Laipelí
ʻIuniti 27, ʻAho 1: 2 Tīmote


ʻIuniti 27: ʻAho 1

2 Tīmote

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻi heʻene tohi hono ua kia Tīmoté ʻoku ʻikai ʻo e ʻOtuá ʻa e manavaheé, peá ne faleʻi ʻa Tīmote ke ʻoua te ne maaʻi ʻene fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí. Naʻá ne poupouʻi ʻa Tīmote ke tui mateaki ʻi heʻene kātekina ʻa e ngaahi ʻahiʻahí, pea fakahinohinoʻi ia ke ne akoʻi ʻa e Kau Māʻoniʻoní ke nau fakatomala. Ne fakamatala ʻa Paula neongo e lahi ʻa e hē mei he moʻoní mo e angahalá ʻi he kuonga ʻo Tīmoté pea pehē foki ki he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻoku totonu ke ne kei tui mateaki pē ki he ngaahi moʻoni kuó ne akó. Naʻe akonaki foki ʻa Paula kau ki he ngaahi taumuʻa ʻo e folofolá. Naʻá ne fakaʻosi ʻene tohí ʻaki ʻene fakalotolahi kia Tīmote ke faivelenga ʻi hono fakahoko ʻene ngāué.

2 Tīmote 1

ʻOku faleʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ke ʻoua te ne maaʻi ʻa e ongoongoleleí

Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke manavahē ai. Naʻá ke ʻi fē ʻi he taimi ko iá? Ko e hā hoʻo meʻa naʻe fai he taimi ko iá?

ʻĪmisi
President Gordon B. Hinckley

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻa e founga ʻe lava ke uesia ai kitautolu ʻi heʻetau manavaheé: “Ko hai ʻiate kitautolu ʻe lava ke ne pehē kuo teʻeki ke ne ongoʻi manavahē? ʻOku ʻikai ke u ʻilo ha taha kuo hao mei ai. ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻoku nau manavahē ʻo lahi ange ʻi he niʻihi kehé. ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻoku lava ke vave pē ʻenau tekeʻi iá, ka ko ha niʻihi ʻoku nau haʻisia ki ai pea iku ke tāpalasia ai kinautolu. ʻOku tau faingataʻaʻia ʻi heʻetau manavahē ki he fakaangá, manavahē ki he ʻikai lavameʻá, manavahē ki he tuenoá, mo e manavahē ki he taʻeʻiló. ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻoku nau manavahē ki he lolotongá, pea niʻihi ki he kahaʻu ʻoku hanganaki maí. ʻOku fuesia ʻe he niʻihi ʻa e mafasia ʻo e angahalá pea te nau faʻa fie feilaulauʻi ha meʻa pē ke fakatauʻatāinaʻi kinautolu mei he ngaahi mafasia ko iá, ka ʻoku nau manavahē ke fai ha liliu ʻi heʻenau moʻuí. ʻAi muʻa ke tau ʻiloʻi ʻoku ʻikai haʻu ʻa e manavasiʻí mei he ʻOtuá, ka ko e ʻelemēniti fakahohaʻa mo fakatupu ʻauha ko iá ʻoku haʻu ia mei he fili ʻo e moʻoní mo e māʻoniʻoní. Ko e manavasiʻí ko e fehangahangai ia ʻo e tuí. ʻOku fakatupu ʻauha hono nunuʻá, pea fakalilifu” (“God Hath Not Given Us the Spirit of Fear,” Ensign, ʻOkatopa 1984, 2).

ʻE lava fēfē ke uesia ʻe he manavaheé ʻetau moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí?

ʻI hoʻo ako ʻa e 2 Tīmote 1, kumi ki ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ikuʻi ʻa e manavaheé.

Naʻe hiki ʻe Paula ʻene tohi hono ua kia Tīmoté ʻi he lolotonga ʻene nofo pōpula ʻi Loma ʻi he ofi ki he fakaʻosinga ʻo ʻene moʻuí. Hangē ko hono lekooti ʻi he 2 Tīmote 1:1–5, naʻe fakahā ʻe Paula ʻene fie sio kia Tīmoté mo toe fakamatala ki he tui mateaki ʻa Tīmoté.

Lau ʻa e 2 Tīmote 1:6–8, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fakamanatu ʻe Paula kia Tīmote ke ne fai ke ikuʻi ʻene manavaheé.

ʻOku hangē naʻe ʻuhinga ʻa e “meʻa foaki ʻa e ʻOtuá” naʻe maʻu ʻi hono hilifaki ʻo e nimá (2 Tīmote 1:6) ki he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko e “tafutafu” ʻi he veesi 6 ke tafunaki pe toe fakamoʻui  . Naʻe faleʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ke ne tafunaki ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, pe fakaafeʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke nofoʻia ʻiate ia.

Fakatatau ki he 2 Tīmote 1:7, ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻe lava ke maʻu ʻi he nofoʻia kitautolu ʻe he Laumālié?

Naʻe lave ʻa Paula ki he manavahē fakatuʻasinó, ʻa ia ʻokú ne fakatupunga ʻa e loto-moʻua, taʻetaʻepau, mo e hohaʻa, pea ʻoku kehe ia mei he meʻa ʻoku pehē ʻi he folofolá “ko e manavahē [ki he ʻEikí]” (Lea Fakatātā 9:10). Ko e manavahē ki he ʻEikí “ko ha ongoʻi ʻapasia mo ʻaʻapa ia kiate Ia pea talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Manavahē,” scriptures.lds.org). ʻE lava ke fakamālohia kitautolu ʻi heʻetau manavahē, pe ʻapasia, ki he ʻEikí ke tau fakafepakiʻi ʻa e manavahē fakatuʻasinó.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei he faleʻi ʻa Paula kia Tīmoté ʻe lava ke tau ikuʻi ʻa e manavaheé mo ʻikai ke tau maaʻi ʻetau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí, ʻi heʻetau feinga fakamātoato ke nofoʻia kitautolu ʻe he Laumālié.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke ke fakahaaʻi ai ʻoku ʻikai ke ke maaʻi hoʻo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí?

    2. Ko fē ha taimi kuo tokoniʻi ai koe ʻe he Laumālié ke ke ikuʻi ʻa e manavahē fakatuʻasinó, pe ʻoatu kiate koe ha lotolahi ke ke tuʻu maʻu ʻi hoʻo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí?

Fakalaulauloto ki he meʻa te ke ala fai ke fakaafea ʻa e Laumālié ke nofoʻia ʻiate koe koeʻuhí ke ke lava ʻo ikuʻi ʻa e manavahē fakatuʻasinó mo ʻikai maaʻi hoʻo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí?

Hangē ko hono lekooti ʻi he 2 Tīmote 1:9–18, naʻe fakalotolahi ʻa Paula kia Tīmote ke tuʻu maʻu ʻi heʻene tui mateaki ki he tokāteline ʻoku moʻoní. Naʻá ne fakamoʻoni ki he mālohi faifakahaofi ʻo Sīsū Kalaisí, ʻa ia ʻoku malava ke hoko ai ʻa e Toetuʻú, moʻui taʻe faʻamaté, mo e moʻui taʻengatá.

2 Tīmote 2

ʻOku fakahinohino ʻe Tīmote ʻa Paula ke ne kātekina ʻa e faingataʻá ʻi he tui mateaki

Hangē ko hono lekooti ʻi he 2 Tīmote 2:1–9, naʻe fakalotolahi ʻa Paula kia Tīmote ke fakafalala ki he ongoongoleleí pea ke kātekina ʻa e ngaahi faingataʻá ʻo hangē ko ia ʻe fai ʻe ha tangata tau lelei. Naʻe toe pehē foki ʻe Paula naʻá ne fekuki mo ha ngaahi ʻahiʻahi lahi ʻi heʻene hoko ko e ākonga ʻa Kalaisi.

Lau ʻa e 2 Tīmote 2:10–12, ʻo kumi ki he ʻuhinga naʻe pehē ai ʻe Paula naʻá ne kātekina ʻa e ngaahi faingataʻa peheé. ʻOku ʻuhinga ʻa e “kinautolu kuo filí” (veesi 10) ki he kāingalotu tui mateaki ʻo e Siasí (vakai T&F 29:7), pea ʻoku ʻuhinga ʻa e lea ko e faʻa kātaki ʻi he veesi 12 ki he kātekina mo tuʻu maʻú .

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi veesí ni ʻi heʻetau kātekina ʻa e ngaahi faingataʻá mo tuʻu maʻu ʻi he tui mateaki ki he ʻEikí, ʻe lava ke tau tokoniʻi kitautolu mo e niʻihi kehé ke maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi.

ʻE lava fēfē ke tau tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi ʻaki ʻetau kātekina hotau ngaahi ʻahiʻahí ʻi he tui mateaki?

Naʻe faleʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ʻi he 2 Tīmote 2:13–19 ke ne fakamanatu ki he Kāingalotú ke nau fakaʻehiʻehi mei he fakakikihí pea ke “afe ia mei he angahiá” (veesi 19). Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e sētesi fakaʻosi ʻi he 2 Tīmote 2:19.

ʻĪmisi
goblets, barrels

Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Paula ha fakataipe ki he faʻahinga kehekehe ʻo e ipú, pe ngaahi meʻa faʻoʻangá, ʻo fakafehoanaki ki he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí, pe Siasi ʻo Sīsū Kalaisí, ke tokoni ke mahino kia Tīmote ʻa e fie maʻu ke fakatomala ʻa e Kau Māʻoniʻoní.

Lau ʻa e 2 Tīmote 2:20, ʻo kumi ki he faʻahinga ipu ʻoku “ʻi he fale lahí.” ʻOku fakahaaʻi mai ʻi he kupuʻi lea “ko e niʻihi ke ʻaonga lahi, mo e niʻihi ke ʻaonga siʻi pē,” ne taau ha kāingalotu ʻe niʻihi pea ne nau fakatapui kinautolu ki ha ngaahi taumuʻa fakaʻeiʻeiki, ka ne ʻi ai ha niʻihi ne ʻikai pehē.

Lau ʻa e 2 Tīmote 2:21, ʻo kumi ki he meʻa te ne ngaohi ha taha ko ha “ipu … [ʻoku] tāu mo e ʻeikí ke ngāueʻaki.” ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “fakamaʻa ʻe ia ʻe ha tangata” ki he maʻa mei he angahalá (vakai 2 Tīmote 2:19).

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he fakataipe ʻa Paulá ʻe lava ke toe lelei ange ʻetau ngāue ki he ʻEikí, ʻo kapau te tau fakamaʻa kitautolu mei he angahalá.

Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fakamaʻa kitautolu mei he angahalá?

Lau ʻa e 2 Tīmote 2:22, ʻo kumi ki he konga ʻo e ngaahi meʻa naʻe tohi ʻe Paula ʻe lava ke tau fai ke fakamaʻa kitautolu mei he angahalá.

Naʻe ʻomi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha sīpinga hono fakaʻaongaʻi ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki he kau faifekaú:

ʻĪmisi
Elder Jeffrey R. Holland

“Kuo tā mai ʻe he ʻEikí e ngaahi laine ʻo e moʻui tāú maʻanautolu ʻoku ui ke kau fakataha mo Ia ʻi he ngāué ni. He ʻikai lava ke ʻikai fakatomala ha faifekau mei he maumaufono fakasekisualé pe lea kapekapé pe moʻui ponokālafí ka ne hanga atu ʻe ia ʻo fakatukupaaʻi e niʻihi kehé ke nau fakatomala kinautolu mei he meʻa tonu pē ia ʻokú ne faí! He ʻikai lava ke mou fai ia. He ʻikai nofoʻia koe ʻe he Laumālié pea te ke faingataʻaʻia ʻo kapau te ke lea ʻaki e ngaahi lea ko iá. He ʻikai te ke lava ke fonongaʻia e hala ne ui ʻe Līhai ko e “ngaahi hala tapú” [1 Nīfai 8:28] pea ʻamanaki ke fakahinohinoʻi e niʻihi kehé ki he “hala fāsiʻi mo lausiʻí” [2 Nīfai 31:18] [ʻuluakí]—he ʻikai lava ia.

“Ka ʻoku ʻi ai ha founga ke ikunaʻi ʻaki hoʻo angahalá ʻo hangē ko e founga ko ia te mou akoʻi ki he fiefanongó. Tatau ai pē pe ko hai koe mo e feituʻu ʻokú ke ʻi aí, ʻe lava ke fakamolemoleʻi koe. ʻE lava ʻe he talavou kotoa pē ʻo siʻaki ha faʻahinga maumaufono ʻokú ke fefaʻuhi mo ia. He ko e mana ia ʻo e fakamolemolé; ko e mana ia ʻo e Fakalelei ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Ka he ʻikai ke mou lava ʻo fai ia kae ʻoua ke mou mālohi ʻi he ongoongoleleí, pea he ʻikai lava ia kae ʻoua kuo mou fakatomala. ʻOku ou kole atu ke mou …mālohi … mo maʻa. Kapau ʻe fie maʻu, ʻoku ou kole atu ke mou hoko ʻo mālohi pea hoko ʻo maʻa” (“ʻOku Tau Kau Kotoa he Tokoní,” Ensign pe Liahona, Nov. 2011, 45).

Fakalaulauloto pe ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau maʻa mei he angahalá ʻi heʻetau malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí. Fakakaukau ki ha ngaahi angahala ʻe fie maʻu ke ke fakatomalaʻi kae lava ke lelei ange hoʻo ngāue maʻá e ʻEikí. Manatuʻi ʻe lava ke hoko hoʻo pīsopé pe palesiteni fakakoló ko ha maʻuʻanga tokoni mahuʻinga ʻi hoʻo feinga ke ke hoko ʻo maʻa mo haohaoá.

2 Tīmote 3

ʻOku fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa e ngaahi kuonga fakatuʻutāmaki ʻo e ngaahi ʻaho fakamuí.

Kuó ke ʻosi hohaʻa nai naʻa ʻikai ke ke malava ʻo matuʻuaki ʻi ho kahaʻú, pe kahaʻu hoʻo fānaú, ʻa e ngaahi angahala ʻo e māmaní ʻi hotau ngaahi ʻahó?

Naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá kia Tīmote ʻa e founga ke ne ikuʻi ʻaki ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e māmaní. Lau ʻa e 2 Tīmote 3:1–5, ʻo kumi ki he konga ʻo e ngaahi fakatuʻutāmaki naʻe pehē ʻe Paula ʻe aʻusia ʻe Tīmote, pea te tau aʻusia pe fakamoʻoniʻi ʻi heʻetau moʻuí. ʻE lava ke ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi futinoutí ke tokoni ke mahino kiate koe ʻa e ngaahi lea faingataʻa ʻe niʻihi.

Fakakaukau ki ha taimi kimuí ni mai ne malava ke ke sio tonu ai ha faʻahinga tōʻonga fakatuʻutāmaki pehení.

Naʻe hoko atu ʻi he 2 Tīmote 3:6–13 hono fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki ko ʻení, pea naʻá ne kikiteʻi ʻe toe fakaʻau ke kovi ange ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi he ngaahi ʻaho fakamuí.

Fakatokangaʻi ʻi he 2 Tīmote 3:7 naʻe lave ʻa Paula kiate kinautolu ʻoku nau “ako maʻu ai pē, ka ʻoku ʻikai siʻi te nau lavaʻi ʻa e ʻilo ʻo e moʻoní.” Ko e hā ha konga ʻo e ngaahi filōsefa pe fakakaukau ʻoku tuʻu mālohi he ʻahó ni ka ʻoku fepaki mo e moʻoni kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá ʻi Heʻene kau palōfitá?

Hili hono fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki ko ʻení, naʻá ne ʻoatu ha fakahinohino kia Tīmote—pea kiate kitautolu—fekauʻaki mo e founga ke ikuʻi ai ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki fakalaumālie ko ʻení.

Lau ʻa e 2 Tīmote 3:14–17, ʻo kumi ki he faleʻi ʻa Paulá. (Fakatokangaʻi ko e 2 Tīmote 3:15–17 ko ha potufolofola fakataukei folofola. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ia ʻi ha founga makehe kae lava ke ke ʻilo ia ʻi he kahaʻú.)

Fakakaukau pe ʻoku ʻuhinga nai ki he hā ʻa e “tuʻu maʻu pē ʻa koe ʻi he ngaahi meʻa ʻa ia kuo akonekina ai koé, pea kuó ke ʻilo pau ki aí” (2 Tīmote 3:14).

ʻOku lava ke tau ako mei he ngaahi veesí ni ʻa e ongo tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau hokohoko atu ʻi he ngaahi moʻoni kuo tau ako mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻangá pea ʻi he folofolá, te tau ikunaʻi ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki fakalaumālie ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻI heʻetau ako ʻa e folofolá, ʻe lava ke tau ako ʻa e tokāteliné mo maʻu ha fakatonutonu mo ha fakahinohino ʻe tokoni kiate kitautolu ke tau tupulaki ki he haohaoá.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki ha taimi ne tokoniʻi ai koe ʻe he folofolá ʻi ha taha pe lahi ange ʻo e ngaahi founga ko ʻení:

    1. Ke mahino ha tokāteline ʻo e ongoongoleleí

    2. ʻI hono ʻomi ha toe fakamoʻoni pe fakatonutonu kau ki ha meʻa ʻi hoʻo fakakaukaú, ngaahi filí, pe tōʻonga naʻe ʻikai ke tonu

    3. ʻI hono ʻomi ha tali ki ha lotu pe foaki mai ha fakahinohino ki he founga ʻe malava ke veteki ʻaki ha palopalema

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—2 Tīmote 3:15–17

  1. Fakamoleki ha laui mōmeniti ke ako maʻuloto ʻa e 2 Tīmote 3:16–17. Tohiʻi leva ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Kuó u maʻuloto ʻa e 2 Tīmote 3:16–17. Fakakaukau ki ha founga te ke lava ʻo ako ai hoʻo folofolá ke fakaafea ʻa e ngaahi talaʻofa ʻo e ngaahi vēsí ni ki hoʻo moʻuí.

2 Tīmote 4

ʻOku fakahā ʻe Paula kuó ne tau ha tau lelei peá ne fekau ʻa Tīmote ke hoko atu ʻa e malangá

ʻOku hangē ko e 2 Tīmoté ʻa e tohi fakaʻosi naʻe hiki ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ki muʻa peá ne maté. Lau ʻa e 2 Tīmote 4:1–5, ʻo kumi ki ha meʻa ʻe ua: (1) Faleʻi ʻa Paula kia Tīmoté, mo e (2) Kikite ʻa Paula kau ki he kahaʻu ʻo e Siasi Faka-Kalisitiane ʻo e kuonga muʻá. Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi futinoutí ke tokoni kiate koe ke mahino ʻa e meʻa ʻokú ke laú. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “faʻa fai ʻi he faingamālie, mo e taʻe faingamālie” ʻi he veesi 2 ke fakavaveʻi ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí peá ke valokiʻi pe fakatonutonu ʻa kinautolu ʻoku ʻikai fai iá .

Hiki ʻa e ngaahi meʻa kuó ke maʻú ʻi he saati ko ʻení:

Ko e Faleʻi ʻa Paula kia Tīmoté

Ko e kikite ʻa Paula kau ki he Siasi Faka-Kalisitiane ʻo e kuonga muʻá

Ko e hā ʻokú ke pehē naʻe fakalotolahi ai ʻa Paula kia Tīmote ke hoko atu hono malangaʻi mo e ngāue ki he kakaí neongo naʻá ne ʻilo ʻe tokolahi ʻa kinautolu ʻe tafoki mei he moʻoní?

Lau ʻa e 2 Tīmote 4:6–8, ʻo kumi ki he meʻa naʻe tohi ʻe Paula fekauʻaki mo ʻene feinga ke tufaki ʻa e ongoongoleleí.

Fakatokangaʻi hono fakamatalaʻi ʻe Paula ʻene fakakakato ʻene ngāué ʻi he tui mateaki ʻaki ʻene lave fakaʻatelita ki he tau ʻa e tau leleí mo hono ikunaʻi ʻa e ngāué. Fakatatau ki he veesi 8, ko e hā naʻe ʻilo ʻe Paula ʻoku hanganaki mai kiate ia ʻi he hili ʻa e maté?

ʻOku lava ke tau ako mei he ngaahi vēsí ni ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau tuʻu maʻu ʻi he tui mateaki ʻi he meʻa kotoa pē ʻoku fie maʻu mai ʻe he ʻEikí meiate kitautolú, te tau maʻu ʻa e pale ʻo e māʻoniʻoní. ʻOku kau ʻi he “pale ʻo e māʻoniʻoní” ʻa e hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní.

  1. Lisi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha konga ʻo e ngaahi fie maʻu kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ki he toʻu tupu ʻo e Siasí ke tokoniʻi kinautolu ke nau hoko ʻo toe tatau ange mo e Tamai ʻi he Langí. (Kapau te ke fie maʻu ha tokoni peá ke sio ki he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú tohitufa.) Pea tohi ʻa e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

    1. Ko e hā nai ʻe malava ke fili ai ʻa e toʻu tupú ke siʻaki ʻenau tui mateaki ki he konga ʻo e ngaahi fie maʻu ko ʻení?

    2. Ko hai ʻokú ke ʻilo ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei, hangē ko Paulá, ʻo e tuʻu maʻu ʻi he tui mateaki ʻo aʻu pē ki he taimi ʻoku faingataʻa ai ke fakahoko iá? Ko e hā kuo nau fai ne hoko ko e faʻifaʻitaki ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

Hangē ko hono lekooti ʻi he 2 Tīmote 4:9–22, naʻe fakaʻosi ʻe Paula ʻene tohí ʻaki ʻene fakamatala neongo naʻá ne ongoʻi tuenoa ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻi heʻene ngāué, naʻá ne ʻilo naʻe ʻiate ia ʻa e ʻEikí mo fakamālohia ia.

Manatuʻi ke ke tuʻu maʻu ʻi hoʻo tui mateaki ʻi he meʻa ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate koé. ʻE lava ke ke tohiʻi ha ngaahi fokotuʻu pe ueʻi naʻá ke maʻu mei he Tamai Hēvaní ʻi he lolotonga ʻa e lēsoni ko ʻení. Fakakaukau ke fokotuʻu haʻo taumuʻa ke fai ʻa e meʻa ko ia kuó ke fokotuʻú.

  1. Hiki ʻeni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻaho ní:

    Kuó u ako ‘a e 2 Tīmoté peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki