Laipelí
ʻIuniti 20, ʻAho 4: Loma 4–7


ʻIuniti 20: ʻAho 4

Loma 4–7

Talateú

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa e founga ne fakatonuhiaʻi ai ʻa ʻĒpalahame fakafou ʻi he ʻaloʻofá. Naʻá ne fakamatalaʻi leva ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe kinautolu kuo fakatonuhiaʻí mo akoʻi mai ʻoku fakataipe ʻe he papitaisó ki he mate ʻa e angahalá kae moʻui ʻia Kalaisi.

Loma 4–5

ʻOku fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa e founga ne fakatonuhiaʻi ai ʻa ʻĒpalahame fakafou ʻi he ʻaloʻofá.

Fakakaukauloto ʻokú ke fuʻu fieinua ʻi ha toafa pea ʻoku ʻi ai ha foʻi hina vai ʻi he tumutumu ʻo ha moʻunga ʻoku ofi atu. Ko e fē ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení te ne fakahaofi koé?

ʻĪmisi
drawing, man crawling in desert
  1. Ko hoʻo tui ʻe fakamoʻui koe ʻe he vaí.

  2. Ko hoʻo feinga ke maʻu ʻa e vaí ke ke inu.

  3. Ko e vaí.

ʻE lava ke tokoni ʻa e fakatātā ko ʻení ke mahino kiate kitautolu ʻa e ngaahi akonaki ʻa Paula ʻi he Loma 4–7 ki he fekauʻaki ʻa e tuí, ngāué, mo e ʻaloʻofá pea mo e tokāteline ʻo e fakatonuhiá.

Naʻa tau ako ʻi he Loma 1–3 ʻoku ʻuhinga ʻa e fakatonuhiaʻí ki hono fakamolemoleʻi mei ha tautea koeʻuhí ko ha angahala pea fakahā ʻoku māʻoniʻoni ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí (vakai T&F 76:69).

Naʻe tō tuʻa hono fakamamafaʻi ʻe ha niʻihi ʻo e Kau Siu Māʻoniʻoni ʻi Lomá ʻa e mahuʻinga ʻo ʻenau ngaahi ngāué pea mo hono fakatonuhiaʻi ʻaki e fono ʻa Mōsesé. ʻE lava fēfē ke maʻuhala pehē mo ha kakai ʻe niʻihi he ʻahó ni ʻo makatuʻunga ʻi he mahino ʻoku nau maʻu fekauʻaki mo e fakatonuhiá?

Ko e fē ʻi he ngaahi meʻa ʻe tolu ʻi he fakatātaá ʻoku lava ke ne fakafofongaʻi ʻa e fakakaukau ʻe lava ke fakahaofi kitautolu heʻetau ngaahi ngāué? ____

Naʻe feinga ʻa Paula ke fakatonutonu ʻa e maʻuhala ko ʻení ʻaki ʻene fakamanatu ki he kau Siú ʻa e pēteliake ʻi he kuonga muʻá ko ʻĒpalahame, ʻa ia naʻe tui ʻa e tokolahi ʻo e kakai Siú kuo fakatonuhiaʻi.

ʻOku fakamahino mai ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Loma 4:2–5 ʻa e ʻuhinga naʻe fakatonuhiaʻi pea tuʻutuʻuni ai ʻoku māʻoniʻoni ʻa ʻĒpalahamé: “He kapau naʻe fakatonuhiaʻi ʻa ʻĒpalahame ʻaki ʻa e fono ʻo e ngaahi ngāué, te ne maʻu ʻa e lāngilangí maʻana; kae ʻikai maʻá e ʻOtuá. He ko e hā ʻa e lau ʻa e folofolá? Naʻe tui ʻa ʻĒpalahame ki he ʻOtuá, pea naʻe lelei ia kiate ia ke māʻoniʻoni ai. Ka ko ʻeni, ʻilonga ʻa ia kuo fakatonuhiaʻi ʻaki ʻa e fono ʻo e ngaahi ngāué, ko hono palé pē ia, ʻo ʻikai ko e ʻaloʻofa ka ko e moʻua. Ka ko ia ʻoku ʻikai kumi ke fakatonuhiaʻi ia ʻaki ʻa e fono ʻo e ngaahi ngāué, ka ʻoku tui kiate ia ʻokú ne fakatonuhiaʻi ʻa ia ʻoku tui ʻotuá, ʻe hoko ʻene tuí ke fakamāʻoniʻoniʻi ai ia.”

Ko e hā e meʻa naʻe ʻikai fakatonuhiaʻi ʻaki ʻa ʻĒpalahamé?

Manatuʻi naʻe akoʻi ʻe Paula “kuo fai angahala kotoa pē, pea tōmui ʻi he fakamālō mei he ʻOtuá” (Loma 3:23). Neongo ʻe aʻu ki ha taimi kuo haohaoa ʻetau talangofua ki he ngaahi fekaú, te tau kei tōnounou pē koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá mo ʻetau ngaahi maumaufono he kuohilí ʻo ʻikai lava ai ke fakatonuhiaʻi kitautolu ʻe he fono ʻo e ngaahi ngāué. ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻe fie maʻu ia ke ʻoua pē naʻa tau angahala pe maumauʻi taʻeʻilo ha fono ʻa e ʻOtuá kae toki lava ke fakatonuhiaʻi kitautolu ʻaki ʻa e fono ʻo e ngaahi ngāué.

ʻOku tau ako ʻi he Loma 4:6–15 ʻoku ʻikai maʻu ʻe he hako mo e talangofua ki he fono ʻa Mōsesé ʻa e mālohi ke fakamaʻa mei he angahalá.

Lau ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Loma 4:16, ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá ʻo kumi ki ha fakamatala kakato ange ki he founga hono fakatonuhiaʻi kitautolú.

Ko e tokāteline ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he Loma 4:16 ʻoku fakatonuhiaʻi kitautolu ʻe he tuí mo e ngaahi ngāué ʻo fakafou ʻi he ʻaloʻofa. (ʻE lava ke ke tohiʻi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ʻi he tafaʻaki ʻo e Loma 4:16.)

Manatuʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e ʻaloʻofá ki he ngaahi tāpuaki, ʻofa, tokoni, mo e ivi ʻoku lava ke tau maʻu koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Toe vakai ki he fakatātā ‘i he kamataʻanga ‘o e lēsoní. Ko e fē ʻi he ngaahi meʻa ʻe tolu ko ʻení ʻe lava ke ne fakafofongaʻi ʻa e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá? ____

Ko e fē ʻa e meʻa ʻe lava ke ne fakafofongaʻi ʻetau tui kiate Iá? ____

Kapau naʻe hoko mai ʻa e meʻa ko iá kiate koe, naʻe mei lava nai ke fakahaofi koe ʻe hoʻo tuí mo hoʻo ngaahi ngāué kapau naʻe ʻikai ha vai ʻi he tumutumu ʻo e moʻungá? ʻOku tatau fēfē ʻa e vaí ʻi he fakatātā ko ʻení mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá?

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē:

ʻĪmisi
President Dieter F. Uchtdorf

“He ʻikai ke lava ʻo fakatau e fakamoʻuí ia ʻaki e talangofuá pē; ʻoku fakatau ʻaki ia e taʻataʻa ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. [vakai Ngāue 20:28]. …

“Ko e ʻaloʻofá ko ha meʻaʻofa ia ʻa e ʻOtuá, pea ko ʻetau holi ke talangofua ki he ngaahi fekau takitaha ʻa e ʻOtuá, ko e mafao atu ia hotau nima fakamatelié ke maʻu ʻa e meʻaʻofa toputapú ni mei heʻetau Tamai Hēvaní.” (“Ko e Meʻaʻofa ʻo e ʻAloʻofá,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 109–10).

Fakatokangaʻi ange neongo ʻoku tokoni ʻa e fakatātā ʻo e fie maʻu vai ʻi he toafá ke mahino kiate kitautolu ʻa e kaunga ʻa e tuí, ngaahi ngāué, mo e ʻaloʻofá ki hotau fakatonuhiá, ʻoku ʻikai fakahaaʻi kotoa mai ai ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono ʻomai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e vai fakahaofi moʻui ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne fakatonuhiaʻi mo fakamaʻa kitautolu mei he angahalá; ʻokú Ne toe tokoniʻi foki kitautolu ke tau maʻu ʻa e tuí mo e ivi ʻoku fie maʻu kae lava ke tau maʻu ai ʻa e vaí, pe faingamālie ki he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻE lava ke faitāpuekina kitautolu ʻaki ʻa e ʻaloʻofa ko ʻení ki muʻa, lolotonga, pea ʻi he hili ʻetau ngāueʻi ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí mo fakahoko ha ngaahi ngāue lelei.

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “‘Oku fakafaingamālieʻi ‘e he mālohi ‘o e Fakaleleí ke hoko ‘a e fakatomalá pea taʻofi ‘a e mamahi ‘oku fakatupu ‘e he faiangahalá; ‘okú ne toe fakamālohia foki kitautolu ke tau ‘iloʻi, fakahoko pea hoko ʻo lelei ange ‘i ha ngaahi founga he ‘ikai te tau lava ‘o ‘iloʻi pe fakahoko ‘i hotau ivi fakangatangata fakamatelié.” (“Ko Ia Naʻa Nau Taʻofi ʻEnau Ilifiá,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 47).

ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he Fakaleleí mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá ke tau ngāueʻi ai ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí mo tau fai ha ngaahi ngāue lelei?

ʻOku kau ʻi he ngaahi ngāue kuo pau ke tau fai ke fakahaaʻi ʻaki ʻetau tui kia Kalaisí mo fakatonuhiaʻi kitautolu ʻo fakafou ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻa ʻetau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá, talangofua ki he ngaahi fekaú, mo maʻu ʻa e ngaahi ouau faifakahaofi ʻo e ongoongoleleí (vakai Molonai 10:32–33).

  1. Fakakaukauloto ʻoku fakakikihi ha toko ua ʻi ho ngaahi kaungāmeʻá ʻi he founga ʻe lava ke “fakamoʻui” ai kitautolú. ʻOku pehē ʻe he kaungāmeʻa ʻe taha ko e meʻa pē ʻoku fie maʻu ke tau fai ke fakahaofi ai kitautolú ko ʻetau fakahā ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí. ʻOku tuʻu maʻu pē ʻa e kaungāmeʻa ʻe tahá ʻi heʻene pehē ko ʻetau talangofua ki he ngaahi fekaú ʻokú ne fakahaofi kitautolú. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá pe te ke fakamatalaʻi fēfē ki ho ongo kaungāmeʻá ʻa e fekauʻaki ʻa e tuí, ngaahi ngāué, mo e ʻaloʻofá .

Hangē ko hono lekooti ʻi he Loma 5, naʻe akoʻi mai ʻe Paula ʻa e nonga ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau faingamālie ke maʻu ʻa e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo makatuʻunga heʻenau tui kia Sīsū Kalaisí (vakai veesi 1–2). Naʻá ne toe fakamatala foki ʻoku ʻatā ʻa e ʻaloʻofá kiate kitautolu koeʻuhí ʻoku feʻunga pea hulu ʻa e Fakalelei ʻa Kalaisí ke ne ikunaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e Hingá.

Loma 6–7

ʻOku akoʻi ʻe Paula ʻa e founga ʻe lava ke tau tauʻatāina ai mei he angahalá mo maʻu ʻa e moʻui taʻengatá

Fakakaukauloto ki ha palani haʻo kaungāmeʻa ke ʻi ai ha taimi ʻe ngāue fakafaifekau ai, ka ʻokú ne lolotonga fakahoko ha ngaahi fili ʻoku fehangahangai ia mo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí. ʻI he taimi ʻokú ke fakahā ange ai ki ho kaungāmeʻá hoʻo hohaʻa ki heʻene tōʻongá, ʻokú ne pehē atu, “ʻOku ʻikai ko ha fuʻu loko meʻa ia. Te u lava pē ʻo fakatomala ki muʻa peá u ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú.”

Fakalaulauloto pe te ke tali fēfē ki ho kaungāmeʻá? ʻI hoʻo ako ʻa e Loma 6, kumi ki he ʻuhinga ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻi hono ʻulungāngá ha maʻuhala lahi fekauʻaki mo e tokāteline ʻo e ʻaloʻofá.

Lau ʻa e Loma 6:1–6, 11–12, ʻo kumi pe ʻe lava fēfē ʻe he ngaahi akonaki ʻa Paulá ʻo fakatonutonu ʻa e anga e fakakaukau ho kaungāmeʻá.

Fakamatalaʻi ʻi hoʻo ngaahi lea pē ʻaʻaú pe ʻe tokoniʻi fēfē ʻe he ngaahi akonaki ʻa Paulá ho kaungāmeʻá:

ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “mate [ki he angahalá]” (Loma 6:2) pea “tanu fakataha mo ia ʻi he papitaiso ki he maté” (Loma 6:4)?

Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku lava ke fakataipe ʻa e papitaiso ʻi he fakaukú ki heʻetau mate ki he angahalá pea foʻou ʻa e moʻui fakalaumālié.

ʻOku kau ʻi he moʻui fakalaumālie foʻou ʻoku tau kamataʻia ʻi he taimi ʻoku tau papitaiso aí ʻa hono fakamolemoleʻi ʻo ʻetau ngaahi angahalá mo e tukupā ko ia ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻOku manukiʻi ʻa e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ʻe kinautolu ʻoku nau maumauʻi ʻenau ngaahi fuakava ʻo e papitaisó ʻaki ʻenau faiangahala ʻi he ʻilopau mo fakakaukau ke toki fakatomala ʻamui angé, pea ʻoku nau tuku kinautolu ke nau tuʻu lavea ngofua ʻi ha fakatamaki fakalaumālie.

Ko hai ʻokú ne ʻoange ʻa e totongi ʻa ha tokotaha ngāue? Ko e hā ʻoku ʻikai ke ʻoange ai ʻe he pule ngāué ʻa e totongi ha tokotaha ngāue ʻa ha pule ngāue kehe?

Lau ʻa e Loma 6:13, ke ʻilo pe ko hai ʻa e ongo “pule ngāue” pe ʻeiki ʻe lava ke fakavaivai mo ngāue ki ai ha taha. ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ʻi he veesi ko ʻení ko e ʻatu ki hono foaki pe ʻoatu kimoutolu ki ai, pea ʻoku ʻuhinga ʻa e mou ngaahi kupuʻi sinó ki he ngaahi konga ʻo e sinó mo e ʻatamaí.

Lau ʻa e Loma 6:14–23, ʻo kumi ki he “totongi” (Loma 6:23), pe nunuʻa, ʻo e angahalá pea mo e foaki ʻofa ʻa e ʻOtuá. Lisi ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ke maʻú ʻi he saati ko ʻení.

Ngaahi totongi ʻo e angahalá

Foaki ʻofa ʻa e ʻOtuá

Ko e mate ke totongi ʻa e angahalá ʻa e “mavahe … mei he ʻOtuá mo hono ngaahi mālohí” pea ko hono ʻuhingá “ko e mate … ki he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Mate Fakalaumālié,” scriptures.lds.org).

ʻOku tau ako mei he Loma 6:16 kapau te tau fakavaivai ki he angahalá, te tau hoko leva ko e kau tamaioʻeiki ki he angahalá. Fakakaukau ke tohiʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ʻi he tafaʻaki ʻo e Loma 6:16.

  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOku founga fēfē nai ʻa e hoko ʻetau fakavaivai ki he angahalá ke tau hoko ai ko e tamaioʻeiki ki he angahala ko iá?

Fakalaulauloto ki ha ngaahi taimi naʻe hoko ai ha fakavaivai ha taha ki he angahalá ke mole ai ʻene tauʻatāiná.

Vakai ki he lisi naʻá ke tohi ʻi lalo ʻi he “Foaki ʻofa ʻa e ʻOtuá” ʻi he saati ki muʻá. Ko e hā ʻa e ngaahi lelei ʻo e hoko ko e tamaioʻeiki ki he angatonú kae ʻikai ki he angahalá?

  1. Tohiʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Kapau te tau fakavaivaiʻi kitautolu ki he ʻOtuá, ʻe lava ke tau tauʻatāina mei he angahalá mo maʻu ʻa e foaki ʻofa ʻo e moʻui taʻengatá. Hili ia pea tali leva ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

    1. Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tau fakavaivaiʻi ai kitautolu ki he ʻOtuá?

    2. Ko e hā ha ngaahi founga kuó ke aʻusia ai ʻa e tauʻatāina mei he angahalá ʻi hoʻo fakavaivaiʻi koe ki he ʻOtuá?

  2. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha taumuʻa kau ki he founga te ke toe fakavaivaiʻi ange ai koe ki he ʻOtuá kae lava ke ke maʻu ʻEne ʻaloʻofá ʻi hoʻo moʻuí.

Hangē ko hono lekooti ʻi he Loma 7, naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Paula ha talanoa fakatātā ki he malí ke akoʻi hono fakatauʻatāinaʻi ʻa e kāingalotú mei he fono ʻa Mōsesé mo ʻenau kau kia Kalaisí. Naʻá ne toe tohi foki fekauʻaki mo e fefusiaki ʻa e “kakanó” (Loma 7:18), pe ngaahi uʻa fakamatelié, mo e “tangata ʻi lotó” (Loma 7:22), pe tuʻunga fakalaumālié.

ʻOku ʻomi ha toe ʻilo makehe ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Loma 7:24–25 ki he fakamoʻoni mālohi ʻa Paula ʻi heʻene fakamoʻoni ki he lava ke ikunaʻi ʻa e angahalá:

“Pea kapau ʻe ʻikai te u ikunaʻi ʻa e angahala ʻa ia ʻoku ʻi loto ʻiate aú, ka te u tauhi ki he fono ʻo e angahalá ʻi he kakanó; ʻOiauē ʻa e tangata malaʻia ko au! ko hai te ne fakahaofi au mei he sino ʻo e mate ko ʻení?

“ʻOku ou fakafetaʻi ki he ʻOtuá ʻia Sīsū Kalaisi ko hotau ʻEikí, ko ia, te u tauhi ʻe au ʻi hoku ʻatamaí ʻa e fono ʻa e ʻOtuá” (Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Loma 7:26–27 [ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá]).

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Loma 4–7 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki