Laipelí
ʻIuniti 5, ʻAho 3: Mātiu 21:17–22:14


ʻIuniti 5: ʻAho 3

Mātiu 21:17–22:14

Talateú

Naʻe foki ʻa Sīsū ki he temipalé, hili ʻEne nofo ʻi Pētaní. Lolotonga ʻEne fononga atu Hono halá, naʻá Ne talatukiʻi ʻa e fuʻu ʻakau ko e fiki. Naʻe haʻu kiate Ia ʻi he temipalé ʻa e kau taulaʻeiki lahi ʻo e kau Siú ʻo fakafehuʻi ki Hono mafaí. Naʻe fakaangaʻi kinautolu ʻe Sīsū peá Ne akoʻi ha ngaahi talanoa fakatātā ʻo fakahaaʻi ai ʻa e ngaahi nunuʻa hono fakasītuʻaʻi mo ʻikai tali Ia mo ʻEne ongoongoleleí.

Mātiu 21:17–32

ʻOku talatukiʻi ʻe Sīsū ʻa e fuʻu ʻakau ko e fiki mo fakaangaʻi ʻa e kau taulaʻeiki lahi ʻo e kau Siú

ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai ke fuʻu lelei ʻa e meʻakaí, ngaahi fakafiefiá, koloá, pea naʻa mo e moʻui ʻa e kakaí, ʻo hangē ko ʻene hā mai ki tuʻá.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki ha taimi naʻá ke ʻilo ai ʻoku ʻikai ke lelei ha meʻa, ʻo hangē ko ʻene hā mai kituʻá.

ʻOku ʻi he Mātiu 21 ha talanoa kau ki ha taimi naʻe fetaulaki ai ʻa Sīsū mo ha meʻa naʻe ʻikai ke fuʻu lelei ʻo hangē ko ʻene hā mai kituʻá. ʻI he hoko atu hoʻo ako ʻo e vahe ko ʻeni, kumi ki ha ngaahi moʻoni ʻe lava ke ne tataki koe ke ke toe moʻui angatonu ange.

Hili ʻa e hū langilangiʻia ʻa Sīsū ki Selusalema mo hono fakamaʻa ʻo e temipalé, naʻá Ne nofo ai ʻi Pētani, ʻi ha kiʻi kolo siʻisiʻi ofi ki Selusalema. Lau ʻa e Mātiu 21:18–22, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ʻi he ʻaho hono hokó lolotonga ʻEne fononga atu mei Pētani ke foki ki he temipale ʻi Selusalemá.

ʻĪmisi
fig branch with leaves

ʻOku faʻa lava pē ke ʻilo meí he lau ʻo e fuʻu fikí pe ʻoku ʻi ai ha fua ʻo e fuʻu ʻakaú. ʻI he taimi fakatōlaú (ʻi he taimi naʻe aʻu ai ʻa e Fakamoʻuí ki he fuʻu fiki naʻe ʻikai hano fuá), ʻoku ʻosi faʻa kamata fua mai ʻa e ngaahi fuʻu fikí ia. Kapau ʻoku ʻikai hano fua ʻoʻona, ʻoku ʻuhinga ia ʻe ʻikai pē ke fua ia ʻi he taʻu ko iá. Ko e fuʻu ʻakau ʻoku fakamatalaʻi ʻi he talanoa ko ʻení naʻe hā mai pē ʻo hangē ko ha fuʻu ʻakau ʻoku fuá, ka naʻe teʻeki ke ʻi ai hano fua.

Ko e ʻuhinga ʻe taha mahalo naʻe talatukiʻi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e fuʻu fikí ke akoʻi ki Heʻene kau ākongá fekauʻaki mo e kau taulaʻeiki lahi ʻo e kau Siú ʻoku nau mālualoi mo faihalá. Ko e tokolahi ʻo e kau taulaʻeiki lahi ko ʻení naʻa nau hā mai ʻo hangē ʻoku nau muimui ki he ʻOtuá, ka naʻe ʻikai ke maʻu hanau ngaahi fua, pe ola, ʻoku māʻoniʻoni. Ko e kau mālualoi ʻa kinautolu.

“ʻOku liliu ʻa e foʻi lea mālualoí mei ha foʻi lea faka-Kalisi ʻoku ʻuhinga ki ha ‘tokotaha ʻeti faiva’ pea ʻoku ʻai ia ki ha tokotaha ʻokú ne fakangalingali, fakalahiʻi ha konga, pe tō kehekehe maʻu pē ʻene tōʻongá heʻene kākaá. Naʻe fakaangaʻi ʻe he ʻEikí [ʻa kinautolu naʻa nau kākā] ʻi heʻenau fakafōtunga kituʻa ʻoku nau [tauhi ʻa e ngaahi fekaú], ka ʻoku fakafefeka mo kehe ʻa e meʻa ʻoku ʻi honau lotó” (New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], 68).

ʻOku tau lau ʻi he Mātiu 21:23–27 naʻe haʻu ʻa e niʻihi ʻo e kau taki Siú kia Sīsū ʻi he temipalé ʻo nau fakafehuʻi ʻa e mafai naʻá Ne fakahoko ʻaki ʻEne hū langilangiʻia ki loto Selusalemá mo hono fakamaʻa ʻo e temipalé. Naʻe tali ki ai ʻa e Fakamoʻuí ʻaki hono ʻeke kiate kinautolu pe naʻe fakangofua ʻa e papitaiso (pe ngāue fakafaifekau) ʻa Sione Papitaiso ʻe he ʻOtuá pe ko e tangatá. Naʻe ʻikai ke tali ʻe he kau taulaʻeiki lahí ʻa e fehuʻi ʻa e Fakamoʻuí ʻi heʻenau manavahē naʻa valokiʻi kinautolu pē ʻitengia ʻe he kakai naʻa nau tui ko Sioné ko e palōfita. Naʻe talaange ʻe he Fakamoʻuí ʻe ʻikai ke Ne tali ʻenau fehuʻí kapau ʻe ʻikai ke nau fie tali ʻEne fehuʻí, peá Ne fakahoko ange leva ʻa e talanoa fakatātā ʻe tolu ʻo fakahaaʻi ai ʻa e ngaahi ngāue faihala ʻa e kau taki Siú.

ʻOku fakamatala ʻi he ʻuluaki talanoa fakatātaá ʻa e founga kehekehe ʻa e tali ʻa ha ongo foha ki heʻena tamaí. Lau ʻa e Mātiu 21:28–30, ʻo kumi pe ko hai ʻi he ongo fohá naʻe faitatau mo e fuʻu fikí mo e kau taki Siú.

Lau ʻa e Mātiu 21:31–32, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ki he kau taki Siú ʻi he talanoa fakatātā ko ʻení. (ʻE ala tokoni ke ke ʻilo ko e kau tānaki tukuhaú ko e kau tānaki totongi tukuhau pea ko e kau faʻa feʻauakí ko e kau pāʻumutu. Naʻe siolalo ʻa e kau taki Siú ki he faʻahinga kakai peheé fakatouʻosi, ʻo fakakaukau ko e kau angahala kinautolu.

ʻOku tatau fēfē ʻa e kau tānaki tukuhaú mo e kau faʻa feʻauaki naʻa nau tui kia Sione Papitaiso mo e foha ʻuluaki ʻi he talanoa fakatātaá?

ʻOku tau ako mei he talanoa fakatātā ko ʻení, kuo pau ke tau talangofua ki heʻetau Tamai Hēvaní pea fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá kae ʻikai ko e leʻa ʻaki pē pe fakangalingali ʻoku tau talangofua kiate Ia, kae lava ke hū ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

  1. Lau ʻa e ngaahi tūkunga ko ʻení, pea toki tali e ongo fehuʻí ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    ʻOku faʻa talaange ʻe ha talavou ki heʻene ongo mātuʻá ʻokú ne kau atu ki he ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí ʻi he taimi ʻoku ʻalu ai ia ki he ʻapi hono kaungāmeʻá. ʻI he taimi ʻoku kau atu ai ki ha haʻofanga ʻoku ʻi ai ha kau takimuʻa pe faiako, ʻoku lea mo fakafeangai ʻo hangē ʻokú ne tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e Tamai Hēvaní, ka ʻi he ngaahi feituʻu kehé ʻoku lahi ʻa e ngaahi fekau ʻokú ne maumauʻi ʻi he ʻiloʻilo pau.

    ʻOku fakahoko ʻe ha finemui ha lau fakataha mo hono ngaahi kaungāmeʻá kau ki ha tamaiki fefine ʻe niʻihi ʻi hono ʻapiakó, ka ʻoku fakangalingali ʻene fakamaheni ki he tamaiki fefine ko ʻení ʻi he taimi ʻoku nau fakataha aí. ʻOkú ne ʻalu maʻu pē ki he lotú mo maʻu ʻa e sākalamēnití, ka ʻi he lolotonga ʻa e ngaahi houalotú ʻokú ne ʻave ha ngaahi fekau ʻi he pōpoaki telefoní ki hono ngaahi kaungāmeʻá ʻo fakaangaʻi ʻa kinautolu ʻoku nau vāofí.

    1. Ko e hā ha meʻa te ke talaange ki he kakai kei talavou ko ʻení ke tokoni kiate kinautolu ke liliu ʻenau tōʻongá?

    2. Ko e hā ha ngaahi founga kehe ʻe lava ke tānaki atu ki he ngaahi sīpinga ʻi he ngaahi fakatātā ko ʻení ʻe lava ke ne taki kitautolu ke tau fakangalingali ʻoku tau talangofua ki he Tamai Hēvaní ka ʻoku ʻikai ke tau talangofua kitautolu kiate Ia?

ʻI he hoko atu hoʻo ako ʻa e Mātiu 21, kumi ʻa e meʻa ʻe lava ke ke fai ke ʻoua te ke hoko ai ʻo tatau mo e fuʻu fiki naʻe ʻikai fuá.

Mātiu 21:33–22:14

ʻOku akoʻi ʻe Sīsū ʻa e talanoa fakatātā ʻa e kau tangata tauhi angakoví pea mo e taʻane ʻa e foha ʻo e tuʻí.

ʻĪmisi
cluster of grapes on vine

Lau ʻa e Mātiu 21:33–41, pea fakakakato ʻa e saati ko ʻení ʻaki ʻa e meʻa ʻokú ke pehē ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ngaahi fakataipe fakaʻosi ʻe tolu ko ʻení. ʻE lava ke tokoni ke ʻilo ko e kau tangata tauhí ko e kau tauhi mo e leʻo ʻoku nau fatongia ʻaki hono tauhi ʻo e ngoue vainé ke maʻu mei ai ha fua. (Hili hoʻo fakakakato iá, vakaiʻi hoʻo ngaahi talí mo ia ʻoku ʻomai ʻi he fakaʻosinga ʻo e lēsoni ko ʻení.)

Ko e Talanoa Fakatātā ʻo e Kau Tangata Tauhi Ngoué

(Mātiu 21:33–41)

Fakataipé

ʻUhingá

ʻEiki ʻo e ʻApí

Tamai Hēvaní

Kau Tangata Tauhí

Kau tamaioʻeikí

Ko e Foha ʻo e tauhi ʻo e ʻapí

  1. Fakamāʻopoʻopo ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa ʻokú ke pehē naʻe fakahaaʻi mai ʻi he talanoa fakatātā ko ʻení.

Naʻe leaʻaki ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni fekauʻaki mo e talanoa fakatātā ʻa e Fakamoʻuí ki he kau tangata tauhi angakoví:

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

“Ko e fengāueʻaki ʻa e [ʻOtuá] mo e kau tangata ʻo kamata mei hono fakatupu ʻo ʻĀtamá ʻo aʻu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e Foha ʻo e Tangatá ʻoku fakamāʻopoʻopo ia ʻi he Talanoa Fakatātā ʻo e Kau Tangata Tauhi Angakoví.

“Ko e ʻOtuá tonu ʻa e ʻeiki ʻo e ʻapí; ko ʻene ngoue vainé ko māmani ia mo kinautolu ʻoku nau nofoʻí; pea ko e kau tangata tauhi naʻe fili ke nau ngāue ʻi he ngoue vainé ko e kau tauhi fakalaumālie ia ʻo e kakaí. Ko kinautolu naʻe tolo makaʻi, tā, fakamaauʻi, mo tāmateʻí ko e kau palōfita mo e kau tauhi ia ʻoku nau ʻalu atu ke ngāue fakafaifekau ʻi he haʻohaʻonga ʻo e tangatá; pea ko e Foha mo e ʻEa , naʻe tāmateʻi ʻo lī atu ki he ngoue vainé ʻi he ngāue ʻa e kau tangata tauhi angakoví ko Sīsū ia” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:593–94).

ʻI he talanoa fakatātā ko ʻení, naʻe fakahaaʻi ai ʻe Sīsū Kalaisi ko e ngaahi senituli kuo ʻosí naʻe ʻikai tali ʻe he kau taulaʻeiki lahi ʻo e kau ʻIsilelí ʻa e kau palōfita ʻa e ʻOtuá pea naʻá Ne ʻilo naʻe fakataumuʻa ʻa e kau taki Siu lolotongá ke tāmateʻi Ia.

Lau ʻa e Mātiu 21:43, ʻo kumi pe ʻe ʻave kia hai ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá (ʻo ʻuhinga ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí mo e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí) hili hono fakasītuʻaʻi ia ʻe he kau taki Siú.

Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Mātiu 21:53 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá) ʻoku fakahā ai ko e “Kau Senitailé” ko e fonua ia ʻe ʻave ki ai ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. “ʻOku faʻa ʻuhinga [ʻa e lea Kau Senitailé] ki he kakai ʻoku ʻikai tupu meí he kau ʻIsilelí, pea ʻuhinga he taimi ʻe niʻihi ki he kakai naʻe ʻikai tupu meí he kau Siú, pea ʻuhinga ʻi he taimi ʻe niʻihi ki he ngaahi puleʻanga ʻoku ʻikai te nau maʻu ʻa e ongoongoleleí neongo ʻoku ʻi ai ha toto ʻo ʻIsileli ʻi hono kakaí” (Fakahinohino ki he Folofolá, “Kau Senitailé,” scriptures.lds.org). Naʻe kamata hono ʻave ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki he kau Senitailé ʻi he taimi naʻe ʻuluaki fuofua ʻave ai ʻa e ongoongoleleí ki he kau Senitailé ʻe he kau ʻAposetoló hili ʻa e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí. Kuo hoko atu ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ʻi hono Toe Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻo fakafou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ʻa ia naʻe nofo ʻi ha fonua senitaile.

ʻI heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí, ʻoku tau kau ʻia kinautolu kuo ʻave ki ai ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻI heʻene peheé, fakatatau ki he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Mātiu 21:43, ʻi heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí, ko hotau fatongiá ke ʻomai ha ngaahi fua māʻoniʻoni.

  1. ʻI hoʻo tohinoa ako folofolá, tā ha fakatātā ʻo ha fuʻu fiki ʻoku ʻi ai hono fua. Fakahingoa ʻa e fua takitaha ʻo fakamatalaʻi ʻa e ngaahi meʻa māʻoniʻoni ʻoku totonu ke tau fai ʻi heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí. Fakakaukau ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke ʻomai ha ngaahi fua pehení. Hili iá tohi fekauʻaki mo ha taimi naʻá ke sio ai ki ha mēmipa ʻo e Siasí ʻokú ne ʻomai ha taha ʻo e ngaahi fua māʻoniʻoni ko ʻení ʻi ha founga fakamātoato.

ʻOku fakamatalaʻi ʻi he Mātiu 21:45–46 ʻa e founga naʻe hoko ai ʻo ʻita ʻa e kau taulaʻeiki lahí mo e kau Fālesí ʻi heʻenau fakatokangaʻi ʻoku fakafofongaʻi kinautolu ʻe he kau tangata tauhi angakoví ʻi he talanoa fakatātā ko ʻení. Neongo iá, naʻe ʻikai ke ala honau nimá ki he Fakamoʻuí koeʻuhí ko ʻenau manavahē ki ha meʻa ʻe fai ʻe he kakaí kapau te nau fai ia.

ʻOku tau lau ʻi he Mātiu 22:1–10 naʻe ʻomai ʻe Sīsū Kalaisi ha talanoa fakatātā ʻa ia naʻá Ne fakafehoanaki ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí ki ha kātoanga taʻane naʻe teuteu ʻe ha tuʻi maʻa hono foha. Ko e kakai naʻe fuofua fakaafeʻi ki he kātoangá (ʻa ia ʻoku fakafofongaʻi ai ʻa e tokolahi ʻo e kau Siú, ʻo kau ai ʻa e kau taulaʻeikí), naʻe ʻikai ke nau haʻu. Ko kinautolu naʻe hoko atu ki ai ʻa e fakaafé (ʻa ia ʻoku nau fakafofongaʻi ʻa e kau Senitailé), naʻa nau haʻu ke fiefia he kātoangá.

Lau ʻa e Mātiu 22:11–14, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko ʻi he kātoanga taʻané.

Ko e hā naʻe kapusi ai ʻa e tokotaha fakaafe ko ʻení meí he kātoangá?

Naʻe fakahoko ʻe he tuʻí ʻa e ʻulungaanga fakafonua ʻo onoʻahó ʻaki hono foaki ki heʻene kau fakaafé ha kofu feʻunga mo maʻa ke nau tui ʻi he taʻané. Neongo iá, naʻe fili ʻa e tangata ia ko ʻení ke ʻoua ʻe tui ʻa e kofu naʻe ʻoange ʻe he tuʻí. ʻI he folofolá, ʻoku faʻa fakataipe ʻa e ngaahi kofu mo e pulupulu ʻoku maʻá ki he māʻoniʻoni mo e maʻa ʻia kinautolu kuo nau hoko ʻo maʻa ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí (vakai 3 Nīfai 27:19).

ʻOku tānaki mai ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Mātiu 22:14 ʻe ʻikai ke tui ʻe kinautolu kotoa ʻi he taʻané ʻa e kofú. ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku ʻikai mateuteu mo taau ʻa e tokotaha kotoa kuó ne tali ʻa e Fakamoʻuí mo e fakaafe ke hoko ko e konga ʻo e puleʻangá, ke nofo mo Ia mo e Tamai Hēvaní ʻo taʻengata. ʻE lava ke fakafekauʻaki ʻa e talanoa fakatātā ko ʻení mo kinautolu ʻoku teʻeki ke nau kau ki he Siasí—ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní—mo kinautolu kuo nau kau ki he Siasí ka ʻoku teʻeki ke nau mateuteu feʻunga ke maʻu ʻa e moʻui taʻengata mo e ʻOtuá.

Fakalaulauloto ki he meʻa ʻokú ke lolotonga fai ke tali ʻa e fakaafe ʻa e Tamai Hēvaní ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa ʻo e ongoongoleleí. ʻE lava ke tokoni kiate koe hano fakaʻaongaʻi ʻo e meʻa kuó ke ako ʻi he lēsoni ko ʻení ke ke mateuteu ai ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuakí kotoa.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Mātiu 21:17–22:14 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

  • Ngaahi tali ki he saati ʻo e “Talanoa Fakatātā ʻo e Kau Tangata Tauhi Angakoví”: ʻOku fakafofongaʻi ʻe he kau tangata tauhi angakoví ʻa e kau taulaʻeiki lahi faihala ʻo e kau ʻIsilelí, fakafofongaʻi ʻe he kau tamaioʻeikí ʻa e kau palōfita ʻa e ʻOtuá, pea fakafofongaʻi ʻe he foha ʻo e ʻeiki ʻo e ʻapí ʻa Sīsū Kalaisi.

Paaki