Laipelí
‘Iuniti 28: ‘Aho 1, Hepelū 5–6


‘Iuniti 28: ‘Aho 1

Hepelū 5–6

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá kuo pau ke ui ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku maʻu e lakanga fakataulaʻeikí pea ko Sīsū Kalaisi naʻe “ui ʻe he ʻOtuá [ke hoko] ko e fungani taulaʻeiki ʻi he lakanga ʻo e Melekisētekí” (Hepelū 5:10). Naʻe poupouʻi ʻe Paula e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau faivelenga, tui, kātaki, mo ʻamanaki lelei ʻi hono maʻu e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá.

Hepelū 5

Ko e akoʻi ʻe Paula kuo pau ke ui ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku maʻu e lakanga fakataulaʻeikí

Fakakaukauloto ʻoku tohi ʻe ha kaungāmeʻa ʻa e hingoa Toketā ʻi ha laʻipepa pea fakapipiki ia ki hono soté. Neongo te ne tui ha fakaʻilonga ʻo fakaʻaliʻali ai e hingoa totonú, ko e hā e ngaahi meʻa te ke hohaʻa ki ai kapau ʻoku feinga e tokotahá ni ke fakahoko ha tafa kiate koe hili haʻo ʻi ha fakatuʻutāmaki? Ko e hā ha ngaahi meʻa te ke hohaʻa ki ai kapau naʻá ne tui ha fakaʻilonga ʻoku hā ai e hingoa ʻŌfisa Melino pea feinga ke ʻoatu ha tikite ʻi hono fai ha meʻa hala?

Ko e hā te ke momou ai ke falala ki he tokotaha ko iá ke fakahoko e ngāue ʻoku fekauʻaki mo e hingoa ʻokú ne ʻai kiate iá?

He ʻikai maʻu ʻe he tokotahá ni ʻa e mafai mo e mālohi ʻoku fie maʻu ke fakahoko ʻaki e ngaahi ngāue ko iá, neongo ʻene tui e fakaʻilonga mo e hingoa totonú. Hangē ko e ngaahi founga ko ia kuo fokotuʻu ʻe he sosaietí ke maʻu ai e mafai ke fakahoko ʻaki ha ngaahi fatongia pau, kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ha founga ke maʻu ai Hono mafaí ke fakahoko ʻaki ha ngaahi fatongia pau ʻi Hono Siasí. ʻI hoʻo ako e Hepelū 5, kumi e sīpinga kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ke maʻu ai Hono mafaí.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e Fakamoʻuí ko ha “fungani taulaʻeiki lahi” (Hepelū 4:14). Lau e Hepelū 5:1–3, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo e fatongia ʻo e taulaʻeiki lahí he lotolotonga ʻo e kau ʻIsilelí ʻi he malumalu ʻo e fono ʻa Mōsesé.

“Naʻe ui ko e taulaʻeiki lahi ʻa e ʻōfisa pule ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒlone ʻi he fono ʻa Mōsesé. Ko e lakanga ia naʻe tukufakaholo ʻi he hakó, pea naʻe fou ia ʻi he ʻuluaki fohá ʻi he fāmili ʻo ʻĒloné, pea naʻe hoko foki ʻa ʻĒlone ko e ʻuluaki taulaʻeiki lahi ia ʻo e lakanga ʻo ʻĒloné.” ʻOku faʻa ngāue ʻa e taulaʻeiki lahí ʻi he toenga ʻo ʻene moʻuí, ka naʻe faifai pea ikuʻi ʻa e lakanga ko ʻení ʻe he kau tangata faiangahalá. “Naʻe fokotuʻu mo tukuange taʻetotonu e kau taulaʻeiki lahí ʻe Hēlota mo e kau Loma hangē ko iá ʻo fakatatau ki heʻenau fiemālié. Naʻe maʻu e lakangá ʻe he kau tangata kehekehe ʻe toko 28 ʻi he vahaʻa ʻo e 37 K.M. mo e T.S. 68” (Bible Dictionary, “High priest”).

Lau e Hepelū 5:4, ʻo kumi e founga ne pau ke fili ʻaki e taulaʻeiki lahí.

Ke mahino ʻa e founga “kuo ui [ai] ʻe he ʻOtuá” (Hepelū 5:4) ʻa ʻĒloné, lau e ʻEkesōtosi 28:1, ʻa ia ʻoku lekooti ai ha fengāueʻaki naʻe hoko he vahaʻa ʻo e ʻOtuá mo Mōsese ʻi he Moʻunga Sainaí.

Fakakaukau ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai hono fakahā ʻe he ʻOtuá e ui ʻo ʻĒloné kia Mōsese kae ʻikai kia ʻĒlone tonu pe ko ha taha kehe. Ko e Mōsese ʻa e palōfitá, ko ia ai, naʻe fakamafaiʻi ia ke ne maʻu e fakahā peheé pea ke puleʻi hono fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeikí he māmaní.

ʻOku tau ako mei he fakahinohino ʻa Paula ʻi he Hepelū 5:4, kuo pau ke ui ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu kuo fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí ʻi he fakahā ʻo fakafou ʻi Heʻene kau tamaioʻeiki kuo fakamafaiʻí. ʻI he Siasí he ʻahó ni, kuo pau ke ʻinitaviu ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeiki kuo fakamafaiʻí ʻa e tokotaha kotoa pē ke fakanofó mo fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakapapauʻi e mateuteu mo e taau ha tokotaha ke fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí.

ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ki he founga ʻo hono ui e kakaí ki he ngaahi lakanga kehe ʻi he Siasí?

Lau e Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:5, ʻo kumi e founga ʻoku fakahaaʻi ai e moʻoni naʻe ʻiloʻi kimuʻa ʻi he Hepelū 5:4 mo hono “ui ʻe he ʻOtuá, ʻo hangē ko ʻĒloné” ʻi he meʻa naʻe tohi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kikité ki he fakahaá.

Fakatatau ki he tefito ʻo e tui hono nimá, fakataha mo hono “ui ha tangata ʻe he ʻOtuá, ʻi he kikite,” ko e hā ha toe meʻa kuo pau ke hoko ke fakamafaiʻi ai ha taha “ke malanga ʻaki ʻa e Ongoongoleleí mo fakahoko hono ngaahi ouaú”?

ʻĪmisi
Moses Calls Aaron to the Ministry

ʻOku lekooti ʻi he Fuakava Motuʻá mo e Fuakava Foʻoú fakatouʻosi naʻe maʻu ʻe he kau palōfitá, kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí, mo e kau faiako ʻi he ongoongoleleí ʻa honau ngaahi uiuiʻí ʻi he hilifaki ʻo e nimá ʻe ha tokotaha maʻu lakanga fakataulaʻeiki kuo fakamafaiʻi (vakai, Nōmipa 27:18–23; Ngāue 6:5–6; 13:2–3; 1 Tīmote 4:14).

  1. Tali ha taha pe fakatouʻosi ‘o e ongo fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe he founga hono uiuiʻi e kakaí ki ha ngaahi lakanga ʻi he Siasí he ʻahó ni ʻa e sīpinga naʻe fokotuʻu ʻi he folofolá?

    2. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ʻe toki lava pē ke maʻu e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he foungá ni?

Lau e Hepelū 5:5–6, ʻo kumi pe ko hai naʻá ne foaki ki he Fakamoʻuí Hono mafaí?

Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, naʻe foaki ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ki Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. Naʻe pau ke Ne hoko “ko e taulaʻeiki … ʻo taʻengata ʻi he lakanga Faka-Melekisētekí” (Hepelū 5:6).

Ko ha tuʻunga ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ko e tuʻunga ʻo e taulaʻeiki lahí “ʻoku ʻuhinga ia kia Sīsū Kalaisi ʻi heʻene hoko ko e fungani Taulaʻeiki Lahí. Naʻe hoko ʻa ʻĀtama mo e kau pēteliaké kotoa pē ko e kau taulaʻeiki lahi foki. ʻI he ʻahó ni, ʻoku faʻu ʻe ha kau taulaʻeiki lahi ʻe toko tolu ʻa e Kau Palesitenisī ʻo e Siasí pea ʻoku nau puleʻi ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki kehe mo e kāingalotu kotoa ʻo e Siasí. ʻOku lava ke fakanofo ha kau tangata kehe ʻoku feʻunga mo tāú ke nau hoko ko e kau taulaʻeiki lahi, ʻi he Siasí he ʻahó ni” (Fakahinohino ki he Folofolá, “Taulaʻeiki Lahí,” scriptures.lds.org).

Lau e Hepelū 5:7–10, pea fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻi he veesi 9 e meʻa ne hoko ki ai ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻuhinga e veesi 7–8 kia Melekisēteki, ko ha palōfita mo e tuʻi naʻe moʻui lolotonga e kuonga ʻo ʻĒpalahamé.

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e ngaahi veesi ko ʻení “ʻoku fakaʻaongaʻi ia kia Melekisēteki mo Kalaisi fakatouʻosi, koeʻuhí ko Melekisētekí ko ha sīpinga ia ʻo Kalaisi pea naʻe tomuʻa fakamelomelo ʻe he ngāue fakafaifekau ʻa e palōfita ko iá ʻa e ngāue ʻa hotau ʻEikí” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 3:157).

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOku hoko fēfē ʻa Sīsū Kalaisi “ko e tupuʻanga ʻo e moʻui taʻengatá” (Hepelū 5:9) kiate kinautolu kotoa pē ʻoku talangofua kiate Iá?

Hangē ko ia ʻoku lekooti ʻi he Hepelū 5:11–14, naʻe fakahaaʻi ʻe Paula ha holi ke akoʻi lahi ange ʻi he kaveingá ni ka naʻá ne pehē naʻe masiva e kakaí ʻi he mahino mo e matuʻotuʻa fakalaumālie ke mahino kiate kinautolu ha ngaahi akonaki lahi ange.

Hepelū 6

ʻOku poupouʻi e Kāingalotú ke nau faivelenga, tui, kātaki, mo ʻamanaki lelei ʻi hono maʻu e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá

Kuo talaʻofa ʻe he ʻOtuá ki Heʻene fānaú ha ngaahi tāpuaki hangē ko e melinó, fiefiá, fakamolemolé, tali ki he lotú, ngaahi tāpuaki ʻoku fakakau ʻi he ngaahi tāpuaki fakapēteliaké, toetuʻú, mo e moʻui taʻengatá. ʻOku makatuʻunga ha niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻi heʻetau ngaahi filí.

Ko e hā ha tāpuaki ne talaʻofa mai ʻokú ke ʻamanaki atu ke maʻu?

Hangē ko ia ʻoku lekooti ʻi he Hepelū 6, naʻe poupouʻi ʻe Paula e Kāingalotú ke ʻoua naʻa foʻi ʻi he fāifeinga ki he ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí kuo talaʻofa maí. ʻI hoʻo lau e vahe ko ʻení, kumi e ngaahi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke ke maʻu e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa mai ʻe he ʻOtuá.

Lau e Hepelū 6:1–3, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula ki he Kāingalotú ke nau ngāue ki aí. Fakatokangaʻi ange ʻoku pehē ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Hepelū 6:1 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá), “Ko ia foki, ke ʻoua ʻe liʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e tokāteline ʻa Kalaisí” (tānaki atu hono fakamamafaʻí). ʻOku pehē ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Hepelū 6:3 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá), “Pea tau fai atu ki he haohaoá ʻo ka hōifua ki ai ʻa e ʻOtuá.”

ʻOku ʻuhinga e hoko ʻo haohaoá ke matuʻotuʻa pe kakato fakalaumālie (vakai, Fakahinohino ki he Folofolá, “Haohaoá,” scriptures.lds.org). ʻOku tau lau ʻi he Hepelū 6:1–2 ʻoku faʻu ʻe he ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí ʻa e fakavaʻe ʻoku totonu ke tau langa aí ʻi heʻetau ngāue ki he haohaoá, pe matuʻotuʻa fakalaumālié.

Hangē ko ia ʻoku lekooti ʻi he Hepelū 6:4–8, naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa kinautolu ʻoku ui ko e ngaahi foha ʻo e malaʻiá—ʻa kinautolu ʻoku maʻu ha ʻilo kakato mo haohaoa ko Sīsū ʻa e Kalaisí pea tafoki mei he foʻi moʻoni ko ʻení pea hoko ko e ngaahi fili ki he ʻOtuá. Naʻe fakafaikehekeheʻi ʻe Paula e niʻihi fakafoʻituitui ko ʻení mo e Kāingalotu naʻá ne lea ki ai ʻi he tohí ni, ʻa ia naʻe ngāue ʻi he huafa ʻo Kalaisí (vakai, Hepelū 6:9–10).

Lau e Hepelū 6:11–15, ʻo kumi e meʻa naʻe poupouʻi ʻe Paula e Kāingalotú ke nau fai ʻi heʻenau ngāue ki hono maʻu e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá kuo talaʻofa maí. Mahalo ʻe tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “fakahā … ʻa e faʻa fakakukafi ko ia ki he ʻilo pau ʻo e ʻamanaki leleí” ʻi he veesi 11 ke faivelenga kae ʻoua kuo tau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá kuo talaʻofa maí.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa ʻĒpalahame ko ha sīpinga ʻo e faivelengá, tuí, mo e faʻa kātakí ʻi he fekumi ki he ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá kuo talaʻofa maí. Naʻe taʻu 75 ʻa ʻĒpalahame ʻi he taimi ne talaʻofa ange ai ʻe he ʻOtuá ha hako, peá ne tatali leva he taʻu ʻe 25 ʻi he tui ke fakahoko e talaʻofa ko ʻení ʻi hono fāʻeleʻi ʻo ʻAisaké. ʻOku tau ako mei he fakahinohino ʻa Paulá te tau lava ʻo maʻu e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa mai ʻe he ʻOtuá, ʻi he faivelenga ki he ngataʻangá, tui kia Sīsū Kalaisí, mo e faʻa kātakí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai e faivelengá, tui kia Sīsū Kalaisí, mo e faʻa kātakí ʻi heʻetau feinga ke maʻu e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá kuo talaʻofa maí?

    2. Ko fē ha taimi kuó ke maʻu ai ha tāpuaki ne talaʻofa mai ʻi hoʻo faivelengá, tui kia Sīsū Kalaisí, mo e faʻa kātakí?

Hangē ko ia ʻoku lekooti ʻi he Hepelū 6:16–18, naʻe akoʻi ʻe Paula ʻe tauhi ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi talaʻofá pea ʻoku ʻikai teitei loi. Ko ia ai, te tau lava ʻo maʻu ha ʻamanaki lelei ki Heʻene ngaahi talaʻofá pea fakapapauʻi ʻe fakahoko kinautolu.

Lau e Hepelū 6:19–20, ʻo kumi e founga ʻoku kaunga ai ki heʻetau moʻuí ʻa ʻetau ʻamanaki lelei ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá.

Ko e moʻoni ʻe taha te tau lava ʻo ʻiloʻi ʻi he Hepelū 6:19 ko ʻetau ʻamanaki lelei ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá ko ha taula fakalaumālie ia ki hotau laumālié. Ko e ʻamanaki leleí “ko e ʻamanaki falala ia mo ha fakaʻamu ki ha ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa mai ki he māʻoniʻoní” (Fakahinohino ki he Folofolá, “ʻAmanaki Leleí,” scriptures.lds.org).

  1. Tā ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha fakatātā ʻo ha taula. Fakakaukau ki he meʻa ʻoku fai ʻe ha taula ki ha vaka. Tohi fekauʻaki mo e founga kuo hoko ai hoʻo ʻamanaki lelei ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá ko ha taula fakalaumālie kiate koe.

Fakalaulauloto ki he founga te ke fakatupulaki kakato ange ai e faivelengá, tuí, faʻa kātakí, mo e ʻamanaki leleí. Mahalo te ke fie lekooti e ngaahi ongo ʻokú ke maʻú ‘i hoʻo tohinoa fakatāutahá.

  1. Hiki ʻeni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻaho ní:

    Kuó u ako ‘a e Hepelū 5–6 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó:

Paaki