Laipelí
ʻIuniti 21, ʻAho 2: Loma 12–16


ʻIuniti 21: ʻAho 2

Loma 12–16

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Lomá ke nau foaki honau ngaahi sinó ko ha feilaulau moʻui ki he ʻOtuá, pea ke nau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne toe akoʻi foki ki he Kau Māʻoniʻoní ʻa e founga ke fakaʻehiʻehi ai mei he fepakí mo kumi ki he nongá ʻi he taimi ʻoku hoko ai ha ngaahi faikehekehe koeʻuhí ko ha ngaahi fili fakafoʻituituí. Naʻe fakatokanga ʻa Paula ʻi heʻene fakaʻosi ʻene tohí koeʻuhí ko kinautolu ʻoku nau feinga ke fai ha takihala.

Loma 12–13

ʻOku faleʻi ʻe Paula ʻa e Kau Māʻoniʻoní ke nau foaki honau ngaahi sinó ko ha feilaulau moʻui ki he ʻOtuá, pea ke nau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

ʻĪmisi
3 differently shaped drinking glasses

Fakatokangaʻi ʻa e fuo ʻo e vai ʻi he ipu inu ʻuluakí. ʻE liliu ʻa e fuo ʻo e vaí kapau te ke huaʻi ia mei he ipu ʻuluakí ki he ipu hono uá? ʻE liliu fēfē hono fuó kapau te ke huaʻi ia ki he ipu hono tolú?

Fakakaukauloto ʻoku fakafofongaʻi ʻe he vaí ha tokotaha pea ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ngaahi meʻa tānakiʻangá ʻa e ngaahi tui mo e ngaahi angafai fakamāmani kehekehe. Ko e hā hono fakatuʻutāmaki ʻo e toutou liliu ke fenāpasi mo e ngaahi tui mo e ngaahi angafai fakamāmaní?

Lau ʻa e Loma 12:1–2, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fakalotolahi ʻe Paula ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Lomá ke nau faí.

ʻI hono faleʻi ʻe Paula ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau “ʻoatu [honau] sinó ko e feilaulau moʻui [ki he ʻOtuá]” (Loma 12:1), naʻe fakafehoanaki ia ʻe Paula ki he angafai ʻi he Fuakava Motuʻá ʻi hono ʻomi ʻo e fanga monumanú ke feilaulauʻi ʻi he ʻesi feilaulau ʻo e temipalé. Naʻe tuku ʻa e fanga monumanu ko ʻení ko e ngaahi foaki ki he ʻOtuá. Ko ia ai, naʻe akoʻi ʻe Paula ko e meʻa ia ʻa e kāingalotú ke nau tuku ʻenau moʻuí—honau sino fakamatelié, ngaahi holí, ngaahi filí, ngaahi ngāué, koloá, mo honau taimí—ki he ʻOtuá. ʻOku fai ia ʻi he siʻaki ʻa e ngaahi holi ʻoku iku ki he angahalá mo talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

ʻOku tau ako mei he faleʻi ʻa Paula ʻi he Loma 12:1–2, ʻoku ʻamanaki mai ʻa e ʻOtuá ke tau tuku ʻetau moʻuí kiate Ia mo fakaʻehiʻehi mei he liliu ke fenāpasi mo e ngaahi meʻa fakamāmaní. Fakakaukau ke hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá.

  1. Naʻe lahi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Paula ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi ha ngaahi veesi kehekehe ʻi he Loma 12–13 ʻe tokoni kiate kinautolu ke tuku ʻenau moʻuí ki he ʻOtuá mo fakaʻehiʻehi mei he liliu ke fenāpasi mo e ngaahi meʻa fakamāmaní. Tā ha saati kōlomu ʻe tolu ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ke vakaiʻi ai ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Tohiʻi ha taha ʻo e ngaahi potufolofola ko ʻení ʻi ʻolunga he kōlomu takitaha: Loma 12:9–16; Loma 12:17–21; Loma 13:8–13. Hili ia peá ke fakakakato ‘a e ngaahi ngāue ko ‘ení:

    1. Lau ʻa e potufolofola takitaha pea tohiʻi leva ha akonaki ʻe taha pe lahi ange mei he potufolofola takitaha ʻi hono kōlomu totonú.

    2. Fakamatala pe ʻe tokoniʻi fēfē koe ʻe haʻo moʻuiʻaki ha taha ʻo e ngaahi akonaki naʻá ke maʻú ke ke tuku hoʻo moʻuí ki he ʻOtuá mo fakaʻehiʻehi mei he liliu ke fenāpasi mo e ngaahi meʻa fakamāmaní.

Lau ʻa e Loma 13:14, ʻo kumi ki he meʻa naʻe faleʻi ʻe Paula ki he Kau Māʻoniʻoní ke nau faí.

ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ke ʻai ʻe kimoutolu ʻa e ʻEikí ko Sīsū Kalaisí” ke tau hoko ʻo hangē ko e Fakamoʻuí ʻi hotau ngaahi ʻulungāngá mo ʻetau ngaahi tōʻongá. Fakakaukau ki he founga ʻe tokoniʻi ai koe ʻe he ngaahi akonaki kuó ke ako ʻi he Loma 12–13 ke ke hoko ai ʻo hangē ko Sīsū Kalaisi.

ʻOku tokoni ʻa e Loma 13:14 ke mahino kiate kitautolu ʻe lava ke tau toe tatau ange mo Sīsū Kalaisi kapau te tau tuku ʻetau moʻuí ki he ʻOtuá mo fakaʻehiʻehi mei he liliu ke fenāpasi mo e ngaahi meʻa ʻo e māmaní.

  1. Ko e Fakamoʻuí ko e faʻifaʻitakiʻanga ia hono tuku ʻo e moʻui ʻa ha taha ki he ʻOtuá mo fakaʻehiʻehi mei he liliu ke fenāpasi mo e ngaahi meʻa ʻo e māmaní. Fakakaukau ki ha taha kehe ʻokú ke ʻilo ʻoku feinga ke fai pehē. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá fekauʻaki mo e tokotaha ko ia naʻá ke fakakaukau ki aí, pea mo e meʻa ʻokú ne fai ʻokú ne fakahaaʻi ai ʻene fai mateaki ki he ʻOtuá pea fakamamaʻo mei hono fakatuia e māmaní. Fakamatalaʻi ʻa e founga kuo hoko ai ia ke toe tatau ange ai ʻa e tokotaha ko ʻení mo e Fakamoʻuí.

Tohi ʻi ha lauʻi pepa kehe ha founga ʻe taha ʻe lava ke toe kakato ange ai e līʻoa hoʻo moʻuí ki he ʻOtuá mo fakaʻehiʻehi mei hono fakatuia e māmaní. Tuku ʻa e lauʻi pepa ko ʻení ʻi ha feituʻu ʻe tokoni ke fakamanatu atu ai kiate koe hoʻo taumuʻá.

Loma 14:1–15:3

ʻOku akoʻi ʻe Paula ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi fepaki ʻoku makatuʻunga ʻi he ngaahi fili fakafoʻituituí.

ʻOku taau nai mo ha Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ke (1) muimui ki he tōʻonga maʻu meʻatokoni ʻa kinautolu ʻoku nau kai vesitapolo ʻataʻatā peé? (2) kai sokoleti? (3) tui talausese mutu ki he ngaahi feituʻu kakaí? (4) fakaʻaongaʻi ʻa e tekinolosiá he Sāpaté? (5) kau atu ki he ngaahi fakafiefia ʻi ha ngaahi ʻaho mālōlō ʻa ha ngaahi siasi kehe pe angafai tukufakaholó?

Ko e tali ki he ngaahi fehuʻi kotoa ko ʻení ko e ʻio. Neongo ʻoku ʻi ai ha ngaahi tōʻonga ʻe niʻihi ʻoku mahino kuo fekau mai mei he ʻEikí ke tauhi pe tapui, ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa kehe ʻoku tuku pē ki he fili pe tauʻatāina fakafoʻituitui ʻa e kāingalotú. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení ha ngaahi fili fekauʻaki mo e fakafiefiá, teungá, tōʻonga maʻu meʻatokoní, tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté, mo e ngaahi lao ʻa e mātuʻá maʻá e fānaú. Kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi fekau mo ha ngaahi tuʻunga ke ne tataki ʻetau ngaahi fili ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení ʻo hangē ko e tui ha ngaahi talausese mutu ʻoku taaú, ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi fili ʻoku tuku pē ki he tauʻatāina fakafoʻituituí. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻe fakatefito ʻa e ngaahi fili ʻa e kāingalotú fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa peheni ʻi ha ngaahi fakahinohino fakalaumālie ki he ngaahi tūkunga pe fie maʻu ko iá.

ʻI hoʻo ako ʻa e Loma 14:1–15:3, kumi ki he ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo e founga ʻoku totonu ke tau fakaʻaongaʻi ʻi heʻetau fai tuʻutuʻuni ʻi he Siasí fekauʻaki mo e ngaahi fili fakafoʻituituí.

ʻOku tau ako ʻi he Loma 14:1–5 ko e fili fakafoʻituitui ʻe taha naʻe fehangahangai mo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he taimi ʻo Paulá ko e tōʻonga maʻu meʻatokoni ʻa e fakafoʻituituí. Naʻe ʻi ai ha kakai ʻe niʻihi naʻa nau maʻu meʻatokoni noaʻia pē. Naʻe ʻi ai ha niʻihi naʻe ʻikai ke nau maʻu meʻatokoni mei he kakanoʻi manú, ka naʻa nau maʻu meʻatokoni pē mei he vesitapoló . ʻIkai ko ia pē, naʻe fili ha kāingalotu ʻe niʻihi ke nau tauhi ʻa e ngaahi tukufakaholo, angafai, mo e ngaahi ʻaho mālōlō ʻa e kau Siú.

Ko e hā ha ngaahi palopalema ʻokú ke pehē naʻe hoko ʻi he lotoʻi Siasí koeʻuhí ko e kehekehe ʻa e ngaahi fili fakafoʻituitui ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení?

Lau ʻa e Loma 14:3, ʻo kumi ki he faleʻi naʻe ʻoange ʻe Paula ki he kāingalotu ʻo e Siasí naʻe kehekehe ʻenau ngaahi filí.

Ko e hā ʻokú ke pehē ʻe malava ke fehiʻa, pe loto tāngia, mo fakamaauʻi ai ʻe he kāingalotu ʻe niʻihi ha kāingalotu ʻoku kehe ʻenau filí?

Lau ʻa e Loma 14:10–13, 15, 21, ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula ke ʻoua ʻe fai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he ngaahi meʻa ʻoku fekauʻaki mo e fili fakafoʻituituí.

Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he fakahinohino ʻa Paula ʻi he Loma 14:13 ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei hono fakamāuʻi ʻa e fili ʻa e kakai kehé ʻoku fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke fakapatonu mai ki ai ha ngaahi fekau.

  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ʻoku palopalema ai e taimi ʻoku siolalo pe fakahalaiaʻi ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ha niʻihi kehe ʻi he kāingalotú ʻoku nau fai ha ngaahi fili kehekehe fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fekauʻi mai ke fakahoko pe ha tōʻonga ʻoku tapui?

Fakatokangaʻi ʻa e kupuʻi lea “ʻai … ha tūkiaʻanga pe ha meʻa ke fakahinga ʻaki” ʻi he Loma 14:13. ʻOku ʻuhinga eni ki hono fakalotoa ha taha ke tūkia fakalaumālie pe hinga ʻi heʻenau feinga ke tui kia Sīsū Kalaisi mo moʻuiʻaki ʻEne ongoongoleleí. Fakatokangaʻi ange foki ʻoku peheni ʻa e fakalea ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Loma 14:15 , “[Pea kapau ʻoku mamahi ho tokouá koeʻuhí ko e meʻakaí, ʻoku ʻikai te ke laka ʻo taau mo e ʻofá kapau te ke kai. Ko ia ai, ʻoua naʻá ke fakaʻauha ia ʻaki hoʻo meʻakai, ʻa ia naʻe pekia ai ʻa Kalaisí.]”

Naʻe faleʻi ʻe Paula ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau faʻa fakakaukau maʻu pē ki hono uesia ʻa e niʻihi kehé ʻi heʻenau ngaahi angafai fakafoʻituituí, pea ke nau mateuteu ke siʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻe lava ke fakalotoa ai ʻa e niʻihi kehé ke nau tūkia fakalaumālié. ʻOku tau toe ako foki mei he fakahinohino ʻa Paulá ʻoku totonu ke tau faʻa fakakaukau maʻu pē pe ʻoku uesia fēfē ʻa e niʻihi kehé ʻi heʻetau ngaahi fili fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke fakapatonu mai ki ai ha ngaahi fekau.

Manatuʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fekauʻaki mo ha fili fakafoʻituitui naʻe fai ʻa e lave ki ai ʻi he kamataʻanga ʻo e konga ko ʻeni ʻo e lēsoní. Fakalaulauloto pe ko e hā ʻa e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he kāingalotu ʻi hotau taimí ke muimui ki he faleʻi ʻa Paula ʻi he ngaahi meʻa hangē ko ʻení. ʻE lava fēfē ke hoko ha ngaahi fili pehē ko ha “fakamelino” ʻi he vā ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí (vakai Loma 14:19)?

Loma 15:4–16:27

ʻOku fakaʻosi ʻe Paula ʻene Tohi ki he kakai Lomá

Naʻe akoʻi ʻe Paula ha moʻoni fekauʻaki mo e folofolá ʻi he ofi ki he fakaʻosinga ʻo e Tohi ʻa Paula ki he kakai Lomá. Lau ʻa e Loma 15:4, ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula kau ki he ʻuhinga naʻe hiki ai ʻa e folofolá.

Fakakakato ʻa e moʻoni ko ʻení ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa naʻá ke laú: Naʻe hiki ʻa e folofolá ke .

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá fekauʻaki mo ha taimi naʻe hoko ai hoʻo ako ʻa e folofolá ke ke maʻu ha ʻilo, fakafiemālie, pe ʻamanaki lelei.

Naʻe fakahā mai ʻe Paula ʻa e founga ʻoku lava ke akoʻi mo ʻomi ai kiate kitautolu ha ʻamanaki lelei ʻaki hono toʻo mai ha ngaahi konga folofola mei he Fuakava Motuʻá ke fakapapauʻi ki he Kau Māʻoniʻoní naʻe fenāpasi ʻa e ngāue fakafaifekau ki he kau Senitailé mo e palani ʻa e ʻOtuá (vakai Loma 15:9–12).

ʻOku ʻi ai ha toe fakalotolahi mo ha faleʻi ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Lomá ʻi he toenga ʻo e Loma 15–16. Naʻe kau heni ha fakatokanga kau kiate kinautolu ʻoku nau fakatupu ha ngaahi māvahevahe, akoʻi ʻa e ngaahi tokāteline loí, mo feinga ke takihalaʻi ʻa e niʻihi kehé (vakai Loma 16:17–18).

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Loma 12–16 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki