Laipelí
ʻIuniti 32, ʻAho 2: Fakahā 14–16


‘Iuniti 32: ‘Aho 2

Fakahā 14–16

Talateú

Ne mamata ʻa e ʻAposetolo ko Sioné ʻi ha meʻa-hā-mai ki ha ʻāngelo naʻe haʻu ki he māmaní ke toe fakafoki mai ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. Naʻá ne fanongo foki ki ha leʻo mei he langí ʻokú ne fakamatalaʻi e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku mate ka naʻa nau tauhi faivelenga ki he ʻEikí. Naʻe mamata ʻa Sione ki hono tānaki fakataha ʻo e kau māʻoniʻoní pea mo hono tānaki fakataha ʻo e kau faiangahalá ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní pea mo hono lilingi hifo ʻa e ngaahi tautea ʻa e ʻOtuá ki he kau faiangahalá.

Fakahā 14

Naʻe mamata ʻa Sione ki hono toe fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí mo hono tānaki fakataha ʻo e kau māʻoniʻoní pea mo e kau faiangahalá

Naʻe fifili ha kakai ʻe niʻihi pe ʻoku malava pē ke maʻu ha nonga ʻi ha māmani ʻoku fonu ʻi he faiangahalá, fakatamakí, mo e fetāʻakí. Fakakaukau ki ha meʻa te ke lava ‘o fakamatala ki he kakai ko ‘ení.

ʻI hoʻo ako ʻa e Fakahā 14 – 16, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻe lava ke ne ʻomi kiate koe ʻa e nongá, neongo ʻokú ke moʻui ʻi ha māmani ʻoku lahi ai ʻa e faiangahalá, fakatamakí, mo e fetāʻakí.

ʻOku tau laukonga ʻi he Fakahā 14:1 – 13 naʻe mamata ʻa e ʻAposetolo ko Sioné ki ha meʻa-hā-mai ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní, pe ko hotau kuongá ni. Naʻá ne mamata ʻi heʻene mata meʻa-hā-maí ki he ngaahi faingataʻa ʻe hoko ki he kau angahalá. Naʻá ne mamata foki ki he meʻa te ne ʻomi ʻa e nongá ki he kau māʻoniʻoní ʻi hotau kuongá ni.

Lau ʻa e Fakahā 14:1 – 5, ʻo kumi pe ko hai naʻe mamata ʻa Sione ʻoku tuʻu fakataha mo e Fakamoʻuí “ʻi he moʻunga ko Saioné” (Fakahā 14:1), pe ko Saione.

ʻE lava ke mou manatuʻi homou ako ki he kakai ʻe toko 144,000 ʻoku hā ʻi he veesi 1, ʻa ia ko e kau taulaʻeiki lahi kinautolu ʻo e faʻahinga ʻe hongofulu mā ua ʻo ʻIsileli mei he puleʻanga kotoa pē, pea kuo fakanofo kinautolu ke ʻomi ʻa e kakaí “ki he siasi ʻo e ʻUluaki Fānaú” (T&F 77:11; vakai, Fakahā 7:4–8). ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ʻikai ke nau ʻuliʻi ʻaki ʻa e fefiné” (Fakahā 14:4) te nau angamaʻa, pe moʻui maʻa. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ʻikai ʻilo ha kākā ʻi honau ngutú” ʻi he Fakahā 14:5 te nau lea totonu mo moʻoni, pea ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “taʻe halaiá” te nau maʻa mei he angahalá.

  1. Tali e fehuʻi ko ení i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ʻokú ke pehē ʻe tokoni ai ʻa e maʻa, faitotonu, mo e maʻa mei he angahalá ʻa e kau taulaʻeiki lahi ʻe toko 144,000 ke ʻave ʻa e ongoongoleleí ki he niʻihi kehé?

Lolotonga e mata meʻa-hā-mai ʻa Sione ki he ngaahi ʻaho kimui ní, naʻá ne mamata ki ha toe kau ʻāngelo ʻe toko tolu. Lau ʻa e Fakahā 14:6, ʻo kumi e meʻa naʻe maʻu ʻe he ʻāngelo ʻuluakí.

Hili hono lea ʻaki ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻa e Fakahā 14:6, naʻá ne fakahā, “kuo haʻu ʻa e ʻāngelo ko iá. Ko hono hingoá ko Molonai” (“ Stay the Course — Keep the Faith,” Ensign, , Nov. 1995, 70).

ʻĪmisi
ʻOku Hā ʻa e ʻĀngelo ko Molonaí kia Siosefa Sāmita ʻi Hono Lokí

Naʻe fuofua hā ʻa e ʻāngelo ko Molonaí kia Siosefa Sāmita pea fakahā kiate ia ʻoku ʻi ai ha ngāue mahuʻinga ʻa e ʻOtuá ke ne fai (vakai, Siosefa Sāmita––Hisitōlia 1:29–35). Fakatatau ki he Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:34, ko e hā ʻa e fakahinohino mei he ʻOtuá naʻe talaange ʻe Molonai kia Siosefa Sāmita ne tokoni ke toe fakafoki mai ʻa e ongoongolelei taʻengatá ki he māmaní?

ʻĪmisi
Angel Moroni statue

ʻE tokoni hoʻo ʻilo ʻa e fatongia ʻo Molonai ʻi hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ke mahino kiate koe ʻa e ʻuhinga ʻoku tuku ai ʻa e maka fakamanatu kiate ia ʻi ʻolunga ʻi hotau ngaahi temipale lahi.

ʻOku malava ke fakafofongaʻi ʻe he ʻāngelo ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Fakahā 14:6 hono fakatahaʻi ʻo e tokolahi ʻo e kau talafekau fakalangi, kau ai ʻa Molonai, ʻa ia kuo tokoni ke toe fakafoki mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní (vakai, Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 3:529–31; vakai foki, T&F 13; 110:11–16; 128:20–21).

Lau ʻa e Fakahā 14:7, ʻo kumi ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe he ʻāngeló. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “kuo hokosia ʻa e feituʻu laʻā ʻo ʻene fakamāú” ki he taimi ʻe fakamāuʻi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kakai kotoa pē ʻo e māmaní. ʻE hoko ʻa ʻene ngaahi fakamāú ʻi Heʻene Hāʻele ʻAngaua Maí pea ʻi he Fakamaau Fakaʻosí fakatouʻosi.

ʻOku tau ako mei he mata meʻa-hā-mai ʻa Sione ki he ʻāngeló ko e ʻuhinga ʻe taha naʻe toe fakafoki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ke teuteuʻi ʻa e kakai ʻo e māmaní ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku teuteuʻi ai ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e kakaí ki Heʻene Hāʻele ʻAngaua Maí?

Kuo ʻoatu fēfē ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo toe fakafoki maí ha nonga ʻi he lolotonga hoʻo nofo ʻi ha māmani faiangahala mo moveuveu?

Lau ʻa e Fakahā 14:8–11, ʻo kumi ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe he ʻāngelo hono uá mo e ʻāngelo hono tolú.

Naʻe akoʻi ʻe Sione ʻe ʻi he puleʻanga kotoa pē ʻa Pāpilone, pe ko e faiangahalá. Ko e ʻuhinga ʻe taha ʻo e kupuʻi lea “Kuo hinga ʻa Papilone” (Fakahā 14:8) ʻe ʻi ai ʻa e ʻaho ʻe ngata ai ʻa e faiangahala ʻa e māmaní.

Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke ke maʻu ai ʻa e nongá ʻi hoʻo ʻilo ʻe ʻi ai ʻa e ʻaho ʻe ngata ai ʻa e faiangahala ʻa e māmaní.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e meʻa ʻe hoko ki he kau faiangahalá hili ʻenau maté:

ʻĪmisi
Prophet Joseph Smith

“Ko e mamahi lahi taha ʻa e ngaahi laumālie kuo mavahe ki he maama ʻo e ngaahi laumālié, ʻa ia te nau ō ki ai ʻi he hili ʻa e maté, ko ʻenau ʻiloʻi naʻe ʻikai ke nau aʻusia ʻa e nāunau ʻoku maʻu ʻe he kakai kehé, ʻa ia naʻa nau mei maʻu ʻe kinautolu, pea ko kinautolu pē te nau tukuakiʻi kinautolú” (Ngaahi Akonaki ʻa e kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007],257).

“Ko e tangatá pē ʻokú ne fakamamahiʻi mo fakahalaiaʻi iá. Ko ia ʻoku pehē ai, Te nau ʻalu ki he loto ano ʻoku vela ʻi he afi mo e sūlifa [vakai, Fakahā 21:8]. Ko e fakamamahi ʻo e taʻefiemālie ʻi he ʻatamai ʻo e tangatá ʻoku tatau ia mo ha ano ʻoku vela ʻi he afi mo e sūlifa” (Ngaahi Akonaki: Siosefa Sāmita,257–258).

Hili e ʻilo ʻe Sione e meʻa ʻe aʻusia ʻe he kau faiangahalá hili ʻenau maté, naʻá ne fanongo ki ha leʻo mei he langí ʻokú ne fakamatalaʻi e meʻa ʻe aʻusia ʻe he kau māʻoniʻoní hili ʻenau maté.

Lau ʻa e Fakahā 14:12–13, ʻo kumi e meʻa ʻe aʻusia ʻe he kau māʻoniʻoní hili ʻenau maté.

ʻOku ʻuhinga ʻa e “mālōlō mei [heʻetau] ngaahi ngāué” (veesi 13) ʻi he hili ʻetau maté ʻe ʻikai ke tau toe mafasia ʻi he ngaahi faingataʻá, ngaahi hohaʻá, mo e loto-mamahí (vakai, ʻAlamā 40:12).

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei he Fakahā 14:12–13 kapau te tau moʻui angatonu, ʻe tāpuakiʻi leva kitautolu ʻi heʻetau ngaahi ngāué pea tau mālōlō mei heʻetau ngaahi ngāué hili ʻetau maté. ʻE lava ke ke tohiʻi pe fakatokangaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá Fakahā 14:12–13.

  1. Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke ʻomi ai ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ha nonga kiate kimoutolu ʻi hoʻo moʻui ʻi ha māmani fonu faiangahala. Fai ha kiʻi tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo fakalotolahiʻi ha kaungāmeʻa ʻoku fifili pe ʻoku mahuʻinga feʻunga ke te moʻui angatonu neongo ʻoku ʻākilotoa kitautolu ʻe he faiangahalá.

ʻOku tau laukonga ʻi he Fakahā 14:14–20 ne mamata ʻa Sione ʻi heʻene mata meʻa-hā-maí ki ha ututaʻu ʻe ua. Naʻá ne mamata ki he ʻuluaki ututaʻú ʻa ia ʻe tānaki ai ʻa e kau māʻoniʻoní ʻo fakamavaheʻi mei he kau angahalá (vakai, Fakahā 14:14–16), pea ʻe tānaki pea iku ʻo fakaʻauha ʻa e faiangahalá ʻi he ututaʻu hono uá (vakai, Fakahā 14:17–20).

Fakahā 15–16

Naʻe mamata ʻa Sione ki he kau māʻoniʻoní ʻi he nāunau fakasilesitialé pea mo e ngaahi meʻa fakamamahi ʻe fitu ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní

ʻOku maʻu ʻi he Fakahā 15:2–4 ha toe fakamatala lahi ange ʻa e ʻAposetolo ko Sioné ki he meʻa ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku nau ikunaʻi ʻa Sētane mo fakamoʻui ʻi he nāunau fakasilesitialé. ʻOku maʻu ʻi he toenga ʻo e Fakahā 15–16 ʻene fakamatala ki he ngaahi meʻa fakamamahi ʻe fitu ʻe fakamamahiʻi ai e kau faiangahalá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻE hoko ʻa e ngaahi meʻa fakamamahí ni ki muʻa he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e ʻEikí.

ʻI he mata meʻa-hā-mai ʻa Sioné, naʻe fakafofongaʻi e meʻa fakamamahi takitaha ʻe ha ʻāngelo ʻokú ne lilingi hifo ha “hina”, pe ko ha poulu, kuo “pito ʻi he houhau ʻo e ʻOtuá” (Fakahā 15:7). Lau ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻeni mei Fakahā 16, ʻo kumi ki he ngaahi meʻa fakamamahi ʻe fitú. Hiki ha fakamatala nounou ki he meʻa fakamamahi takitaha ʻi he tafaʻaki ʻo e mataʻifika ʻoku fekauʻaki mo ia ʻi he saati ko ʻení:

Meʻa fakamamahi 1: Fakahā 16:2

Meʻa fakamamahi 2: Fakahā 16:3

Meʻa fakamamahi 3: Fakahā 16:4

Meʻa fakamamahi 4: Fakahā 16:8–9

Meʻa fakamamahi 5: Fakahā 16:10–11

Meʻa fakamamahi 6: Fakahā 16:12

Meʻa fakamamahi 7: Fakahā 16:17–21

Lau ʻa e Fakahā 16:15, ʻo kumi pe ko e hā te tau lava ʻo fai ke tau mateuteu ai ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “tauhi hono ngaahi kofú, telia naʻa ʻalu telefua” (Fakahā 16:15) ki he mateuteu fakalaumālié. Ko kinautolu ʻoku nau “tauhi [honau] ngaahi kofú” pea ʻoku mateuteu fakalaumālié, ʻe iku pē ʻo tui e ngaahi pulupulu ʻo e māʻoniʻoní ʻoku foaki kiate kinautolu kotoa pē ʻoku moʻui taau ke nofo mo e ʻOtuá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé (vakai, Fakahā 3:3–5; 7:13–17).

ʻE lava ke ke tohiʻi pe fakaʻilongaʻi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ʻi he tafaʻaki ʻo e Fakahā 16:15: Kapau ʻoku tau tokanga mo mateuteu fakalaumālie, te tau mateuteu leva ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku mahuʻinga ke manatuʻi ʻoku ʻofa ʻa e ʻEikí Hono kakaí pea te Ne tokangaʻi ʻa kinautolu ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻi he lotolotonga ʻo e fuʻu tau lahi mo e fakaʻauha fakamanavaheé. ʻOku totonu ke tau tokanga mo mateuteu fakalaumālie ke tau lava ʻo maʻu ʻa e maluʻi mo e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí. Kapau ʻokú ke fie ʻilo lahi ange ki he ʻAmakētone ʻoku hā ʻi he Fakahā 16:16, vakai ki he Fakahinohino ki he Folofolá “ʻAmakētone.”

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Fakahā 14–16 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘aho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki