Israel
Inted ti Apo ti nagan nga Israel ken ni Jacob, ti anak ni Isaac ken apoko ni Abraham iti Daan a Tulag (Gen. 32:28; 35:10). Mabalin nga itudo ti nagan nga Israel ni Jacob, dagiti an-annabona, wenno iti pagarian dagita nga an-annabo apaman a masakup iti panawen ti Daan a Tulag (2 Sam. 1:24; 23:3). Kalpasan ti panangidaulo ni Moises kadagiti annak ti Israel manipud iti panangadipen ti Egipto (Ex. 3–14), inturayan ida dagiti ukom iti uneg ti tallo gasut a tawen. Manipud ken ni Ari Saul, inturayan dagiti ari ti nagkaykaysa nga Israel agingga iti ipapatay ni Solomon, idi immalsa ti sangapulo a tribu ken ni Rehoboam tapno mangbukelda iti sabali a pagilian. Kalpasan ti pannakabingay ti pagarian ti Israel, tinaginayon dagiti akin-amianan a tribu, kas dakdakkel a paset, ti nagan nga Israel, idinto a naawagan ti akin-abagatan a pagarian iti Juda. Maawagan met itan ti daga ti Canaan iti Israel. Iti sabali a bangir, pudno a mamati ken ni Cristo ti kayat a sawen ti Israel (Rom. 10:1; 11:7; Gal. 6:16; Ef. 2:12).
Dagiti sangapulo-ket-dua a tribu ti Israel
Adda sangapulo-ket-dua nga annak a lallaki ti apo ni Abraham a ni Jacob, a nabaliwan ti naganna iti Israel. Naam-ammo dagiti an-annaboda a kas sangapulo-ket-dua a tribu ti Israel wenno annak ti Israel. Dagitoy dagiti sangapulo-ket-dua a tribu: Ruben, Simeon, Levi, Juda, Isacar, ken Zabulon (dagiti annak da Jacob ken Lea); Dan ken Neftali (annak da Jacob ken Bilha); Gad ken Aser (annak da Jacob ken Zilpa); Jose ken Benjamin (annak da Jacob ken Raquel) (Gen. 29:32–30:24; 35:16–18).
Inikkan ni Jacob ti tunggal pangulo ti tribu iti bendision sakbay a natay (Gen. 49:1–28). Para iti ad-adu a pakaammo, Kitaen ti nagan ti tunggal anak ni Jacob.
Napukaw ni Ruben, ti inauna nga anak ni Jacob iti umuna nga asawana, ni Lea, ti bendision ti saguday ti pannakayanakna ken mamindua a paset ti tawidna gapu iti narugit nga aramid (Gen. 49:3–4). Napan ngarud ken ni Jose ti saguday ti pannakayanak, nga inauna nga anak ni Jacob iti maikadua nga asawana, ni Raquel (1 Cron. 5:1–2). Saan nga immawat ni Levi, a pinili ti Apo ti tribuna nga agserbi a kas ministro ti kinasaserdotena, iti tawid gapu iti naisangayan nga akemda a mangisuro kadagiti amin a tribu. Daytoy ti nakaipalubosan ti dua a pannakabagi ni Jose a maited kadagiti annak ni Jose, da Efraim ken Manases (1 Cron. 5:1; Jer. 31:9), a maibilang a kas naisina a tribu ti Israel (PJS, Gen. 48:5–6).
Nagbalin nga agturay dagiti kameng ti tribu ni Juda agingga ti yaay ti Mesias (Gen. 49:10; PJS, Gen. 50:24). Kadagiti naudi nga aldaw adda gundaway ti tribu ni Efraim a mangisaknap iti mensahe iti pannakaisubli ti ebanghelio iti lubong ken mangummong kadagiti nasinasina nga Israel (Deut. 33:13–17). Dumtengto ti panawen a babaen ti ebanghelio ni Jesucristo, addanto rebbengen ni Efraim a mangidaulo iti panagkaykaysa dagiti amin a tribu ti Israel (Isa. 11:12–13; DkK 133:26–34).
Ti pannakasinasina ti Israel
Pinagsisina ken pinagsagaba ti Apo dagiti sangapulo-ket-dua a tribu ti Israel gapu iti kinakillo ken yaalsada. Nupay kasta, inaramat ti Apo daytoy a panamagsisinana kadagiti napili a taona kadagiti pagilian iti lubong a mangbendision kadagita a pagilian.
Ti pannakaummong ti Israel
Maummongto ti balay ti Israel a sangsangkamaysa kadagiti maudi nga aldaw sakbay ti yaay ni Cristo (PP 1:10). Ummongen ti Apo dagiti taona nga Israel no awatenda ken tungpalenda dagiti bilinna.
Dagiti sangapulo a napukaw a tribu ti Israel
Dagiti sangapulo a tribu ti Israel iti akin-amianan a pagarian ti Israel ket nabaludda iti Asiria idi 721 S.C. Iti dayta a panawen napanda iti “amianan a pagilian” ket napukawda iti pannakaammo dagiti dadduma. Kadagiti maudi nga aldaw agsublidanto.