Laipelí
Talateu kia Sione


Talateu kia Sione

Ko e Hā ‘Oku Ako Ai e Tohí Ni?

Naʻe lēkooti ʻe he ʻAposetolo ko Sioné ʻa ʻene fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí lolotonga ʻa e taimi naʻe fakaʻau ke lahi ange ai hono fakatangaʻi ʻo e kau Kalisitiané, hē mei he moʻoní, mo e fakakikihi fekauʻaki mo e natula ʻo Sīsū Kalaisí. ʻE tokoni hoʻo ako ʻa e Kosipeli ʻa Sioné ke ke ʻilo ai ʻa e Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he ngāue fakafaifekau Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. ʻOku akoʻi mai ʻe he fakamatala ʻa Sioné ʻe lava ke maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau moʻui ʻo fakatatau mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí ha ngaahi tāpuaki lahi, ʻo kau ai ʻa e moʻui taʻengatá.

Ko Hai Naʻá Ne Hiki e Tohí Ni?

Ko e tohí ni naʻe hiki ia ʻe he ʻAposetolo ko Sioné. Naʻá Ne ui ia ʻi he tohí ni ko e “ākonga ʻe toko taha, naʻe ʻofa ai ʻa Sīsuú” (vakai Sione 13:23; 19:26; 20:2; 21:7, 20).

Naʻe hoko ʻa Sione mo hono tokouá ko Sēmisi ko ha ongo tangata toutai (vakai Mātiu:21). Naʻe pehē naʻe muimui ʻa Sione kia Sione Papitaisó kimuʻa peá ne hoko ko e ākonga mo e ʻAposetolo ʻa Sīsū Kalaisí, (vakai Sione 1:35–40; Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Sione, Foha ʻo Sēpetí,” scriptures.lds.org).

Naʻe Tohi Ia ‘Anefē Pea ‘I Fē?

ʻOku ʻikai ke tau ʻilo fakapapau ʻa e taimi naʻe tohi ai ʻe Sione ʻa e tohí ni. Ko e ngaahi ʻaho naʻe pehē naʻe tohi aí ʻoku fakafuofua ki he vahaʻa ʻo e A.D 60 mo e A.D. 100. Naʻe pehē ʻe he kau fuofua tohi faka-Kalisitiane ʻo e senituli hono uá A.D., naʻe tohi ʻe Sione ʻa e tohí ni ʻi ʻEfesō ʻi ʻĒsia Mino (ʻa ia ko Toake ia ʻi he ʻahó ní).

Ko Hai Naʻe Fakataumuʻa Ki Ai Hono Hikí Pea Ko e Hā Hono ʻUhingá?

Neongo ʻoku ʻomi ʻa e ngaahi tohi ʻa Sioné maʻá e tokotaha kotoa pē, ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻoku fakapatonu ki ai ʻa ʻene pōpoakí. Naʻe tohi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Ko e kosipeli ʻa Sioné ko e fakamatala ia maʻá e kau māʻoniʻoní; ko e tefitoʻi ongoongolelei ia maʻá e Siasí” (Doctrinal New Testament Commentary, vōliume 3 [1965–73], 1:65). Naʻe pehē ʻe Sione ko e taumuʻa ʻene tohi ʻa e tohí ni ke fakalotoa ʻa e kakaí ke “tui ko e Kalaisí ʻa Sīsū, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá; pea ke mou maʻu ʻi hoʻomou tuí ʻa e moʻuí ʻi hono huafá” (Sione 20:31). “Naʻe filifili mai pē ʻa e ngaahi talanoa mei he moʻui ʻa Sīsuú ʻo fakamatalaʻi [ʻe Sione], pea fokotuʻutuʻu ʻo fakatatau ki he taumuʻa ko iá” (in the Bible Dictionary of the LDS English version of the Bible, “John, Gospel of”).

Ko e Hā Ha Ngaahi Fōtunga Makehe ʻo e Tohí Ni?

ʻOku fakafuofua ki he pēseti ʻe 92 ʻo e fakamatala ʻi he Kosipeli ʻa Sioné ʻoku ʻikai maʻu ia ʻi he ngaahi Kosipeli kehé. Mahalo ʻoku makatuʻunga eni ʻi he kehekehe ʻo e niʻihi naʻe fakataumuʻa ki ai ʻa e tohi ʻa Sioné meiate kinautolu naʻe fakataumuʻa ki ai ʻa e tohi ʻa Mātiu, Maʻake mo Luké—ʻa ia ko e kāingalotu ʻo e Siasí ne nau ʻosi maʻu ha mahino kia Sīsū Kalaisi. ʻOku ʻikai lekooti ʻi ha toe Kosipeli ʻa e mana ʻe nima ʻi he ngaahi mana ʻe fitu naʻe līpooti ʻe Sioné. Naʻe lekooti ʻe Sione ʻa e ngaahi meʻa lahi naʻe hoko ʻi Siuteá, kae lahi ange ʻa e fakamatala ia ʻa Mātiu, Maʻake mo Luke ki he ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū ʻi Kālelí. ʻOku mahu fakatokāteline ʻa e Kosipeli ʻa Sioné, ʻo kau ʻi he ngaahi kaveinga lalahi aí ʻa e tuʻunga fakalangi ʻo Sīsū ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ko e Fakalelei ʻa Kalaisí, moʻui taʻengatá, ko e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa e fie maʻu ke toe fanauʻi foʻoú, ʻa e mahuʻinga e ʻofa ki he niʻihi kehé, pea mo e mahuʻinga e tui ki he Fakamoʻuí.

Naʻe fakamamafaʻi ʻe Sione ʻa e tuʻunga fakalangi ʻo Sīsū ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Naʻe lekooti ʻe Sione ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsū ki Heʻene Tamaí ʻo laka hake he tuʻo 100, pea ʻoku laka hake he lea pehē ʻe 20 ʻoku maʻu ʻi he Sione 14 ʻataʻatā pē. Ko e taha ʻo e ngaahi tānaki mahuʻinga naʻe fai ʻe Sioné, ko ʻene fakakau ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá ʻi he ngaahi houa kimuʻa pea puke pōpulá, ʻo kau ai ʻa e Lotu Hufekina māʻongoʻonga naʻe ʻohake ʻi he pō naʻá Ne mamahi ai ʻi Ketisemaní. ʻOku feʻunga ʻa e konga ko ʻeni ʻi he fakamatala ʻa Sioné (Sione 13–17) mo ha ngaahi peesi ʻoku lahi hake he pēseti ʻe 18 ʻo e ngaahi peesi kotoa ʻia Sioné, pea ʻoku maʻu ai ha mahino ʻoku toe lahi angé fekauʻaki mo e tokāteline ʻa e Fakamoʻuí pea mo e meʻa ʻokú Ne ʻamanaki ʻe fai Heʻene kau ākongá.

Fokotuʻutuʻú

Sione 1. ʻOku fakamoʻoni ʻa Sione ki he tuʻunga fakalangi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he maama fakalaumālié pea mo ʻEne ngāue fakafaifekau ke fakamoʻui ʻa e faʻahinga ʻo e tangata kotoa pē. ʻOku lekooti ʻe Sione hono papitaiso ʻo Sīsuú pea mo hono ui ʻa e niʻihi ʻo ʻEne kau ākongá.

Sione 2–4. ʻOku liliu ʻe Sīsū ʻa e vaí ko e uaine. ʻOkú Ne akoʻi ʻa Nikotīmasi fekauʻaki mo e fanauʻi foʻou fakalaumālié pea fakamoʻoni ki he fefine ʻi he vaikelí ko e Kalaisí Ia. ʻOkú Ne fakamoʻui ʻa e foha ʻo ha ʻeiki.

Sione 5–7. ʻOku fakamoʻui ʻe he Fakamoʻuí ʻa e tangata heke ʻi he ano vai ko Petesetá pea fakahā Hono mālohi mo Hono mafai fakalangí. ʻOkú Ne fafanga ha fuʻu kakai naʻe laka hake he toko 5,000 ko e teuteu ki heʻene malanga ʻo kau ki he Mā ʻo e Moʻuí, fakahā ko Ia ʻa e Mīsaiá, pea fakahā ʻi he Kātoanga ʻo e Ngaahi Fale Fehikitakí ko kinautolu pē ʻoku nau tali Iá ʻe lava ke nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

Sione 8–10. ʻOku akoʻi ʻe Sīsū ʻa e manavaʻofá mo e fakatomalá ʻo fakafou ʻi he meʻa naʻe hoko ki he fefine naʻe tonó. ʻOkú Ne fakahā ko Sihova Ia, ʻa e KO AU lahí. ʻOkú Ne fakamoʻui ha tangata naʻe fāʻeleʻi mai ʻoku kui pea fakamatala ko Ia ʻa e Tauhi Sipi Leleí, ʻa ia ʻoku ʻofa pea foaki ʻEne moʻuí maʻa ʻEne fanga sipí.

Sione 11–13. ʻOku fokotuʻu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa Lāsalosi mei he maté ʻo fakahaaʻi ai Hono mālohi ke puleʻi ʻa e maté. ʻOkú Ne hāʻele ikuna ki Selusalema. ʻOku fufulu ʻe Sīsū ʻa e vaʻe ʻo ʻEne kau ākongá lolotonga ʻa e ʻOhomohe Fakaʻosí pea akoʻi ke nau feʻofaʻaki ʻiate kinautolu.

Sione 14–16. ʻOku fakahinohinoʻi ʻe Sīsū ʻEne kau ākongá kau ki he fekauʻaki ʻa e ʻofá mo e talangofuá. ʻOkú Ne palōmesi ke ʻomai ʻa e Fakafiemālié (ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní) pea ke ngāue fakataautaha mo ʻEne kau ākongá. ʻOkú Ne fakahā ko Ia ʻa e Vaine Moʻoní pea kuó Ne ikuʻi ʻa māmani.

Sione 17–19. ʻOku ʻohake ʻe Sīsū ʻa e Lotu Hufekiná maʻa ʻEne kau ākongá pea mo kinautolu ʻe tui ki heʻenau malangá. Kuo lavakiʻi, puke pōpula, fakamaauʻi pea tauteaʻi Ia. ʻOku pekia pea telio hili ʻEne mamahi ʻi he kolosí.

Sione 20–21. ʻOku hā ʻa Sīsū Kalaisi kuo toetuʻú kia Mele Makitaline ʻi he Ngoue ʻi he Fonualotó pea pehē foki ki ha niʻihi ʻo ʻEne kau ākongá ʻi Selusalema. ʻOku hā ki ha toko fitu ʻo ʻEne kau ākongá ʻi he Tahi ʻo Kālelí pea fekau ʻa Pita ke taki ʻa e kau ākongá ke nau malanga ki he kakaí.