Leksyon 40

Marcos 9:30–50

Pasiuna

Si Jesus misulti sa Iyang mga disipulo sa Iyang nagsingabut nga kamatayon ug Pagkabanhaw ug mitudlo kanila kon kinsa ang labing dako sa gingharian sa Dios. Siya mipasidaan sa sangputanan sa paggiya sa uban ngadto sa pagpakasala ug mitudlo sa Iyang mga disipulo nga ipalayo ang ilang mga kaugalingon gikan sa mga impluwensya nga modala kanila ngadto sa sala.

Mga Sugyot alang sa Pagtudlo

Marcos 9:30–37

Si Jesus nanagna sa Iyang kamatayon ug Pagkabanhaw ug nagtudlo kon kinsa ang labing dako sa gingharian sa Dios

Pagdala sa klase og usa ka butang nga adunay isog nga baho nga mailhan sa mga estudyante (sama sa usa ka bag-ong gihiwa nga kahil o sibuyas bombay, o bag-ong luto nga pan). Sa dili pa magklase, ibutang ang butang diha sa klasehanan nga dili makit-an sa mga estudyante.

Sugdi ang leksyon pinaagi sa pagpangutana sa mga estudyante kon aduna ba silay napanimahoan sa ilang pagsulod sa klasehanan.

• Unsa, kon aduna, ang giimpluwensya niini nga baho nga inyong hunahunaon o buhaton sa dihang nakaila na kamo niini?

Ipasabut nga susama sa unsang paagi ang baho makaimpluwensya kanato, makaimpluwensya kita sa mga hunahuna ug mga kinaiya sa uban. Dapita ang mga estudyante sa pagpangita sa mga kamatuoran diha sa Marcos 9:30–50 nga makatabang nila sa pagkonsiderar sa ilang impluwensya ngadto sa mga paningkamot sa uban sa pagsunod sa Manluluwas ingon man usab sa impluwensya sa uban ngadto kanila.

Ipasabut nga human gipagula ang dautang espiritu gikan sa batan-ong lalaki (tan-awa sa Marcos 9:17–29), ang Manluluwas mibiyahe sa Galilea uban sa Iyang mga disipulo. Dapita ang usa ka estudyante sa pagbasa og kusog sa Marcos 9:31–32. Hangyoa ang klase sa pagsunod, nga mangita sa mga panghitabo nga gipanagna sa Manluluwas.

• Unsa nga mga panghitabo ang gipanagna sa Manluluwas?

I-summarize ang Marcos 9:33–37 pinaagi sa pagpasabut nga sa diha nga si Jesus miadto sa Capernaum, Siya mitudlo sa Iyang mga disipulo kon kinsa ang labing dako sa gingharian sa Dios. Siya usab mitudlo kanila sa pagdawat diha sa Simbahan sa mga tawo nga magpaubos sa ilang mga kaugalingon sama sa mga bata ug kinsa modawat Kaniya (tan-awa sa Joseph Smith Translation, Mark 9:34–35 ]). (Pahinumdom: Kini nga mga pagtulun-an pagahisgutan og maayo diha sa leksyon alang sa Marcos 10.)

Marcos 9:38–50

Si Jesus mipasidaan batok sa pag-impluwensya sa uban aron makasala ug sa dili pagpalayo sa kaugalingon gikan sa dautang mga impluwensya

Dapita ang usa ka estudyante sa pagbasa sa Marcos 9:38. Hangyoa ang klase sa pagsunod, nga mangita sa sitwasyon nga gisulti ni Apostol Juan ngadto sa Manluluwas.

• Unsay gireport ni Juan ngadto sa Manluluwas?

Ipasabut nga ang mga Apostoles nagdili niini nga tawo sa pagpagula sa mga yawa tungod kay siya dili kauban sa Napulog Duha ka mga Apostoles. Hinoon, ang Manluluwas misulti kanila nga dili did-an ang tawo (nagpasabut nga siya usa ka matarung nga tawo kinsa adunay pagtugot) ug mitudlo nga ang mga tawo nga motabang sa Iyang mga representante pagagantihan (tan-awa sa Marcos 9:39–41).

Dapita ang usa ka estudyante sa pagbasa og kusog sa Marcos 9:42. Hangyoa ang klase sa pagsunod, nga mangita sa pasidaan sa Manluluwas. Ipasabut nga niini nga kahulugan ang mga pulong nga magaangin aron makasala nagpasabut sa pag-impluwensya sa uban aron mapandol, aron mahisalaag, o pag-impluwensya sa usa ka tawo ngadto sa pagpakasala o pagbiya sa ilang hugot nga pagtuo.

• Unsa nga grupo sa mga tawo nga nagpasidaan ang Manluluwas nga dili impluwensyahan aron makasala? (Tingali kinahanglan nimong ipasabut nga ang “mga gagmay nga nagasalig kang [Jesus]” naglakip niadtong mga linghod sa pagtuo, sama sa mga kabatan-onan ug bag-ong mga kinabig, ingon man usab sa Iyang mapainubsanon, masaligong mga disipulo sa bisan unsang edad.)

• Unsa man ang pasidaan ni Jesus batok sa pag-impluwensya sa Iyang mga disipulo aron makasala? (Siya mipasabut nga mas maayo pa nga mamatay kay sa mosinati sa grabe nga pag-antus ug pagkahimulag gikan sa Dios nga atong masinati kon kita moimpluwensya sa uban aron makasala.)

• Unsa nga baruganan ang atong makat-unan gikan sa pasidaan sa Manluluwas sa bersikulo 42? (Ang mga estudyante mahimong mogamit og lain-laing mga pulong apan kinahanglang mahibalo sa mosunod nga baruganan: Kon kita moimpluwensya sa mga katawhan nga makasala kinsa nagtuo ni Jesukristo, kita adunay tulubagon sa atubangan sa Dios.)

• Sa unsang paagi nga ang tawo makaimpluwensya sa mga tawo nga makasala kinsa nagtuo ni Jesukristo?

Pahinumdumi ang mga estudyante sa baho diha sa klasrom ug sa kamatuoran nga sama sa baho, kita adunay positibo o negatibong impluwensya sa uban. Hangyoa ang mga estudyante sa pagpamalandong sa ilang impluwensya sa mga tawo nga nagtuo kang Jesukristo.

Kuhaa ug ipadayon ang interes sa mga estudyante

Tungod kay pipila sa mga estudyante adunay limitado nga gidugayon sa atensyon, pangita og paagi nga mabalik ang ilang interes ug kadasig sa tibuok nga leksyon. Kinahanglang buhaton kini sa paagi nga mapatutok ang atensyon sa mga estudyante ngadto sa mga tudling sa kasulatan nga ilang tun-an.

Aron sa pag-andam sa mga estudyante sa pag-ila og lain nga baruganan nga gitudlo sa Manluluwas, paghangyo og usa ka bolunter kinsa nagsul-ob og sapatos nga adunay liston nga moadto sa atubangan sa klase. Sugoa ang estudyante sa pagtangtang ug paghigot og balik sa usa sa mga liston sa iyang sapatos gamit ang usa lang ka kamot. Samtang ang estudyante naningkamot sa paghimo niini, pangutan-a ang klase:

• Unsa nga mga hagit ang inyong masinati kon mawad-an kamo sa usa sa inyong mga kamot?

• Unsa, kon aduna man gani, ang igong ibaylo sa pagkawala sa inyong kamot?

Ipasabut nga ang tinuyo nga pagtangtang sa usa ka parte sa lawas nailhan nga amputation [pagputol] ug mahimong ipahigayon kon ang usa ka parte sa lawas seryusong nadaot, naimpeksyon, o masakiton. Bisan kon ang pagputol ug ang mosunod nga pagpaayo mahimong sakit kaayo ug malisud, kini nga proseso makapugong sa pagkatap sa impeksyon ngadto sa tibuok lawas nga maoy hinungdan sa dugang nga kadaut o kamatayon.

Dapita ang usa ka estudyante sa pagbasa og kusog sa Marcos 9:43. Hangyoa ang klase sa pagsunod, nga mangita sa gitudlo sa Manluluwas mahitungod sa kon kanus-a nga mas maayo pa nga mawagtangan sa usa ka kamot kay sa anaa ang duha.

• Kanus-a man nga mas maayo pa nga mawad-an sa usa ka kamot kay sa anaa ang duha?

• Sa inyong hunahuna atong ba nga sabton kini nga pagtudlo sa literal nga paagi ug putlon ang kamot nga “nakaingon sa atong pagpakasala,” o nakaimpluwensya kanato sa pagpakasala? (Tingali kinahanglan nimong ipasabut nga ang Manluluwas wala magsulti nga literal nga putlon sa mga tawo ang ilang mga kamot. Hinoon, Siya migamit og anggid-anggid nga pagpamulong aron hatagan og gibug-aton ang kaimportante sa unsay Iyang gitudlo.)

Pagdapit og usa ka estudyante sa pagdrowing og imahe sa usa ka tawo diha sa pisara. Samtang ang estudyante nagdrowing, ipasabut nga ang Hubad ni Joseph Smith sa Marcos 9:43–48 makapalambo sa atong pagsabut sa mga pagtulun-an sa Manluluwas niini nga tudling. Niini nga mga bersikulo, atong makat-unan nga ang Manluluwas migamit sa kamot, tiil, ug mata sa pagsimbolo sa mga impluwensya sa atong kinabuhi nga magdala kanato sa pagpakasala. Sugoa ang estudyante nga nagdrowing sa pisara nga sirkulohan ang usa ka kamot, usa ka tiil, ug usa ka mata diha sa imahe nga iyang gi-drawing. Dayon palingkura og balik ang estudyante.

Dapita ang pipila ka mga estudyante sa pagpuli-puli sa pagbasa og kusog gikan sa Hubad ni Joseph Smith, Marcos 9:40–48 (diha sa Giya ngadto sa mga Kasulatan). Hangyoa ang klase sa pagsunod, nga mangita kon unsa ang gikumpara sa Manluluwas ngadto sa usa ka kamot, usa ka tiil, ug usa ka mata nga “nakapasakit” sa usa ka tawo, o nakaimpluwensya sa usa ka tawo nga magpakasala. Tingali kinahanglan nimong ipasabut nga ang pulong kinabuhi diha sa Hubad ni Joseph Smith, Marcos 9:40–41, 43 nagpasabut sa kinabuhing dayon.

• Sumala niini nga paghubad, unsa man ang girepresentaran sa nakasala nga kamot, tiil, ug mata? (Ang kamot nagrepresentar sa mga sakop sa atong pamilya ug mga higala, ang tiil nagrepresentar sa mga tawo nga atong gitan-aw isip ehemplo kon unsaon sa paghunahuna ug paglihok, ug ang mata nagrepresentar sa atong mga lider.)

Sulati kini nga mga parte sa ilang interpretasyon diha sa imahe nga gidrowing sa estudyante sa pisara.

• Unsa ang gitudlo sa Manluluwas nga atong buhaton sa dili matarung nga mga impluwensya, o mga impluwensya nga modala kanato sa pagpakasala?

• Sa unsang paagi ang pagpahimulag sa atong kaugalingon gikan sa dili matarung nga mga impluwensya daw sama sa pagputol sa usa ka kamot o tiil?

• Unsay mahimong mahitabo kon dili nato ipalayo ang atong mga kaugalingon gikan sa dili matarung nga mga impluwensya? Ngano man?

• Unsa nga kamatuoran ang atong makat-unan gikan sa mga pagtulun-an sa Manluluwas niini nga mga bersikulo? (Ang mga estudyante mahimong mogamit og lain-laing mga pulong apan kinahanglang moila og kamatuoran sama sa mosunod: Mas maayo nga ipalayo ang atong mga kaugalingon gikan sa dili matarung nga mga impluwensya kay sa mahilayo sa Dios sa katapusan. Gamit ang mga pulong sa mga estudyante, isulat kini nga kamatuoran diha sa pisara.)

Dapita ang usa ka estudyante sa pagbasa og kusog sa mosunod nga pamahayag ni Elder Walter F. González sa Seventy. Hangyoa ang klase sa pagpaminaw alang sa uban nga mga impluwensya nga kinahanglang atong ipalayo ang atong mga kaugalingon.

“Kini nagpasabot nga kadto nga pagputol dili lang sa mga higala kon dili sa matag dautan nga impluwensya, sama sa walay nada nga mga salida sa telebisyon, mga Internet site, mga sine, mga basahon, mga dula, o mga musika. Pagkulit diha sa atong mga kalag niini nga baruganan makatabang kanato sa pagsugakod sa tintasyon nga monunot sa dautang impluwensya” (“Karon Mao ang Panahon,” Ensign o Liahona, Nob. 2007, 55).

• Unsa nga mga hagit ang mahimong masinati nato kon ipalayo nato ang atong mga kaugalingon gikan sa dili matarung nga mga impluwensya?

• Unsaon nato sa pagkahibalo sa angay nga paagi nga mapalayo ang atong mga kaugalingon gikan sa dili matarung nga mga impluwensya?

Ipasabut nga ang pagpalayo sa atong kaugalingon gikan sa dili matarung nga mga impluwensya wala magpasabut nga dili nato ayuhon pagtagad ang uban, manghimaraut sa uban, o magdumili sa pakig-uban sa mga tawo nga dili matinud-anong mga miyembro sa Simbahan. Hinoon, kinahanglan mopalayo kita sa, o likayan nga dili makigsuod sa, mga tawo kinsa modala kanato ngadto sa pagpakasala. Bisan og dili kita makapawagtang o makalikay sa matag impluwensya nga modala kanato ngadto sa pagpakasala, ang Ginoo mopanalangin kanato samtang kita naningkamot sa pagpalayo sa atong kaugalingon gikan sa bisan unsang dautan nga impluwensya ug samtang kita naningkamot sa pagpalambo og disiplina sa kaugalingon aron makalikay sa mga impluwensya nga dili gayud nato mapawagtang.

Aron sa pagtabang sa mga estudyante nga mas masabtan kini nga kamatuoran, pagdapit og duha ka mga estudyante nga moanha sa atubangan sa klase. Sugoa ang matag estudyante sa pagbasa og kusog sa usa sa mosunod nga mga sitwasyon ug sa pagpangutana sa nalakip nga mga pangutana ngadto sa klase. Dapita ang klase sa pagtubag sa mga pangutana basi sa kamatuoran nga makita diha sa Marcos 9:43–48.

Sitwasyon 1. Aduna koy mga higala nga sagad moawhag kanako sa pag-apil sa mga kalihokan nga nagsupak sa mga sugo sa Dios. Hinoon, nagtuo ko nga mamahimo kong maayo nga impluwensya kanila kon mopadayon ko sa paggahin og panahon uban kanila.

• Dili ba mawala ang akong abilidad sa pag-impluwensya niini nga mga higala alang sa maayo kon akong ipalayo ang akong kaugalingon gikan kanila? Unsa nga matang sa pakigrelasyon ang angay nakong batonan uban kanila?

• Unsay angay nakong isulti ug buhaton aron mapalayo nako ang akong kaugalingon gikan niini nga mga higala?

Sitwasyon 2. Usa ko ka sumusunod sa usa ka sikat nga banda sulod sa pipila ka mga tuig. Sa pipila sa ilang bag-o nga musika ug mga interbyu sila miawhag og mga batasan ug mga ideya nga nagsupak sa mga sumbanan ug mga pagtulun-an sa Ginoo.

• Musika ug mga pulong lamang kini, di ba? Mao nga unsa man ang kuyaw sa pagpadayon nga maminaw sa ilang musika ug sa pagsunod kanila sa social media?

Pasalamati ang mga bolunter alang sa ilang tabang, ug pabalika sila sa ilang mga lingkuranan. Pangutan-a ang klase:

• Bisan tuod ang pagpalayo sa atong kaugalingon gikan sa mga impluwensya nga modala kanato sa pagpakasala usahay mahimong malisud, unsay atong makuha pinaagi niini nga sakripisyo? (Daghan nga mga panalangin, lakip ang kinabuhing dayon.) Nganong kini nga ganti angay man sa bisan unsa nga sakripisyo?

• Kanus-a man ka o ang imong kaila mipili nga magpalayo gikan sa dili matarung nga mga impluwensya? (Pahinumdumi ang mga estudyante nga dili mopakigbahin og bisan unsa nga personal o pribado ra kaayo.) Unsay nakalisud sa pagpalayo gikan niana nga impluwensya? Unsa nga mga panalangin ang miabut gikan sa pagbuhat niana?

Hangyoa ang mga estudyante sa pagpamalandong kon anaa bay bisan unsang impluwensya sa ilang kinabuhi nga tingali nagdala kanila ngadto sa pagpakasala. Dapita sila sa pagsulat diha sa ilang notebook sa klase o scripture study journal kon unsaon nila sa pagpalayo sa ilang mga kaugalingon gikan niini nga mga impluwensya.

I-summarize ang Marcos 9:49–50 pinaagi sa pagpasabut nga ang Manluluwas misugo sa Iyang mga disipulo sa pagbaton og malinawon nga pakigrelasyon sa usag usa.

Tapusa pinaagi sa pag-awhag sa mga estudyante nga buhaton ang mga aghat nga ilang nadawat atol niini nga leksyon.

Komentaryo ug Background nga Impormasyon

Marcos 9:31. “Ang Anak sa Tawo”

Ang “Anak sa Tawo” mao ang “usa ka ulohan nga gigamit ni Jesukristo kon mohisgot sa Iyang kaugalingon (Lucas 9:22; 21:36). Kini mipasabut sa Anak sa Tawo sa Pagkabalaan. Ang Tawo sa Pagkabalaan maoy usa sa mga ngalan sa Dios nga Amahan. Sa diha nga si Jesus mitawag sa Iyang kaugalingon nga Anak sa Tawo, kini usa ka dayag nga pahayag sa iyang balaan nga relasyon ngadto sa Amahan. Kini nga ulohan kanunay nga makita diha sa mga ebanghelyo. Ang pagpadayag sa ulahing mga adlaw nagmatuod sa talagsaon nga kahulugan ug pagkasagrado niining ngalan sa Manluluwas (D&P 45:39; 49:6, 22; 58:65; Moises 6:57)” (Giya ngadto sa mga Kasulatan, “Anak sa Tawo,” scriptures.lds.org).

Marcos 9:38–40. Ang tawo nga mipapahawa sa mga yawa sa pangalan sa Manluluwas

Si Elder Bruce R. McConkie sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles mipasabut nga si Apostol Juan nabalaka mahitungod sa tawo kinsa mipapahawa og mga yawa sa pangalan sa Manluluwas posible tungod kay ang tawo “wala malakip sa gisaligan nga grupo sa mga disipulo kinsa mibiyahe, nangaon, natulog, ug nakig-uban kanunay sa Agalon. Si Lucas misulat: ‘Wala man siya magasunod uban kanato’; gipasabut nga, siya dili usa sa among mga kauban sa biyahe. Apan gikan sa tubag sa atong Ginoo klaro nga usa siya ka miyembro sa gingharian, usa ka legal nga tigdumala kinsa nagbuhat diha sa awtoridad sa priesthood ug sa gahum sa hugot nga pagtuo. Tingali wala siya mailhi ni Juan kinsa nasayop sa pagtuo nga siya walay awtoridad o kaha nasayop si Juan sa pagtuo nga ang gahum sa pagpapahawa sa mga yawa limitado lang ngadto sa Napulog Duha ug wala gihatag ngadto sa tanang matinud-anong mga naghupot sa priesthood. Posible kaayo nga ang tawo nga mipagula og mga yawa usa ka seventy. Walay rekord sa Bag-ong Tugon sa pagtawag sa unang korum sa seventy, apan sa dihang mitawag si Jesus (sa laing adlaw) og ikaduhang korum sa seventy ngadto sa pagpangalagad, siya dayag nga mihatag kanila og gahum sa pagpapahawa sa mga yawa. (Lucas 10:1–20.)” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:417).

“Ang tubag sa Manluluwas ngadto ni Juan, nga nasulat sa Marcos 9:40, misiguro ni Juan ug sa Napulog Duha nga ang tawo usa ka disipulo nga adunay awtoridad, apan dili usa ka Apostol” (New Testament Student Manual [manwal sa Church Educational System, 2014], 125).

Marcos 9:42. “Maayo pa lang unta hinoon kaniya kon gikahigtan siyag dakong galingan nga bato diha sa iyang liog”

Si Elder Bruce R. McConkie sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles mitudlo kalabut sa pasidaan sa Manluluwas diha sa Marcos 9:42:

“Pipila lang ka kalapasan ang sama ka ngil-ad ug ka dautan sa pagtudlo og sayop nga doktrina ug sa paggiya sa mga kalag palayo sa Dios ug sa kaluwasan. … Kon ang mahangturong kalipay maoy ganti nga ihatag niadtong nagtudlo sa kamatuoran ug nagdala og mga kalag ngadto sa kaluwasan, dili ba angay nga kadtong nagtudlo og sayop nga mga doktrina ug naggiya sa mga kalag ngadto sa panghimaraut makadawat og mahangturong pagbasol isip ilang ganti? (D&P 18:10–16.)

“… Mas maayo pa nga mamatay ug mahikawan sa mga panalangin sa padayon nga mortal nga pagpakabuhi kay sa mabuhi ug modala sa mga kalag gikan sa kamatuoran, sa ingon makaangkon og walay katapusang panghimaraut sa iyang kaugalingon”(Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:420).

Marcos 9:43–48. Pagpalayo sa atong kaugalingon gikan sa mga impluwensya nga modala kanato sa pagpakasala

Si Presidente Russell M. Nelson sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles mitudlo kon kanus-a angay nga ipalayo ang atong mga kaugalingon gikan niadtong modala kanato sa pagpakasala:

“Kinsa ang inyong pilion nga ikakuyog-kuyog?

“Kamo makig-uban sa daghang buotang mga tawo kinsa nagtuo usab sa Dios. Ma-Jewish, Katoliko, Protestante, o Muslim man, ang mga tumutuo nasayud nga tinud-anay nga adunay hingpit nga kamatuoran. …

“Sa inyong pagpadayon sa kinabuhi, makaila usab kamo sa mga tawo nga wala motuo sa Dios. Kadaghanan nila wala pa makakita sa balaan nga kamatuoran ug wala masayud asa kini pangitaa. Apan kamong batan-on nga bililhon motabang sa pagluwas nila. …

“Sa inyong pakig-uban sa dili mga tumutuo, pagbantay nga pipila nila dunay dautang mga laraw (tan-awa sa D&P 1:16; 89:4). Kon makamatikod kamo niini, palayo kanila diha-diha dayon ug permanente (tan-awa sa 1 Timoteo 6:5–6, 11)” (“Unsay Inyong Pilion?” Ensign, Ene. 2015, 33, o Liahona, Ene. 2015, 21).

Marcos 9:43–48. Padulong “ngadto sa impyerno … diin ang ilang ulod dili mamatay, ug ang kalayo dili pagapalungon”

Ang pulong nga impyerno diha sa Marcos 9:43, 45, 47 usa ka hubad sa pulong nga gehenna, nga maoy Gresyanhon nga porma sa Hebreohanon nga mga pulong nga ge hinnom, nagpasabut “sa walog sa Hinnom.” Niining lawom nga walog sa habagatang bahin sa Jerusalem, “ang mga Judeo nga nagsimba og mga dios-dios mihalad sa ilang mga anak [isip mga sakripisyo] ngadto ni [pagano nga dios] Moloch (2 Cro. 28:3; 33:6; Jer. 7:31; 19:2–6)” (Bible Dictionary, “Hell”). Human si Haring Josias mipahunong niini nga buhat, ang walog “gigamit isip dapit nga sunoganan sa mga basura sa dakbayan (2 Mga Hari 23:10) ug niana nga paagi nahimong simbolo sa dapit sa kasakit (Mat. 5:22, 29–30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Marcos 9:43, 45, 47; Lucas 12:5; Santiago 3:6). Ang mga sulti kabahin sa ‘kalayo sa impyerno’ nabuhat tingali tungod sa impresyon nga namugna sa mga hunahuna sa mga tawo sa pagkakita niining walay puas nga pagsunog ug pasumbingay sa kasakit niadtong tuyo gayud nga misupak sa Dios” (Bible Dictionary, “Hell”).

Marcos 9:44, 46 nagpasabut sa mga masinupakon nga adunay ulod nga “dili mamatay.” Ang pipila ka matang sa mga ulod mokutkut sa mga basura. Ang parasito nga mga ulod [bitok] mohugpa sa buhi nga mga lawas, nga maoy hinungdan sa nagkalainlaing mga sakit ug grabe nga kasakit. Sa ingon, ang mga ulod nga “dili mamatay” nagrepresentar sa mga panumduman ug kahasol sa tanlag sa mga masinupakon nga kanunay magkutkut ug maghasol kanila sa sunod nga kinabuhi.