Laipelí
‘Iuniti 28, ‘Aho 3: Hepelū 11


‘Iuniti 28: ‘Aho 3

Hepelū 11

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá e kāingalotu ʻo e Siasí fekauʻaki mo e tuí mo e mahuʻinga ʻo hono ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí. Naʻá ne lea ʻaki ha ngaahi sīpinga ʻo e kau tangata mo e kau fafine angatonu mei he Fuakava Motuʻá naʻa nau ngāue ʻaki e tui kia Kalaisí pea fakahoko ha ngaahi mana, kātekina e ngaahi faingataʻá, pea maʻu ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga.

Hepelū 11:1–6.

Ko e akoʻi ʻe Paula ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e mahuʻinga ʻo hono ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí

Lau e fakamatala ko ʻení, pea fakatokangaʻi e meʻa naʻe fai ʻe he finemuí ke ngāue ʻaki e tuí:

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ha finemui mei he ʻotu Filipainí naʻe ʻi ai ha faʻahitaʻu māfana ʻe taha naʻe pau ke ʻalu ai ʻene tamaí ʻo ngāue. ʻI he taimi ne maʻu ai ʻene vahé te ne taaʻi ia ki ʻapi ki hono fāmilí. ʻI he Tokonaki ʻe taha, naʻe ngāue ʻaki ʻe he fāmilí e kotoa ʻo ʻenau paʻangá tuku kehe ha ongo laʻi paʻanga ʻe ua naʻe taki peso ʻe 20 hona mahuʻingá. ʻI he vakai ʻa e finemuí ki he lisi ʻo e ngaahi meʻa naʻe fie maʻu ʻe hono fāmilí, naʻá ne ʻiloʻi he ʻikai te nau maʻu ha paʻanga feʻunga ke fakatau mai e ngaahi meʻa kotoa pē mo totongi ʻenau fononga mo hono fāmilí ki he lotú he ʻaho hono hokó. Naʻá ne fehuʻi ki heʻene faʻeé e meʻa ʻoku totonu ke ne faí. Naʻe talaange ʻe heʻene faʻeé ke fai mai e fakataú pea ʻe toki ʻomi ʻe he ʻOtuá ha founga ke maʻu ai ʻenau totongí.

Naʻe lotu e finemuí ke ne lava ʻo fakatau mai e ngaahi meʻa he lisí pea kei ʻi ai ha paʻanga feʻunga ke totongi ʻaki e fefonongaʻaki ki he lotú he ʻaho hono hokó. Naʻe pau ke ne ʻuluaki fakatau mai ʻa e malalá koeʻuhí ke maʻu ʻe hono fāmilí ha lolo ki he feimeʻatokoní. Naʻá ne ʻohovale ʻi heʻene ʻilo ne hiki e totongi ʻo e tangai malalá mei he peso ʻe 5 ki he peso ʻe 10. ʻI heʻene ʻiloʻi naʻe fie maʻu ʻe hono fāmilí ʻa e loló ke ngaohi ʻenau meʻakaí, naʻá ne fakatau mai ha tangai malala ʻe ua naʻe peso fakakātoa ʻe 20. Naʻe lotu fakamātoato ange e finemui ko ʻení ke kei lava pē hono fāmilí ʻo ʻalu ki he lotú. ʻI heʻene lotú, ne fanafana ange ha meʻa kiate ia: “ʻAlu ʻo fakatau mai e ngaahi meʻa ʻoku mou fie maʻú. ʻOku sai pē ia.” Ko ia naʻe hoko atu ʻene ʻalu ki he māketí mo e toengá ko ha peso pē ʻe 20 (naʻe toʻo mei he vitiō “Tui Haohaoa mo Faingofua,” LDS.org).

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ha ngaahi founga naʻe ngāue ʻaki ai ʻe he finemui ko ʻení ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí?

Lau e Hepelū 11:1, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá fekauʻaki mo e tuí. Lau foki e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Hepelū 11:1 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá).

Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá e Hepelū 11:1, pea pehē ki ha ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe, ke fakamatalaʻi e ngaahi tefitoʻi ʻelemēniti ʻe tolu ʻo e tuí:

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

“Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e tuí ko ha ‘tuʻunga ia ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻamanaki lelei ki ai [mo e] fakamoʻoni ʻo ha ngaahi meʻa taʻe hā mai’ (Hepelū 11:1). Naʻe tala ʻe ʻAlamā ʻoku ʻikai ko e tuí ʻa e maʻu ha ʻilo ʻoku haohaoá; ka, ʻo kapau ʻoku tau tui, ʻoku tau ‘ʻamanaki lelei ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke mamata ki ai, [ka] ʻoku moʻoni’ ( ʻAlamā 32:21). ʻIkai ngata aí, ʻoku tau ʻilo ʻi he Lectures on Faith [Ngaahi Lea Fekauʻaki mo e Tuí] ko e tuí ko e ‘ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ia ʻi he tui fakalotu kuo fakahā maí, pea mo e fakavaʻe ʻo e māʻoniʻoni kotoa pē’ pea ʻoku toe hoko foki ia ko e ‘ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ʻo e ngāué ʻi he taha maʻu ʻatamai kotoa pē’ [Lectures on Faith (1985), 1].

“ʻOku fakamahino mai ʻe he ngaahi akonakí ni ha ʻelemēniti mahuʻinga ʻe tolu ʻo e tuí: (1) ko e tuí ʻo hangē ko hano fakapapauʻi ʻo ha ngaahi meʻa ʻoku fai ha ʻamanaki ki ai ʻoku nau moʻoni, (2) tuí ʻo hangē ha fakamoʻoni ki ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai hā mai, pea mo e (3) tuí ʻi heʻene hoko ko ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ngāué ʻi he taha maʻu ʻatamai kotoa pē. ʻOku ou lau ʻa e ngaahi kupu ko ʻeni ʻe tolu ʻo e tui ki he Fakamoʻuí ko ha sio maʻu pē ki he kahaʻú, vakai ki he kuo hilí, mo kamataʻi ha ngāue ʻi he lolotongá.

“ʻOku tuʻu ki he kahaʻú ʻa e tuí, ʻi hono tuʻunga ko ia ko ha fakapapauʻi ʻo ha ngaahi meʻa ʻoku ʻamanaki ki aí. …

“Ko e tui kia Kalaisí ʻoku haʻi taʻe toe lava ke fakamavaheʻi, pea iku ai ʻo maʻu ha ʻamanaki lelei kia Kalaisi ʻi hotau huhuʻí mo e hākeakiʻí. Pea ʻoku fakaʻatā ʻe he fakapapaú mo e ʻamanakí ke tau laka atu ki he ngataʻanga ʻo e māmá pea toe manga atu ki he fakapoʻulí—ʻo ʻamanaki pea mo falala ki he māmá ke ne ueʻi mo fakamaama e halá [vakai, Boyd K. Packer, ‘The Candle of the Lord,’ Ensign, Jan. 1983, 54]. ʻOku fakatupu ʻe hono fakatahaʻi ʻo e fakapapaú mo e ʻamanakí ha ngāue ʻi he lolotongá.

“Ko e tuí ʻi heʻene hoko ko ha fakamoʻoni ki ha ngaahi meʻa taʻe hā maí, ʻoku vakai ia ki he kuohilí mo fakapapauʻi ʻetau falala ki he ʻOtuá pea mo ʻetau falala ki he moʻoni ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fai ha mamata ki aí. ʻOku tau manga atu ai ki he fakapoʻulí ʻi he fakapapau mo e ʻamanaki lelei, pea ko hono moʻoní ʻoku tau maʻu ha fakamoʻoni mo ha fakapapau pea ʻokú ne ʻomi ʻa e maama ʻoku tau fie maʻú. Ko e fakamoʻoni ko ia ʻoku tau maʻu ʻi he hili hono siviʻi ʻo ʻetau tuí (vakai, ʻEta 12:6), ko ha fakamoʻoni ia ʻokú ne fakalahi mo fakaivia ʻetau fakapapauʻí.

“ʻOku fengāueʻaki ʻa e fakapapaú, ngāué, mo e fakamoʻoní ʻi ha founga ʻoku ʻikai toe ngata” (“Fekumi ki he ʻIló ʻi he Tui,” Liahona, Sepitema 2007, 17–19).

  1. Fakakakato ‘a e ngaahi ngāue ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Hiki ha fakamatala nounou ʻo e ʻuhinga ke tui kia Sīsū Kalaisí.

    2. Fakakakato ʻa e fakaʻuhinga ko ʻeni ʻo e tuí, ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Paulá ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Hepelū 11:1: Ko e tuí ko hono fakapapauʻi ia ʻo e … , ko e fakamoʻoni ʻo e … (Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he Hepelū 11:1.)

Fakakaukau ki ha taimi naʻe kole ai koe ke ke fai ha meʻa naʻá ke ongoʻi tailiili fekauʻaki mo hono faí pe naʻe hangē ne mahulu atu ia ʻi he meʻa te ke lava ʻo faí. Mahalo naʻe fakamālohia hoʻo loto-falalá ʻi hoʻo manatuʻi ha meʻa naʻá ke fai pe aʻusia ʻi he kuohilí. Naʻe ʻomi ʻe he aʻusia ko ia kimuʻá ha fakamoʻoni ne ala tokoni atu ke ke fehangahangai mo e pole foʻoú ʻaki ha fakapapau te ke lava ʻo ikuna. ʻI he ngaahi meʻa fakalaumālié, ʻoku ʻomi ʻe he fakamoʻoni ʻo e tokoni ʻa e ʻOtuá ʻi he kuohilí ha fakapapau ʻi heʻetau fehangahangai mo e kahaʻú, pea ʻoku tokoni ia ke tau ngāue loto-falala ʻaki ʻa e tui ʻi he lolotongá. Hangē ko ia naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Petinaá, ʻoku ngāue fakataha ʻa e fakapapaú, fakamoʻoní, mo e ngāué—ko e ngaahi ʻelemēniti ʻe tolu ʻo e tuí—ʻi heʻetau fehangahangai mo e kahaʻú, vakai ki he kuohilí, pea ngāue ʻi he lolotongá.

  1. Tali ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOku kehe fēfē hono ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí mei he tui pē kiate iá?

    2. ʻOku fakatātaaʻi fēfē ʻe he fakamatala ʻa e finemui mei he ʻotu Filipainí ʻa e ngaahi ʻelemēniti ʻe tolu ʻo e tuí naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Petinaá?

    3. Fakamatalaʻi ha taimi naʻá ke ngāue ʻaki ai e tui ki he ʻEikí.

Lau e Hepelū 11:2–5, ʻo kumi e ngaahi sīpinga naʻe ngāue ʻaki ʻe Paula ke fakatātaaʻi e meʻa ʻe lava ke hoko ʻi he taimi ʻoku ngāue ʻaki ai ʻe he kakaí ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea “naʻe maʻu ai ʻe he mātuʻá ʻa e ongoongo lelei” ʻi he veesi 2 naʻe maʻu ʻe he mātuʻá ha fakamoʻoni.

Lau e Hepelū 11:6, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo e tuí.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku tau ako mei he Hepelū 11:6 ʻa ia ke fakahōifua ki he ʻOtuá kuo pau ke tau fakamālohia ʻetau tuí ʻaki ʻetau haʻu kiate Ia, tui kiate ia, pea tui ʻokú Ne fakapaleʻi ʻa kinautolu ʻoku fekumi faivelenga kiate Iá. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he veesi 6.

Lau e fakaʻosi ʻo e fakamatala ki he finemui mei he ʻotu Filipainí, ʻo kumi e meʻa naʻe hoko koeʻuhí ko ʻene tui kia Sīsū Kalaisí:

ʻI he ʻalu ʻa e finemuí ke totongi e ngaahi meʻa kehe naʻe fie maʻu ʻe hono fāmilí, naʻá ne ala hifo ki hono kató ʻo fā ki ha laʻipepa lahi. ʻI heʻene fakaava iá naʻá ne maʻu ai ha ngaahi laʻi paʻanga ʻe nima kehe, naʻe taki peso ʻe 20 honau mahuʻingá, ne takatakai ʻi heʻene laʻi paʻanga peso ʻe 20 ne toé. Naʻá ne ʻiloʻi he momeniti ko iá naʻá ne maʻu ha paʻanga feʻunga ke fakatau mai e ngaahi meʻa naʻe fie maʻu ʻe hono fāmilí mo e totongi ʻa hono fāmilí ke ʻalu ki he lotú. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he finemui ko ʻení naʻá ne ongoʻi e tokoni mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate iá lolotonga e aʻusia ko ʻení. ʻI heʻene aʻu atu ki ʻapí naʻá ne fakamālō ki he Tamai Hēvaní koeʻuhí ko e maná (naʻe toʻo mei he vitiō ʻa e “Tui Haohaoa mo Faingofua,” LDS.org). ʻE lava ke tau tui ʻoku tali ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi lotú ʻi Heʻene foungá mo ʻEne taimí.

Kapau ʻokú ke maʻu e ʻinitanetí, te ke lava ʻo sio he vitiō ko e “Tui Haohaoa mo Faingofua” (5:22), ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he LDS.org.

Ko e hā ha fakamoʻoni naʻe maʻu ʻe he finemui ko ʻení mei heʻene tui kia Sīsū Kalaisí?

Naʻe mei tokoni fēfē nai ʻa e aʻusia ko ʻení ke ngāue ʻaki ʻe he finemuí ʻa e tuí ʻi he kahaʻú?

ʻI heʻetau vakai ki he ngaahi fakamoʻoni he kuo hilí kuo tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá, ʻe lava ke fakapapauʻi mai te Ne toe tokoniʻi kitautolu he kahaʻú. Koeʻuhí ko e fakamoʻoni mo e fakapapau ko ʻení, te tau lava ai ʻo maʻu ʻa e tui ke ngāue ʻi he lolotongá. Kapau te tau hokohoko atu ke ngāue ʻi he tui, ʻe hokohoko atu leva e foungá ni pea ʻe tupulaki ʻo mālohi ange ʻetau tuí.

Fakakaukau ki he ngaahi ngāue faivelenga ʻoku fie maʻu ke ke fai ʻi hoʻo moʻuí. ʻOkú ke tui nai ʻe tokoniʻi koe ʻe he ʻOtuá ʻi hoʻo ngāué? Mahalo te ke fie hiki ha taumuʻa ke ngāueʻi ha taha ʻo e ngaahi ueʻi fakalaumālie naʻá ke mei maʻu lolotonga e lēsoni ko ʻení. ʻI hoʻo fakahoko hoʻo taumuʻá, te ke maʻu ai ha fakamoʻoni ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate koé.

Hepelū 11:7–40

Ko e ʻomi ʻe Paula ha ngaahi sīpinga ʻo ha kakai angatonu ne nau ngāue ʻaki e tuí mei he Fuakava Motuʻá

Ko e hā ha ngaahi tūkunga ʻokú ke fehangahangai mo ia he taimí ni pe te ke fehangahangai mo ia he kahaʻú ʻe fie maʻu ke ke ngāue ʻaki ai e tui kia Sīsū Kalaisí?

ʻI hoʻo ako e Hepelū 11:7–40, kumi e ngaahi tāpuaki ʻo hono ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí.

Naʻe ʻomi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ha ngaahi sīpinga ʻo ha kakai angatonu ne nau ngāue ʻaki e tuí mei he kuonga ʻo e Fuakava Motuʻá. Naʻe ʻomi ʻeni ke fakapapauʻi ki heʻene kau laukongá ʻe faitāpuekina foki mo kinautolu ʻi heʻenau ngāue ʻaki e tuí. Lau fakavave pē e Hepelū 11, ʻo kumi e ngaahi kupuʻi lea “ko e tuí” mo e “ʻi he tuí.” Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení ʻi hoʻo folofolá.

Lau e Hepelū 11:7, ʻo kumi e founga naʻe ngāue ʻaki ai ʻe Noa e tui ki he ʻOtuá. Ko e hā ha ngaahi tāpuaki naʻe maʻu ʻe Noa koeʻuhí naʻá ne ngāue ʻi he tuí?

  1. Lau fekauʻaki mo e ngaahi sīpinga ʻo e tuí ʻi ha ngaahi potufolofola ʻe tolu pe lahi ange ʻa ia ne fakakau ʻi he saati fekauʻakí. ʻI hoʻo lau iá, kumi e founga naʻe ngāue ʻaki ai ʻe he niʻihi fakafoʻituitui ko iá ʻa e tuí mo e ngaahi tāpuaki ne nau maʻú. Tā ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá e saati mo e ngaahi potufolofola naʻá ke filí, pea fakakau ai hoʻo ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e niʻihi fakafoʻituitui naʻá ke lave ki aí. Fakakau foki ha lisi ʻo e ngaahi tāpuaki tatau ʻokú ke ʻamanaki ke maʻu ʻi hono ngāue ʻaki e tui ki he Fakamoʻuí.

Fakamoʻoni Fakafolofolá

Niʻihi fakafoʻituitui Ne Nau Ngāue ʻaki e Tuí

Ngaahi Fakakaukaú

Ngaahi Tāpuaki ʻOku ou ʻAmanaki ke Maʻú

Hepelū 11:8–10

ʻĒpalahame

Hepelū 11:11–12

Sela (Sela, uaifi ʻo ʻĒpalahamé)

Hepelū 11:17–19

ʻĒpalahame, ʻAisake

Hepelū 11:20–21

ʻAisake, Sēkope

Hepelū 11:23–28

Mōsese

Hepelū 11:29–31

Kau ʻIsilelí, Lēhapi (vakai, Sosiua 2:1–22)

Lau e Hepelū 11:13–16, ʻo kumi e meʻa te tau lava ʻo ako mei he sīpinga ʻa ʻĒpalahame, Sela mo e niʻihi kehé fekauʻaki mo hono ngāue ʻaki e tuí. ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea “fonua lelei lahi” ʻi he veesi 16 ki he moʻui taʻengatá.

Naʻe ʻikai fakahoko ha konga lahi ʻo e ngaahi talaʻofa naʻe fai kia ʻĒpalahame mo Selá lolotonga ʻena kei moʻuí. ʻOkú ke pehē ko e hā naʻá na kei faivelenga ai neongo naʻe ʻikai ke na maʻu kotoa e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi he moʻuí ni? ʻE lava fēfē ʻena sīpingá ʻo tokoniʻi kitautolu ke kei tui faivelengá?

Lau e Hepelū 11:32–35, ʻo kumi mo ha ngaahi tāpuaki kuo maʻu ʻe kinautolu ne ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi e meʻa naʻá ke ‘iló.

Lau e Hepelū 11:36–40, ʻo kumi e meʻa naʻe hoko ki ha niʻihi fakafoʻituitui tokolahi, neongo naʻa nau tui faivelenga.

ʻOku pehē ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ʻo e Hepelū 11:40 “[Naʻe ʻomi ʻe he ʻOtuá ha ngaahi meʻa lelei ange kiate kinautolu ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá, he ka ne taʻeʻoua ʻa e ngaahi faingataʻaʻiá he ʻikai lava ke fakahaohaoaʻi kinautolu]” (Joseph Smith Translation, Hebrews 11:40. Fakatokangaʻi ange ʻa e tāpuaki ʻoku talaʻofa kiate kinautolu kotoa pē ʻoku ngāue ʻaki e tui kia Kalaisí.

Ko ha moʻoni ʻe taha te tau lava ʻo ʻiloʻi mei he sīpinga ʻo e kakai faivelenga ko ʻení te tau lava ʻi heʻetau ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí, ʻo kātakiʻi e mamahí, fakahoko ha ngaahi mana, maʻu e ngaahi talaʻofa fakalangí, fakamālohia ʻetau fakamoʻoni kiate Iá, pea laka ki muʻa ki he haohaoá.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, kau ki ha taha ʻokú ke ʻilo ko ha sīpinga ʻo hono ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí. Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke mamata ʻoku maʻu ʻe he tokotaha ko iá koeʻuhí naʻá ne ngāue ʻaki e tuí?

Toe fakakaukau ki ha ngaahi tūkunga naʻe fie maʻu ke ke ngāue ʻaki ai e tui kia Sīsū Kalaisí. Kumi ha ngaahi faingamālie ke falala ki Heʻene ngaahi talaʻofá pea ngāue faivelenga ʻi ha founga te ne fakaafeʻi mai ai ʻEne fakahinohinó mo e ngaahi tāpuakí.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngāue ke fai ki he ʻaho ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Hepelū 11 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘aho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó:

Paaki