Karaipiture
Whakatakinga


Whakatakinga

He kohikohinga te Whakaakoranga me ngā Kawenata o ngā whakakitenga tapu me ngā whakapuakitanga wairua i tukuna ai mō te whakapūmautanga me te whakahaeretanga o te Kīngitanga o te Atua i runga i te whenua i ngā rā o muri. Ahakoa e aro atu ana te nuinga o ngā whakapuakitanga ki ngā mema o te Hāhi o Ihu Karaiti o te Hunga Tapu i ngā Rā o Muri Nei, he painga ngā karere, ngā whakatūpato, me ngā akiakinga ki ngā tāngata katoa, ā, kei roto rā anō tētahi tono ki ngā tāngata katoa kei ngā wāhi katoa kia whakarongo ai ki te Ariki a Ihu Karaiti, e kōrero ana ki a rātou mō tō rātou oranga ā-tīnana me tō rātou whakaoranga tonutanga.

He mea whiwhi te nuinga o ēnei whakakitenga i roto i tēnei kohikohinga mai i a Hōhepa Mete Tama., te poropiti tuatahi me te tumuaki tuatahi o Te Hāhi o Ihu Karaiti o te Hunga Tapu i ngā Rā o Muri Nei. Kua tukuna mai ētahi atu e ētahi o ana kaiwhakakapi i roto i te Tumuakitanga (tirohia ngā kōwae ki W&K 135, 136, me 138, me ngā Whakapuakitanga Ōkawa 1 me te 2).

Ko te pukapuka o te Whakaakoranga me ngā Kawenata tētahi o ngā tuhinga karaipiture nō te Hāhi e noho tahi ana ki te Paipera Tapu, te Pukapuka a Moromona, me te Peara Utu Nui. Heoi, he mea rerekē anō te Whakaakoranga me ngā Kawenata i te mea ehara tēnei i te whakamāoritanga o tētahi pukapuka tawhito, engari he mea i takea mai i ngā rā o muri nei, ā, he mea homai e te Atua ki Ana poropiti kōwhiria mō te whakahokinga mai o Tana mahi tapu me te whakapūmautanga o te kīngitanga o te Atua i runga i te whenua i ēnei rā. Ka rongo te reo atawhai, te reo kaha o te Ariki a Ihu Karaiti, e kōrero houtia ana i te takiwā o te whakaeatanga o ngā wā; ā, ko ngā mahi e meatia nei i roto nei he mea whakatakatū i Tana Haerenga Tuaruatanga Mai, hei mea whakatutuki, ā, hei tautoko i ngā kupu a ngā poropiti katoa mai i te orokotīmatanga o te ao.

I whānau mai a Hōhepa Mete Tama. i te 23 o Tīhema 1805, ki Harona, Takiwā o Winita, Wēmota. I a ia e nohinohi ana ka hunuku rātou ko tōna whānau ki te wāhi e mōhiotia ana i ēnei rā ko Manaheta, i te taha uru o Niu Ioka. Ka heipū ake tana whakakitenga tuatahi i a ia e noho ana ki reira i te kōanga o te tau 1820, tekau mā whā tōna pakeke, nā, ka toro mai ā-tīnana te Atua, te Matua Ora Tonu, me Tana Tama a Ihu Karaiti. I whakamōhiotia ia i roto i tēnei whakakitenga e pā ana ki te ngaronga atu o te Hāhi pono o Ihu Karaiti i whakapūmautia nei i ngā wā o te Kawenata Hou, ā, te mea i whakahaeretia ai te raneatanga o te rongopai, nā, kāore tonu nei i runga i te whenua. Ka whiwhi ia i ngā whakakitenga wairua, whai muri iho i konā whakaakona ai ia e ngā anahera tokomaha; i whakakitea atu ki a ia te mahi tapu i hiahia nei te Atua hei mahi māna i runga i te whenua, āpiti, ka whakahokia mai anō i roto i a ia te Hāhi o Ihu Karaiti ki te whenua.

Nāwai rā, ka whakamanangia a Hōhepa Mete e te ringa o te Atua ki te whakapākehā, ā, ki te tā i te Pukapuka a Moromona. I taua wā tonu ka whakamanangia rāua ko Oriwa Kauteri ki te Tohungatanga o Arona e Hoani te Kairumaki i te Mei 1829 (tirohia W&K 13), ā, nō muri tata iho ka whakamanaia rāua ki te Tohungatanga o Merekihereke e ngā Āpōtoro onamata e Pita, e Hēmi e Hōani (tirohia W&K 27:12). Ka meatia ētahi atu whakamanatanga whai muri iho, i reira whakataungia iho ai ngā kī o te pirihitanga e Mohi, Irāia, Iraihā, me ētahi atu poropiti onamata tokomaha (tirohia W&K 110; 128:18, 21). He whakahokinga ēnei whakamanatanga i te mana tapu ki te tangata i runga i te whenua. I te Aperira tuaono, 1830, i raro i te whakahaere o te wāhi ngaro, ka whakapūmautia e Hōhepa Mete te Hāhi, ā pēnei, e whakahaerehia ana te hāhi pono o Ihu Karaiti anō i waenganui i te tangata, i runga i te mana ki te whakaako i te rongopai me te whakahaere i ngā tikanga tapu o te whakaoranga. (Tirohia W&K 20 me te Peara Utu Nui, Hōhepa Mete—Hītori 1.)

He mea whiwhi ēnei whakakitenga hei whakautu inoi, i ngā wā e hapa ana, ā, ka puta mai i ngā āhuatanga tūturu e pā ana ki ngā tāngata tūturu. Ka whai atu te Poropiti me āna hoamahi i te ārahitanga ā-wairua, ā, he mea tautoko ēnei whakakitenga i tā rātou whiwhinga. Ka kitea e tētahi i roto i ngā whakakitenga te whakahokinga mai me te whakatūwheratanga ake o te rongopai a Ihu Karaiti me te pōhiritanga ake o te takiwā o te whakaeatanga o ngā wā. Ka whakakitea atu anō i roto i ēnei whakakitenga te kāneketanga atu o te Hāhi mai i Niu Ioka me Penihiwhenia ki Ohaio, ki Mitōri, ki Irinoi, tae noa rawa atu ki te Kāraha Nui o Amerika ki te uru me ngā whakapātaritari nui o te Hunga Tapu i tā rātou whakapau kaha ki te waihanga ake i a Hīona i runga i te whenua i ngā rā o muri nei.

E aro atu ana ngā wāhanga tōmua ki te whakapākehātanga me te tānga o te Pukapuka a Moromona (tirohia ngā wāhanga 3, 5, 10, 17, me 19). Ka whakaata ake ngā wāhanga tōmuri i tā te Poropiti Hōhepa Mete whakapākehātanga i te Paipera, i whiwhi i ngā wāhanga whakaakoranga nui maha i taua wā anō, (tirohia, hei tauira, ngā wāhanga 37, 45, 73, 76, 77, 86, 91, me 132, he pānga ō ēnei mea katoa ki te whakapākehātanga o te Paipera).

Kei roto i ngā whakakitenga, ka whakatakotohia iho ngā whakamāramatanga e pā ana ki ngā kaupapa matua pēnei i te Tokotoru Tapu, te takenga mai o te tangata, te tūturutanga o Hātana, te tino take o te oranga o te tīnana, te hiranga nui o te ngohengohenga, te hiranga nui o te rīpenetātanga, ngā mahinga a te Wairua Tapu, ngā tikanga tapu me ngā meatanga e hāngai ana ki te whakaoranga, ko te oranga o te ao, ko ngā āhuatanga o te tangata hei tua atu i te Aranga me te Whakawākanga, te mārenatanga tonutanga, me te piringa tonutanga o te whānau. Pēnei anō, ka whakaaturia iho te whakatūwheratanga ake i ngā tikanga whakahaere o te Hāhi i runga i te karangatanga ake o ngā pīhopa, te Tumuakitanga Tuatahi, te Huinga Tekau Mā Rua, te Whitu Tekau me te whakapūmautanga o ētahi atu tari whakahaere me ngā kōrama. Ka mutu, ko te whakaaturanga i whakaaturia mai nei mō Ihu Karaiti—Tōna mana, Tōna arikitanga, Tōna tika, Tōna aroha, me Tōna mana hoko—nā konei utu nui ai tēnei pukapuka ki te whānau tangata katoa, ā, “e ai ki te Hāhi he ōrite tōna utu ki ngā taonga katoa o te Whenua” (tirohia te kōwae upoko W&K 70).

I tuhia tuatahitia ngā whakakitenga e ngā kaituhi o Hōhepa Mete, ā, ka tohatohaina harikoahia atu ngā kape e ngā mema o te hāhi tētahi ki tētahi. Whai muri tata iho ka tāngia tuaruatia atu e ngā kaituhi ēnei whakakitenga ki roto i ngā pukapuka tuhinga mauroa hei mea waihanga i tētahi tuhinga mauroa, nā, ka whakamahia ēnei e ngā Kaiārahi Hāhi hei whakarite i ēnei whakakitenga kia tāngia ai. He ōrite te tirohanga a Hōhepa rātou ko ngā Hunga Tapu tōmua ki ngā whakakitenga me te Hāhi: e ora ana, e uekaha ana, ā, hei mea e taea ana te whakakoi ake i runga i ngā whakakitenga atu anō. I te mōhio anō hoki rātou kua uru atu ngā hapa ninipa i roto i te mahi kape i ngā whakakitenga me te whakariteritenga mō te tānga. Pēnei, ka tonoa atu a Hōhepa Mete e tētahi huinga Hāhi i te tau 1831 ki te “whakatikatika ake i aua hapa e kitea ai e ia i runga i te Wairua Tapu.”

Whai muri iho i te tirohanga atu me te whakatikahanga atu i ngā whakakitenga, ka tīmata ngā mema o te Hāhi i Mitōri ki te tā i tētahi pukapuka i karangatia nei A Book of Commandments for the Government of the Church of Christ (He Pukapuka Whakahaunga mō te Whakahaeretanga o te Hāhi o Te Karaiti), i roto rā ngā whakakitenga maha o te Poropiti. Heoi, i whakamutua te mahinga tuatahi nā te turakitanga o te tari tā o te Hunga Tapu e tētahi māpu i te Takiwā o Tiakimana i te 20 o Hurai 1833.

I te rongohanga ki ngā mea e pā ana ki te turakitanga iho o te tari tā i Mitori, ka whakarite a Hōhepa Mete rātou ko ētahi atu o ngā kaiārahi o te Hāhi kia tāngia ngā whakakitenga i Katarana, Ohaio. I whakahaerehia e Hōhepa Mete ngā mahi etita i ngā tuhinga o ētahi whakakitenga hei mea whakatikatika hapa, hei mahi whakamārama i ngā kupu, me te aro atu ki ngā kāneketanga o ngā whakaakoranga Hāhi me tōna whakahaeretanga kia whakaritea ai aua mea mō te tānga i te tau 1835 i kīa nei Ko te Doctrine and Covenants of the Church of the Latter Day Saints (Whakaakoranga me ngā Kawenata o te Hāhi o te Hunga Tapu i ngā Rā o Muri Nei). I whakamanaia e Hōhepa Mete tētahi atu whakaputanga o te Whakaakoranga me ngā Kawenata, nā, i tāngia noatia i ngā marama ruarua noa iho whai muri iho i te kōhurutanga o te Poropiti i te tau 1844.

He taonga ngā whakakitenga ki te Hunga Tapu o mua, ko tā rātou, he karere ērā nā te Atua. I tētahi hui i te pito whakamutunga o te tau 1831, ka tū ake ētahi erata me te tuku whakaaturanga e pā ana ki tā te Ariki whakaatu ki ō rātou wairua e pā ana ki te pono o aua whakakitenga. I tāngia tēnei whakaaturanga i roto i te Whakaakoranga me ngā Kawenata whakaputanga i te tau 1835 hei whakaaturanga ā-tuhi nā ngā Āpōtoro Tekau Mā Rua:

Ko te Whakaaturanga a ngā
Āpōtoro Tekau Mā Rua e pā ana ki te Pono o te
Pukapuka o te Whakaakoranga me ngā Kawenata

Ko te Whakaaturanga o ngā Kaiwhakaatu e pā ana ki te Pukapuka o ngā Whakahaunga a te Ariki, i homai e Ia aua whakahaunga ki Tana Hāhi mā roto i a Hōhepa Mete, Tama., i whakataua ia e te reo o te Hāhi mō tēnei take:

Nō reira mātou, e hiahia nei kia tuku whakaaturanga atu ki te ao katoa o te tangata, ki ngā mea katoa i runga nei i te mata o te whenua, nā, kua whakaatu mai nei te Ariki ki ō mātou wairua, mā roto i te Wairua Tapu ki runga i a mātou, nā, he mea homai ēnei whakahaunga nā te Atua, ā, he mea pai mō ngā tāngata katoa, ā, he pono katoa.

Ka tuku atu mātou i tēnei whakaaturanga ki te ao, ko te Ariki tō mātou kaiāwhina; ā, mā roto i te aroha o te Atua te Matua, me Tana Tama, a Ihu Karaiti, e waimarie ai mātou te whakaatu atu i tēnei whakaaturanga ki te ao, nā konā harikoa katoa ai mātou, e inoi ake ana i ngā wā katoa kia whai painga ngā tamariki a te tangata i tēnei mea.

Ko ngā ingoa o te Tekau Mā Rua:

  • Tamati P. Māti

  • Rāwiri W. Patene

  • Pirikama Ianga

  • Hepa T. Kimipara

  • Orihana Haita

  • Wiremu E. Makiririni

  • Pari P. Parata

  • Ruka H. Teonehana

  • Wiremi Mete

  • Orihana Parata

  • Hōani W. Ponitana

  • Raimana E. Teonehana

Kua tāpiritia atu ngā whakakitenga anō me ētahi atu kaupapa i roto i ngā whakaputanga nō muri mai o te Whakaakoranga me ngā Kawenata, i te wā i whakawhiwhia, ā, i whakaaetia e ngā huinga matatau o te Hāhi. I whakaraupapahia ā-tau ngā whakakitenga i te whakaputanga 1876, ā, i tuhingia ngā kōwae upoko hou me ngā whakatakinga hītori anō, ā, he mea whakarite e Erata Orihana Parata i raro i te maru o Pirikama Ianga.

E tīmata ana ki te whakaputanga 1835, ka whakaurua atu tētahi terenga o ngā akoranga e whitu e pā ana ki te āhuatanga o te Atua; i huaina ēnei mea ko ngā Lectures on Faith (Kauhau o te Whakapono). I whakamahia ēnei mea i roto i te Kura o ngā Poropiti i Katarana, Ohaio, mai i te tau 1834 ki 1835. Ahakoa he pai ēnei mea hei whakaakoranga, hei tohutohu hoki, kāore i whakaurua atu ēnei ki roto i te Whakaakoranga me ngā Kawenata mai i te whakaputanga 1921 i te mea kīhai i tukuna mai, i whakaaturia mai rānei hei whakakitenga ki te Hāhi whānui.

I whakaurua atu ngā tuhinga e toru i te whakaputanga Ingarihi o te Whakaakoranga me ngā Kawenata i te tau 1981 mō te wā tuatahi. Koinei ngā wāhanga 137 me te 138, e whakatakotohia iho ana ngā tikanga tūāpapa mō te whakaoranga i te hunga mate; me te Whakapuakitanga Ōkawa 2, e whakapuaki ana, nā, e āhei ana i ngā mema tāne katoa o te Hāhi e tika ana kia whakamanangia ki te tohungatanga ahakoa nō tēhea iwi, ahakoa rānei te tae o te kiri.

Kua whakatikaina ia whakaputanga hou o te Whakaakoranga me ngā Kawenata i ngā hapa o mua, ā, kua tāpiri atu anō i ngā kōrero hou, kei roto pū anō i ngā wāhanga hītori o ngā kōwae upoko. Ka aro atu te whakaputanga mohoa nei ki te whakatika ake i ngā rā me ngā ingoa wāhi me te whakatika ake i ētahi atu mea. Kua meatia ēnei whakarerekētanga hei whakahāngai ake i ngā kōrero ki ngā kōrero hītori. Ko ētahi atu āhuatanga motuhake i roto i tēnei whakaputanga mohoa pēnei i ngā mapi e whakaatu atu ana i ngā wāhi matua i whakawhiwhia ai ngā whakakitenga, me ngā whakaahua pai ake mō ngā wāhi hītori o te Hāhi, ngā tohu whakawhiti, ngā kōwae upoko, me ngā whakarāpopoto kaupapa, i whakaritea katoatia ēnei mea katoa hei āwhina i te kaipānui kia mārama ai, ā, kia harikoa ai i te karere a te Ariki kua homai nei i roto i te Whakaakoranga me ngā Kawenata. Kua tīkina mai ngā kōrero i roto i ngā kōwae upoko mai i te Pukapuka Hītori o te Hāhi me te History of the Church (Hītori o te Hāhi) i tāngia ai (e karangatia ngātahitia nei i roto i ngā kōwae upoko ko te Hītori o Hōhepa Mete) me Joseph Smith Papers (ngā Pepa a Hōhepa Mete).

Print