Laipelí
ʻIuniti 20, ʻAho 1: Ngāue 20–22


ʻIuniti 20: ʻAho 1

Ngāue 20–22

Talateú

Naʻe malangaʻaki ʻe Paula ʻa e ongoongoleleí ʻi ʻĒsia Mino (ko Toake ia ʻi he ʻaho ní), pea naʻá ne fakatokanga ʻi he lolotonga ʻene ʻi Miletó, ko ha kolo naʻe ofi ki ʻEfesō, fekauʻaki mo ha hē mei he moʻoní ʻoku hanganaki mai mei he kahaʻú, peá ne fakalotolahi foki ki he kau taki lakanga fakataulaʻeikí ke nau fakamāmaʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí. Naʻá ne fononga leva ki Selusalema, ʻo fakatangaʻi ia ai pea puke pōpula. Naʻe vahevahe ʻe Paula ʻa e talanoa ki heʻene uluí lolotonga ʻene tuʻu ʻi he sitepu ʻo e kolotau ʻo ʻEnitōniá (naʻe nofoʻi ʻe he kau tau Lomá).

Ngāue 20–21

ʻOku ngāue fakafaifekau ʻa Paula ʻi ʻĒsia Mino peá ne fononga ki Selusalema, pea naʻe haha ai pea puke pōpula

Fakakaukau ki ha taimi naʻe pau ke ke mavahe ai ʻi ha ngaahi ʻaho, uike pe māhina kae tuku ho fāmilí, kaungāmeʻá, pe ha kakai kehe ʻokú ke ʻofa ai.

  • Ko e hā ʻa e ngaahi ongo naʻá ke maʻu, pe maʻu ʻe kinautolu naʻa mou nofo fakatahá, ʻi he taimi ki muʻa peá ke mavahé?

  • Ko e hā hoʻomou fepōpoakiʻaki kimuʻa pea mou māvaé?

Naʻe kiʻi nofo ʻa Paula ʻi Masitōnia, Kalisi, pea mo ʻĒsia Mino ʻi heʻene fononga fakafaifekau hono tolú (vakai, Ngaahi Mape ʻo e Tohi Tapú, fika 13, “Ko e Ngaahi Fononga Fakafaifekau ʻa e ʻAposetolo ko Paulá,” ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá). Naʻá ne maʻu ha ongo mālohi lolotonga ʻa e fononga ko ʻení ke foki ki Selusalema. Naʻá ne tuʻu ke malanga mo lea māvae ki he kāingalotu ʻo e Siasí lolotonga ʻene fonongá. Naʻe talanoa ʻa Paula mo e kau Māʻoniʻoní ʻi he pō ki muʻa peá ne mavahe mei Taloasí ʻo aʻu ki he māʻuloloa ʻa e poó.

Lau ʻa e Ngāue 20:9–12, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko ki ha talavou naʻe ui ko ʻŪtiko, hili ʻene tō ʻo mohe lolotonga ʻa e malanga ʻa Paulá. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Paula ke fakahaaʻi ʻaki ʻene ʻofa mo ʻene tokanga kia ʻŪtikó.

Naʻe tatau fēfē ʻa e ngaahi tōʻonga ʻa Paulá mo e meʻa naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí lolotonga ʻEne ngāue fakafaifekaú?

Naʻe nofo ʻa Paula ʻi ʻEfesō ʻi heʻene fononga fakafaifekau hono tolú ʻo fakafuofua ki ha taʻu ʻe tolu, peá ne ngāue fakataha mo e kakai ʻi aí. ʻOku tau ako mei he Ngāue 20:13–17 naʻe kiʻi nofo ʻa Paula ʻi Mileto, ʻi he tuʻa kolo pē ʻo ʻEfesoó, lolotonga ʻene fononga ki Selusalemá, peá ne ʻave ha fekau ki he kau taki ʻo e Siasí ʻi ʻEfesoó ke nau fakataha.

Lau ʻa e Ngāue 20:18–23, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fakamatala ʻe Paula fekauʻaki mo ʻene ngāue fakafaifekaú.

Naʻe pehē ʻe Paula naʻe ʻikai ke ne “[taʻofi ha] meʻa ʻe taha ʻoku ʻaonga” (Ngāue 20:20) meiate kinautolu naʻá ne akoʻí. Fakatokangaʻi ʻi he Ngāue 20:21 hono akoʻi ʻe Paula ʻa e meʻa ko ia naʻe ʻaonga tahá—naʻá ne fakamoʻoni ki he fie maʻu ke fakatomala ʻa e tokotaha kotoa mo maʻu ʻa e tui ki he huafa ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.

Fakatatau ki he veesi 22–23, naʻe mateuteu ʻa Paula ke fehangahangai mo ha meʻa fakamamahi pē naʻe hanganaki mai ki ai ʻi Selusalema. Naʻá ne tuʻu lavea ngofua ʻaupito mei he fakafili ʻi Selusalemá, he naʻe pehē ʻe he kau taki ʻo e kau Siú ʻi aí ʻokú ne lavakiʻi kinautolu koeʻuhí ko ʻene ngaahi ngāue ʻi heʻene malangaʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Neongo iá, ko e taha ʻo e ngaahi ʻuhinga naʻe loto fiemālie ai ʻa Paula ke ʻalu ki Selusalemá he naʻe tataki ia ʻe he Laumālie ʻo e ʻEikí ke ne fai pehē.

Lau ʻa e Ngāue 20:24–27, ʻo kumi ki he meʻa naʻe pehē ʻe Paula naʻá ne mateuteu ke fai ʻi heʻene hoko ko e tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa naʻá ne leaʻakí ʻi he veesi 24.

ʻOku tau ako mei he Ngāue 20:24–27, ʻoku fai ʻosikiavelenga ʻe he kau tamaioʻeiki moʻoni ʻa e ʻEikí honau fatongiá, pea ʻoku nau fiefia ʻi heʻenau fai iá. ʻE lava ke ke hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá pe ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

Fakalaulauloto ki he ʻuhinga kiate koe hoʻo foaki ʻaki ho kotoá ʻi hoʻo ngāue maʻá e ʻOtuá.

Te ke fakaʻaongaʻi fēfē e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo moʻuí?

  1. Fakakaukau ki ha taimi ʻi hoʻo moʻuí, pe moʻui ʻa ha taha ʻokú ke ʻilo, ʻi haʻo fili, pe fili ʻa e tokotaha ko iá, ke ngāue maʻá e ʻEikí ʻaki ʻa e iví mo e mālohí kotoa pea maʻu ai ha fiefia lahi. Fai ha kiʻi fakamatala nounou ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki he aʻusia ko ʻení pea mo e lēsoni naʻá ke ako mei aí.

Naʻe ʻaʻahi fakaʻosi ʻa Paula ki he kau taki ʻo e Siasí ʻi ʻEfesoó ki muʻa peá ne mavahe atu ki Selusalemá. Kapau naʻá ke ʻi he tuʻunga ne ʻi ai ʻa Paulá peá ke ʻilo he ʻikai te ke toe sio ki he kau taki ko ʻeni ʻo e Siasí, ko e hā ha faleʻi te ke ʻoange kiate kinautolu ki muʻa peá ke mavahé?

Lau ʻa e Ngāue 20:28–31, ʻo kumi ki he ngaahi fakatokanga naʻe fai ʻe Paula ki he kau taki ko ʻeni ʻo e Siasí.

Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Paula ʻa e fanga ulofí ke fakatātaaʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku ʻikai ke nau tui mateakí pea mo e kakai te nau takihalaʻi ʻa e kāingalotu tui mateaki ʻi he Siasí.

Naʻe fakamanatu ʻe Paula ki he kau taki ʻo e Siasí “ʻoku monūʻia lahi hake ʻa e foaki atú ʻi he maʻu ʻa e foaki maí” (Ngāue 20:35), pea hili ʻene lotu fakataha mo kinautolú, naʻá ne lea māvae kiate kinautolu pea kamata leva ʻene fononga ki Selusalemá (vakai Ngāue 20:36–38).

ʻOku tau ako ʻi he Ngāue 21:1–10 naʻe hoko atu ʻa e fononga ʻa Paula ki Selusalemá, peá naʻá ne fou atu ʻo nofo ʻi ha ngaahi vahefonua kehekehe ʻi hono hala fonongá ʻo tuku ha taimi maʻá e kāingalotu ʻo e Siasí. ʻI he taimi naʻá ne fou atu ai ʻi he kolo ko Taiá, naʻe hohaʻa ha kau ākonga ki he tuʻunga malu ʻo Paulá—ʻo nau faleʻi ia ke ʻoua ʻe ʻalu ki Selusalema (vakai Ngāue 21:4).

Naʻe kikiteʻi ʻe ha palōfita naʻe ui ko ʻAkapusi ʻi Sesalia ʻa e meʻa ʻe hoko kia Paula ʻi Selusalemá.

Lau ʻa e Ngāue 21:11, ʻo kumi ki he meʻa naʻe kikiteʻi ʻe ʻAkapusi ʻe hoko kia Paula ʻi Selusalemá. ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e noʻo ki ha leta.

Lau ʻa e Ngāue 21:12–14, ʻo kumi ki he tali ʻa Paula mo hono kaungā ngāue fakafaifekaú ki he kikité.

Ko e hā ʻoku hā makehe kiate koe ʻi he tali ʻa Paulá?

ʻOku ʻikai fie maʻu ke feilaulauʻi ʻe he tamaioʻeiki kotoa pē ʻa e ʻEikí ʻenau moʻuí. Neongo iá, ʻoku mateuteu ʻa e kau tamaioʻeiki moʻoni ʻa e ʻEikí ke fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hano nunuʻa fakatāutaha.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha faʻahinga feilaulau ʻe ala fie maʻu ke ke fai ʻi hoʻo hoko ko e tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí?

    2. Ko fē nai ha taimi naʻá ke loto-fiemālie ai ke fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hono nunuʻá? Ko e hā ʻa e ʻuhinga naʻá ke loto-fiemālie ai ke fakahokó?

ʻOku tau ako ʻi he Ngāue 21:17–40 naʻe tūʻuta atu ʻa Paula ki Selusalemá ʻo fai ha lipooti fekauʻaki mo ʻene ngāue fakafaifekaú ki he kau taki ʻo e Siasí ʻi he koló. Naʻe ʻalu ʻa Paula ki he temipalé pea ʻi he taimi naʻe mamata ai kiate ia ha kau Siu naʻa nau ʻilo ia mei heʻene ngaahi fononga fakafaifekaú, naʻa nau fakahā ko ha akonaki loi ia pea naʻá ne akonaki ʻo fakafepaki ki he fono ʻa Mōsesé mo ʻomi taʻefakalao ʻa e kau Senitailé ki he temipalé. Naʻe makatuʻunga ʻi he tukuakiʻi ko ʻení hono ʻave ʻe ha kakai ʻa Paula mei he temipalé pea kamata ke haha ia. Naʻe taʻofi ia ʻe ha kau tau Loma ʻo nau ʻave ia ke fakamāuʻi, pea naʻe kole ʻe Paula ki he kau taú pe ʻe lava ke ne lea ki he kakaí.

Ngāue 22

ʻOku talanoa ʻa Paula fekauʻaki mo ʻene uluí pea fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi

ʻOku ʻuhinga ʻa e uluí ki he liliu. Fakakaukau ki he lava ko ia ke liliu ʻa e vaí ʻo malava ai ke fakaʻaongaʻi ki ha ngaahi taumuʻa kehekehe. (Hangē ko ʻení, ʻe lava ke liliu ʻa e vaí ko e ʻaisi pe mao.) Fakalaulauloto ki he faʻahinga liliu ʻe lava ke ʻomi ʻi he ului ki he ongoongoleleí.

Lau ʻa e Ngāue 22:1–5, ʻo kumi ki hono fakamatalaʻi ʻe Paula ia ʻi he taimi naʻá ne lea ai ki he kau Siú mei he sitepu ʻo ha fale lahi ʻo e kau taú ʻi Selusalema.

Lau ʻa e Ngāue 22:6–21, ʻa ia naʻe talanoa ai ʻa Paula ki heʻene uluí. Hili iá pea fakatauhoa ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki he tali ʻoku tonú ʻaki hono tohiʻi ʻa e mataʻitohi ʻo e tali ʻoku tonú ʻi he feituʻu ʻoku fakaʻatā atu ʻi he tafaʻaki ʻo e fehuʻí. (Ko ʻene lava pē iá pea ke vakaiʻi hoʻo ngaahi talí ʻo fakatatau mo e ngaahi tali ʻi he fakaʻosinga ʻo e lēsoní.)

Ko e Ului ʻa Paulá

  • ____ 1. Ko e hā naʻe hoko kia Paula ʻi he hala ki Tāmasikusí? (Vakai Ngāue 22:6–8, 14.)

  • ____ 2. Ko e hā e meʻa naʻe fekau kia Paula ke ne faí? (Vakai Ngāue 22:10–11.)

  • ____ 3. Ko hai naʻe fetaulaki mo Paula ʻi Tāmasikusí, pea ko e hā ʻa e meʻa naʻe toe maʻu ʻe Paulá? (Vakai Ngāue 22:12–13.)

  • ____ 4. Ko e hā ʻa e kikite ʻa ʻAnanaia fekauʻaki mo Paulá? (Vakai Ngāue 22:14–15.)

  • ____ 5. Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe Paula ʻene tui kia Sīsū Kalaisí? (Vakai Ngāue 22:16; vakai foki Ngāue 9:18.)

  • a. Naʻe fie maʻu ke ne ʻalu ki Tāmasikusi.

  • e. Naʻe fetaulaki mo ʻAnanaia, ko ha tangata angatonu, pea naʻá ne toe lava ʻo mamata.

  • f. Naʻe papitaiso ia peá ne ui ki he huafa ʻo e ʻEikí.

  • h. Naʻe ui ia ke ne hoko ko ha fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi.

  • i. Naʻá ne mamata ki ha maama, fanongo ki he leʻo ʻo Sīsū Kalaisí, peá ne mamata kiate Ia ʻi ha meʻa-hā-mai.

Naʻe fanongo mo talangofua ʻa Paula ki he folofola ʻa Sīsū Kalaisí pea kamata ke ne liliu. ʻOku tau ako ʻi he Kalētia 1:17–18 naʻe nofo ʻa Paula ʻi ʻAlepea ʻi ha taʻu ʻe tolu hili ʻa e mata meʻa-hā-mai māʻongoʻonga ko ʻení, ʻa ia ko ha taimi lelei ia ke ne teuteu mo tupulaki fakalaumālie ai ki muʻa peá ne foki ki Tāmasikusi pea toki hoko atu mei ai ʻene fonongá ki Selusalema ke fetaulaki mo Pita.

Fakakaukau ki he liliu lahi ko ʻeni ʻi he moʻui ʻa Paulá ʻo makatuʻunga ʻi heʻene ului ki he Fakamoʻuí. ʻOku akoʻi mai kiate kitautolu ʻe he ului ʻa Paulá ʻe lava ke tau ului moʻoni ʻi he taimi ʻoku tau talangofua ai ki he folofola ʻa Sīsū Kalaisí.

Naʻe fakamatala ʻa Sisitā Poni L. ʻOsikāsoni, palesiteni lahi ʻa e Kau Finemuí, ki he fekauʻaki ʻetau talangofua ki he folofola ʻa e Fakamoʻuí mo e ului moʻoní:

ʻĪmisi
Bonnie L. Oscarson

“ʻOku mahulu hake e ului moʻoní ʻi hono ʻilo pē ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí pea ʻoku mahulu hake ia ʻi hono maʻu pē ha fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá. ʻE lava ke maʻu ha fakamoʻoni ki he ongoongoleleí kae ʻikai moʻui ʻaki ia. ʻOku ʻuhinga ʻa e ului moʻoní ki heʻetau ngāueʻi e meʻa ʻoku tau tui ki aí pea fakaʻatā ia ke ne fakatupu ‘ha fuʻu liliu lahi ʻi loto ʻiate [kitautolu], pe ʻi [hotau] lotó’ [Mōsaia 5:2]. …

“… ʻOku hoko e uluí ʻi heʻetau faivelenga ʻi hono fakahoko ʻetau lotú, ako folofolá, maʻu lotú, pea moʻui taau ke kau atu ki he ngaahi ouau fakatemipalé. ʻOku hoko mai e uluí ʻi heʻetau ngāueʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni angatonu ne tau ako ʻi hotau ʻapí pea ʻi loki akó. ʻOku hoko mai e uluí ʻi heʻetau moʻui haohaoa mo angamaʻá pea fiefia ʻi he takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku hoko mai e uluí ʻi heʻetau maʻu e mahino ki he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, fakahaaʻi Ia ko hotau Fakamoʻuí mo e Huhuʻí, pea fakaʻatā e Fakaleleí ke ngāue ʻi heʻetau moʻuí” (“Ke Ke Ului,” Ensign pe Liahona, Nov. 2013, 76–78).

  1. Fai ha tohi pē kiate koe ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá fekauʻaki mo e meʻa ʻe lava ke ke fai ke ke ului moʻoni ai ki he Fakamoʻuí.

ʻĪmisi
Paul being bound

Naʻe haʻi ʻe he kau Lomá ʻa Paula.

ʻOku tau ako ʻi he Ngāue 22:22–30 ʻi he hili ʻa e fakamatala ʻa Paula ki he talanoa ʻo ʻene uluí, naʻe kalanga ʻa e kau fanongó ke fakapoongi ia. Naʻe ʻomi ʻa Paula ki he ʻao ʻo e ʻeiki tau ʻo e kau tau Loma ʻi Selusalemá, ʻa ia naʻá ne fekau ke kauʻimaea ʻa Paula, pe uipi, ko ha tautea naʻe faʻa fakaʻaongaʻi ke fakamamahiʻi mo maʻu ai e fakamatala mei he kau faihiá. Ka, ʻi he ʻilo ʻe he kau tau Lomá ko e tangataʻi fonua Loma ʻa Paulá, naʻa nau pehē ke ʻoua ʻe kauʻimaea kae ʻave ia ki he Sanitaliné, ko e fakamāu pule ʻa e kakai Siú. Naʻe ʻikai ngofua ʻi he lao ʻa Lomá ke haʻi pe kauʻimaea ha tangataʻi fonua Loma ʻoku “heʻeki ai fakamāuʻi” (Ngāue 22:25).

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Ngāue 20–22 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

  • Ko e ngaahi tali ki he ʻekitivitī fakatauhoá: (1) i, (2) a, (3) e, (4) h, (5) f.

Paaki