Laipelí
ʻIuniti 15, ʻAho 1: Sione 11


ʻIuniti 15: ʻAho 1

Sione 11

Talateú

Naʻe ʻave ʻe Mele mo Māʻata ha fekau kia Sīsū ʻoku puke ʻa Lāsalosi. Naʻe ʻikai ʻalu leva ʻa Sīsuú ka naʻe toki aʻu atu hili ha ʻaho ʻe fā kuo mate ʻa Lāsalosí. Naʻe ʻofa pea manavaʻofa ʻa Sīsū ʻo fokotuʻu ʻa Lāsalosi mei he maté. Naʻe hā mahino mei he mālohi fakalangi naʻe fakahoko ʻaki ʻa e meʻa fakaofo ko ʻení, ko Sīsū ʻa e Mīsaiá pea naʻe ʻiate Ia ʻa e mālohi ki he maté. Naʻe palani ʻa e kau taulaʻeiki lahí mo e kau Fālesí ke tāmateʻi ʻa Sīsū mo Lāsalosi hili ʻenau ʻilo ki he mana ko ʻení.

Sione 11:1–46

ʻOku fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa Lāsalosi mei he maté

  1. Fakakaukau ki ha ʻahiʻahi pe pole naʻe hoko kiate koe (pe ha taha ʻokú ke ʻilo) pe lolotonga fekuki mo ia. Hili iá pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke uesia ai ʻa e tui ʻa e kakaí ki he ʻOtuá, ʻi he taimi ʻoku nau fekuki ai mo ha ngaahi ʻahiʻahi pea mo ha ngaahi pole ʻi heʻenau moʻuí?

    2. Ko e hā ʻoku fili ai ha kakai ʻe niʻihi ke siʻaki ʻenau tui ki he ʻOtuá, koeʻuhí ko e ngaahi ʻahiʻahi pe ngaahi pole ʻoku nau fekuki mo iá?

ʻI hoʻo ako ʻa e Sione 11, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻe lava ke tokoni ke fakalahi hoʻo tui ki he ʻOtuá ʻi he taimi ʻokú ke fekuki ai mo e ngaahi ʻahiʻahi pea mo e ngaahi pole ʻi hoʻo moʻuí.

Lau ʻa e Sione 11:1–3, ʻo kumi ki ha ʻahiʻahi naʻe fekuki mo e niʻihi e ngaahi kaungāmeʻa ʻo Sīsuú.

Ko e hā ʻokú ke pehē naʻe ʻave ai ʻe he ongo tuofāfine ʻo Lāsalosí ʻa e fekau kia Sīsū ʻo fakahā ange ʻa ʻene puké?

Naʻe ʻi Petapala ʻa Sīsū, ʻi Pelaia (vakai Sione 1:28; 10:40), ʻa ia naʻe fakafuofua ʻe ʻaho ʻe taha ha fononga fakahahake ki ai mei Pētani. Ko ia ai, ʻe ʻikai toe siʻi hifo he ʻaho ʻe tahá ke haʻu ha taha mo e fekaú ni kia Sīsū pea toe ʻaho kehe ʻe taha ke fononga ai ʻa Sīsū ki Pētani.

Lau ʻa e Sione 11:4–7, ʻo kumi ki he tali naʻe fai ʻe Sīsū hili ʻEne ʻilo ʻoku puke ʻa Lāsalosí.

Koeʻuhí naʻe ʻilo ʻe he kau ākongá ʻa e ʻofa ʻa Sīsū ʻia Māʻata, Mele, mo Lāsalosí, mahalo pē naʻa nau ʻamanaki ʻe fononga leva ʻa Sīsū ki Pētani he taimi pē ko iá ke fakamoʻui ʻa Lāsalosi. Pe mahalo te Ne lea pē mei he mamaʻó pea ʻe fakamoʻui ʻa Lāsalosi, ʻo hangē ko ia naʻá Ne fai maʻá e foha ʻo e ʻeikí (vakai Sione 4:46–53). Ka naʻe nofo ʻa Sīsū ʻi Pelaia ʻi ha toe ʻaho ʻe ua.

Fakatatau ki he Sione 11:4, ko e hā naʻe pehē ʻe Sīsū ʻe hoko ʻo fakafou ʻi he puke ʻa Lāsalosí?

ʻOku tau ako ʻi he Sione 11:8–10, naʻe faleʻi ʻe he niʻihi ʻo e kau ākongá ʻa Sīsū ke ʻoua ʻe foki ki Siutea, ʻa ia naʻe tuʻu ai ʻa Pētaní, koeʻuhí naʻe feinga ʻa e kau taki ʻo e kau Siú ʻi he vahefonua ko iá ke tāmateʻi Ia.

ʻĪmisi
Elder Bruce R.McConkie

Naʻe fai ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e fakamatala ko ʻení fekauʻaki mo e tali ʻa e Fakamoʻuí kuo lekooti ʻi he Sione 11:9–10: “Naʻe mahino pē ʻe ʻalu ʻa Sīsū ki Siutea neongo ʻa e ngaahi meʻa naʻe fehangahangai mo ia ʻi ai ʻe ala mate aí. [Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻi he ngaahi veesi ko ʻení:] ‘Neongo ko e houa ʻe hongofulu mā taha eni ʻo ʻeku moʻuí, ka ko e houa ʻe hongofulu mā ua ʻi he ʻahó, pea lolotonga ʻa e vahaʻa taimi kuo vaheʻi ko iá, kuo pau ke u fai ʻa e ngāue kuo ui au ki aí ʻo ʻikai humu pe hōloa. Ko e taimi eni kuo ʻomai ke fai ai ʻeku ngāué. ʻE ʻikai lava keu tali ke poʻuli ko e lama ha faingamālie ʻe ʻikai ai ha fakatangá. Ko Ia ʻoku mamae mei hono ngaahi fatongiá mo toloi ʻene ngāué ki he poʻulí, kuo pau ke humu ʻi he fakapoʻulí pea ʻikai lava ʻene ngāué’” (Doctrinal New Testament Commentary, vōliume 3 [1965–73], 1:531).

Lau ʻa e Sione 11:11–15, ʻo kumi ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū fekauʻaki mo e puke ʻa Lāsalosí.

Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e lea ʻa e Fakamoʻuí fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻá Ne pehē naʻe fiefia ai naʻe ʻikai ke ʻi ai ke fakamoʻui ʻa Lāsalosi mei hono puké—“koeʻuhí ke mou tui” (Sione 11:15). Naʻá Ne fakahā mai ai ʻe tokoni ʻa e meʻa te Ne fai ʻi Pētaní ke fakatupulaki ʻa e tui ʻa ʻEne kau ākongá kiate Iá.

ʻI he Sione 11:16, naʻe fakalotolahi ʻa e ʻAposetolo ko Tōmasí ki hono kaungā ākongá ke nau ō fakataha mo ia mo Sīsū ki Siutea, neongo ʻe lava ke nau mate ai fakataha mo Ia.

Lau ʻa e Sione 11:17, ʻo kumi pe ko e hā e fuoloa ʻa e mate ʻa Lāsalosí ʻi he taimi naʻe aʻu atu ai ʻa Sīsū ki Pētaní.

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Makongikī ki he mahuʻinga ʻo e ʻaho ʻe fā ne ʻosi mate ai ʻa Lāsalosí: “Kuo ʻosi kamata ʻauʻaunga ʻa e sinó; he naʻe ʻosi mahino pea fakapapauʻi kuo mate. … Naʻe mahuʻinga makehe ʻa e ʻaho ʻe faá ki he kau Siú; ko ha tui angamaheni ʻi he kakaí ni ʻoku pehē ko ʻene aʻu ki he ʻaho hono faá kuo ʻosi mavahe ʻosi pea ʻe ʻikai toe lava ʻo foki ʻa e laumālié ki he sinó” (Doctrinal New Testament Commentary, 1:533).

Kapau ko Māʻata pe ko Mele koe, ko e hā nai naʻá ke mei fakakaukau ki ai pe ongoʻi ʻi he taimi naʻe toki aʻu atu ai ʻa Sīsū kuo ʻosi ha ʻaho ʻe fā ʻa e mate ʻa Lāsalosí?

Lau ʻa e Sione 11:18–27 ke ʻilo ʻa e lea ʻa Māʻata lolotonga ʻa e taimi ko ʻeni naʻe ʻahiʻahiʻi ai iá. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi fakamatala naʻe hā mai ai ʻa e fili ʻa Māʻata ke fakahaaʻi ʻene tui kia Sīsū Kalaisí lolotonga ʻa e ʻahiʻahi ko ʻení. Fakakaukau ki he fakamatala taki taha naʻá ke maʻú pea mo e meʻa ʻoku hā makehe kiate koe fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko iá.

ʻOku tau ako mei he sīpinga ʻa Māʻatá ʻe lava ke tau fili ke fakahaaʻi ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí ʻi he taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi ai kitautolú.

ʻI he lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Talini H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, kumi ki he meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai ke fakahaaʻi ai ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí:

ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks

“Ko e ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ko e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻuhinga ʻa e tuí ke falala—falala ki he finangalo ʻo e ʻOtuá, falala ki Heʻene founga faí; pea falala ki Heʻene taimí. ʻOku totonu ke tau feinga ke ʻoua naʻa tau teke ʻetau taimí ke uesia ai ʻEne taimí. …

“Ko e ʻuhinga ia ʻe ʻikai lava ai ke tau maʻu ʻa e tui moʻoni ki he ʻEikí, ka ʻikai kau ai mo e falala kakato ki he finangalo ʻo e ʻEikí pea ʻi he taimi ʻa e ʻEikí”” (“Timing,” Ensign, ʻOkatopa 2003, 12).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ʻokú ke pehē ʻoku mahuʻinga ai ke tau fakahaaʻi ʻetau falala ki he finangalo ʻo e ʻEikí pea ʻi Heʻene taimí, ʻi heʻetau fekuki mo e ngaahi ʻahiʻahí?

    2. ʻOkú ke fakahoko fēfē ʻa hoʻo fili ke fakahaaʻi hoʻo tuí ʻi he ngaahi ʻahiʻahi ʻokú ke lolotonga fekuki mo iá? (Pe te ke fili fēfē ke fakahaaʻi hoʻo tuí ʻi he taimi ʻoku hoko mai ai ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻi hoʻo moʻuí?)

Toe vakai ki he Sione 11:25–26, ʻo kumi ki he ngaahi moʻoni ʻoku lava ke tau ako mei he meʻa naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí kia Māʻatá. ʻE tokoni ke ʻilo ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ʻikai ʻaupito mate” ʻi he veesi 26 ki he ʻikai hoko mai ʻa e mate hono uá, pe ko e kapusi mei he puleʻanga mo e ʻao ʻo e ʻOtuá.

Ko e ongo moʻoni eni ʻe ua ʻoku tau ako mei he lea ʻa e Fakamoʻuí: Ko Sīsū Kalaisi ʻa e toetuʻú pea mo e moʻuí. ʻE lava ke tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá kapau te tau tui kia Sīsū Kalaisi.

Lau ʻa e Sione 11:28–37, ʻo kumi ki he meʻa naʻe talaange ʻe Mele kia Sīsuú pea mo ʻEne talí. Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea toʻe, ʻo hangē ko hono fakaʻaongaʻi ʻi he veesi 33 mo e 38, ki he mamahi pe faingataʻaʻia.

ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe he lea ʻa Mele ʻi he veesi 32 ʻa ʻene tui ki he Fakamoʻuí?

Fakalaulauloto ki he Sione 11:35. ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga naʻe tutulu ai ʻa Sīsuú?

Lau ʻa e Sione 11:38–46, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí hili ʻEne tutulu fakataha mo Mele mo Māʻatá.

Fakatokangaʻi ange naʻe ʻikai ke toetuʻu ʻa Lāsalosi mei he maté ʻo maʻu ʻa e tuʻunga ʻo e moʻui taʻe faʻamaté. Naʻe fakafoki mai hono sino fakalaumālié ki hono sino fakatuʻasinó, ka naʻe kei ʻi he tuʻunga fakamatelié pē hono sino fakatuʻasinó, pea ʻe toe mate pē.

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Makongikī ha taumuʻa mahuʻinga naʻe aʻusia ʻe he Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi hono fokotuʻu ʻo Lāsalosi mei he maté: “Naʻá Ne fai ia ko e teuteu ke fakahā mai ai maʻá e toʻu tangata kotoa pē ʻa e taha ʻo ʻene ngaahi akonaki māʻongoʻonga tahá: ʻA ia ko ia ʻa e toetuʻú mo e moʻuí, pea ʻe maʻu meiate ia ʻa e moʻui taʻe faʻamaté mo e moʻui taʻengatá, pea ko kinautolu naʻa nau tui mo talangofua ki heʻene ngaahi leá ʻe ʻikai mate fakalaumālié” (Doctrinal New Testament Commentary, 1:531).

Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he mana ko ʻení ʻa e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí mo fakahaaʻi hono mālohi ke puleʻi ʻa e maté? ʻE lava fēfē ke tāpuekina kitautolu ʻi heʻetau maʻu ʻa e mahino fekauʻaki mo e mālohi ʻo e Fakamoʻuí ke ʻomi ʻa e moʻui taʻe faʻamaté mo e moʻui taʻengatá?

Fakatokangaʻi ʻi he Sione 11:40, naʻe fakamanatu ʻe Sīsū kia Māʻata ʻe sio ki he nāunau ʻo e ʻOtuá kapau ʻe tui. Fakakaukau ki he founga naʻe fakahaaʻi ai ʻe Māʻata mo Mele ʻena tui kia Sīsū Kalaisí lolotonga ʻa e ʻahiʻahi ko ʻení. Manatuʻi naʻá na fuofua fakahā ʻena falala kia Sīsū Kalaisí ʻaki ʻena ʻave ha fekau kiate Ia ʻi he taimi naʻe puke ai ʻa Lāsalosí, pea naʻá na kei tui pē mo falala kiate Ia hili ʻa e mate ʻa Lāsalosí.

ʻOku tau ako mei he Sione 11 ʻe fakapapauʻi mo fakaloloto ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí kapau te tau fili ke fakahaaʻi ʻetau tui kiate Iá lolotonga hono ʻahiʻahiʻi kitautolú. ʻOku mahuʻinga ke tau manatuʻi ko hono fakapapauʻi ʻetau fakamoʻoní, ʻo hangē ko e meʻa naʻe hoko kia Māʻata mo Melé, ʻoku hoko mai ia fakatatau ki he poto mo e taimi ʻa e ʻEikí.

Naʻe founga fēfē ʻa e hoko hono toe fakamoʻui ʻo Lāsalosi hili ʻene mate he ʻaho ʻe faá ke fakapapauʻi mo fakamālohia ai ʻa e tui ʻa Māʻata mo Mele ki he Fakamoʻuí, pea pehē foki ki he tui ʻa ʻEne kau ākongá?

  1. Tali ha taha pe fakatouʻosi e ongo fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá.

    1. Ko e fē ha taimi naʻá ke fili ai ke fakahaaʻi hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí lolotonga ha ʻahiʻahi pea hoko ai ke fakapapauʻi pe fakamālohia hoʻo tui kiate Iá?

    2. Ko e hā te ke fai ke tokoniʻi koe ke fili ke fakahaaʻi hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí lolotonga ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻokú ke lolotonga, pe malava ke ke, fekuki mo iá?

Sione 11:47–57

ʻOku alēlea fakataha ʻa e kau taulaʻeiki lahí mo e kau Fālesí ke tāmateʻi ʻa Sīsū

Ko hono fokotuʻu ʻa Lāsalosi mei he maté ko e fakamoʻoni ia ʻoku maʻu ʻe Sīsū ʻa e mālohi ke puleʻi ʻa e maté. Lau ʻa e Sione 11:47–48, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he kau taulaʻeiki lahí mo e kau Fālesí ʻi heʻenau maʻu ʻa e ngaahi lipooti fekauʻaki mo hono fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa Lāsalosi mei he maté.

Hangē ko hono lekooti ʻi he Sione 11:49–57, naʻe poupou ʻa Kaiafasi, ko e taulaʻeiki lahí, ke tāmateʻi ʻa Sīsū ke taʻofi ai hano fakaʻauha ʻe he kakai Lomá honau “potu mo [honau] puleʻanga” (Sione 11:48). “Ka ko e meʻa ʻi he ngaahi ngāue fakataulaʻeiki kākā mo e ngaahi angahalá” (2 Nīfai 10:5), naʻe ʻikai loto ʻa e kau taki ʻo e kau Siú ke mole honau ngaahi tuʻunga mahuʻinga ʻi honau puleʻangá. Naʻa nau tuʻutuʻuni ke tāmateʻi ʻa Sīsū, pea naʻa nau fekau ke fakahā ʻe kinautolu ʻoku nau ʻilo ʻa e feituʻu ʻokú Ne ʻi aí koeʻuihí ke lava ʻo puke mai Ia.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Sione 11 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó ).

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki