“Relihiyusong Tinuohan sa Panahon ni Joseph Smith,” Mga Hisgutanan sa Kasaysayan sa Simbahan
“Relihiyusong Tinuohan sa Panahon ni Joseph Smith”
Relihiyusong Tinuohan sa Panahon ni Joseph Smith
Samtang ang kinaunahang mga miyembro sa Simbahan mibalhin ngadto sa ilang bag-ong tinuohan, ilang nadala ang ilang mga gituohan, mga tradisyon, ug mga mithi gikan sa kanhi nga relihiyusong kasinatian. Ang manimbahay sa Estados Unidos nianang panahona miabi-abi sa nagkadaiyang mga tinuohan, kadaghanan sangputanan gumikan sa mga siglo nga panaglantugi sa hisgutanan nga Pagka-kristiyano. Samtang mipasakop ang mga kinabig sa Simbahan, wala sila mobiya sa tanan nilang kanhi mga tinuohan ug sa kanunay gisabut ang mga pagpadayag ug mga pagtulun-an diha sa konteksto sa ilang nag-unang tinuohan. Daghan sa mga pagpadayag sa Doktrina ug mga Pakigsaad miabut agig tubag sa mga pangutana nga mitumaw gikan sa relihiyusong kagikan ni Joseph ug sa iyang mga kaubanan.1
Human sa Amerikanhong Rebolusyon sa ulahing bahin sa 1700, ang bag-ong nasudnong konstitusyon midumili sa usa ka relihiyon nga giisponsuran sa pangagamhanan. Sa wala madugay ang indibidwal nga estado sa mga pangagamhanan misunod, naghatag og kahigayunan alang sa kusog nga kompetisyon tali sa mga simbahan ug sa mga tigsangyaw. Ang arangan og kinaadman nga mga katawhan mihangop sa halapad nga pagkadaiya sa mga opinyon ug gilantugian nga mga doktrina sa inila nga pamantalaan. Nailhan isip usa ka Universalist, Arminian, o Calvinist miabut ingon ka sayon sa unang mga Santos ug sa ilang mga kagrupo ingon nga nailhan uban sa usa ka politikanhong pundok sama karon. Ang komon nga mga relihiyusong panaghisgutan sa panahon ni Joseph Smith sa kanunay mahitungod sa interpretasyon sa Biblia, ang kinaiyahan sa Dios ug sa katawhan, kaluwasan ug mga sakramento.
Ang Biblia
Labaw pa sa bisan unsang mga teksto, ang Biblia miimpluwensya sa Amerikanong hunahuna, pinulongan, ug kultura. Ang mga politiko ug mga tigsangyaw managsamang mibase sa ilang mga argumento diha sa kasulatan ug sa tuno sa biblikanhong pinulongan. Sa panlantaw sa kadaghanan sa mga Protestante bugtong ang Biblia lang ang may awtoridad sa doktrina, ug daghan ang mitagad sa mga pulong niini isip dili matuis ug walay kasaypanan. Ang mga magbabasa sa kanunay mosangput sa nagkadaiyang mga interpretasyon sa Biblia, apan ang pipila seryusong mikwestyon sa kahimtang niini. Pipila sa mga kaedad ni Joseph Smith mipasiugda og bag-o ug mas sopistikadong mga pamaagi sa paghimo og biblikal nga interpretasyon ug pagka-eskolar, apan daghan ang nagpabilin nga matahapon kabahin niining bag-ong mga pamaagi ug mas mipili sa mas sentido nga paggamit sa mga tudling sa Biblia. Kadaghanan sa nag-unang mga Santos sa Ulahing mga adlaw, sama sa daghan sa ilang mga Protestanting mga silingan, mituboy sa usa ka mas literal nga pagbasa sa Biblia.
Kadaghanan sa mga Amerikano sa panahon ni Joseph Smith miinsister sa ka husto sa Biblia ug nagmadudahon sa paagi nga ang mga Santos sa Ulahing mga adlaw mitratar sa Basahon ni Mormon ug sa Doktrina ug mga Pakigsaad isip kasulatan. Mga aprocryphal nga mga sinulat nakapaintriga sa mga magbabasa sa Biblia, apan ang kadaghanan mikonsiderar sa mga sumbanan sa kasulatan (ang mga basahon nga naandan nga gidawat sa Protestante ug Katoliko nga mga Kristiyano isip ligdong) permanente nang gisirado.
Kinaiyahan sa Dios ug ang Katawhan
Kadaghanan sa mga Kristiyano mituo sa doktrina sa Tulo ka Persona sa Usa ka Dios [Trinity] sumala sa naandan nga mga gipahayag ug mga tinuohan. Namulong kini sa Dios isip tulo ka mga tawo—Amahan, Anak, ug Balaan nga Espiritu—buhi diha sa usa ka binuhat. Kini nga konsepto ingon og dili binuang ngadto sa mga tumutuo, apan hinoon usa ka makapadasig nga misteryo sa Dios nga molabaw pa sa tawhanong salabutan. Bisan og ang mga Trinitarian mipatigbabaw, ang panglantaw sa uban kabahin sa Dios nga Kapangulohan nakapadani og daghan kaayo. Ang Deismo, usa ka panglantaw sa popular tali sa mga freethinkers ug sa mga philosopher didto sa Europa ug sa Amerika, naglantugi tungod sa usa ka maamumahon apan dili makita nga Dios, usa ka Tiglalang kinsa mipalihok sa uniberso apan gipasagdan kini. Nahasol sa mga ideya sa mga deista apan nangita gihapon og biblikanhon nga alternatibo sa Trinitarianismo, pipila sa mga theologian nag-una sa unsay naila isip Unitarianismo. Ang maong mga theologian misiguro nga ang Dios usa ka nilalang, nga si Jesus nabuhi isip usa ka tawhanon nga Manluluwas, ug nga ang Balaang Espiritu mao ang representasyon sa gahum sa Dios.
Alang sa dakong bahin sa kadaghanan sa Kristiyanong magsasangyaw ug mga tagsulat, ang Pagkapukan sa tawo pinasikad sa gisaysay diha sa Genesis gipasabut ang tawhanong kahimtang: nabuhi ang mga tawo sa napukan nga kalibutan sa istorya sa orihinal nga sala, ug pinaagi lamang sa balaan nga interbensyon nga makapalambo niining kahimtang. Kadaghanan sa Amerikanong mga Protestante mituo nga ang katawhan daan nang dautan ug gikonsiderar ang ideya nga ang katawhan nga mangandoy nga mahimong sama sa Dios usa ka pagbugal-bugal.
Kaluwasan
Walay hilisgutan nga nakamugna og kontrobersiya nga labaw pa sa kinaiyahan sa kaluwasan. Ang mga theologian dugay nang naningkamot sa pagsabut sa relasyon tali sa kaluwasan, kabubut-on, kapalaran, ug sa kaalam na daan ug grasya sa Dios. Sa sayong bahin sa mga tuig 1800, kadaghanan sa mga Protestanting Amerikano, walay bali kon sa unsa sila nga simbahan mitambong, mipahiuyon uban sa usa sa tulo ka mga sistema: Calvinismo, Aminianismo, o Unibersalismo.
Ang reformer nga Protestante nga si John Calvin mirason nga ang Dios nanag-iya sa hingpit nga kahibalo sa pagtakda sa padulngan sa Iyang mga nilalang ug, busa, mitakda nang daan kon si kinsa ang maluwas kay mao ang sangputanan. Ang mga Calvinist milantaw sa gawasnong kabubut-on isip usa ka lugway sa kabubut-on sa Dios kay sa usa ka independenting pagpili. Si Jacobus Arminius, usa ka Calvinist nga theologian, misalikway sa istrikto nga pagtakda sa padulngan ug milalis nga ang pagpili sa tawo may papel sa kaluwasan. Gani kadtong gitakda na alang sa kaluwasan, makasupak sa Balaang Espiritu, matud ni Arminius. Pipila sa mga naulahing Arminian, lakip sa prominenting Methodist nga si John Wesley, mituo nga ang usa ka tawo makahimo, pinaagi sa pagpili ug sa grasya sa Dios, maangkon ang usa ka hingpit nga gugma ug busa mawala ang tinguha sa pagpakasala. Ang kaatbang niining perpeksyonista nga doktrina milalis nga ang maong kahimtang mahitabo lang diha sa usa ka kahimayaan human sa kinabuhi ug dili sa mortalidad.
Kadaghanan sa mga Calvinist ug mga Arminian naglantaw sa kaluwasan nga gihatag ngadto sa pipila lang, samtang ang kadaghanan nag-atubang og panghimaraut. Ang mga universalist, sa laing bahin, nagpibilin nga tungod kay si Jesukristo midala sa usa ka hingpit nga Pag-ula, ang tanan sa katapusan maluwas. Gisabut nila ang biblikanhon nga doktrina sa balaanong silot isip temporaryo ug makapausab. Gihigugma sa Dios ang kalibutan sa hilabihan ka hingpit, mirason sila nga Iyang nakab-ot ang kaluwasan sa tanang katawhan.
Kini nga mga dibate batok sa pamaagi sa kaluwasan midala sa mga tumutuo sa pagbati og kahingawa sa ilang kaugalingong kahimtang. Ang panimpalad alang sa kasiguroan sa kaluwasan adunay lainlaing mga porma alang sa mga Calvinist ug sa mga Arminian. Ang mga Calvinist misulay sa pagbasa sa ilang personal nga mga kasinatian, sa ilang mga pagbati, ug sa ilang mga aksyon isip timailhan nga ang Dios mipili kanila alang sa kaluwasan. Ang mga Arminian kasagaran nangita og kasiguroan diha sa gamhanang mga saksi sa Balaang Espiritu. Ang uban mikonsiderar sa relihiyusong mga tulumanon sama sa bunyag ug sa Eucharist (ang sakrament sa Panihapon sa Ginoo) nga gikinahanglan alang sa kaluwasan.
Mga Sakrament ug Awtoridad
Ang mga Kristiyano komon nga hisgutan ang mga ordinansa o sagradong tulumanon sama sa bunyag uban sa termino nga mga sakrament. Sa Romano Katoliko ug ang tradisyon sa Silangang Orthodox, ang mga sakrament mao ang mga tulumanon nga gikonsiderar nga mahinungdanon alang sa kaluwasan. Gisubay sa mga pari ang ilang awtoridad sa pagpangalagad sa mga sakrament pinaagi sa pagkasunod sa mga obispo balik sa karaan nga mga Apostoles nga gipanguluhan ni Pedro. Ang mga Protestant reformer, ilabi na ni Martin Luther ug ni John Calvin, mikonsiderar sa mga sakrament isip timaan sa hugot nga pagtuo; ang awtoridad maadto sa kongregasyon sa mga tumutuo kay sa ngadto sa pipila nga gi-orden, ug ang pagkabalido sa usa ka sakrament nag-agad sa Balaang Espiritu lamang.
Ang matang, katukma, ug panginahanglan sa bunyag gidibatihan og maayo. Ang mga tradisyon sa Katoliko ug Orthodox sa pagbunyag sa mga batang masuso nahiubos sa pagsukit-sukit panahon sa European Reformation, bisan og ang mga Protestante sa Amerika nagpabilin sa lain-laing opinyon tungod sa buhat. Ang mga Baptist nagtuo nga kadto lang nga nagtuman sa pagtuo, ang hingpit nga nasayud sa ilang pagpili sa pagduol kang Kristo, mahimong makadawat og balido nga bunyag. Ang uban mituo nga ang bunyag mismo magpabilin nga balido bisan pila ang edad o unsa ka hingkod sa tawo nga bunyagan. Ang mga matang sa bunyag gidibatihan usab. Ang mga Baptist ug ang uban mihatag og gibug-aton sa pag-unlod sa tubig, samtang ang mga Lutheran, Episcopalian, Congregationalist, Presbytarian, ug Methodist mitugot sa bunyag pinaagi sa pagbubo o pagwisik-wisik.
Kini ug ang uban nga mga dibate nakapadasig ngadto sa kadaghanan sa iyang mahimayaon nga mga pagpadayag. Ang kasulatan sa mga Santos sa Ulahing mga adlaw napuno sa pinadayag nga mga tubag sa mga pangutana kalabut sa awtoridad sa Biblia, sa kinaiyahan sa Dios nga Kapangulohan, ang sangputan sa kalag sa tawo, ang panginahanglan ug matang sa bunyag, ang awtoridad sa priesthood, ug ang pagsimba sa Balaang Espiritu. Kining modernong mga pagpadayag gilatid sa usa ka sistema sa mga doktrina ug sagradong mga ordinansa gikan niadtong nakit-an diha sa kultura nga nagpalibut sa unang mga Santos sa Ulahing mga adlaw.
May Kalabutan nga mga Hisgutanan: Christian Churches in Joseph Smith’s Day, Awakenings and Revivals, Joseph Smith’s First Vision Accounts