Laipelí
ʻIuniti 1, ʻAho 1: Ko e Palani ʻo e Fakamoʻuí


ʻIuniti: ʻAho 1

Ko e Palani ʻo e Fakamoʻuí

Talateú

Naʻe fakamamafaʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e mahuʻinga ʻo ha vakai fakalūkufua nounou ki he palani ʻo e fakamoʻuí ʻi he kamataʻanga ʻo e taʻu fakaako semineli takitaha:

ʻĪmisi
President Boyd K. Packer

“ʻE fuʻu mahuʻinga lahi ki hoʻomou kau akó ke fai ha vakai fakalūkufua nounou ki he ʻpalani ʻo e fiefiá’ … , ʻo ka fakahoko ʻi he kamataʻangá pea toutou vakaiʻi foki. …

“ʻOku fifili ʻa e kakai kei talavoú pe ‘ko e hā ʻa e ʻuhingá?’— Ko e hā ʻoku fekauʻi ai kitautolu ke fai ha ngaahi meʻa, pea ko e hā ʻoku fekauʻi ai ke ʻoua ʻe fai ha ngaahi meʻa kehe? ʻE lava ʻe he ʻilo ki he palani ʻo e fiefiá, naʻa mo hano kiʻi fakamatalaʻi pē, ʻo ʻoange ha ʻtali’ ki he ʻatamai kei siʻí” (“The Great Plan of Happiness,” ʻi he Teaching Seminary: Preservice Readings [Church Educational System manual, 2004], 69–70, LDS.org; vakai ʻAlamā 12:32).

ʻOku ʻomai ʻi he lēsoni ko ʻení ha vakai fakalūkufua nounou ki he palani ʻo e fakamoʻuí pea nofotaha ki he tefitoʻi fatongia ʻo Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí ʻi he palani ko iá.

Ko e Fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Moʻui ʻi he Maama Fakalaumālié

ʻE fēfē haʻo tali kapau ʻe fehuʻi atu ʻe ha tokotaha e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa Sīsū Kalaisi kiate koé?

Te ke ako ʻi he lēsoni ʻo e ʻaho ní fekauʻaki mo e fatongia ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní. Lolotonga hoʻo akó, kumi ʻa e ngaahi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke fakamālohia ho tui kia Sīsū Kalaisí.

  1. Tā ʻa e saati ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá. Te ke tohi ha ngaahi tokāteline ʻi hoʻo sātí lolotonga hoʻo ako ʻa e lēsoni ko ʻení.

    Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Uho ʻo e Palani ʻo e Fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní

    Moʻui ʻi he Maama Fakalaumālié

    Moʻui Fakamatelié

    Moʻui Hili ʻa e Maté

ʻOku tuʻunga ʻe tolu ʻa e palani ʻa e Tamai Hēvaní ki hotau fakamoʻuí: ko ʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié, ʻa ia naʻe hoko kimuʻa hono fāʻeleʻi mai kitautolú; ko ʻetau moʻui fakamatelié; pea mo ʻetau moʻui hili ʻa e maté.

Lau ʻa e fakamatala ko ʻení pea fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ngaahi fakangatangata naʻa tau aʻusia ʻi heʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié:

“Naʻa tau hoko ko e fānau fakalaumālie ʻa ʻetau Tamai Hēvaní kimuʻa pea toki fanauʻi mai kitautolu ki he māmaní [vakai Ngāue 17:28–29; ʻĒpalahame 3:22–26]. Neongo ia, naʻe ʻikai ke tau tatau mo ʻetau Tamai Hēvaní, pea he ʻikai pē lava ke tau hoko ʻo tatau mo Ia mo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaaki ʻokú Ne maʻú, taʻe te tau aʻusia ʻa e moʻui fakamatelié mo maʻu ha sino fakamatelie.

“Ko e taumuʻa kakato ʻa e ʻOtuá—ʻa ʻEne ngāué mo Hono nāunaú—ke tau lava taki taha ʻo maʻu kotoa ʻEne ngaahi tāpuakí [vakai Mōsese 1:39]. Kuó ne ʻosi tuku mai ha palani haohaoa ke fakahoko ʻaki ʻEne taumuʻá. Naʻe mahino kiate kitautolu ʻa e palani ko ʻení pea naʻa tau tali ia kimuʻa pea tau toki haʻu ki he māmaní. …

“… Ke tau lava ʻo fakalakalaka pea hoko ʻo tatau mo e ʻOtuá, naʻe fie maʻu ke tau taki taha maʻu ha sino pea siviʻi kitautolu lolotonga ha vahaʻataimi ʻahiʻahiʻanga ʻi māmani” (Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino Ki he Ngāue Fakafaifekaú [2004], 54–55).

ʻI hono fakahā mai ʻe he Tamai Hēvaní ʻEne palani ʻo e fiefiá, naʻa tau ʻilo ai ʻe fie maʻu ha fakamoʻui ke ne fakahoko ʻa e palani ko ʻení. Naʻe angatuʻu ʻa Lusifā, ko e taha ʻo e fānau fakalaumālie ʻa e Tamai Hēvaní, ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní. Naʻe ʻiloa ia ko Sētane.

Lau ʻa e Mōsese 4:1–3, ʻo kumi e meʻa naʻe fie maʻu ʻe Sētane mei he Tamai Hēvaní.

Ko e hā naʻe fie maʻu ʻe Sētane mei he Tamai Hēvaní?

ʻOku tau ako ʻi he Mōsese 4:2 ko Sīsū Kalaisi naʻe fili ʻi he kamataʻangá ke fakahoko ʻa e finangalo ʻo e Tamai Hēvaní. Tohi ʻi hoʻo sātí, ʻi he kōlomu “Moʻui ʻi he Maama Fakalaumālié” ʻa e tokāteline ko ʻeni ʻoku tau ako mei he potufolofola ko ʻení: Naʻe ʻosi fili pē ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he moʻui ʻi he maama fakalaumālié ke ne hoko ko e Huhuʻi ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.

Hili hono fili ʻa Sīsū Kalaisi ke fakahoko e palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní, naʻe fie maʻu ke faʻu ha māmani ʻa ia ʻe lava ke tau maʻu ai ha sino fakatuʻasino mo maʻu ha ngaahi aʻusia.

Lau ʻa e Hepelū 1:1–2, ʻo kumi e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi hono fakatupu ʻo e māmaní.

ʻOku tau ako mei he ngaahi vēsí ni ʻa e tokāteline ko ʻení: Naʻe fakatupu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e māmaní, ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e Tamai Hēvaní. Tohi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he kōlomu “Moʻui ʻi he Maama Fakalaumālié” ʻi hoʻo saati ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá.

ʻĪmisi
mountain lake
  1. Fakakaukau ki he fakaʻofoʻofa ʻo e māmaní pea mo ha ngaahi taimi kae pehē ki ha ngaahi feituʻu kuó ke ongoʻi houngaʻia moʻoni ai. Tali ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Fakamatalaʻi ha taimi naʻá ke houngaʻia moʻoni ai he fakaʻofoʻofa ʻo e māmaní.

    2. ʻOku kaunga fēfē hono ʻilo naʻe fakatupu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e māmaní, ki hoʻo ngaahi ongo fekauʻaki mo Iá?

Ko e Fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Moʻui Fakamatelié

ʻOku tau aʻusia hili ʻetau haʻu ki he māmaní pea maʻu ha sino fakatuʻasinó, ha ngaahi fakafeʻatungia kehe te ne taʻofi kitautolu mei he hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní pea toe foki ki Hono ʻaó. Ko ha meʻa ʻe ua ʻi he ngaahi fakafeʻatungia ko iá ko e mate fakatuʻasinó mo e mate fakalaumālié. Ko e mate fakatuʻasinó ko e mavahevahe ia hotau sinó mo hotau laumālié, pea ko e mate fakalaumālié ko ʻetau mavahe ia mei he ʻOtuá. Lau ʻa e fakamatala ko ʻení pea fakaʻilongaʻi e ngaahi lea pe kupuʻi lea ʻokú ne fakamatalaʻi e ongo fakafeʻatungia ʻoku tau aʻusia lolotonga ʻetau moʻui fakamatelié:

“ʻI he moʻui matelié ʻoku tau moʻui ai ʻi ha tuʻunga ʻoku tau moʻulaloa ai ki he mate fakaesinó mo fakalaumālié fakatouʻosi. ʻOku maʻu ʻe he ʻOtuá ha sino taʻe faʻamate haohaoa mo nāunauʻia ʻo e kakano mo e hui. Kuo pau foki ke tau maʻu ʻe kitautolu ha sino taʻe faʻamate haohaoa mo nāunauʻia ʻo e kakano mo e hui ka tau lava ʻo tatau mo e ʻOtuá pea tau foki hake ai ki Hono ʻafioʻangá. Neongo ia, tupu mei he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví, ʻoku maʻu ai ʻe he tokotaha kotoa pē ʻi he māmaní ha sino fakamatelie ʻoku ʻikai ke haohaoa, pea ʻe iku pē ʻo mate. Ka naʻe taʻeʻoua ʻa e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, pehē kuo fakangata ʻe he maté ʻa e ʻamanaki lelei kotoa ki ha nofo fakataha mo e Tamai Hēvaní ʻi he kahaʻú.

“ʻOku hoko ʻa e faiangahalá, fakataha mo e mate fakaesinó, ko ha tefitoʻi meʻa ʻokú ne taʻofi kitautolu mei heʻetau hoko ʻo tatau mo ʻetau Tamai Hēvaní mo haʻatau toe foki atu ki Hono ʻafioʻangá. ʻI hotau tuʻunga fakamatelié, ʻoku tau faʻa fakavaivai ai ki he ʻahiʻahí, maumauʻi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá pea tau faiangahala. … ʻOku iku maʻu pē ʻa e faiangahalá ki he mamahí neongo ʻe ʻikai ʻasi pehē ia he taimi ʻe niʻihi. ʻOku fakatupu ʻe he faiangahalá ʻa e ongoʻi halaiá mo e mā. Koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá, he ʻikai ke tau lava ai ʻo foki ke nofo fakataha mo e Tamai Hēvaní kae ʻoua kuo ʻuluaki fakamolemoleʻi mo fakamaʻa kitautolu.

“… He ʻikai ke tau lava ʻo ikunaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e faiangahalá ʻiate kitautolu pē, ʻo tatau pē mo e mate fakaesinó. ʻOku ʻikai ke tau lava ʻo fai ha meʻa taʻe kau ai ʻa e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí” (Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 56–57).

Kimuʻa pea fanauʻi mai ʻa Sīsū ki he māmaní, hili hono ʻilo ʻe Siosefa naʻe tuʻituʻia ʻa Melé, naʻe hā mai ha ʻāngelo kiate ia ʻi ha misi. Lau ʻa e Mātiu 1:21, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe he āngeló kia Siosefá.

ʻOku tau ako mei he meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻāngeló ʻe fakahoko ʻe Sīsuú, naʻe haʻu ʻa Sīsū Kalaisi ke fakahaofi kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá. Tohi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he kōlomu “Moʻui Fakamatelié” ʻi hoʻo sātí.

ʻE lava ke fakahaofi kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku kau ʻi he Fakaleleí ʻa e mamahi, mate, mo e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻĪmisi
Christ in Gethsemane, Crucifixion, resurrected Christ

Ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā kuo pau ke tau fai ke fakahaofi ai kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

    2. Fakatatau ki he Ngāue 2:32, ko e hā ha toe meʻa kehe kuo pau ke tau fai?

Ko e Fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Moʻui Hili ʻa e Maté

Kuo ʻosi mate ha mēmipa ho fāmilí pe ko haʻo kaungāmeʻa naʻá ke ʻofa ai?

Koeʻuhí ko ʻetau ʻilo ki he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní, ʻoku tau ʻilo ʻoku ʻalu ʻa e ngaahi laumālie kotoa ʻo e kakai maté ki he maama talitaliʻanga ʻo e ngaahi laumālié.

Lau ʻa e 1 Pita 3:18–20 mo e 1 Pita 4:6, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Sīsū ʻi he hili pē ʻEne maté.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:18–19, 30–32, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi ke lava ai ʻo malangaʻi ʻa e ongoongoleleí ki he tokotaha kotoa he maama talitaliʻanga ʻo e ngaahi laumālié. (Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138 ko ha fakahā ia fekauʻaki mo e maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié naʻe maʻu ʻe Palesiteni Siosefa F. Sāmita lolotonga ʻene fifili ki he ʻaʻahi ʻa e Fakamoʻuí ki he laumālie ʻo e kau pekiá lolotonga ia naʻe kei ʻi he fonualotó Hono sinó.)

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi ke lava ai ʻo malangaʻi ʻa e ongoongoleleí ki he tokotaha kotoa ʻi he maama talitaliʻanga ʻo e ngaahi laumālié:

Naʻe toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí ʻi he ʻaho hono tolu hili ʻEne maté (vakai 1 Kolinitō 15:4). ʻI he taimi ʻoku toetuʻu ai ha taha, ʻoku toe fakataha hono laumālié mo hono sino fakamatelié, pea ʻe ʻikai ke toe fakamavahehaveʻi ha taimi (vakai T&F 138:17).

ʻĪmisi
Jesus Christ with Mary

Ko e ʻEiki toetuʻú

Lau ʻa e 1 Kolinitō 15:20–22, ʻo kumi e founga ʻoku kaunga ai e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí kiate kitautolu takitaha.

Tohi ʻi hoʻo sātí, ʻi he kōlomu “Moʻui Hili ʻa e Maté” ʻa e tokāteline ko ʻení: ʻE toetuʻu ʻa e kakai kotoa pē koeʻuhí ko e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí.

Lau ʻa e Fakahā 20:12, ʻo kumi e meʻa ʻe hoko kiate kitautolu takitaha hili ʻetau toetuʻú.

ʻOku lava ke fakafofongaʻi ʻe he tohi ʻo e moʻuí ʻa e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ngāue ʻa ha tokotaha ʻi he moʻuí ni, kae pehē ki he lekooti ʻo e angatonú naʻe tauhi ʻi he langí (vakai Fakahinohino ki he Folofolá, “Tohi ʻo e Moʻuí”). ʻOku fakamaauʻi kitautolu ʻo ʻikai ngata pē ʻi heʻetau ngaahi ngāué, kae kau ai mo ʻetau ngaahi fakakaukaú, leá, pea mo ʻetau ngaahi fakaʻamú (vakai Mōsaia 4:30; ʻAlamā 12:14; T&F 137:9).

Lau ʻa e Sione 5:22, ʻo kumi pe ko hai te ne fakamaauʻi kitautolú. (Mahalo te ke fie tohi e Sione 5:22 ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá ofi ki he Fakahā 20:12.)

Tohi ʻi hoʻo sātí, ʻi he kōlomu “Moʻui Hili ʻa e Maté” ʻa e tokāteline ko ʻení: ʻE fakamaauʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá.

Ko e taumuʻa fisifisimuʻa ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní ke ʻoange ki he kotoa ʻo ʻEne fānaú ha faingamālie ke maʻu e moʻui taʻengatá, pe hakeakiʻí, ʻa ia ʻoku ʻuhinga ke hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní pea nofo mo Ia ʻo taʻe ngata ʻi he ngaahi fāmili taʻengata. Fakakaukau ki ho fāmili he taimi ní pea mo ha fāmili ʻokú ke fakaʻamu ke ke maʻu ʻi ha ʻaho.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke ke lava ʻo nofo fakataha mo e Tamai Hēvaní mo e mēmipa kotoa ho fāmilí ʻo taʻe ngatá.

Lau ʻa e Sione 3:5, 16–17, ʻo kumi e meʻa kuo pau ke tau takitaha fai ke maʻu ai e moʻui taʻengatá.

ʻOku ʻuhinga ʻa e tui ki he ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú ke ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí pea moʻui ʻo fakatatau ki Heʻene ongoongoleleí.

Tohi ʻi hoʻo sātí, ʻi he kōlomu “Moʻui Hili ʻa e Maté” ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí mo moʻui fakatatau ki Heʻene ongoongoleleí, te tau lava leva ʻo maʻu e moʻui taʻengatá.

  1. Toe fakakaukau ki he fehuʻi naʻe ʻeke ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoní: “ʻE fēfē haʻo tali kapau ʻe fehuʻi atu ʻe ha tokotaha e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa Sīsū Kalaisi kiate koé?” Tohi hoʻo tali ki he fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ʻo fakatefito ʻi he meʻa naʻá ke ako mo ongoʻi lolotonga hoʻo ako he ʻaho ní.

Fakakaukau ke ngāue ʻaki e saati naʻá ke tā ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ke akoʻi ho fāmilí pe niʻihi kehe fekauʻaki mo e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e lēsoni ki he “Ko e Palani ʻo e Fakamoʻuí” pea fakakakato ia ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki