Laipelí
ʻIuniti 17, ʻAho 4: Ngāue 3–5


ʻIuniti 17: ʻAho 4

Ngāue 3–5

Talateú

Naʻe fakamoʻui ʻe Pita mo Sione ʻi he matapā ʻo e temipalé ha tangata naʻe pipiki talu mei hono fāʻeleʻi. Naʻe akoʻi leva ʻe Pita ʻa e kakai naʻa nau sio tonu ʻi hono fakamoʻui ʻo e tangatá ni. Naʻe hoko ia ke puke pōpula ai ʻa Pita mo Sione pea fekau ʻe he Sanitaliné ke ʻoua naʻá na toe akonaki ʻi he huafa ʻo Sīsuú. Naʻe moʻuiʻaki ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e fono ʻo e fakatapuí, ka naʻe mate honau toko ua ʻo makatuʻunga ʻi he loi kia Pita pea ki he ʻOtuá. Naʻe hokohoko atu pē hono fakahoko ʻe Pita mo Sione ʻa e ngaahi maná pea ʻita ai ʻa e kau taulaʻeiki lahí. Naʻe toe puke pōpula kinaua ʻo tuku ʻi he fale fakapōpulá, ka naʻe tukuange kinaua ʻe ha ʻāngelo. Naʻe talaange ʻe he ʻāngeló ke na ʻalu ki he temipalé ʻo malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí.

Ngāue 3:1–11

ʻOku fakamoʻui ʻe Pita ha tangata naʻe pipiki ʻo talu mei hono fāʻeleʻi

Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke kole ai ha meʻa naʻá ke fie maʻu (pe ko ha meʻaʻofa faiʻaho pe Kilisimasi), ka ko e meʻa kehe ia naʻá ke maʻú. ʻOku faitatau nai eni mo hono kole ha ngaahi tāpuaki mei he Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he lotú?

ʻI hoʻo ako ʻa e Ngāue 3, kumi ki ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tokoni kiate koe ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke ke maʻu ai ʻa e ngaahi tali pe ngaahi tāpuaki naʻá ke ʻamanaki ʻe maʻu mei he ʻEikí.

Lau ʻa e Ngāue 3:1–3, ʻo kumi pe ko hai naʻe fetaulaki mo Pita mo Sione ʻi he matapā ʻo e temipalé.

Fakalaulauloto pe ko e hā ʻa e ongo ʻe maʻu ʻe ha taha ʻoku ʻi he tuʻunga tatau mo e tangata pipikí. Ko e hā ha ngaahi tali angamaheni ʻokú ke ʻilo mei hoʻo ngaahi aʻusiá ko e tali ia ʻe fai ʻe he kakaí ki he kolekole ʻa e tangatá ni, pe kole tokoni hangē ko haʻane fie maʻu ha paʻanga pe meʻakai.

Lau ʻa e Ngāue 3:4–7, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe Pita maʻá e tangatá ni.

Ko e hā ha meʻa ʻoku hā makehe kiate koe ʻi he meʻa ko eni naʻe leaʻaki mo fai ʻe Pitá?

ʻĪmisi
Peter with lame man

Naʻe fakamoʻui ʻe Pita ha tangata pipiki ʻi tuʻa ʻi he temipalé.

Lau ʻa e Ngāue 3:8, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he tangatá hili hono “fokotuʻu hake ia” ʻe Pitá (Ngāue 3:7).

Ko e hā ʻa e founga naʻe lahi ange ai ʻa e tāpuaki naʻe maʻu ʻe he tangatá ni ʻi he meʻa (paʻanga) naʻá ne tomuʻa kolé?

ʻE lava ke tau fakatatau ʻa e fakamatala ko ʻení ki heʻetau moʻuí. ʻOku faʻa tali ʻe he Tamai Hēvani ʻetau ngaahi lotú ʻi ha ngaahi founga ʻoku kehe mei he meʻa naʻa tau ʻamanaki atu ki ai meiate Iá, ka ʻoku lahi ange maʻu pē ʻa e lelei te tau maʻu mei Heʻene ngaahi talí.

ʻOku mahino mei he fakamatala kuo lekooti ʻi he Ngāue 3:1–8, naʻe lahi ange ʻa e tāpuaki naʻe maʻu ʻe he tangatá ni ʻi he meʻa naʻá ne kolé. Neongo iá, ʻoku ʻi ai ha ngaahi taimi ʻe ʻikai fuʻu hā mahino mai ʻa e lahi ange ʻa e meʻa ʻoku tau maʻú ʻi he meʻa naʻa tau kolé.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá fekauʻaki mo ha meʻa naʻe hoko, ʻa ia naʻe kehe ai ʻa e tali ʻa e ʻEikí ki hoʻo ngaahi lotú mei he tali naʻá ke fie maʻú, ka naʻe iku pē ʻo lelei ange ia kiate koe.

Fakakaukauloto naʻá ke ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kakai naʻa nau ʻi he temipalé ʻo sio tonu hono fakamoʻui ʻo e tangata pipikí. ʻOku pau pē naʻá ke ʻosi faʻa sio ki he tangata pipikí heʻene kole fakamamate atu kiate koe ʻi hoʻo hū atu he matapā ko ia ʻo e temipalé. Pea ke sio ki ai ʻi ha ʻaho ʻe taha kimui ʻokú ne hopohopo pea lele hili hono fakamoʻuí. ʻOkú ke pehē ʻe liliu nai ʻa e anga hoʻo fakakaukau kia Pita mo Sioné hili haʻo sio tonu ʻi he mana ko ʻení?

Lau ʻa e Ngāue 3:9–11, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he kakaí ʻo makatuʻunga ʻi hono fakamoʻui ʻo e tangatá ni.

Ngāue 3:12–26

ʻOku fakamoʻoni ʻa Pita kia Sīsū Kalaisi mo malangaʻaki ʻa e fakatomalá

Lau ʻa e Ngāue 3:12–18, ʻo kumi ki he fakamatala ʻa Pita ki he kakaí fekauʻaki mo hono fakamoʻui ʻo e tangata pipikí. Fakatokangaʻi pe ko hai naʻe fakamālōʻia ʻe Pita ʻi hono fakamoʻui ʻo e tangatá.

ʻOku tau ako mei he ngaahi ngāue mo e ngaahi lea ʻa Pitá, ʻoku lava ke fakahoko ʻe he kau tamaioʻeiki ʻa Sīsū Kalaisí ha ngaahi mana ʻo fakafou ʻi heʻenau tui mo hono fai ia ʻi Hono huafá.

Lau ʻa e Ngāue 3:19, ʻo kumi ki he fakaafe naʻe fai ʻe Pita ki he kakaí. (Ngāue 3:19–21 ko ha potufolofola fakataukei folofola. ʻE lava ke ke fie fakaʻilongaʻi ia ʻi ha founga makehe ke tokoni ke ke maʻu ia ʻi he kahaʻú.

Naʻe ʻoatu ʻe Pita ha ʻamanaki lelei kiate kinautolu naʻe lea ki aí ʻi heʻene akoʻi ange ʻe lava ke fakamaʻa mo kinautolu ʻi heʻenau tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí mo ʻEne Fakaleleí.

Fakatokangaʻi ʻa e kupuʻi lea “ngaahi ʻaho ʻo e fakamoʻui” ʻi he Ngāue 3:19. Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

“ʻE hoko ʻa e vahaʻa taimi kuo vaheʻi ko ʻení, ʻa e ngaahi ʻaho ʻo e fakamoʻuí, ʻi he taimi ʻe hāʻele ʻanga ua mai ai ʻa e Foha ʻo e Tangatá, ʻa e ʻaho ʻe toe tuku mai ai ʻe he ʻEikí ʻa Kalaisi ki he māmaní.

“… Ko e ʻaho ia ‘ʻe fakafoʻou ʻa e māmaní ʻo maʻu ʻe ia ʻa hono nāunau fakapalataisí.’ (Tefito ʻo e Tuí Hono Hongofulú.) Ko e ʻaho ia ʻo e ‘fonua foʻou’ naʻe sio ki ai ʻa ʻĪsaiá (ʻĪsaia 65:17), ʻa e māmani foʻou ʻe hoko atu ʻi he taimi ʻe ʻosi ai ʻa e angahalá, ʻi he taimi ʻe kamata ai ʻa e kuonga ʻo e nofo tuʻí” (ʻi he Conference Report, ʻOkatopa 1967, 43).

ʻĪmisi
The Second Coming

Lau ʻa e Ngāue 3:20–21, ʻo kumi pe ko e hā ha toe meʻa kehe ʻe hoko ʻi he vahaʻa taimi ko ʻení.

ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “kuonga ʻo e liliu ʻo e meʻa kotoa pe” ʻi he Ngāue 3:21, ki hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. ʻOku tau ako mei he Ngāue 3:20–21, naʻe tomuʻa fakahā ʻe he kau palōfitá ʻi he ngaahi kuonga kotoa pē ʻa hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

Hangē ko hono lekooti ʻi he Ngāue 3:22–26, naʻe fakamoʻoni ʻa Pita naʻe ʻosi lea ʻa Mōsese “[mo e] kau palōfita kotoa pē meia Samuela mo kinautolu kimui ní” (Ngāue 3:24) fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi mo fakatokanga ki he meʻa ʻe hoko ʻi hono fakasītuʻaʻi Iá (vakai Ngāue 3:23). Naʻe toe leaʻaki pē ʻe he ʻāngelo ko Molonaí ʻa e potufolofola ko ʻení kia Siosefa Sāmita ʻi he kuonga kimui ní (vakai Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:41).

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Ngāue 3:19–21

  1. Fakakaukauloto ko ha faifekau koe pea ʻoku fehuʻi atu ʻe ha tokotaha fie-fanongo, “Ko fē ʻi he Tohi Tapú ʻoku pehē ai ʻe toe fakafoki mai ʻa e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí?” Tali ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e Ngāue 3:19–21 mo ha potufolofola kehe ʻe taha pe lahi hake mei he Tohi Tapú. Fakakaukau ke ke sio ki he “Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí” ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá.

Ngāue 4–5

Naʻe puke pōpula pea tukuange ʻa Sione mo Pita; ʻoku loi ʻa ʻAnanaia mo Safaila kia Pita.

ʻĪmisi
Peter and John before Sanhedrin

Naʻe puke pōpula ʻa Pita mo Sione pea ʻave ki he ʻao ʻo e Sanitaliné.

ʻOku tau ako ʻa e ngaahi meʻá ni mei he Ngāue 4:1–31 mo e Ngāue 5:12–42 : Naʻe puke pōpula ʻa Pita mo Sione ʻi heʻena faifakamoʻui mo malanga ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻe ʻikai toe ufi hono fakahā ʻe Pita ʻa e ongoongoleleí ki he Sanitaliné, ʻa ia ko e “sēnatu ia ʻa e kau Siú, pea ko e fakamaauʻanga faka-Siu māʻolunga taha ia ʻi he ngaahi meʻa fakasivilé mo e ngaahi meʻa fakalotú fakatouʻosi” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Sanitaliné,” scriptures.lds.org). Hili hono tukuange ʻo Pita mo Sioné, naʻe hokohoko atu pē ʻena malanga ʻi he huafa ʻo Sīsuú pea naʻe toe puke pōpula kinaua. Naʻe haha kinaua pea toe talaange ke ʻoua naʻá na lea ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, pea tukuange leva kinaua. Ka, naʻe ʻikai ke tuku ʻena akonaki ʻi he huafa ʻo Sīsuú.

Fakakaukau ki he ngaahi meʻa ko ʻení: ʻOku lolotonga teuteu ha talavou ke ngāue fakafaifekau. ʻOkú ne ʻilo ʻe ʻeke ange ʻe he pīsopé ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e tuʻunga taau ʻoku ʻi aí ke ʻilo pe ʻoku feʻunga ke ngāue fakafaifekau, pea ʻokú ne fakakaukau pe te ne tala ki he pīsopé pe ʻikai ha angahala mamafa naʻá ne fakahoko he kuohilí.

ʻI hoʻo ako ʻa e Ngāue 4:32–5:11, kumi ha tefitoʻi moʻoni ʻe tokoni ke mahino kiate koe ʻa e fie maʻu ke faitotonu ki he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá.

ʻOku tau ako ʻi he Ngāue 4:32 naʻe moʻuiʻaki ʻe he kau Māʻoniʻoni (kāingalotu ʻo e Siasí) ʻi he taimi ʻo Pitá ʻa e fono ʻo e fakatapuí, ʻa ia ʻoku ʻuhinga ia naʻa nau ʻosi fuakava ki he ʻOtuá te nau vahevahe taʻefakakounaʻi ʻenau ngaahi koloa fakatuʻasinó ke feau ai ʻa e fie maʻu ʻa e tokotaha kotoa pē.

Lau ʻa e Ngāue 4:34–35, ʻo kumi ki he founga naʻa nau fakatapui ai ʻenau koloá maʻá e ʻEikí.

Lau ʻa e Ngāue 5:1–2, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe ha ongomātuʻa mali naʻe ui ko ʻAnanaia mo Safaila ki he paʻanga naʻá na maʻu mei hono fakatau atu ʻo ha kelekele. ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e ʻilo ʻi he veesi 2 ki hono maʻu ha ʻilo ki ha meʻa.

Ko e hā ʻa e angahala mamafa naʻe fai ʻe ʻAnanaia mo Safailá?

Lau ʻa e Ngāue 5:3–4, ʻo kumi ki he lea ʻa Pita kia ʻAnanaiá.

Fakatatau ki he veesi 4, ko hai naʻe iku lohiakiʻi ʻe ʻAnanaiá?

ʻOku tau ako mei he tali ʻa Pitá kapau te tau loi ki he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá, ʻoku tatau pē ia mo e loi kiate Iá.

Lau ʻa e Ngāue 5:5–11, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko kia ʻAnanaia mo Safaila ko e nunuʻa ʻena maumauʻi ʻena fuakavá mo e loi kia Pita pea ki he ʻOtuá foki.

ʻĪmisi
President Gordon B. Hinckley

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻe lava ke hoko mai kiate kitautolu ʻo kapau te tau loi ki he ʻEikí pea ki Heʻene kau tamaioʻeikí: “ʻI hotau kuongá ni, ʻoku ʻikai mate ʻa kinautolu ʻoku ʻilo ʻenau faihalá ʻo hangē ko ʻAnanaia mo Safailá, ka ʻoku mate ha meʻa ʻi honau laumālié. ʻOku fulutāmakia ʻa e konisēnisí, hōloa ʻa e ʻulungāngá, puli ʻa e fakaʻapaʻapaʻi kitá, pea puli fakaʻaufuli ʻa e anga-tonú” (“We Believe in Being Honest,” Ensign, ʻOkatopa 1990, 4).

  1. Toe vakai ki he fakamatala ki he talavou naʻe teuteu ki heʻene fakaʻekeʻeke teuteu ngāue fakafaifekaú. Fai ha tohi ki he talavou ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo fakamatalaʻi ki ai ʻa e meʻa ʻoku tonu ke ne ʻilo fekauʻaki mo e loi ki ha taki lakanga fakataulaʻeiki.

Fakalaulauloto pe ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻi he faitotonu kakato ki he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí.

ʻOku tau ako mei he fakamatala kia ʻAnanaia mo Safailá ʻa e fie maʻu ke faitotonu kakato ki hotau kau taki lakanga fakataulaʻeikí. ʻIkai ko ia pē, ka ʻoku totonu ke tau faitotonu ʻi heʻetau ngaahi fengāueʻaki kotoa pē mo e niʻihi kehé. Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ʻa e faitotonu ʻi hoʻo ngaahi fengāueʻaki mo e niʻihi kehé?

Naʻe toe akonaki foki ʻa Palesiteni Hingikelī ʻo pehē: “ʻOku ʻilo ʻe kinautolu ʻoku nau moʻuiʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e faitotonú hono faitāpuekina kinautolu ʻe he ʻEikí. ʻOku nau maʻu ʻa e totonu māʻongoʻonga ke hiki hake honau ʻulú ʻi he maama ʻo e moʻoní, pea ʻikai mā ʻi he ʻao ʻo ha taha pē. Ka, ʻo kapau ʻoku fie maʻu ke liliu ha mēmipa ʻo e Siasí ni, tuku ke kamata ia ʻi he feituʻu ʻoku tau tuʻu aí” (“We Believe in Being Honest,” 5).

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Ngāue 4–5 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki