Laipelí
ʻIuniti 4, ʻAho 3: Mātiu 15


ʻIuniti 4: ʻAho 3

Mātiu 15

Talateú

Lolotonga ʻEne ʻi Kālelí, naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsū ki he kau tangata tohí mo e kau Fālesí ʻa e ʻuhinga naʻe ʻikai ke muimui ai ʻEne kau ākongá kiate Ia ʻo fakahoko ʻa e talatupuʻá ʻo fakamaʻa kinautolu ʻaki ʻenau fanofano kimuʻa pea nau toki kaí. Naʻá Ne fononga leva ki he matātahi Metiteliniané, peá Ne fakamoʻui ai ʻa e ʻōfefine ʻo ha fefine Senitaile. Naʻe foki leva ʻa Sīsū ki Kāleli, peá Ne fakamoʻui ai ha kakai tokolahi mo fakahoko ʻa e mana ʻi hono fafanga ʻa e kakai naʻe tokolahi ange ʻi he 4,000.

Mātiu 15:1–20

Ko e fehuʻi ʻe he kau Fālesí e ʻuhinga ʻoku ʻikai fanofano ai e kau ākonga ʻa Sīsuú kimuʻa pea nau kaí

Lau ʻa e ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻo kumi ʻa e meʻa ʻoku nau faitatau aí.

  • ʻOku poupouʻi ha finemui ʻe hono kaungāmeʻá ke ne tui ha vala ʻoku taʻefeʻunga ki ha hulohula ʻa e akó. ʻOku ʻilo ʻe he finemuí ʻoku ʻikai feʻunga ʻa e vala ko iá mo e tuʻunga teunga taau ʻa e ʻEikí, neongo ʻoku tali pē ia ʻe he tuʻunga fakafonua ʻoku kau ki aí ke tui ʻa e ngaahi vala peheé.

  • Ko ha talavou ʻoku kau ki ha fāmili Siasi ʻoku nau manako ʻi he sipotí. ʻI he taimi ʻoku hulu mai ai ha ngaahi feʻauhi sipoti manakoa ʻi he televīsoné, ʻoku faʻa tuku ʻe he fāmilí ni ki he tafaʻakí ʻa e lotu fakafāmilí, ako ʻo e folofolá, efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, mo e ngaahi houalotu ʻa e Siasí he Sāpaté kae lava ke nau sio ʻi he ngaahi sipoti ko ʻení.

  • ʻOku teuteu ha ongo meʻa kei talavou ke na mali. ʻOkú na nofo ʻi ha feituʻu ʻoku tali lelei pē ai ʻa e vā feohi fakasekisuale kimuʻa he malí. ʻOku ʻi ai ha niʻihi kuo nau talaange ki he ongo meʻa ko ʻení ʻokú na ʻolokuonga mo faikehe heʻena tali ke na mali peá na toki feohi fafale fakasekisualé.

ʻE lava ke ke fakatokangaʻi ʻoku ʻi he fakatātā takitaha ha fepakipaki ʻi he talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá mo e fai ʻa e meʻa ʻoku talamai ʻe he ngaahi talatupuʻá mo e ʻulungaanga fakafonuá. ʻOku kau ʻi he talatupuʻá mo e ʻulungaanga fakafonuá ʻa e ngaahi tui mo e ngaahi tuʻunga fakafonuá, koló, fāmilí, pe ha kulupu ʻo ha ngaahi kaungāmeʻa.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha talatupuʻa pe ʻulungaanga fakafonua ʻe lava ke ne taʻofi koe mei hoʻo talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻI hoʻo ako ʻa e Mātiu 15, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻe lava ke tokoni kiate koe ʻi he taimi kuo pau ke ke fili ai pe te ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá pe ko hoʻo kau atu ki he ngaahi talatupuʻá mo e ngaahi ʻulungaanga fakafonuá.

Lau ʻa e Mātiu 15:1–2, ʻo kumi ʻa e talatupuʻa naʻe ʻekeʻi ʻe he kau tangata tohí mo e kau Fālesí kia Sīsuú. Ko e hā ʻa e talatupuʻa naʻe ʻikai muimui ki ai ʻa e kau ākonga ʻa Sīsuú?

ʻĪmisi
washing hands

Ko e fanofano naʻe lea ki ai ʻa e kau Fālesí mo e kau tangata tohí ʻoku ʻuhinga ia ki he ouau fufulu koeʻuhí ko e ouau ʻo e fakamaʻá pea ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ki he fufulu ke maʻa ʻi ha ʻuhinga fakahaisini.

Lau ʻa e Mātiu 15:3, ʻo kumi ki he tali ʻa Sīsū ki heʻenau fehuʻí? ʻE lava ke ke fakaʻilongaʻi ʻi hoʻo folofolá ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻoku fai ʻe he kau tangata tohí mo e kau Fālesí ʻi heʻenau fai ʻa e ngaahi talatupuʻa ko ʻení.

Hangē ko hono lēkooti ʻi he Mātiu 15:4–6, naʻe fakahā ʻe Sīsū ha sīpinga ʻo e founga ʻoku maumauʻi ai ʻe he kau tangata tohí mo e kau Fālesí ha fekau ʻa e ʻOtuá ʻi heʻenau fai ʻenau ngaahi talatupuʻa ko ʻení. Naʻa nau siʻaki honau fatongia ke tokangaʻi ʻenau ngaahi mātuʻa toulekeleká ʻaki ʻenau fakahā ko ʻenau paʻangá ʻoku tuku ia ko e meʻaʻofa ki he ʻOtuá, pe Kōpano (vakai Maʻake 7:10–12). ʻI hono fai iá, naʻa nau maumauʻi ai ʻa e fekau ke fakaʻapaʻapa ki hoʻo tamaí mo hoʻo faʻé.

Lau ʻa e Mātiu 15:7–9, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe takiekina ki ai e kakaí ʻe he kau tangata tohí mo e kau Fālesí ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi talatupuʻá ko ha makatuʻunga ia ʻo e ʻikai talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

ʻOku tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau ʻoku tau loto holi ke ofi ki he ʻOtuá, kuo pau ke tau fakamuʻomuʻa ʻEne ngaahi fekaú ʻi ha talatupuʻa pe ʻulungaanga fakafonua ʻoku tau maʻu.

Toe lau ʻa e ngaahi tūkunga ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoni ko ʻení. ʻI he tūkunga takitaha, fakalaulauloto ki he ongo fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻe lava ʻe he tokotaha pe niʻihi fakafoʻituitui ʻi he tūkunga ko ʻení ʻo fai ke talangofua ai ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá?

  • ʻE tokoni fēfē hano fakahoko ʻení ke ʻunu ofi ange ai ʻa e tokotaha pe niʻihi fakafoʻituituí ki he ʻOtuá?

  1. Fakakaukau ki he ngaahi talatupuʻa mo e ngaahi ʻulungaanga fakafonua naʻá ke tohi ʻi he ngāue fika 1 ʻi he lēsoni ko ʻení. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki ha taimi naʻá ke fili ai ke ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá kae ʻikai ke ke fai ʻa e ngaahi talatupuʻa pe ʻulungaanga fakafonua angamahení. Hili iá pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

    1. Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fie maʻu ke ke fai ke fakamuʻomuʻa ai ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi talatupuʻá pe ʻulungaanga fakafonuá kae lava ke ke ʻunu ke toe ofi ange kiate Ia?

    2. Naʻe tokoniʻi fēfē ai koe ke ke ʻunu ke toe ofi ange ki he Tamai Hēvaní?

Manatuʻi naʻe tui ʻa e kau tangata tohí mo e kau Fālesí ko e kai teʻeki fai ʻa e ouau ʻo e fanofano ʻo e nimá ʻe hoko ʻo ʻuli ai ʻa e tokotaha ko iá, pe ngaohi ʻa e tokotaha ko iá ke ʻuli fakalaumālie. Lau ʻa e Mātiu 15:10–11, ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi mai ʻe he Fakamoʻuí te ne fakaʻuliʻi moʻoni kitautolú. ʻE lava ke ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

Naʻe lea ʻa e Fakamoʻuí ʻo pehē, “ko ia ʻoku haʻu mei he ngutú, ʻokú ne fakaʻuliʻi ʻa e tangatá” (Mātiu 15:11). Hili ʻEne talaange ki Heʻene kau ākongá ke ʻoua te nau tokanga ki he kau Fālesíʻ, ʻa ia naʻa nau tūkia Heʻene ngaahi leá (vakai Mātiu 15:12–16), naʻá Ne toe fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻokú ne fakaʻuliʻi moʻoni kitautolú.

Lau ʻa e Mātiu 3:17–20, ʻo kumi ki he meʻa naʻe pehē ʻe he Fakamoʻuí te ne fakaʻuliʻi moʻoni kitautolú.

ʻI he folofolá, ʻoku faʻa fakafofongaʻi ʻe he lotó ʻa ʻetau ngaahi fakakaukaú mo e holí. Ko e hā ʻa e meʻa naʻe pehē ʻe he Fakamoʻuí ʻokú ne fakaʻuliʻi moʻoni kitautolú?

Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻo fakatefito ʻi he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Mātiu 15:19–20: Kapau te tau fili ke fakakaukau ki he ngaahi fakakaukau mo e holi ʻoku koví, ʻe .

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá fekauʻaki mo ha founga ʻe taha pe ua ʻoku fakaʻuliʻi ai kitautolu, pe ʻuli fakalaumālie, ʻo kapau te tau fili ke fakakaukau ki he ngaahi fakakaukau mo e holi ʻoku koví.

Mātiu 15:21–28

Ko e fakamoʻui ʻe he Fakamoʻuí ʻa e ʻōfefine ʻo ha fefine Senitaile

ʻI he feituʻu ʻoku tuku atu ko ʻení, lisi ha taha pe lahi ange ʻi hoʻo ngaahi holi māʻoniʻoní:

ʻI he hoko atu hoʻo ako ʻa e Mātiu 15, kumi ki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe tokoni kiate koe ke mahino ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke ke fai ke maʻu ai ʻa e ngaahi fakaʻamu ʻoku māʻoniʻoní.

Kapau ʻoku maʻu ʻi hoʻo folofolá, sio ki he Ngaahi Mape ʻi he Tohi Tapú fika 11, “Ko e Fonua Tapú ʻi he Kuonga ʻo e Fuakava Foʻoú.” Fakaʻilongaʻi ʻa e ongo kolo ko Taia mo Saitone ʻi he mapé. Lolotonga ʻa e fononga ʻa Sīsū mei Kāleli ki he ongo kolo ʻi he matātahí ko Taia mo Saitoné, naʻá ne fetaulaki ai mo ha fefine Kēnani. Hangē pe ko e tokolahi ʻo e kakai ʻi he vahefonua ko ʻení, ko e fefine ko ʻení ko e Senitaile—ʻa ia ʻoku ʻuhinga ʻoku ʻikai ko ha Siu ia. ʻI he taimi ko iá, ko e misiona ʻa e Fakamoʻuí ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he kau Siú pē kae ʻoua leva ʻe kau ai ʻa e kau Senitailé (vakai Mātiu 10:5–6).

Lau ʻa e Mātiu 15:21–27, ʻo kumi ʻa e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻa e holi māʻoniʻoni naʻe maʻu ʻe he fefine Kēnaní?

  • Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fai mo leaʻaki ʻe he fefiné ʻo fakahaaʻi ai ʻene tui kia Sīsū Kalaisí?

Fakatokangaʻi ange naʻe ʻahiʻahiʻi ʻa e tui ʻa e fefiné ni ʻi hono fakatatau ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kau Senitailé ki he fanga kulī ʻoku tauhí. Naʻe anga fēfē ʻa e hoko ʻa e tali ʻa e fefiné ki he fakatātā ko ʻení ke toe fakahaaʻi ai ʻene tui kia Sīsū Kalaisí?

Lau ʻa e Mātiu 15:28, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí maʻá e fefine ko ʻení.

Ko e hā naʻá Ne fai ai iá?

ʻOku tau ako meí he talanoa ko ʻení ko e taimi ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí, ʻe lava ke tau maʻu ʻa e ngaahi tāpuakí ʻo fakatatau ki heʻetau ngaahi holi māʻoniʻoní.

Fakalaulauloto ki he fehuʻi ko ʻení: Makehe ange mei heʻetau kole maʻu pē ki he Tamai Hēvaní ke tāpuakiʻi kitautolu ʻo fakatatau ki heʻetau ngaahi holi māʻoniʻoní, ko e hā ha toe meʻa kehe ʻe lava ke tau fai ke fakahaaʻi ʻaki ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí?

Lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks

“Ko e taimi ʻoku tau tui ai ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, kuo pau ke tau falala kiate ia. Kuo pau ke feʻunga ʻetau falala kiate iá ke tau fiemālie ʻo tali hono finangaló, ʻi he ʻiloʻilo pau ʻokú ne ʻilo ʻa e meʻa ʻoku lelei taha maʻatautolú. …

“… ʻE ʻikai lava ʻe he tuí, neongo pe ʻe mālohi fēfē, ʻo ʻomai ha ola ʻoku fepaki mo e finangalo ʻo ia ʻoku ʻoʻona ʻa e mālohí. ʻOku moʻulaloa maʻu pē e ngāue ʻaki e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ki he nāunau ʻo e langí, ki he lelei mo e finangalo mo e poto pea mo e taimi ʻa e ʻEikí. Ko e ʻuhinga ia ʻe ʻikai lava ai ke tau maʻu ʻa e tui ki he ʻEikí ʻo ʻikai kau ai mo e falala kakato ki he finangalo ʻo e ʻEikí pea ʻi he taimi ʻa e ʻEikí” (“Faith in the Lord Jesus Christ,” Ensign, May 1994, 99–100).

Ko e hā ha founga ʻe lava ai ʻe he fakamatala ʻa ʻEletā ʻOakesi ʻo kau ki he ʻuhinga ʻo e moʻuiʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí ke tokoniʻi kitautolu ʻi he taimi ʻoku ʻikai fai tāpuekina vave ai kitautolu ʻe he ʻEikí ʻo fakatatau ki heʻetau ngaahi holi māʻoniʻoní?

  1. Toe vakaiʻi ʻa e ngaahi holi māʻoniʻoni naʻá ke tohi ʻi muʻá. Fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa ʻe lava ke ke fai ke ke moʻui ʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí lolotonga hoʻo kumi ke maʻu ʻa e ngaahi holi ko iá. Tohi foki fekauʻaki mo ha meʻa naʻe hoko ʻi he taimi naʻe foaki atu ai ha taha hoʻo ngaahi holi māʻoniʻoní (fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻEikí pea ʻi hono taimi totonú) ʻi hoʻo moʻuiʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalasí, pe tohi fekauʻaki mo ha meʻa pehē naʻe hoko ki ha taha ʻokú ke ʻilo. (Manatuʻi ke fakaʻehiʻehi mei he tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki ha meʻa naʻe hoko ka ʻoku fuʻu toputapu pe fakataautaha.)

Mātiu 15:29–39

Ko e fafanga ʻe Sīsū ha kau muimui ʻe toko 4,000 tupu ʻaki ha foʻi mā ʻe fitu mo ha fanga kiʻi mataʻi ika

Hangē ko hono lēkooti ʻi he Mātiu 15:29–39, naʻe foki ʻa Sīsū ki Kāleli. Lolotonga ʻEne ʻi aí, naʻe ʻi ai ha kakai tokolahi naʻa nau fakatahataha mai kiate Ia. ʻOku tohi ʻi he folofolá “ko e tangata ʻe toko fā afe, kaeʻumaʻā ʻa e kau fefine mo e tamaiki” (Mātiu 15:38), ʻo kau ai mo e kakai naʻa nau moʻua ʻi he ngaahi mahaki mo e faingataʻaʻia kehekehe. Naʻe fakamoʻui kinautolu ʻe he Fakamoʻuí, pea hili ha nofo ʻa e kakaí mo Ia ʻi ha ʻaho ʻe tolu, naʻá Ne toe fai ha mana ʻe taha ʻaki ʻene fafanga kotoa kinautolu ʻaki ha foʻi mā pē ʻe fitu mo ha fanga kiʻi mataʻi ika.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Mātiu 15 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki