Laipelí
ʻIuniti 18, ʻAho 3: Ngāue 9


ʻIuniti 18: ʻAho 3

Ngāue 9

Talateú

Naʻe hā ʻa Sīsū kia Saula (ʻa ia naʻe ui kimui ko Paulá) lolotonga ʻene fononga ki Tāmasikusí, pea hili iá naʻe kui ai pē ʻa Saula. Naʻe papitaiso ʻa Saula pea kamata ai pē ʻene malanga ʻi Tāmasikusí, hili hono fakamoʻui ia ʻe ʻAnanaiá. Naʻe toki ʻalu ʻa Saula ha taimi kimui ai ki Selusalema ʻo fakataha ai mo e kau ākongá, ka naʻe fekauʻi ia ʻe he Kau ʻAposetoló ke ʻalu ki Tāsusi ʻi he taimi naʻe fakamanaʻi ai ʻe he kau Siu Kiliki ʻi Selusalemá ʻene moʻuí. Naʻe fai ʻe Pita ha ngaahi mana ʻi Lita mo Sopa.

Ngāue 9:1–9

ʻOku hā ʻa Sīsū kia Saula ʻi he hala ki Tāmasikusí

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e fie maʻu ke tau faʻa fakamolemolé:

ʻĪmisi
Elder Jeffrey R. Holland

“ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻi ha tokolahi ʻo kitautolu ʻoku ʻikai lava ai ke tau faʻa fakamolemoleʻi mo fakangaloki ha ngaahi fehalaaki ʻi heʻetau moʻuí—pe ko ʻetau ngaahi fehalaaki ʻa kitautolu pe ngaahi fehalaaki ʻa ha niʻihi kehe. ʻOku ʻikai ke sai ia. ʻOku ʻikai ke faka-Kalisitiane ia. ʻOku fakaʻulia ʻene tuʻu fehangahangai mo e molumalu pea mo e ngeia ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. …

Tuku ke fakatomala ʻa e kakaí. Tuku ke tupulaki ʻa e kakaí. Tui ʻe malava ke liliu mo fakalakalaka ʻa e kakaí. Ko e tuí ia? ʻIo! Ko e ʻamanaki leleí ia? ʻIo! Ko e ʻofa haohaoa ia ʻa Kalaisí? ʻIo! ʻOku hiliō ʻa e ʻofá ʻi he ngaahi meʻá ni kotoa, ʻa e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí, ” (“The Best Is Yet to Be,” Ensign, Sānuali 2010, 25–26).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi tūkunga ʻe mahuʻinga ai ke ke fakaʻatā e niʻihi kehé ke nau liliu mo fakalakalaka, pea nau tui foki ʻe lava ke nau fai ia?

    2. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ke tui ʻe lava ke ke liliu mo fakalakalaka?

ʻI hoʻo ako ʻa e Ngāue 9, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻe lava ke tau ako mei he aʻusia ʻa ha taha naʻe liliu mo fakalakalaka.

ʻOku nofo taha ʻa e konga lahi ʻo e meʻa ʻoku tohi ʻi he Ngāue 9, ki he ngaahi meʻa naʻe hoko ki he tangata ko Saula. “Naʻe fāʻeleʻi ʻa Saula ʻi Tāsusi, ko ha kolo Kiliki ʻi Silisia (vakai Ngāue 21:39). Naʻe fāʻeleʻi mai ko ha tangataʻi fonua Loma (vakai Ngāue 16:37), pea naʻá ne ‘lea faka-Hepelū’ (mahalo ko e faka-Alamea) mo faka-Kiliki (Ngāue 21:37–40). Ko e Siu ia mei he hako ʻo Penisimaní (vakai Loma 11:1) pea ko ha Fālesi fai-mateaki (vakai Ngāue 23:6), naʻá ne tuli holo mo fakamamahiʻi ʻa e kau muimui kia Sīsū Kalaisí (vakai Ngāue 9:1–2). Naʻe ʻiloʻi ia kimui ʻaki hono hingoa faka-Latiná ko Paula [vakai Ngāue 13:9]” (New Testament Student Manual [tohi lēsoni ʻa e Potungāue Ako ʻa e Siasí, 2014], 294). Naʻe akoʻi ʻa Saula ʻi Selusalema ʻe Kāmelieli (vakai Ngāue 22:3), ko ha Fālesi ʻiloa, pea ko e faiako ʻo e fono faka-Siú ne fakaʻapaʻapaʻia (vakai Ngāue 5:34–40).

ʻOku tau fuofua laukonga fekauʻaki mo Saula ʻi he Ngāue 7, ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ai hono tolo makaʻi ʻa e ākonga ko Sitīvení. Mahalo te ke manatuʻi naʻe tuku ʻe kinautolu naʻa nau tolo makaʻi ʻa Sitīvení honau ngaahi kofu kituʻá ʻi he vaʻe ʻo Saulá (vakai Ngāue 7:58–59).

Lau ʻa e Ngāue 8:1–3; 9:1–2,ʻo kumi ki he founga fakafeangai ʻa Saula ki he kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke tokoni haʻo ʻilo ʻoku ʻuhinga ʻa e tohó (Ngāue 8:3) ki he toho fakamālohi.

Lau ʻa e Ngāue 9:3–6, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko kia Saula ʻi he taimi naʻe fononga ai ki Tāmasikusi ke puke pōpula ʻa e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisi naʻe nofo aí.

ʻĪmisi
goad

Fakatokangaʻi ʻa e kupuʻi lea ko e “ʻakahi ʻa e meʻa māsila” ʻi he Ngāue 9:5. “ʻOku ʻuhinga ʻa e ‘meʻa māsilá’ ki ha vaʻakau pe tao māsila ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi hono seʻe ʻo e fanga monumanú ke nau ngaʻunu ki muʻa ʻi hono taki kinautolu ki ha feituʻu. ʻOku ʻikai ngaʻunu ki muʻa ʻa e fanga monumanu ʻoku ʻikai ke nau fie ngaué, ka nau fakafepaki ʻo ʻaka ‘ʻa e meʻa māsilá.’ Ka, ʻoku toe faingataʻaʻia ange ai ʻa e fanga monumanú ia he ʻoku toe mālohi ange ai hono seʻe kinautolu ʻe honau takí. ʻOku fakamahino mai ai ʻe he Fakamoʻuí ʻe toe lahi ange ʻa e faingataʻaʻia ʻa Saulá kapau ʻe kei hokohoko atu ʻene fakafepaki ange kiate Iá. Ko e ‘ʻakahi ʻa e meʻa māsilá’ ko ha lea fakatātā ʻiloa ia ʻi he ngaahi tohi faka-Kilikí ki he fakafepaki ki he ʻotuá” (New Testament Student Manual, 295).

Fakatokangaʻi ʻa e fehuʻi ʻa Saula ʻi he Ngāue 9:6. Ko e hā ʻoku lava ke akoʻi atu kiate koe fekauʻaki mo Saula ʻo makatuʻunga ʻi he fehuʻi ko ʻení?

Fakatatau ki he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Ngāue 9:7, naʻe mamata ʻa kinautolu naʻe fononga fakataha mo Saulá ki he māmá, ka naʻe ʻikai ke nau fanongo ki he leʻo ʻo Sīsuú ʻi Heʻene folofola mai kia Saulá (vakai ki he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Ngāue 9:7 [ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, scriptures.lds.org]; vakai foki ki he Ngāue 22:9).

Naʻe kui ai pē ʻa e mata ʻo Saulá hili ʻene mamata ki he meʻa-hā-maí. Naʻe taki pē ia ki Tāmasikusi pea naʻe ʻikai ke ne kai pe inu ʻi ha ʻaho ʻe tolu.

Fakakaukauloto ko Saula koe. Ko e hā naʻá ke mei fakakaukau ki ai pe ongoʻi ʻi he taimi ko ʻení, kapau ko ha tokotaha koe naʻá ke fakatangaʻi mālohi ʻa e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí?

Ngāue 9:10–22

Kuo fakamoʻui ʻa Saula ʻe ʻAnanaia ʻo Tāmasikusí, pea kuo papitaiso foki peá ne malanga fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi.

Lau ʻa e Ngāue 9:10–12, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fekau ʻe he ʻEikí ke fai ʻe ʻAnanaiá, ko ha tangata angatonu ʻi he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Tāmasikusí.

Manatuʻi naʻe ʻuhinga ʻa e ʻalu ʻa Saula ki Tāmasikusí ke puke pōpula ha niʻihi hangē ko ʻAnanaiá. Ko e hā ha meʻa naʻá ke mei fakakaukau ki ai hili haʻo maʻu ʻa e fekau ko ʻeni mei he ʻEikí, kapau ko ʻAnanaia koe pea naʻá ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻa naʻe fai ʻe Saulá?

Lau ʻa e Ngāue 9:13–16, ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kia ʻAnanaia fekauʻaki mo Saulá.

Naʻe kehekehe fēfē ʻa e anga ʻa e ʻafio mai ʻa e ʻEikí kia Saulá mo e anga e sio ko ia ʻa ʻAnanaia kia Saulá?

Fakatokangaʻi ʻi he Ngāue 9:15 ʻa e ngāue naʻe fili ʻe he ʻEikí ke fakahoko tonu pē ʻe Saula. Makatuʻunga ʻi hoʻo ʻilo ki he puipuituʻa ʻo Saulá, ko e hā ha meʻa naʻe teuteuʻi ai ia ke malanga ki he “[kau] Senitailé, mo e ngaahi tuʻí, pea mo e fānau ʻa ʻIsilelí”? (ʻE lava ke ke lave ki he fakamatala kau kia Saula naʻá ke lau ʻi he konga ki muʻa ʻo e lēsoní.)

Fakatatau ki he Ngāue 9:16, ko e hā ha toe meʻa naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻe hoko kia Paula, neongo kuo fili ke meʻangāueʻaki ia ʻi he ʻao ʻo e kau Senitailé mo e ngaahi tuʻí?

Ko e moʻoni ʻe ua ʻoku lava ke tau ako mei he Ngāue 9:13–16, ʻoku ʻafio mai ʻa e ʻEikí kiate kitautolu mo e meʻa te tau malavá pea ʻoku ʻafio mai ʻa e ʻEikí ki he meʻa te tau lava ʻo fai ke tokoni kiate Ia ʻi Heʻene ngāué.

  1. Fakakaukauloto ki he anga ʻa e ʻafio mai ʻa e ʻOtuá kiate koé, lolotonga hoʻo fakakaukau ki he ongo moʻoni ko ʻení. Tā ha kiʻi fakatātā faingofua ʻo ʻou ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, pea lisi ha niʻihi ho ngaahi mālohinga mo ho ngaahi ʻulungaanga ʻokú ke pehē ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ke tokoni kiate Ia ʻi Heʻene ngāué.

ʻĪmisi
Saul and Ananias

Naʻe tāpuakiʻi ʻe ʻAnanaia ʻa Saula ke lava ʻo mamata.

Fakatokangaʻi ʻi he Ngāue 9:17, naʻe tāpuakiʻi ʻe ʻAnanaia ʻa Saula ke lava ʻo mamata mo fakafonuʻaki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Fakatatau ki he Ngāue 9:18–20, naʻe kehekehe fēfē ʻa e anga ʻa e vakai ʻa Saula ki he ʻEikí ʻi he taimi naʻe fakaʻā ai ia ʻe he ʻOtuá, mei he anga ʻene vakai kiate Ia ki muʻa aí?

Naʻe fakahaaʻi ʻe Saula ʻi heʻene fakatomalá, papitaisó, mo ʻene malangá, ʻa ʻene tui kia Sīsū Kalaisí pea mo ʻene fakaongo ki he finangalo ʻo e ʻEikí.

Lau ʻa e Ngāue 9:21–22, ʻo kumi pe naʻe tali fēfē ʻe he kakaí ʻa e malanga ʻa Saulá.

ʻOku fakahaaʻi ʻe he fehuʻi naʻe ʻeke ʻe Saula ki he ʻEikí ʻi he Ngāue 9:6, ʻa ʻene loto māʻulalo mo fakaʻamu ke fakaongo ki he finangalo ʻo e ʻEikí. Hangē pē ko Saulá, ʻe lava ke tau liliu mo fakahoko ʻa e meʻa ʻoku ʻafio mai ʻa e ʻEikí te tau malavá, kapau te tau fakaongo ki Hono finangaló.

Ke tokoni ke mahino kiate koe ʻa e ʻuhinga ʻo e fakaongo ki he finangalo ʻo e ʻEikí, fakakaukauloto ki ha ongo konga ʻumea, ʻa ia ʻoku molū ʻa e taha kae fefeka ʻa e taha. ʻE kehekehe fēfē haʻo feinga ke ngaohi ha meʻa ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ʻumea ʻoku molū mei haʻo feinga ke ngaohi ha meʻa mei he ʻumea kuo fefeká?

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻE lava fēfē ke fakatatau ʻa e ongo konga ʻumea kehekehe ʻe ua ko ʻení ki he fakaongo ʻa ha taha ki he finangalo ʻo e ʻEikí?

    2. Kuo tokoni fēfē ʻa e fakaongo ki he ʻEikí kiate koe pe ha niʻihi kehe, ke fai ai ha liliu pea lava ai ʻo fakahoko ʻa e meʻa ʻoku ʻafio mai ʻa e ʻEikí te ke, pe te nau, malavá?

Fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ai ʻi hoʻo moʻuí ʻa e fehuʻi ʻa Saulá, “ʻEiki, ko ho finangalo ke u fai ʻa e hā?” (Ngāue 9:6).

ʻĪmisi
President Ezra Taft Benson

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻo pehē: “ʻE ʻikai ha toe fehuʻi ʻe mahuʻinga ange ke ʻeke ʻe ha taha ʻi heʻene moʻuí ka koe fehuʻi naʻe ʻeke ʻe Paulá: ‘… ʻEiki, ko ho finangaló ke u fai ʻa e hā?’ ʻE ʻikai ha ngāue ʻe toe mahuʻinga ange ke tulifua ki ai ha taha, ka ko ia te ne maʻu ʻa e tali ki he fehuʻi ko iá, pea ke fakahoko leva ʻa e tali ko iá” (“Listen to a Prophet’s Voice,” Ensign, Sanuali 1973, 57).

Hokohoko atu hoʻo lotu mo fekumi fakamātoato ki ha tali ki he fehuʻi ko ʻení, pea fakahoko leva ha ngaahi fakahinohino ʻokú ke maʻu.

Ngāue 9:23–31

Kuo fakamanamanaʻi ʻa e moʻui ʻa Saulá ʻi Tāmasikusi pea ʻi Selusalema foki, pea kuo fekau ʻe he Kau ʻAposetoló ke ʻalu ki Tāsusi

ʻOku tau lau ʻi he Ngāue 9:23–26, naʻe alea ʻa e kau Siu ʻi Tāmasikusí ke fakapoongi ʻa Saula, ka naʻe tokoniʻi ia ʻe he kāingalotú ke hola mei he koló. ʻOku tau laukonga foki naʻe ʻalu ʻa Saula ki Selusalema, pea “naʻe fie ului ia ki he kau ākongá: ka naʻe manavahē kotoa pē kiate ia, he naʻe ʻikai te nau tui ko e ākonga ia” (Ngāue 9:26).

Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻokú ke pehē naʻe mata ngataʻa ai ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke nau tui kuo hoko ʻa Saula ko ha ākonga ʻa Sīsū Kalaisi?

ʻOku tau lau ʻi he Ngāue 9:27–31, naʻe ʻomi ʻe ha taha ʻo e kāingalotú ko Pānepasa (vakai Ngāue 4:36–37) ʻa Saula ki he Kau ʻAposetoló, pea fakahā kiate kinautolu ʻa e meʻa naʻe hā mai kia Saulá mo ʻene malanga taʻe-toe-ufi ʻi Tāmasikusí. Naʻe talitali lelei leva ia ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ke nau kau fakataha. Naʻe ʻave ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa Saula ki Tāsusi, ʻi he taimi naʻe kumi ai ia ʻe he kau Siu Kilikí ke fakapoongí. ʻOku tau toe ako foki ʻi he Ngāue 9:31, naʻe nonga pē pea tupulaki ʻa e Siasí ʻi Siutea, Kāleli, mo Samēlia.

Ngāue 9:32–43

ʻOku fakahoko ʻe Pita ha ngaahi mana ʻi Lita mo Sopa

Fakakaukau ki ha taha ʻokú ke fakaʻamu ke ke tokoniʻi ke tafoki ki he ʻEikí mo tui kiate Ia. ʻI hoʻo ako ʻa e toenga ʻo e Ngāue 9, kumi ki ha founga ʻe taha ʻe lava ke ke tokoni ai ki he tokotaha ko ʻení mo ha niʻihi kehe ke nau tafoki ki he ʻEikí.

ʻOku fakamatalaʻi ʻi he Ngāue 9:32–35 mo e Ngāue 9:36–42, ʻa e ngaahi mana naʻe fakahoko ʻe Pita ʻi Lita mo Sopá. ʻI hoʻo lau ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, kumi ki he ngaahi mana naʻe fakahoko ʻe Pitá pea mo e tali ki ai ʻa e kakaí. ʻE ala tokoni ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻení: ʻOku tohi ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Ngāue 9:32, “[ʻi he fononga mai ʻa Pita ʻi he kotoa ʻo e ngaahi vahefonua ko ʻení]” (toki tānaki atu hono tohi faka-ʻItālikí). Ko e foakí (Ngāue 9:36) ko e ngaahi foaki ia ki he masivá. ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e vāofi ʻi he veesi 38 ki he ofi, pea ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e fakahā ʻi he veesi 39 ki he fakaʻaliʻali.

Naʻe tali fēfē ʻe he kakai ʻi Litá mo e kakai ʻi Sopá ʻa e ngāue tokoni ʻa Pitá? Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he sīpinga ʻa Pitá, ʻe lava ke tau tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau tafoki ki he ʻEikí mo tui kiate Ia, ʻi heʻetau tokoni ki he niʻihi kehé.

Ko e founga ʻe taha ʻo e tokoni ki he niʻihi kehé ko hono foaki ʻo e ngaahi tāpuaki fakataulaʻeikí. ʻOku fakahaaʻi mai ʻi he meʻa naʻe hoko kia Tāpaita (pe Toakase) ʻi he Ngāue 9:36, 39, ha founga ʻe taha ʻe lava ke tau tokoni ai ki he niʻihi kehé. ʻE lava ke tokoni ʻa e “faʻa fai … ʻa e ngaahi ngāue leleí” (Ngāue 9:36) mo e tokoní ke tafoki ai ʻa e niʻihi kehé ki he ʻEikí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko fē ha taimi naʻe tokoni ai ha ngāue lelei ʻa ha taha ke ke tafoki, pe tafoki ai ha niʻihi kehe, ki he ʻEikí mo tui kiate Ia?

    2. Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ʻo tokoni ai ki he niʻihi kehé? (ʻAi ke mahino hoʻo talí pea lekooti ha fakakaukau ʻe ua pe tolu.)

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Ngāue 9 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki