʻI he taimi ko iá, naʻe fakatuʻupakē ʻene lava leva ʻo leá, pea naʻá ne kikite kau ki he ngaahi misiona ʻa Sīsū Kalaisi mo Sioné. ʻI he taimi ʻoku tau fakahoko ai hotau ngaahi fatongia fakalangi ʻo hangē ko ia ko Sakalia, ʻIlisapeti mo Melé, ʻe lava foki ʻe he ʻEikí ke ne fai ha ngaahi meʻa lahi maʻatautolu pea ʻiate kitautolu. Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke ke fakakakato ai ho ngaahi fatongia ʻi he palani ʻa e ʻEikí.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Luke 1 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó ).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki