Laipelí
ʻIuniti 19, ʻAho 1: Ngāue 13–14


ʻIuniti 19: ʻAho 1

Ngāue 13–14

Talateú

Naʻe mavahe atu ʻa Paula (ʻa ia naʻe ui kimuʻa ko Saulá) ʻi heʻene fuofua fononga fakafaifekaú, pea ko Pānepasa naʻá na kaungā fonongá. Naʻá na malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí mo fokotuʻu ha ngaahi kolo ʻo e Siasí ʻi he lotolotonga ʻo e fakatangá. Naʻe nofo taha ʻa Paula mo Pānepasa ki hono malangaʻi ʻo e kau Senitailé, ʻi he taimi naʻe ʻikai tali ai ʻe he kau Siú ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá.

Ngāue 13:1–13

ʻOku mavahe ʻa Paula mo Pānepasa ʻi heʻena fononga fakafaifekaú pea valokiʻi ha palōfita loi

ʻOku ʻomai ʻi he meʻafua ko ʻení ʻa e lahi ʻo e fakafepaki ʻe lava ke fetaulaki mo ha taha ʻi he taimi ʻoku feinga ai ke moʻuiʻaki ʻa e ongoongoleleí. ʻOku fakafofongaʻi ʻi he tuliki ʻe taha ʻo e meʻafuá ʻa e taimi ʻoku ʻikai hoko ai ha fakafepaki, pea fakafofongaʻi ʻi he tuliki ʻe tahá ʻa e taimi ʻoku toutou hoko ai ʻa e fakafepakí.

ʻĪmisi
opposition continuum

Tohiʻi ʻa e hingoa ʻo Mōsesé ʻi he feituʻu he meʻafuá ʻokú ke pehē ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e tuʻunga ʻo e fakafepaki naʻe fehangahangai mo Mōsesé. Fai ʻa e meʻa tatau maʻa Sīosefa Sāmita mo Nīfai. Ko fē ʻa e feituʻu ʻi he meʻafuá te ke tohiʻi ai ho hingoá, ʻo makatuʻunga ʻi he fakafepaki kuó ke fetaulaki mo ia ʻi hoʻo feinga ke ke moʻuiʻaki ʻa e ongoongoleleí?

ʻE fetaulaki ʻa e ākonga kotoa pē ʻa Sīsū Kalaisi mo ha fakafepaki ʻi he ngaahi taimi kehekehe pea ʻi he ngaahi tuʻunga kehekehe ʻi heʻene moʻuí. ʻI hoʻo ako ʻa e Ngāue 13–14, kumi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tokoni ke fakahinohino koe ʻi he taimi ʻokú ke fetaulaki ai mo ha fakafepaki lolotonga hoʻo feinga ke ke moʻui angatonú.

ʻOku tau ako ʻi he Ngāue 13:1–2, naʻe maʻu ʻe he kau palōfita mo e kau akonaki naʻa nau ʻi ʻAniteoké ha fakahinohino mei he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku totonu ke ui ʻa Saula mo Pānepasa ke na malangaʻi fakataha ʻa e ongoongoleleí.

Ki muʻa pea ui ʻa Paula ki he ngāue fakafaifekau ko ʻení, naʻá ne fakaʻaongaʻi hono taimí ke ako ʻa e ongoongoleleí ʻo talu pē mei heʻene uluí (vakai Kalētia 1:17–18) pea hoko atu ai pē ki heʻene akoʻi mo malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi Tāmasikusi, Selusalema, Tāsusi, Sīlia, mo Sesalia (vakai, Bible Dictionary in the LDS English version of the Bible, “Paul”). Ko Pānepasá ko ha tangata Siu mei Saipalo naʻe ului ki he ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí (vakai Ngāue 4:36).

ʻOku tau ako mei he Ngāue 13:3–6, naʻe fononga atu ʻa Saula mo Pānepasa mei ʻAniteoke ki he motu ko Saipaló ʻo malanga ʻi ha falelotu ʻi he kolo ko Salamisi, he hili hono vaheʻi kinaua ki heʻena ngāué. Naʻá na fononga leva mei ai ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e motú ki he kolo ko Pāfosi.

ʻĪmisi
map, Paul’s first missionary journey

Fuofua fononga fakafaifekau ʻa Paulá (vakai Ngāue 13–14).

Lau ʻa e Ngāue 13:6–8, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko ʻi he taimi naʻe aʻu atu ai ʻa Saula mo Pānepasa ki Pāfosí.

Lau ʻa e Ngāue 13:9–12, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko kia ʻĒlima (ʻa ia naʻe ui ko Pasisu ʻi he Ngāue 13:6), ko e tokotaha fie mana pea ko e palōfita loi. ʻE lava ke ke fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻi he veesi 12 hono fakalotoa ʻa e tangata Loma ko Sēsio Paula ko e pule he fonuá, ʻo makatuʻunga heʻene mamata tonu ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he Ngāue 13:9–12 ʻoku hulu fau ange ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻi he mālohi ʻo e tēvoló. Fakakaukau ke tohiʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ʻo ofi ki he ngaahi veesi ko ʻení.

  1. Fai haʻo tali ki he ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Fakamatalaʻi pe ʻe tokoni fēfē kiate koe ʻa e mahino ʻoku hulu fau ange ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻi he mālohi ʻo e tēvoló, ʻi he taimi ʻoku ke fehangahangai ai mo e fakafepakí ʻi hoʻo moʻuí.

    2. Lisi ha tūkunga ʻe ua pe tolu ʻe tokoni kiate koe ke ke manatuʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Fakatokangaʻi ange ʻoku fakahaaʻi mai ʻi he Ngāue 13:9 ʻa e liliu ʻi he folofolá ʻa e hingoa ʻo Saulá ki he Paula (vakai Ngāue 13:13).

Ngāue 13:14–43

ʻOku fakamatala ʻe Paula ʻa e hisitōlia ʻo e kakai ʻIsilelí mo fakamoʻoni naʻe hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisi ke fakamoʻoniʻi ʻa e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá

ʻĪmisi
eraser on pencil

Fakakaukau ki ha fehalaaki naʻá ke fakahoko pea ʻokú ke fakaʻamu ʻe lava ke ke toe fakafoki ʻo taʻofi. ʻOku hoko mai ʻa e fakafepakí ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻo makatuʻunga pē ia ʻi heʻetau ngaahi fili fakafoʻituitui ʻoku hoko ʻo tau faiangahala ai. ʻI hoʻo ako ʻa e Ngāue 13:14–43, kumi ki ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni kiate koe ke ke ikuʻi ai ʻa e faʻahinga fakafepaki pehení.

ʻOku lekooti ʻi he Ngāue 13:14–37 ʻa e mavahe ʻa Paula mo Pānepasa mei Saipalo ʻo folau ki Pamifilia, ʻa ia naʻe tuʻu ʻi he fakatonga ʻo e matāfonua ʻo e feituʻu ʻoku ui ko Toake ʻi he ʻaho ní. ʻOku ʻikai ʻilo ʻa e ʻuhinga naʻe mavahe ai ʻo foki ki ʻapi ʻa e taha hona kaungā fonongá ko Sione Maʻake. Naʻe tuʻu ʻa Paula ʻi he ʻao ʻo ha kakai tangata ʻi he ʻaho Sāpaté ʻi ha falelotu ʻi he kolo ko ʻAniteoké ʻi Pisitia ʻo fakamatala ʻa e hisitōlia ʻo e kakai ʻIsilelí, ʻo kau ai ʻenau nofo pōpula ʻi ʻIsipité, maʻu ʻo e fonua ʻo e talaʻofá, ui ʻe he ʻOtuá ʻa e Tuʻi ko Tēvitá, pea mo e hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí ʻi he hako ʻo Tēvitá. Naʻe akonaki leva ʻa Paula fekauʻaki mo e moʻui kae pehē ki he ngāue ʻa Sīsū Kalaisí.

Lau ʻa e Ngāue 13:32–33, ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke ke fakaʻilongaʻi ʻi hoʻo folofolá ʻa e meʻa naʻá ne akoʻi fekauʻaki mo e Fakamoʻuí.

Lau ʻa e Ngāue 13:38–39, ʻo kumi pe ko e hā ʻa e tāpuaki naʻe akoʻi ʻe Paula ʻe lava ke tau maʻu ʻo makatuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku tau ako mei he Ngāue 13:38–39 ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá pea fakatonuhiaʻi foki kitautolu makatuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e fakatonuhiaʻi, ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻi he veesi 39, “ke fakamolemoleʻi mei ha tautea koeʻuhí ko ha angahala pea fakahā ʻoku taʻehalaia” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fakatonuhiá, Fakatonuhiaʻí,” scriptures.lds.org). ʻOku fakatonutonu ʻa e vā ʻo ha taha mo e ʻOtuá, ʻi he taimi ʻoku fakatonuhiaʻi ai ia makatuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻĪmisi
Elder D. Todd Christofferson

ʻI hoʻo lau ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kau ki he ʻuhinga ʻo e fakatonuhiaʻi ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi tāpuaki naʻá ne pehē ʻe maʻu makatuʻunga ʻi he fakatomalá: “Naʻe mamahi ʻa Sīsū pea foaki ʻEne moʻuí ke fakalelei ʻa e angahalá. “… ʻE lava ke tāmateʻi ʻe he mālohi ʻo ʻEne Fakaleleí ʻa e nunuʻa ʻo e angahalá ʻiate kitautolú. ʻOku fakatonuhiaʻi mo fakamaʻa kitautolu ʻe Heʻene fakalelei ʻaloʻofá, ʻi he taimi ʻoku tau fakatomala aí (vakai, 3 Nīfai 27:16–20). Pea ʻe hoko ʻo hangē pē naʻe teʻeki ketau toó, ʻo hangē naʻe ʻikai ketau fakavaivai ki he ʻahiʻahí” (“That They May Be One in Us,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2002, 71).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā kuo pau ketau fai ke fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá pea fakatonuhiaʻi kitautolu ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

    2. Ko hai ha kakai ʻe niʻihi mei he folofolá naʻe fakamolemoleʻi ʻenau ngaahi angahalá pea fakatonuhiaʻi ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

Kapau ʻokú ke maʻu ha tohi himi ʻa e Siasí, hivaʻi pe lau ʻa e ʻuluaki veesi ʻe ua ʻo e “ʻOku Fakaofo” (Ngaahi Himi, fika 102). ʻI hoʻo hivaʻi pe lau ʻa e himí, kumi ki he founga naʻe fakahaaʻi ai ʻe he tokotaha naʻá ne faʻu ʻa e himí ʻene houngaʻia ʻi he Fakalelei mo e faʻafakamolemole ʻa e Fakamoʻuí.

  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā hoʻo ngaahi ongo kia Sīsū Kalaisi ʻi he taimi ʻokú ke fakakaukau ai ki hono fakafaingamālieʻi ʻe he Fakalelei naʻá Ne faí ʻa hono fakamolemoleʻi hoʻo ngaahi angahalá?

Kātaki ʻo muimui ki ha ngaahi ueʻi te ke maʻu mei he Laumālie Māʻoniʻoní ke tokoniʻi koe ke ke maʻu ʻa e fakamolemolé mo e fakatonuhiá ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

ʻOku fakamatalaʻi ʻi he Ngāue 13:40–43 ʻa e kole ʻa e kau Senitaile tokolahi kia Pita hili ʻene malangá, ke toe malanga pē ʻi he Sāpate hokó.

Ngāue 13:44–52

Naʻe malanga taʻeufi ʻa Paula mo Pānepasa neongo ʻa e lahi ange ʻa e fakatangá

Naʻe mei ʻosi mai ʻa e koló kotoa he Sāpate hokó ʻi heʻenau haʻu ke fanongo ʻi hono akoʻi ʻe Paula mo Pānepasa ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá.

Lau ʻa e Ngāue 13:44–52, ʻo fakafehoanaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga mo e ngaahi tōʻonga ʻa e kau Siú mo e ngaahi ʻulungaanga mo e ngaahi tōʻonga ʻa e kau Senitailé ʻi heʻenau haʻu ke fanongo he lea ʻa Paula mo Pānepasá. Ko e “kau fefine ʻeiki kuo lotú” ʻoku lave ki ai ʻa e veesi 50 ʻa kinautolu naʻe fakaʻapaʻapaʻi ʻi honau koló.

Fakatokangaʻi ange ʻoku fakamahino ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Ngāue 13:48 “[naʻe tui ʻa kinautolu kotoa pē naʻe loto ki he moʻui taʻengatá]” (Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Ngāue 13:48 ). ʻOku lava ke fokotuʻu mai ʻi he foʻi lea ko e loto ʻi he veesi ko ʻení naʻa nau ului pea fai ʻa e ngaahi meʻa naʻe fie maʻu ke nau fai kae lava ke nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. ʻE kau ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení ʻa e papitaisó, maʻu ʻa e meʻa-foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, talangofuá, mo e kātaki ki he ngataʻangá.

Ngāue 14

ʻOku fakahoko ʻe Paula mo Pānepasa ha ngaahi mana lolotonga ʻena malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he lotolotonga ʻo e fakatangá

ʻĪmisi
young woman looking down

Ko e hā ʻokú ke pehē ʻoku tuku ai ʻe he ʻEikí ke hoko mai ki he kakai faileleí ha ngaahi ʻahiʻahi faingataʻa?

ʻI hoʻo ako ʻa e Ngāue 14, kumi ki ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tokoni ke mahino kiate koe ʻa e tali ki he fehuʻi ko ʻení.

ʻOku fakamatalaʻi ʻi he Ngāue 14:1–21 ha konga ʻo e ngaahi faingataʻa naʻe feʻao mo Paula mo Pānepasa ʻi he hokohoko atu ʻena malangá. Lau ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení, ʻo kumi pe ko e hā ʻa e ngaahi faingataʻa naʻe fetaulaki mo e kau ngāue fakafaifekaú, mo fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo folofolá:

  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ha ngaahi fakakaukau naʻá ke mei maʻu kapau naʻá ke feʻao mo Paula mo Pānepasa ʻi he taimi naʻe hoko ai ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ko ʻení?

Lau ʻa e Ngāue 14:22, ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula kau ki he faingataʻá.

ʻOku tau ako meí he veesi ko ʻení ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Te tau mateuteu ke hū ki he nāunau fakasilesitialé ʻi heʻetau ikuʻi ʻa e faingataʻá ʻi he tui mateaki.

Fakalaulauloto ki he ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu pe maʻu ʻe ha kakai ʻokú ke ʻilo, ʻi hoʻo pe ʻi heʻenau ikuʻi ʻa e faingataʻá ʻi he tui mateaki. Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke pehē ʻe lava ke teuteuʻi ai kitautolu ki he nāunau fakasilesitialé, ʻi heʻetau kātakiʻi ʻa e ngaahi faingataʻá ʻi he tui mateaki?

Kapau ʻokú ke lava ʻo hū ki he ʻinitanetí, peá ke sio ʻi he foʻi vitiō ʻo e Ngaahi Pōpoaki ʻa e Māmongá ʻoku ui ko e “The Refiner’s Fire” (5:02), ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he LDS.org. Sio mo kumi ai ʻa e faʻahinga tāpuaki ʻe lava ke maʻu ʻo makatuʻunga ʻi hono kātakiʻi ʻa e ngaahi faingataʻá ʻi he tui mateaki.

Fili ha tefitoʻi moʻoni kuó ke ʻiloʻi ʻi hoʻo ako ʻa e Ngāue 13–14 ʻe tokoni lahi taha kiate koe lolotonga ʻa e ngaahi faingataʻá. Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni naʻá ke filí ʻi ha kiʻi lauʻipepa kaati siʻisiʻi pe ʻi ha lauʻipepa. Fakakaukau ke tuku ia ʻi ha feituʻu te ke sio maʻu ai pē ki ai (hangē ko ha sioʻata, feituʻu tauhiʻanga koloa, pe ha toe feituʻu kehe ʻokú ke faʻa sio ki ai) ke ʻoatu ha mālohi mo ha fakalotolahi ʻi he taimi ʻokú ke fehangahangai ai mo e faingataʻá.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Ngāue 13–14 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki