Laipelí
ʻIuniti 3, ʻAho 3: Mātiu 11–12


ʻIuniti 3: ʻAho 3

Mātiu 11–12

Talateú

Naʻe fakamoʻoni ʻa Sīsū Kalaisi ko e ʻomai ʻa Sione ko e Papitasió ke ne teuteu ʻa Hono halá, pea naʻá Ne palōmesi ʻa e mālōlō maʻanautolu ʻe haʻu kiate Iá. Naʻá Ne tali ʻa e tukuakiʻi ʻa e kau Fālesí ko hono mālohí ko e haʻu meí he tēvoló. Naʻá Ne fakatokanga kiate kinautolu kau ki he ngaahi tukuakiʻi loí mo e holi ki ha ngaahi fakaʻilongá, peá Ne akoʻi ʻa e talanoa fakatātā ʻo e fale liʻakí.

Mātiu 11

ʻOku fakamoʻoni ʻa Sīsū Kalaisi naʻe haʻu ʻa Sione ko e Papitasió ke teuteu Hono halá

ʻĪmisi
uniformed police officer, doctor showing x-rays, Lord Jesus Christ

Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ko e kakai ʻoku nau hā mai ko e kau ʻofisa polisi pe toketā ko kinautolu totonu ia? ʻE lava fēfē ke ke ʻilo ko kinautolu moʻoni ia?

Lolotonga ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū Kalaisí, pea ʻi Heʻene fai ʻa e ngaahi mana mo akoʻi ʻa e kakaí, naʻe tokolahi ʻa e niʻihi naʻa nau holi ke ʻilo ko Ia tonu Ia—ko e Mīsaia kuo talaʻofa maí. ʻI he taimi ko ʻení, naʻe ʻosi puke pōpula pea fakahū pilīsone ʻe Hēlota ia ʻa Sione Papitaiso. Lau ʻa e Mātiu 11:2–3, ʻo kumi ki he founga naʻe tokoni ai ʻa Sione Papitaiso ki he toko ua ʻo ʻene kau ākongá ke na maʻu maʻanaua ha fakamoʻoni ko hai ʻa Sīsū.

Ko e hā naʻe fekau ʻe Sione ki heʻene kau ākongá ke fehuʻi kia Sīsuú?

ʻI he fehuʻi ko ʻeni ʻi he veesi 3, naʻe ʻeke ʻe he kau ākonga ʻa Sioné kia Sīsū pe ko e Mīsaiá Ia. Manatuʻi kuo ʻosi ʻilo ia ʻe Sione Papitaiso ko Sīsū ʻa e Mīsaiá (vakai Mātiu 3:11, 13–14; Sione 1:29–34).

ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe fekau ai ʻe Sione ʻene kau ākongá ke feinga ke ʻiloʻi ʻiate kinautolu pē ko Sīsū ʻa e Mīsaiá neongo naʻá ne ʻosi ʻiloʻi ko hai ʻa Sīsuú?

Lau ʻa e Mātiu 11:4–5, ʻo kumi pe naʻe anga fēfē hono tali ʻe Sīsū ʻenau fehuʻí?

Naʻe ʻikai ke fakapapauʻi pē ʻe Sīsū ko Ia ʻa e Mīsaiá. Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fakaafeʻi ʻe Sīsū ki he kau ākonga ʻa Sione Papitaiso ke nau faí?

Naʻe mei faingofua pē kia Sīsū ke talaange ki he kau ākonga ʻa Sioné ko Ia ʻa e Mīsaiá. Ka neongo iá, naʻá Ne fakaafeʻi kinautolu ke nau fakalaulauloto ki Heʻene ngaahi ngāué pea nau foki leva kia Sione pea fakamoʻoni ki he ngaahi meʻa naʻa nau fanongo mo sio naʻe fai ʻe Sīsuú.

Ko e hā ha founga naʻe tokoni ai ʻa e ngaahi ngāue ʻa Sīsuú ke maʻu ai ʻe he kau ākonga ʻa Sione Papitaisó ha fakamoʻoni ʻoku toe mālohi angé kau ki he Fakamoʻuí, ʻo fakahoa ki Haʻane talaange hangatonu pē kiate kinautolu pe ko hai Ia?

ʻOku tau ako meí he talanoa ko ʻení ko e taimi ʻoku tau fekumi ai ke tau ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí, pea ʻi heʻetau fakamoʻoni kiate Iá, ʻoku lava ke fakamālohia ai ʻetau fakamoʻoni kiate Iá.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá fekauʻaki mo e founga naʻá ke lava ai ʻo ʻilo pē ʻiate koe ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.

ʻOku lēkooti ʻi he Mātiu 11:7–27, naʻe hili ʻa e mavahe atu ʻa e ongo ākongá, naʻe talaange ʻe Sīsū ki he fuʻu kakaí ko Sione Papitaisó ko e palōfita ia kuo fili ke ne teuteuʻi ʻa e hala ʻo e Mīsaiá. Naʻe valokiʻi ʻe Sīsū ʻa kinautolu naʻe ʻikai ke nau tali Ia mo Sione Papitaiso neongo ʻenau ʻosi maʻu ʻa e fakamoʻoni mahino ʻo e tuʻunga fakalangi ʻo Sīsuú.

Lau ʻa e Mātiu 11:28–30, ʻo kumi ʻa e fakaafe mo e palōmesi naʻe ʻoatu ʻe Sīsū kiate kinautolu kotoa ʻoku nau tali Ia ko e Mīsaiá. (Ko e Mātiu 11:28–30 ko ha veesi fakataukei folofola. ʻE lava ke ke fakaʻilongaʻi e potufolofola ko ʻení ʻi ha founga makehe ke faingofua haʻo ʻiloʻi.)

Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻo fakatefito ʻi he meʻa naʻá ke ako mei he veesi 28–30: Kapau te tau haʻu kia Sīsū Kalaisi, te Ne .

  1. Hiki hoʻo tali ki he fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e fē ha taimi naʻá ke ongoʻi ai kuo fakamaʻamaʻa ʻe he Fakamoʻuí hoʻo ngaahi kavengá ʻi hoʻo haʻu kiate Iá?

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Mātiu 11:28–30

  1. Ke tokoni atu ke ke maʻuloto ʻa e Mātiu 11:28–30, fokotuʻu ha ngaahi ngāue ʻe lava ke ne fakafofongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea ʻi he veesi takitaha. Akoʻi ʻa e ngaahi ngāue ko ʻení ki ha taha kehe (hangē ko ha mēmipa ho fāmilí pe kaungāmeʻa lolotonga ʻa e efiafi fakafāmilí). ʻAhiʻahi fakahoko ʻa e ngaahi ngāué ni lolotonga hoʻo lau ʻa e ngaahi vēsí kae ʻoua kuo lava ke ke lau maʻuloto ʻa e potufolofolá. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha sētesi ʻo fakahā ai kuó ke fakakakato ʻa e ngāue ko ʻení.

Mātiu 12:1–42

ʻOku valokiʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e kau Fālesí koʻeuhí ko ʻenau ngaahi tukuakiʻi loí mo ʻenau holi ki ha fakaʻilongá.

ʻĪmisi
Christ and Pharisees

ʻOku tau ako ʻi he Mātiu 12:1–21, naʻe hili pē hono fakamoʻui ʻe Sīsū ha tangata he ʻaho Sāpaté, naʻe kamata feinga leva ha niʻihi ʻo e kau Fālesí ke nau fakaʻauha Ia. ʻI he taimi naʻá Ne fakamoʻui ai ha tokotaha naʻe hū ai ʻa e tēvoló, naʻa nau feinga ke fakahalaʻi Ia ʻi he ʻao ʻo e kakaí ʻaki ʻenau tukuakiʻi ʻokú Ne fai ʻa e ngaahi ngāue ko iá ʻi he mālohi ʻo e tēvoló. Naʻe ʻilo ʻe Sīsū ʻenau fakakaukaú peá ne fakahā ange ʻoku ʻikai pehē, he ko hono kapusi ʻo e fanga tēvoló ko ʻEne fakahaaʻi ia ko Ia ʻa e Mīsaiá pea ko hono fokotuʻu ia ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

Lau ʻa e Mātiu 12:30, ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Sīsū fekauʻaki mo kinautolu ʻoku ʻikai ke nau kau mo Iá.

Fakatatau ki he veesi 30, kapau te tau fakaʻamu ke tau hoko ko e konga ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, kuo pau ke tau tukupā kakato kia Sīsū Kalaisi.

Fakalaulauloto ki ha niʻihi ʻo e ngaahi founga ʻe lava ke ke fakahaaʻi ai hoʻo tukupā kakato kia Sīsū Kalaisí.

ʻOku lēkooti ʻi he Mātiu 12:31–42 naʻe toe fakapapauʻi ʻe Sīsū ko ʻEne ngaahi ngāue leleí ko e fakamoʻoni ia ʻoku ʻa e ʻOtuá Ia kae ʻikai ʻa e tēvoló. Naʻá Ne toe fakatokanga foki ki he kau Fālesí ʻe fakamaauʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá koeʻuhí ko e ngaahi tukuakiʻi naʻa nau faí. Naʻe kole leva ai ʻe ha niʻihi ʻo e kau tangata tohí mo e kau Fālesí ke ʻomai ha fakaʻilonga, pea naʻe valokiʻi kinautolu ʻe Sīsū ʻi heʻenau holi ki ha fakaʻilongá mo e ʻikai ke nau sio ʻoku mahulu ange Ia ʻi ha toe palōfita kimuʻa pe tuʻi ʻi ʻIsileli. Naʻe toe valokiʻi pē foki ʻe he ʻEikí ʻa e holi ki ha fakaʻilonga ʻi hotau kuongá peá ne akoʻi mai ko e tuí ʻoku ʻikai toki maʻu pē ia hili ha ngaahi fakaʻilonga (vakai T&F 63:7–11).

ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e “lohiakiʻi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní” (Mātiu 12:31)?

ʻĪmisi
Prophet Joseph Smith

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e founga ʻe fai ai ʻe he taha ʻa e angahala ko ʻení: “Kuo pau ke ne maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, fakaava mai ʻa e ngaahi langí kiate ia, mo ʻiloʻi ʻa e ʻOtuá, pea toki faiangahala kiate Ia. Hili ha faiangahala ʻa ha tangata ki he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku ʻikai ha fakatomala maʻana. Kuo pau ke ne pehē ʻoku ʻikai ke ulo ʻa e laʻaá lolotonga ʻene sio ki aí; kuo pau ke ne fakaʻikaiʻi ʻa Sīsū Kalaisi ʻi hono fakaava mai ʻo e ngaahi langí kiate iá, pea fakaʻikaiʻi ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí ʻi hono fakaava hono ongo matá ki hono moʻoní; pea mei he taimi ko iá te ne hoko ko ha fili“ (ʻi he History of the Church, 6:314).

ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku hohaʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí ʻo kau ki he angahala ʻo e lohiakiʻi pē fakaʻikaiʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻo pehē: “ʻOku fie maʻu ʻo fekauʻaki mo e angahala ki he Laumālie Māʻoniʻoní ha ʻilo ʻoku ʻikai malava ke lohiakiʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻe he kakai [angamahení ke] fai ha angahala pehē” (Ko e Mana ʻo e Fakamolemolé [1969], 131).

Naʻe fakamalaʻiaʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻi he Mātiu 12:39–40, ʻa e kumi fakaʻilongá. Naʻe lea ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá kau ki he akonaki ko ʻeni ʻa e Fakamoʻuí: “Ko ia ia ʻoku holi ki ha fakaʻilongá ko e tokotaha feʻauaki ia; pea ko e tefitoʻi moʻoni ko iá ʻoku taʻengata, taʻeueʻia, mo tuʻu maʻu ʻo hangē ko e ngaahi pou ʻo e langí; he ko e taimi pē ʻokú ke sio ai ki ha tangata ʻoku holi ki ha fakaʻilonga, te ke lava ke pehē ko ha tangata feʻauaki ia” (ʻi he History of the Church, 3:385).

Naʻe toe lea ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá kimui ai ʻo pehē: “Lolotonga haʻaku malanga ʻi Filatelefia, naʻe kaila mai ha tokotaha ʻo e kau Kueká ʻo ʻeke ha fakaʻilonga. Naʻá ku talaaange ki ai ke tuʻu maʻu. Hili ʻa e malangá, naʻá ne toe fie maʻu ha fakaʻilonga. Naʻá ku talaange ki he kāingalotú ko e tangata ko ʻení ko e tokotaha feʻauaki; ko e toʻu tangata faiangahala mo feʻauakí ʻoku nau holi ki ha fakaʻilonga; pea naʻe ʻosi lea mai ʻa e ʻEikí kiate au ʻi ha fakahā, ko ha tangata ʻokú ne holi ki ha fakaʻilonga ko e tokotaha feʻauaki ia. ‘ʻOku moʻoni ia,’ ko e kaila hake ia ʻa e tokotaha, ‘he naʻá ku maʻu tonu ia ʻokú ne fai ia,’ ʻa ia naʻe vetehia ki ai ʻa e tangatá kimui ʻi he taimi naʻe papitaiso ai iá” (ʻi he History of the Church, 5:268).

Mātiu 12:43–50

‘Oku akoʻi ‘e Sīsū ‘a e talanoa fakatātā ‘o e fale liʻakí

Fakakaukauloto angé ʻoku kole faleʻi atu ha taha ho ngaahi kaungāmeʻá ki ha founga ʻe lava ke taʻofi ai hano toutou fai ha angahala ʻokú ne feinga ke siʻaki. Ko e hā haʻo faleʻi ‘e fai ke tokoni ki ho kaungāmeʻá ke ne tekeʻi ʻa e ʻahiʻahí?

Naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi ha talanoa fakatātā kau ki ha laumālie ʻuli naʻe kapusi kituʻa meí ha tangata. ʻI hoʻo ako ʻa e talanoa fakatātā ko ʻení, kumi ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tokoni ki ho kaungāmeʻá ke ako ke ne lava ʻo lavaʻi ʻa e ʻahiʻahí.

Lau ʻa e Mātiu 12:43–44, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he laumālie ʻulí hili hono kapusi kituʻa meí he tangatá.

Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he laumālie ʻulí hili ʻa e ʻikai maʻu ha feituʻu ke hū ki aí?

Ko e hā ha ngaahi lea ʻoku fakamatalaʻi ʻaki ʻa e tuʻunga ʻo e “fale,” pe tangatá, ʻi he taimi naʻe foki mai ai ʻa e laumālie ʻulí?

Lau ʻa e Mātiu 12:45, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he laumālie ʻulí hili ʻene ʻilo ʻoku liʻaki ʻa e “falé,” pe tangatá.

ʻE lava fēfē ʻe he meʻa naʻe hoko ki he tangata ko ʻení ʻo fakafofongaʻi ha taha ʻoku lolotonga fakatomala meí he angahalá mo feinga ke tekeʻi ʻa e ʻahiʻahí?

Hili hono kapusi ʻa e tēvoló, ko e hā ʻa e meʻa naʻe ʻikai ke fai ʻe he tangata he talanoa fakatātaá ʻo hoko ai ke toe foki mai ʻa e laumālie ʻulí?

ʻI hoʻo lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipoló, fakalaulauloto ki he founga ʻoku faitatau ai ʻa e tangata he talanoa fakatātā ʻa e Fakamoʻuí mo ha taha ʻoku faingataʻaʻia ʻi heʻene feinga ke tekeʻi ʻa e ʻahiʻahí:

ʻĪmisi
President Spencer W. Kimball

“ʻOku pehē tofu pē ʻa e ʻilo ʻe he tēvoló ʻa e feituʻu ke ne ʻahiʻahiʻi ai [ha tahá], ʻa e feituʻu ʻe lelei taha ke ʻohofi mei aí. ʻOkú ne kumi ʻa e feituʻu vaivai tahá. Ko e feituʻu ko ē naʻe vaivai ai ha taha ʻi muʻá ʻe faingofua taha pē ke toe fai ai ʻa hono ʻahiʻahiʻí.

“Ke liʻaki ʻe ha taha ʻa e angahalá, he ʻikai feʻunga ke ne fakaʻamu ʻataʻatā pē ki ha meʻa ʻoku lelei ange. Kuo pau pē [ke ne ngāue ki ai]. … Kuo pau ke ne ʻilo ʻoku ʻikai ngata pē heʻene liʻaki ʻa e angahalá ka ke ne liliu foki ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ne takatakai ʻa e angahalá. ʻOku totonu ke ne [fakaʻehiʻehi] meí he ngaahi feituʻu mo e ngaahi [tūkunga] mo e ngaahi founga naʻe hoko ai ʻa e angahalá, koeʻuhí he ko e ngaahi meʻá ni te ne lava ʻo toe fanauʻi ʻa e angahala ko iá. Kuo pau ke ne liʻaki ʻa e kakai naʻa nau fakahoko ʻa e angahalá. ʻOua ʻe fehiʻa ki he kakai ko iá ka kuo pau ke ne taʻofi kinautolu mo e meʻa kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo e angahalá. … Kuo pau ke ne siʻaki ha meʻa pē te ne toe hanga ʻo langaki ha manatu ki ha meʻa fuoloa.

“ʻOku ʻuhinga nai eni ʻe ongoʻi ʻe he tangatá … ʻoku liʻekina ʻene moʻuí he taimi ko iá? Kuo mōlea atu ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne faʻa faí mo tuku ki ai ʻene tokangá pea moʻua ki ai ʻene fakakaukau, pea ʻoku teʻeki fakafonu ʻe ha ngaahi meʻa lelei ange ʻa e meʻa ko iá. Ko e faingamālie eni ʻo Sētané. …

“ʻOku ʻi ai ha tokolahi naʻa nau siʻaki ha ngaahi tōʻonga kovi ʻoku nau ʻilo ʻa e lelei hono fetongi ʻaki ia ha meʻa, pea kuo nau ikunaʻi ha tōʻonga kovi ʻaki hono fetongiʻaki ia ha meʻa lelei mo ʻikai fakatuʻutāmaki” (Ko e Mana ʻo e Fakamolemolé, 171–73; toki tānaki atu ʻa e fakamamafá).

Ko e taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku lava ke tau ako meí he talanoa fakatātā ko ʻeni ʻa e Fakamoʻuí ko e lava ke tau tekeʻi ʻa e ngaahi fakakaukau koví hili ʻetau toʻo ia mei heʻetau moʻuí ʻaki hono fetongi ʻaki ʻa e anga-māʻoniʻoní. Fakakaukau ke tohi e moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá ʻo ofi ki he Mātiu 12:43–45.

Ako ʻa e fakamatala ko ʻení pea fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke tau tekeʻi ai ʻa e ngaahi fakakaukau koví ʻaki hano fakafonu ʻetau moʻui ʻaki ʻa e anga-māʻoniʻoní:

“ʻOku ʻikai feʻunga ke kiʻi feinga pē ke tekeʻi ʻa e koví pe huʻi mei hoʻo moʻuí kotoa ʻa e angahalá. Kuo pau ke ke fakafonu hoʻo moʻuí ʻaki ʻa e māʻoniʻoní pea mo kau ʻi he ngaahi ʻekitivitī ko ē ʻokú ne ʻomi ha mālohi fakalaumālié. Fakafemoʻuekinaʻi koe ʻi he folofolá. Lotu fakaʻaho ki he ʻEikí ke ne foaki atu ha mālohi ʻoku mahulu hake ʻi he ivi ʻokú ke maʻú. ʻAukai ʻi ha taimi ki ha ngaahi tāpuaki makehe.

“ʻOku ʻomi ʻe he talangofua kakató ʻa e mālohi kakato ʻo e ongoongoleleí ki hoʻo moʻuí, kau ai hono fakalahi e ivi ke ke ikunaʻi ʻaki ho ngaahi vaivaí. ʻOku kau ʻi he talangofua ko ʻení ha ngaahi tōʻonga te ke ala lau ko ha konga ia ʻo e fakatomalá, hangē ko e maʻu lotú, totongi vahehongofulú, ngāue tokoní, mo e fakamolemoleʻi ʻo e niʻihi kehé” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí [2004], 54).

  1. Fakalaulauloto ki ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻe lava ke ke fai ke fakafonu ʻaki hoʻo moʻuí ʻa e anga-māʻoniʻoní. Lisi ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, pea fakamatalaʻi ʻa e founga ʻe hoko ai hono fai ʻa e ngaahi meʻá ni ke ne ʻomi ai ha mālohi fakalaumālie ʻoku lahi angé ki hoʻo moʻuí ke tokoni kiate koe ke ke ikunaʻi ʻa e ngaahi fakakaukau koví.

ʻOku lēkooti ʻi he toenga ʻo e Mātiu 12 naʻe lolotonga ʻa e akonaki ʻa Sīsuú, naʻe talaange ʻe ha tokotaha kiate Ia ʻoku fie lea ange ha niʻihi Hono fāmilí kiate Ia. Naʻe akonaki ʻa e ʻEikí ʻo pehē ko kinautolu kotoa pē ʻoku nau fai ʻa e finangalo ʻo e Tamaí ko e konga kinautolu Hono fāmilí.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Mātiu 11–12 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki