Katungod sa Kababayen-an sa Pagboto

Sa ika-19 nga siglo, ang sosyal ug politikal nga mga oportunidad sa mga babaye sa kasagarang mga nasud dako kaayo og kalainan sa mga lalaki. Ang mga babaye kasagaran dili makaangkon sa samang katungod sa mga lalaki diha sa gobyerno, sa pagpanag-iya og kabtangan, edukasyon, panarbaho, ug sa kustodiya sa mga bata. Kadtong kinsa midagan alang sa katungdanan ug mibotar sa mga piniliay kay hapit tanan mga lalaki.¹ Bisan pa niana, nagkadaghan ang mga babaye nga misugod sa pag-apil sa pangpubliko nga kinabuhi sa Estados Unidos. Mihimo sila ug miapil sa mabination nga mga kapunongan ug nahimong usa ka mahinungdanon nga kusog sa mga kalihokan aron sa pag-awhag sa paglikay sa mga ilimnong makahubog ug sa pagtapos sa pagpangulipon.

Niadtong Hulyo 1848 labaw sa 300 ka sosyal nga mga aktibista nagtagbo didto sa Seneca Falls, New York, alang sa duha ka adlaw nga mga pakigpulong ug mga pagdebate sa mga pangutana nga may kalabutan sa sibiko ug relihiyoso nga mga katungod sa mga babaye. Sa katapusan sa kombensyon, si Elizabeth Cady Stanton miduso og usa ka Declaration of Sentiments [Pahayag sa mga Sentimento], usa ka dokumento nga nag-ila sa legal, pinansyal, edukasyon, ug sosyal nga mga limitasyon sa mga babaye ug nagdemanda nga ang mga babaye hatagan sa katungod sa pagboto.² Ang mga miting sama sa Kombensyon sa Seneca Falls miresulta sa usa ka organisado nga kampanya alang sa katungod sa pagboto, usa ka katuyoan nga nailhan niadtong panahona isip “katungod sa babaye sa pagboto.”

Ang kababayen-an nga mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nakaangkon usab og kasinatian sa kinabuhi sa komunidad sa Missouri ug Illinois. Kini nga mga babaye mipetisyon sa gobyerno alang sa kompensasyon human nakasinati og pagpanggukod sa Missouri ug mipasiugda sa pagkatukod sa Relief Society sa Nauvoo. Sa Utah, ang mga lider sa Relief Society sa stake ug ward miawhag sa kababayen-an nga ipahayag ang ilang mga opinyon.³

Ang pagsupak sa gobyerno sa dinaghan nga kaminyoon mihugpong sa kababayen-an sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa politikal nga lihok niadtong mga 1870.⁴ Sama pananglit, diha sa Relief Society sa Salt Lake Fifteenth Ward, si Presidente Sarah Kimball mitawag sa kababayen-an aron sa pagdesisyon kon unsaon sa pagtubag ang nag-ong-ong nga federal antipolygamy legislation [pamalaod batok poligamiya]. Midugang si Bathsheba Smith, “Kita nagdemanda sa gobernador sa katungod sa pagboto.”⁵ Kini nga mga lider nagtuo nga ang katungod sa babaye sa pagboto makapahimo sa mga Santos nga mapreserbar ang ilang mga kaminyoon ug ang kagawasan sa relihiyon. Wala masayud kon unsa ka lawom kadto nga mga konbiksyon, pipila ka federal nga mga aktibista batok sa poligamiya mirason nga kon hatagan sa katungod sa pagboto, ang kababayen-an sa Utah moboto nga himoong ilegal ang poligamiya.⁶

Niadtong 1870, sa kasurprisa sa nasud, ang Utah territorial legislature miestablisar og usa ka balaod nga naghatag og katungod sa mga babaye sa pagboto, ug ang kababayen-an sa Utah ang nahimong una sa Estados Unidos sa pagbotar sa piniliay sa munisipyo.⁷ Ang kababayen-an sa Utah miapil usab sa nasyonal nga kampanya alang sa katungod sa kababayen-an uban sa mga lider sa katungod sa pagboto nga si Elizabeth Cady Stanton ug Susan B. Anthony, bisan og ang uban sa nasyonal nga organisasyon miprotesta sa paglakip sa kababayen-an nga mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga nagsunod sa poligamiya.⁸

Niadtong 1887 ang federal nga gobyerno mibakwi sa katungod sa babaye sa pagboto diha sa Utah isip kabahin sa Edmunds-Tucker Act nga batok poligamiya. Ang kababayen-an sa Utah mitubag pinaagi sa pag-organisar sa Territorial Woman Suffrage Association, determinado nga mabalik ang ilang hingpit nga katungod. Sa sunod nga walo ka tuig, nagplano sila og mga kalihokan sa mga lungsod ug siyudad sa Utah, nagpadala og mga sakop sa nasyonal nga mga kombensyon sa katungod sa kababayen-an, ug miimpluwensya sa territorial nga mga magbabalaod alang sa ilang katungod sa pagboto pag-usab.⁹

Diha sa 1895 nga konstitusyunal nga panagtigum sa Utah, ang mga magbabalaod naglantugi kon ilakip ba ang katungod sa babaye sa pagboto sa ilang tanyag ngadto sa Kongreso sa Estados Unidos para mahimong estado. Si Orson F. Whitney, kinsa unya nahimong usa ka Apostol, makusganong miendorso sa katungod sa babaye sa pagboto. “Kini mao ang padulngan sa babaye nga mahilambigit sa mga kalihokan sa gobyerno,” siya miingon. “Gilalang siya alang niini. Aduna siya’y katungod niini.”¹⁰ Ang mga delegado sa kombensyon mibotar nga pabor sa katungod sa babaye sa pagboto, ug sa dihang gitugutan nga mahimong estado pipila ka bulan ang milabay, ang Utah ang nahimong ikatulo nga estado sa Union nga mihatag og politikanhong pagkaangay sa mga babaye. Niadtong 1920 ang mga babaye sa Estados Unidos nakaangkon sa katungod sa pagboto uban sa ika-19 nga Pag-amendar sa Konstitusyon sa E.U.

Ang pagpalapad sa katungod sa mga babaye sa pagboto gawas sa Estados Unidos nagsugod usab sa ika-19 nga siglo. Pipila ka mga nasud, teritoryo, estado, ug kolonya misugod sa pagpaila sa mga katungod sa pagboto alang sa ubang mga babaye, kasagaran kadtong mga nabiyuda, nadiborsyo, nanag-iya og kabtangan, o nagbayad og buhis. Niadtong 1893 ang New Zealand ang nahimong unang soberanong nasud nga mihatag og malukpanon nga katungod sa pagboto alang sa mga babaye. Ang ubang mga gobyerno mihatag og katungod sa kababayen-an sa pagboto sa tibuok nga ika-20 ug ika-21 nga mga siglo. Bag-ohay lang niadtong 2015, ang mga babaye sa Saudi Arabia mibotar sa unang higayon.

Ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, mga lalaki ug babaye, nagpadayon sa pagsalmot sa sibiko ug politikal nga mga kalihokan ug aktibo nga miapil sa mga mahinungdanon nga mga kawsa sa pagpalambo sa ilang mga komunidad sumala sa balaod sa ilang tagsa-tagsa nga mga gobyerno.