Laipelí
‘Iuniti 30, ‘Aho 4: Sute


‘Iuniti 30: ‘Aho 4

Sute

Talateú

Naʻe naʻinaʻi ʻa Sute ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke “fekuki fakamātoato koeʻuhí ko e tuí” (Sute 1:3), ʻi he fakafepakiʻi e kau akonaki loí. Naʻá ne fakamatalaʻi ʻa e kau akonaki loí mo faleʻi e Kāingalotú ke langa hake ʻenau moʻuí ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Sute 1:1–19

Ko e naʻinaʻi ʻa Sute ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke maluʻi faivelenga ʻa e tuí mei he kau akonaki loí

  1. Lisi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha ngaahi founga kehekehe ʻe lava ke ke tali ai ʻi he ngaahi tūkunga takitaha ko ʻení:

    1. ʻOku tohi ʻe ha kaungāmeʻa ʻi he mītia fakasōsialé ha fakamatala ʻo fakaangaʻi e tuʻunga ʻo e Siasí ʻi he mali ʻa e tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné.

    2. ʻOku ʻilo ʻe ha kaungāʻapi ko ha mēmipa koe ʻo e Siasí. ʻOkú ne talaatu kuó ne lau e Tohi ʻa Molomoná pea ongoʻi ko ha tohi langaki moʻui ka ʻoku ʻikai ko e folofola ʻa e ʻOtuá.

    3. Lolotonga ha fealēleaʻaki fakakalasi ʻi he akó, ʻoku fakafekiki ha kaungā-ako ʻoku ʻikai fakatuʻutāmaki ʻa hono mamataʻi ʻo e ponokalafí pea ʻoku totonu ke ʻoua ʻe fakalotosiʻi.

Naʻe maʻu e tohi ʻa Sute ki he kau Kalisitiane faivelengá ʻi ha taimi ne fehangahangai ai e kāingalotu ʻo e Siasí mo ha fakafepaki lahi. Lau ʻa e Sute 1:3–4, ʻo kumi e meʻa ne fakalotolahiʻi ʻe Sute e kāingalotu ʻo e Siasí ke fai ʻi heʻenau fehangahangai mo e fakafepakí.

Fakatokangaʻi ne poupouʻi ʻe Sute e Kāingalotú ke “fekuki fakamātoato koeʻuhí ko e tuí” (veesi 3). Naʻe ʻuhinga eni ke nau loto-toʻa ʻi hono maluʻi, akoʻi, mo fakamoʻoniʻi e ongoongoleleí. Ne kau atu ha “kau tangata taʻelotu” (veesi 4) mo haʻanau ngaahi taumuʻa kovi ki ha ngaahi tuʻunga ʻi he Siasí. Naʻe poupouʻi ʻe he kāingalotu ko ʻeni ʻo e Siasí ʻa e ngaahi founga kovi, angaʻulí ʻaki hono akoʻi naʻe fakaʻatā kakato ʻe he tokāteline ʻo e ʻaloʻofá ʻa e faiangahalá, koeʻuhí ʻe fakamolemoleʻi ia ʻe he ʻOtuá ʻi he ʻaloʻofa. Naʻa nau fakafisingaʻi foki ha ngaahi moʻoni pau fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi.

Ko e moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei he fakahinohino ʻa Suté ʻoku totonu ke fakakikihi fakamātoato ʻa e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí maʻá e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻo fakafepakiʻi ʻa e ngaahi akonaki halá mo e ngaahi tōʻonga ʻoku koví.

ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e fakakikihi maʻá e ongoongoleleí ʻoku tau maʻu ha laumālie fakakikihi. ʻOku totonu ke tau angaʻofa mo loto-toʻa, kae ʻikai fakamālohi, ʻi heʻetau taukaveʻi mo fakamoʻoni ki he moʻoní (vakai, ʻAlamā 38:12; 3 Nīfai 11:29). Ko e fakakikihi maʻá e ongoongoleleí ʻoku ola leleí—ke maluʻi, akoʻi, mo fakamoʻoni—pea ke tau ʻiloʻi foki e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni tonu ʻo e ongoongoleleí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā e founga te tau lava ʻo maluʻi ʻaki e ongoongoleleí kae ʻikai fakakikihí?

    2. Fakakaukau ki he ngaahi tūkunga ne ʻoatu ʻi he ngāue fika 1. Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ʻo maluʻi ai e ongoongoleleí mei he ngaahi akonaki halá mo e ngaahi founga koví ʻi he ngaahi meʻá ni mo e ngaahi tūkunga tatau mo iá?

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha fakamatala ki ha finemui naʻe fakakikihi maʻá e ongoongoleleí:

ʻĪmisi
Elder Neil L. Andersen

“Ne u toki talanoa kimuí ni mo ha Loumaile mei he ʻIunaiteti Siteití. Te u toʻo hangatonu mei heʻene ʻimeilí:

“ʻI he taʻu kuohilí ne kamata tohi ʻe ha niʻihi hoku kaungāmeʻá ʻenau fakakaukau ki he nofomalí ʻi he Facebook. Naʻe poupouʻi ʻe ha tokolahi ʻa e mali pē ʻa e tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné, pea fakahaaʻi ʻe ha toʻu tupu Siasi ʻe niʻihi ʻa ʻenau “saiʻia” ʻi he ngaahi fakamatalá. Naʻe ʻikai ke u lea.

“‘Naʻá ku fakakaukau ke u fakahaaʻi ʻeku tui ki he nofomali totonú ʻi ha founga fakakaukau lelei.

“Naʻá ku tānaki fakataha hoku taá, mo e fakalea, ‘ʻOku ou tui ki he mali ʻi he vā ʻo ha tangata mo ha fefine.’ Naʻe ʻikai hano toe taimi kuó u kamata maʻu ha ngaahi tohi. “ʻOkú ke siokita.” “ʻOkú ke fakamaau.” Naʻe fakafehoanaki au ʻe ha niʻihi ki ha taha ʻoku ʻi ai haʻane taha pōpula. Pea ne u maʻu e tohi ko ʻení mei ha kaungāmeʻa lelei ko ha mēmipa mālohi ʻo e Siasí, “ʻOku fie maʻu ke ke ngaʻunu mo e taimí. ʻOku liliu e ngaahi meʻá pea ʻoku totonu ke pehē mo koe.”

Naʻá ne pehē, “Ne ʻikai ke u fakafetau ka naʻe ʻikai ke u toʻo ʻeku fakamatalá.”

“Naʻá ne fakaʻosi ʻo pehē: ʻHangē ko e lea ʻa Palesiteni Monisoní, “Ko e taimi ʻe niʻihi, kuo pau ke ke tuʻu tokotaha ai.” Fakatauange pē, te tau tuʻu fakataha ko e toʻu tupu ʻi he mateakiʻi e ʻOtuá pea mo e ngaahi akonaki ʻa ʻEne kau palōfita moʻuí’” (“Ngaahi Faingataʻa Fakalaumālié,” Ensign pe Liahona, Mē 2014, 19–20).

Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke fakakikihi ai, pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo, koeʻuhi ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Fakakaukau ki ha toe meʻa ʻe lava ke ke fai ke taukaveʻi mo tuʻu ai ʻi he moʻoní. Tukupā ke ke muimui ki ha ngaahi ueʻi ʻokú ke maʻu.

Naʻe fakafehoanaki ʻe Sute ʻi he Sute 1:5–7 ʻa e kāingalotu angatuʻu ʻo e Siasí kiate kinautolu ne taʻe-faitotonu ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻIsileli he kuonga muʻá naʻe taki mei he fonua ko ʻIsipité; ʻa kinautolu ne angatuʻu ki he ʻOtuá ʻi he “muʻaki ʻalungá” (Sute 1:6; vakai foki, ʻĒpalahame 3:22–26), pe ʻi he maama fakalaumālié; pea ki he kakai faiangahala ʻi Sōtoma mo Komola ʻa ia naʻe fakaʻauhá.

Hangē ko hono lekooti ʻi he Sute 1:8–16, ne fakamatalaʻi ʻe Sute e ngaahi ʻulungaanga ʻe tokoni ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke ʻiloʻi ʻa kinautolu ne fakamafola ʻa e ngaahi tui fakafilōsefa mo e ngaahi tōʻonga ʻuli ʻi he Siasí. Hangē ko ʻení, naʻá ne fakamatalaʻi kinautolu ko e “ngaahi ʻao … taʻe ʻi ai ha vai, ʻoku vilingia fano ʻe he ngaahi matangí” mo e “ngaahi ʻakau fua mate, taʻefua” (Sute 1:12). ʻOku hoko fēfē nai ʻa e kau akonaki loí ʻo hangē ko e ngaahi ʻao taʻe ʻi ai ha vai mo e ngaahi ʻakau fua taʻefuá?

Naʻe mei lava pē ke lave ʻa Sute ʻi heʻene tohí ki he fakamatala ʻoku maʻu ʻi he ngaahi tohi ʻapokelefa ʻo e Fuakava ʻo Mōsesé pea mo e Tohi ʻa ʻĪnoké. ʻOku fakamatalaʻi ʻi he Fuakava ʻo Mōsesé ʻa e “alea ʻa Maikeli, ko e ʻāngelo lahí, mo e tēvoló … ki he sino ʻo Mōsesé” (Sute 1:9). ʻOku fakamatala e tohí ki he founga ne faifai pea ikuna ai ʻa Maikelí pea naʻe liliu ʻa Mōsese ʻi he fakaʻosinga ʻo ʻene moʻuí (vakai, ʻAlamā 45:19). ʻOku maʻu ʻi he Tohi ʻa ʻĪnoké ha kikite ʻa ʻĪnoke fekauʻaki mo e Hāʻele ʻAngaua Maí (vakai, Sute 1:14–15). Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻoku tonu ʻa e ngaahi meʻa lahi naʻe ʻi he ngaahi tohi ʻapokelefá, pea ʻe lava ke ʻaonga kiate kinautolu ʻoku fakamāmaʻi ʻe he Laumālié ʻa hono lau kinautolú. Ka neongo ia, ʻoku ʻi ai ha ngaahi tānaki atu ʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi tohí ʻoku maumauʻi ai ʻa hono kakano totonú (vakai, T&F 91). (Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e ʻApokelefá, vakai, Fakahinohino ki he Folofolá, “ʻApokelefa.”)

Lau ʻa e Sute 1:8, 10, 14–19, ʻo kumi ki ha ngaahi toe ngaahi ʻulungaanga ʻo e kau akonaki loí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi e meʻa naʻá ke ‘iló. Fakakakato ʻa e saati ʻoku ʻoatu hení ʻo fakatefito ʻi he meʻa ʻokú ke ako ʻi he ngaahi vēsí. ʻOku ʻoatu ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fakamatala ʻi he sātí ke tokoni ke mahino kiate koe ʻa e tohi ʻa Suté. (Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e “ʻi he kuonga kimuí” [veesi 18] ki he vahaʻa taimi ne moʻui ai ʻa Suté pea pehē ki he ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻoku tau moʻui aí.)

Ngaahi ʻUlungaanga ʻo e Kau Akonaki Loí

  • ʻUliʻi honau sinó ʻi he angaʻulí (veesi 8)

  • Fehiʻa ki he mafaí mo lea ____________________ ki he kau pulé, pe kau taki ʻo e Siasí (veesi 8)

  • Lea kovi ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai mahino kiate kinautolu ____________________ (veesi 10)

  • ʻUliʻi kinautolu ʻi hono moʻui ʻaki e ʻilo fakakakano ʻoku nau maʻú (veesi 10)

  • Ngāue ʻi ha ngaahi founga ʻoku ʻikai faka-ʻOtua (veesi 15)

  • Lea ʻaki ha ngaahi lea fefeka ki he (veesi 15)

  • Lāunga mo hanu (veesi 16)

  • Muimui pea ngāue ʻo fakatatau ki heʻenau (veesi 16).

  • Pōlepole (veesi 16)

  • Fakahaaʻi e fakaʻapaʻapa ki he niʻihi kehé koeʻuhi ko e lelei fakatāutahá (veesi 16)

  • ____________________ ko e Siasi ʻo e ʻEikí mo hono ngaahi tuʻunga moʻui (veesi 18)

  • Fakamavaheʻi kinautolu mei he kakai tuí (veesi 19)

  • Fakakaukau mo ngāue ʻi ha ngaahi founga fakakakano (veesi 19)

  • ʻOku ʻikai ke maʻu e ____________________ (veesi 19)

Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi e ngaahi ʻulungaanga ʻo e kau akonaki loí?

ʻOku ʻikai ko ha akonaki loi ʻa e tokotaha kotoa ʻokú ne maʻu ha ʻulungaanga ʻe taha pe lahi hake ʻo e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení. Pea ʻoku ʻikai ko ha akonaki loi ʻa e tokotaha kotoa pē ʻokú ne akoʻi ha meʻa ʻoku ʻikai tonu. ʻE lava ke hala pē ʻenau maʻú ʻo fakatatau ki he mahino kiate kinautolu ha kaveinga. Neongo ia, ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻi hono ʻiloʻi e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení ke tau ʻiloʻi e kau akonaki loi ʻoku taumuʻa ke fakavaivaiʻi ʻa e tui mo e talangofua ʻa e niʻihi kehé ʻi hono kākaaʻi kinautolu mo poupouʻi e koví.

Fakatokangaʻi naʻe fakamanatu ʻe Sute ki he Kau Māʻoniʻoní ʻi he Sute 1:17 ne ʻosi fakatokanga ʻa e kau ʻAposetolo ʻa e ʻEikí ki he kāingalotu ʻo e Siasí kau ki he kau akonaki loí. ʻE lava ke tau ako mei he veesi ko ʻení ʻoku fakatokanga mai mo tokoni ʻa e kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá ke tau ʻiloʻi ʻa kinautolu ʻoku feinga ke fakavaivaiʻi ʻetau tuí mo ʻetau talangofuá.

ʻOku kei fakatokanga mai pē he ʻahó ni ʻa e kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló fekauʻaki mo e kau akonaki loí.

ʻĪmisi
Elder M. Russell Ballard

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “ʻI heʻemau hoko ko e kau ʻAposetolo ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ko homau fatongiá ia ke hoko ko e kau tangata leʻo ʻi he tauá, ʻo fakatokanga ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke nau tokanga telia ʻa e kau palōfita loí mo e kau akonaki loi ʻoku nau toka ʻo tatali ke tauheleʻi mo fakaʻauha ʻa e tuí mo e fakamoʻoní. ʻOku mau fakatokanga atu kiate kimoutolu he ʻahó ni ʻoku ʻi ai ha kau palōfita loi mo ha kau akonaki loi kuo tuʻu hake; pea kapau he ʻikai ke tau tokanga, naʻa mo kinautolu ʻoku ʻi he lotolotonga ʻo e kāingalotu faivelenga ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní te nau moʻulaloa ki heʻenau kākaá” (“Beware of False Prophets and False Teachers,” Ensign, Nov. 1999, 62).

Ko e hā ha kau akonaki loi pe ngaahi akonaki hala kuo fakatokanga mai ki ai ʻa e kau palōfita mo e kau ʻaposetolo ʻo onopōní?

ʻI he fakakaukau ki he meʻa kuó ke ako mei he tohi ʻa Suté, ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ako ʻa e ngaahi lea ʻa e kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá?

Sute 1:20–25

Naʻe faleʻi ʻe Sute e Kāingalotú ke langa hake ʻenau moʻuí ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo tokoni ke fakahaofi ʻa e niʻihi kehé

Lau ʻa e Sute 1:20–21, ʻo kumi pe ko e hā naʻe faleʻi ʻe Sute e Kāingalotú ke nau fai ke kei tuʻu maʻu ai ʻi he tuí. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko e “lotu ki he Laumālie Māʻoniʻoní” ʻi he veesi 20 ke lotu mo e tokoni ʻa e fakahinohino mei he Laumālie Māʻoniʻoní.

Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi moʻoni ʻokú ke ako ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ke fakakakato ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke tau kei tuʻu maʻu ʻi he tuí ʻi heʻetau .

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ʻoku kei mahuʻinga ai pē ʻa e tuʻu maʻu ʻi he tuí ʻo fakahoa ki hono ngāueʻí?

    2. Kuo tokoni fēfē hono moʻui ʻaki e faleʻi ʻa Suté ke ke kei tuʻu maʻu pe ko ha niʻihi kehe ʻokú ke ʻiloʻi, ʻi he tuí?

  2. Hiki ʻi ha laʻipepa makehe ha founga ʻe taha ʻe lava ke toe lelei ange ai hoʻo muimui ki he faleʻi ʻa e Suté, pea tuku ʻa e laʻipepá ʻi ha feituʻu te ke sio maʻu ai pē ki ai ko ha fakamanatu ke fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa naʻá ke hikí. Hili iá peá ke tohi ʻa e Kuo Fakakakato ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

Hangē ko hono lekooti ʻi he Sute 1:22–25, ne faleʻi ʻe Sute ʻa e kāingalotu faivelenga ʻo e Siasí ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehe naʻe faingataʻaʻia fakalaumālié, mahalo mei he tākiekina ʻe he kau akonaki loí. Naʻá ne fakafetaʻi foki ki he ʻOtuá.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Sute peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki