Nandray ilay fanambarana voarakitra ao amin’ny Fotopampianarana sy Fanekempihavanana 3 i Joseph Smith taorian’ny nahavery ireo takila 116 tamin’ny dikanteny natao sora-tanana izay nadikan’i Joseph avy tamin’ireo takela-bolamena tany amin’i Martin Harris. Ato anatin’ity fanambarana ity ny Tompo dia nilaza fa handresy ny asany na dia eo aza ny faharatsian’ny olona. Nibedy an’i Joseph ihany koa ny Tompo ary nampitandrina ny zavatra hitranga raha toa ka tsy mibebaka izy. Farany dia nanazava ny tanjony ny Tompo amin’ny famoahana ny Bokin’i Môrmôna.
Nianatra i Joseph Smith fa tsy azo sakanana ny asan’ Andriamanitra
Asao ny mpianatra mba hisaintsaina trangan-javatra izay mety hahatonga azy ireo ho alaim-panahy hihaino ny namana iray toy izay hanaraka ireo didy na ny torohevitry ny ray aman-dreniny na ny mpitarika.
Nahoana no sarotra indraindray ny mandà ireo namantsika rehefa miezaka mitaona antsika hanao zavatra ratsy izy ireo?
Asaivo mizara ny zavatra fantany momba ireo tranga izay nitarika ny fahaverezan’ireo takila 116 tamin’ny dikantenin’ny Bokin’i Môrmôna nosoratana tamin’ny tanana ny mpianatra.
Rehefa mamaly ny mpianatra dia azonao ampiana amin’ny sasany amin’ireto antsipirian-javatra manaraka ireto ny valintenin’ny mpianatra:
Tamin’ny tapaky ny volana aprily 1828 ka hatramin’ny tapaky ny volana jona 1828 dia nandika ireo takelaka ny Mpaminany Joseph Smith raha tao Harmony, Pennsylvanie izy. Lehilahy iray mpamboly sy mpiompy sady mpandraharaha nanan-karena antsoina hoe Martin Harris no mpitan-tsoratra raha nandika ny Bokin’i Môrmôna i Joseph Smith. Zokin’i Joseph 22 taona i Martin ary nanome 50 dôlara (izay volabe tamin’izany fotoana izany) an’i Joseph sy Emma izy mba hanampiana azy ireo hifindra tany Harmony, Pennsylvanie (toerana nipetrahan’ny fianakavian’i Emma), ka nanampy tamin’ny fanohanana an’i Joseph noho izany raha nandika ireo takelaka izy. Namporisika an’i Martin i Joseph mba hitondra ireo tahadikan’ny endri-tsoratra avy teo amin’ireo takelala hankany amin’ireo prôfesora tany New York tamin’ny febroary 1828 (jereo ny Joseph Smith—Tantara 1:63–65). Nanjary niahiahy tokoa momba ny fahalianan’i Martin sy ny fandraisany anjara ara-bola teo amin’ny fandikana ireo takelaka i Lucy Harris, vadin’i Martin. Nanomboka nanery an’i Martin hitondra porofo momba ny fisian’ireo takelaka izy sy ny olon-kafa. Mba hampitoniana ny ahiahin’izy ireo dia nangataka tamin’i Joseph i Martin tamin’ny tapaky ny volana jona mba hamela azy hitondra ny takila 116 tamin’ilay dikanteny nosoratana tamin’ny tanana izay notontosan’izy ireo mba haseho toy ny porofo.
Asao ny mpianatra mba haka sary an-tsaina ny zava-tsarotra niainan’ny Mpaminany rehefa nangataka taminy i Martin Harris mba hitondra ireo takila natao sora-tanana. Mba hanampiana amin’ny sahan-kevitra eto dia saintsaino ny hanasa mpianatra iray mba hamaky izao tantara manaraka izao avy tamin’ny tantaran’ny Mpaminany Joseph Smith:
Sary
Mpaminany Joseph Smith
“Naniry ny hangatahako amin’ny Tompo, tamin’ny alalan’ny Orima sy Tomima i [Martin] raha toa ka afaka [hitondra ilay dikanteny natao sora-tanana any an-trano ka hampiseho izany]. Nangataka aho, ary ny valiny dia hoe tsy afaka hanao izany izy. Tsy afa-po tamin’ity valiny ity anefa izy ka naniry ny hangatahako indray. Nanao izany aho, ary nitovy tamin’ny teo aloha ny valiny. Mbola tsy nionona tamin’izay anefa izy, fa nikiry ny hangatahany indray” (ao amin’ny History of the Church, 1:21).
Nahoana araka ny eritreritrao no nikiry nametraka io fanontaniana io ihany tamin’ Andriamanitra i Joseph Smith na dia taorian’ny nahazoana valiny mazava aza?
Hazavao fa rehefa nitalaho foana i Martin dia nanontany ny Tompo fanintelony i Joseph, ary nomen’ny Tompo lalana i Martin mba hitondra ilay dikanteny natao sora-tanana “niaraka tamin’ny fepetra vitsivitsy” (History of the Church, 1:21). Nampanantena i Martin fa tsy hampiseho ilay dikanteny natao sora-tanana raha tsy amin’ny vadiny sy olona vitsivitsy ao amin’ny fianakaviany ihany. Niverina tany New York niaraka tamin’ilay dikanteny natao sora-tanana i Martin. Fotoana fohy taorian’ny nandehanan’i Martin dia niteraka zazalahy i Emma Smith, dia i Alvin izay nodimandry fotoana fohy taorian’ny nahaterahany. Saika maty koa i Emma, ary nijanona teo an-doham-pandriany i Joseph nandritra ny roa herinandro. Tamin’izay fotoana izay dia efa telo herinandro no nandehanan’i Martin ary tsy naharay vaovao avy aminy mihitsy izy ireo. Nandresy lahatra an’i Joseph mba handeha any New York mba hamantatra ny antony tsy nahenoana vaovao avy tamin’i Martin i Emma, izay nihasitrana tsikelikely. Nandeha tany amin’ny tranon’ny ray aman-dreniny i Joseph, ary raha vantany vao tonga tany dia nampiantso an’i Martin. Maraina manontolo no niandrasana an’i Martin. Rehefa tonga izy dia nipetraka niara-nisakafo tamin’ny fianakaviana Smith saingy nandatsaka teo no ho eo ny fitaovam-pihinanany. Raha nanontaniana izy raha toa ka nisy olana, dia nitomany ary niaiky tamin’ny farany fa nanary ireo takila 116 tamin’ilay dikanteny natao sora-tanana. (Jereo ny History of Joseph Smith by His Mother, ed. Preston Nibley [1958], 124–29 raha hamaky misimisy kokoa amin’ity tantara ity.)
Saintsaino izany toe-javatra sarotra nianjady tamin’ny Mpaminany Joseph Smith. Inona araka ny eritreritrao no mety ho tsapanao raha tao anatin’izany toe-javatra izany ianao?
Ampahalalao ny mpianatra fa nangataka famelan-keloka i Joseph Smith rehefa niverina tany Harmony tsy niaraka tamin’ireo takila 116. Satria “nangataka lava ny Tompo ny amin’ny hanomezana fahafahana an’i Martin Harris hitondra ireo sora-tanana” i Joseph (History of the Church,1:21), dia nesorin’i Môrônia ny Orima sy Tomima ary tsy teo am-pelatanan’i Joseph intsony ilay fanomezam-pahasoavana handika teny. Nampanantena anefa i Môrônia fa afaka mahazo izany indray i Joseph raha toa ka “manetry tena sy mibebaka” izy (History of Joseph Smith by His Mother, 134). Taty aoriana dia nahazo ny fanambarana izay fantatra ankehitriny amin’ny hoe Fotopampianarana sy Fanekempihavanana 3 i Joseph.
Asao ny mpianatra iray hamaky mafy ny Fotopampianarana sy Fanekempihavanana 3:1–3. Asaivo manaraka ny vakiteny ny mpianatra, hitady ny zavatra tian’ny Tompo ho takatry ny Mpaminany Joseph Smith.
Ahoana no fomba hamintinana ny hafatry ny Tompo tamin’i Joseph Smith ao anatin’ireo andinin-tsoratra masina ireo? (Eo am-pizaran’ny mpianatra ny hevitr’izy ireo dia hamafiso izao fotopampianarana manaraka izao: Tsy azo sakanana ny tanjon’ Andriamanitra. Azonao atao ny manasa ireo mpianatra hanisy marika izany fahamarinana izany ao amin’ny andininy 1. Mety hanampy ny fanazavana fa ao amin’ny Fotopampianarana sy Fanekempihavanana 3:1, ny teny hoe sakanana dia midika hoe manao izay tsy hahatanteraka.)
Ahoana no mety nanampian’ity fahamarinana ity an’i Joseph Smith nandritra izany fotoan-tsarotra izany? Nahoana no zava-dehibe ho antsika rehetra ny mahatakatra io fahamarinana io?
Nobedesin’ny Tompo i Joseph Smith ary namporisihany mba hibebaka
Hazavao na fa dia niteny aza Andriamanitra fa ny asany dia tsy azo sakanana, dia tiany hahatakatra ireo fahadisoana nataony sy ny vokatr’ireo fahadisoana ireo koa ny Mpaminany. Asao ny mpianatra iray hamaky mafy ny Fotopampianarana sy Fanekempihavanana 3:4–6. Asaivo manaraka ny vakiteny ny mpianatra, hamantatra ireo teny sy andian-teny izay mety ho mafy tamin’i Joseph Smith ny naheno izany. Asao ny mpianatra vitsivitsy hizara ny teny na andian-teny nosafidin’izy ireo sy ny anton’izany.
Tamin’ny fomba ahoana no “naneken’i Joseph ny fandresen-dahatry ny olona”? (F&F 3:6).
Asao ny mpianatra iray hamaky mafy ny Fotopampianarana sy Fanekempihavanana 3:12–15. Asaivo manaraka ny vakiteny ny mpianatra ka hitady ireo andian-teny izay manamafy ny antony naha-lehibe ny zavatra tsy mety nataon’i Joseph. Dia asao ny mpianatra mba hanao tatitra ny zavatra hitan’izy ireo.
Asao ny mpianatra iray hamaky mafy ny Fotopampianarana sy Fanekempihavanana 3:7. Asao ny mpianatra mba hamantatra ny zavatra nolazain’ny Tompo fa tokony ho nataon’i Joseph Smith rehefa noteren’i Martin Harris izy. (Alohan’ny hamakian’ilay mpianatra dia azonao atao ny manazava fa ny teny hoe olona ato anatin’ity andinin-tsoratra masina ity dia entina hilazana ny olombelona.) Rehefa avy nahita ilay torohevitry ny Tompo ny mpianatra dia soraty eo amin’ny solaitrabe izao fitsipika manaraka izao: Isika dia tokony hatahotra an’ Andriamanitra mihoatra ny olona. (Azonao atao ny manoro hevitra ny mpianatra mba hanisy marika ny teny na andian-teny ao amin’ny andininy 7 izay mampianatra ity fitsipika ity.)
Inona araka ny eritreritrao no dikan’ny hoe matahotra an’ Andriamanitra mihoatra ny olona?
Mba hanampiana ny mpianatra hahatakatra ny dikan’ny hoe matahotra an’ Andriamanitra dia asao ny mpianatra iray hamaky mafy izao fanazavana manaraka izao izay nataon’ny Loholona D. Todd Christofferson ao amin’ny Kôlejin’ny Apôstôly Roambinifolo:
Sary
Loholona D. Todd Christofferson
“Misy toerana maro ao amin’ny soratra masina izay manoro hevitra ny olombelona mba hatahotra an’ Andriamanitra. Amin’izao androntsika izao dia matetika adikantsika hoe “fanajana” na “fanajana lalina” na “fitiavana” ny teny hoe tahotra, noho izany, midika hoe fitiavana an’ Andriamanitra na fanajana Azy sy ny lalàny ny fahatahorana an’ Andriamanitra. Mety ho marina izany matetika raha vakina kanefa manontany tena aho raha toa ka tsy midika hoe fahatahorana tokoa ny fahatahorana indraindray, toy ny rehefa miresaka momba ny fahatahorana hanafintohina an’ Andriamanitra amin’ny alalan’ny fandikana ny didiny ny mpaminany. …
“… Tokony hitia sy hanaja azy fatratra isika ka hatahotra amin’ny fanaovana na inona na inona ratsy eo imasony, na inona na inona mety ho fihevitra na fanerena ataon’ny hafa” (“A Sense of the Sacred” [Fampaherezam-panahy an’ny DFF ho an’ireo tanora mpitovo sy mpivady vao herotrerony, 7 nôv. 2004], 6–7, LDS.org; jereo ihany koa speeches.byu.edu).
Araka ny Loholona Christofferson, inona no dikan’ny hoe matahotra an’ Andriamanitra?
Ahoana no ahafahan’ny fahatahorana an’ Andriamanitra, araka ny nohazavain’ny Loholona Christofferson, manampy antsika handray fanapahan-kevitra tsara na dia mahatsapa faneriterena aza isika?
Asao ny mpianatra hamaky mangina ny Fotopampianarana sy Fanekempihavanana 3:8, hitady ny zavatra mety ho nataon’ny Tompo raha toa ka nihaino ilay valinteny voalohany tamin’ny fangatahan’i Martin i Joseph Smith. Asao ny mpianatra mba hamintina ny zavatra azontsika ianarana avy amin’ity andinin-tsoratra masina ity. Mety hampiasa teny hafa ny mpianatra saingy ataovy izay ahatakaran’izy ireo fa Raha toa ka mahatoky amin’ny didin’ny Tompo isika dia hanampy hanohana antsika mandritra ny fotoan-tsarotra ny Tompo. Azonao atao ny manoratra io fitsipika io eny amin’ny solaitrabe.
Asaivo mieritreritra momba ny fotoana iray izay nanarahany ny didin’ny Tompo fa tsy ny fandresen-dahatra na ny fitaoman’ny olona hafa ny mpianatra. Asao ny mpianatra vitsivitsy mba hizara ny fomba nahazoany ny fanohanan’ny Tompo tamin’ny fankatoavany.
Ampahatsiahivo ny mpianatra fa tany amin’ny fanombohan’ny lesona dia nangataka azy ireo ianao mba hieritreritra fotoana iray izay nahatonga azy ireo ho nalaim-panahy hihaino namana toy izay hankatò. Dia sariho amin’ilay fahamarinana izao nosoratanao teny amin’ny solaitrabe ny sain’izy ireo.
Ahoana no ahafahan’ity fahamarinana ity manampy anao rehefa alain’ny namana fanahy hanao zavatra iray izay fantatrao fa tsy mety ianao?
Asao ny mpianatra mba hanoratra ao anatin’ny kahieny na ny diary fandalinany soratra masina momba ny fomba ahafahany mampihatra ity fahamarinana ity amin’ny fifandraisany amin’ny namana sy fianakaviana amin’izao fotoana izao.
Rehefa ampy ny fotoana nanaovana izany dia angataho ny mpianatra iray mba hamaky mafy ny Fotopampianarana sy Fanekempihavanana 3:9–10. Asaivo manaraka ny vakiteny ny mpianatra, ka hitady ilay fampanantenana nomen’ny Tompo an’i Joseph Smith na dia teo aza ny halehiben’ny fahadisoana nataony. (Azonao atao ny manasa ny mpianatra hanisy marika ny zavatra hitany.)
Inona ny fampanantenana nomen’ny Tompo an’i Joseph Smith? Ahoana no hiantefan’izany fampanantenana izany amintsika? (Mety handroso karazana fitsipika samihafa ny mpianatra saingy ataovy izay hanamafisana fa hahazo ny famindrampon’ny Tompo isika raha toa mibebaka amin’ny fahotantsika.)
Raha mitadidy ny zavatra nolazain’ny Tompo tamin’i Joseph ao amin’ny Fotopampianarana sy Fanekempihavanana 3:4–6, dia inona no mety ho tsapanao taorian’ny nahenoanao ity fampanantenana avy amin’ny Tompo ity raha toa ianao teo amin’ny toeran’i Joseph?
Noraketin’i Lucy Mack Smith fa i Lucy vadin’i Martin Harris dia “vehivavy tena hafahafa, vehivavy iray izay be fialonana ho azy … ary rehefa misy zavatra nambara, na inona na inona izany, ka tsy henony mazava tsara dia ahiahiany ho tsiambaratelo izay fanahy iniana nafenina taminy. Niahiahy momba an’i Joseph Smith i Lucy Harris ary nikatsaka ny hahita ireo takelaka. Rehefa nandeha hijery an’i Joseph momba ny asa fandikan-teny i Martin dia niaraka taminy i Lucy Harris ary nanontany an’i Joseph mikasika ireo takelaka, ka nangataka mba hahita izany. Nolazain’i Joseph fa tsy afaka ny hahita izany izy, “satria tsy nomena lalana hampiseho izany na amin’iza na amin’iza izy raha tsy ireo izay notendren’ny Tompo mba hijoro ho vavolombelona ny amin’izany.”
Ny alina taorian’ny nitenenan’i Joseph izany tamin’i Lucy Harris dia nanofy izy, nofy izay notantarainy tamin-dry Smith mianakavy ny maraina : “Nisy olona niseho taminy ary niteny taminy fa satria izy nifamaly tamin’ny mpanompon’ny Tompo dia … nanao zavatra izay tsy tsara teo imason’ Andriamanitra izy. Taorian’izany dia hoy i Joseph taminy hoe : ‘Indro, ireto ireo takelaka, jereo ireo ary minoa.’” Dia niteny tamin’i Joseph i Lucy avy eo fa te hanampy amin’ny fanohanana ny fandikan-teny izy.
Nampalahelo anefa fa tsy naharitra ela ny fiovampon’i Lucy Harris, ary nangataka porofo azo tsapain-tanana indray izy momba ireo takelaka. Fotoana fohy taorian’ny nifindran’i Joseph sy Emma tany Harmony, Pennsylvanie dia nanaraka azy ireo i Martin ary tsy niteny tamin’ny vadiny hoe handeha. Rehefa fantany izany dia tezitra izy fa nandany fotoana lava be tany amin’ny toerana lavitra azy ny vadiny ary niahiahy bebe kokoa aza izy hoe nitetika ny hamitaka azy ry Smith mianakavy.
Niverina tany New York i Martin fotoana fohy taorian’izany, saingy rehefa niomana handeha any Harmony indray anefa izy dia nikiry hiaraka taminy i Lucy Harris. Rehefa tonga tany amin’ny tranon’i Joseph sy Emma izy ireo dia nanambara izy fa tsy hiala teo raha tsy nahita ireo takelaka. Nosavainy tanteraka ny trano manontolo, saingy tsy nahita izany izy. Nanomboka tamin’izay dia nambarany fa voafitaky ny “mpamitaka lehibe” ny vadiny. Roa herinandro taty aoriana dia nentin’i Martin nody izy. Niverina tany Harmony mba hanampy an’i Joseph i Martin na dia teo aza ny fiezahan’i Lucy handresy lahatra azy. Nandritra ny tsy naha-teo an’i Martin dia nanohy “nitety trano i Lucy, nilaza momba ny alahelony sy nanambara fa mamitaka ny vahoaka i Joseph Smith.” (Jereo ny History of Joseph Smith by His Mother, ed. Preston Nibley [1958], 114–22.)
Fotoana fohy taorian’ny nandehanan’i Martin Harris niaraka tamin’ireo takila 116 tamin’ilay dikanteny natao sora-tanana, dia niteraka zazalahy iray i Emma Smith, i Alvin, izay nodimandry ny andro nahaterahany. Saika maty koa i Emma, ary nijanona teo an-doham-pandriany i Joseph nandritra ny roa herinandro. Tamin’izay fotoana izay dia efa telo herinandro no nandehanan’i Martin ary tsy naharenesana na inona na inona avy taminy. Natahotra momba ilay dikanteny natao sora-tanana i Joseph saingy tsy nanambara na inona na inona tamin’i Emma noho ny fahatahorana ny fahasalamany izay tsy dia tsara loatra.
“Tao anatin’ny andro vitsivitsy anefa dia niresaka momba izany i [Emma], ary naniry ny handehanan’ny vadiny ka hakany ny reniny hijanona miaraka aminy rehefa handeha ho any Palmyra [New York] izy mba hamantatra ny antony tsy niverenan’ Andriamatoa Harris sy ny tsy nahenoana azy. Nandà izany i Joseph tamin’ny voalohany saingy rehefa nahita azy miran’endrika sy tena vonona ny amin’ny handaozany ny trano dia nanaiky ihany izy nony farany.
“Nandeha tamin’ny kalesy voalohany izay nandalo an’i Palmyra izy ary, rehefa irery iny izy dia nanomboka nandinika ny lalana nandehanan’i Martin sy ny loza mety nihatra tamin’ny namelany ilay dikanteny natao sora-tanana hiala teny an-tanany … ary noho izy nikiry nangataka tamin’ny Tompo dia angamba tafalatsaka tao anatin’ny fandikan-dalàna ka nanary ilay dikanteny natao sora-tanana noho izany.”
Rehefa avy niala tamin’ilay kalesy izy ary nandeha an-tongotra tamin’ny 32 kilaometatra mahery kely ambiny nandritra ny alina, dia tonga tany amin’ny tranon’ny ray aman-dreniny tany Manchester ihany izy nony farany. “Rehefa avy nisakafo kely i Joseph … dia nangataka anay mba hampiantso teo no ho eo an’ Andriamatoa Harris. Nataonay tsy nisy hatak’andro izany. … Nanomboka nanomana sakafo maraina ho an’ny fianakaviana izahay; ary nihevitra fa ho eo Andriamatoa Harris, raha vantany vao vonona izany, mba hiara-hisakafo aminy, satria tonga haingana foana izy rehefa ampiantsoina. Napetrakay teo ambony latabatra ny sakafo tamin’ny valo ora, satria efa niandry azy izahay. Niandry ka hatramin’ny sivy ora izahay, fa tsy tonga izy—hatramin’ny folo ora, dia tsy tonga izy—hatramin’ny iraika ambin’ny folo, fa mbola tsy nipoitra ihany izy. Tamin’ny roa ambin’ny folo sasany anefa dia hitanay namindra mora nanatona ny trano izy, ny masony nandinika tsara ny tany. Rehefa tonga teo amin’ny vavahady izy dia nijanona raha toa ka tokony hiditra izany, dia niakatra teo ambony fefy izy ary nipetraka elaela teo niaraka tamin’ny satrony nanarona ny masony. Rehefa ela ny ela dia niditra ny trano izy. Taoriana kelin’izany dia nipetraka teo an-databatra izahay, Andriamatoa Harris sy ny sisa rehetra. Noraisiny ny antsy sy ny sotro rovitra toy ireny handeha hampiasa azy ireny, saingy nalatsany teo no ho eo izany. Niteny i Hyrum raha nahita izany nanao hoe : ‘Ry Martin! fa maninona ianao no tsy misakafo, marary angaha ianao?’ Nofihinin’ Andriamatoa Harris tamin’ny tanany ny fihirifany raha naheno izany sady nidradradradra tamin’ny feo feno fahoriana nanao hoe ‘Nanary ny fanahiko aho! Nanary ny fanahiko aho!’
“Nitsangana avy teo an-databatra i Joseph, izay tsy mbola naneho ny tahony hatreto, ka nihiaka hoe: ‘Ry Martin, narianao ve ilay dikanteny natao sora-tanana? Noravanao ve ny fianianana nataonao, ka nandatsaka fanamelohany teto ambonin’ny lohako sy teo ambonin’ny lohanao ianao?’
“‘Eny; very izany,’ hoy i Martin namaly, ‘ary tsy fantatro hoe aiza.’ …
“Hoy Joseph, … ‘Very daholo ny zava-drehetra! Very daholo ny zava*drehetra! Inona no hataoko? Nanota aho—izaho no naka fanahy ny ozon’ Andriamanitra. Tokony ho afa-po tamin’ilay valinteny voalohany izay azoko tamin’ny Tompo aho ; fa niteny ahy izy fa tsy azo antoka ny hanalana ny sora-tanana teo am-pelatanako.’ Nitomany sy nitoreo izy, ary nivezivezy teo amin’ny gorodona.
“Niteny tamin’i Martin mba hiverina sy hikaroka indray izy tamin’ny farany.
“‘Tsia’; hoy Martin, ‘tsy misy dikany daholo izany; fa efa norovitiko hisokatra ny fandriana sy ny ondana [nitadiavana ilay dikanteny natao sora-tanana]; ary fantatro fa tsy ao izany.’
“–Dia zavatra toy izany ve–, oy i Josephv –no hoentiko miverina? Tsy sahiko izany. Dia ahoana no hisehoako eo anoloan’ny Tompo? Ka inona no fanamelohana tsy ho azoko avy amin’ny anjelin’ilay Avo Indrindra?” …
“Nandeha nody izy ny ampitson’izany. Nisaraka tamin’ny fahatsapana alahelo lehibe izahay, satria hita izao fa ny zavatra rehetra izay nandrasanay tamim-piravoana, sy ilay loharanon’ny fifaliana miafina lehibe dia nanidina tao anatin’ny fotoana iray, ary nanidina mandrakizay” (Lucy Mack Smith, History of Joseph Smith by His Mother, ed. Preston Nibley [1958], 125–29).